20 lutego 1909 roku Filippo Tommaso Marinetii ogłosił w paryskim dzienniku "Le Figaro" Akt założycielski i manifest futuryzmu.

* rozpoczynało to epokę awangardy

* ruchy przeciw tradycji realistycznej i naturalistycznej (czasem żądały unieważnienia całej przeszłości w ogóle)

* dążyły do teoretycznego uzasadnienia własnych praktyk i postulatów twórczych

* 1909 - 1932: izmy: futuryzm, kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, suprematyzm, konstruktywizm, formizm, puryzm, surrealizm - odrzucały utrwalone normy sztuki, odwoływały się do doświadczenia współczesności

* przełom awangardowy porównywalny był czasem z przełomem, którego dokonał renesans

* futuryzm polski był o 10 lat młodszy od włoskiego i rosyjskiego; powstawał w 1919

* Cocteau - łączył tradycję z awangardową poetyką, Majakowski - przywódca rosyjskich futurystów, Boccioni - włoski rzeźbiarz-futurysta, Tzara - założyciel dadaistycznego "Cabaret Voltaire",

OPOZYCJA TRADYCJI I NOWATORSTWA
* manifest Marinettiego sformułował po raz pierwszy ideę burzycielskiego buntu przeciw przeszłości

* kultowi tradycji przeciwstawiał kult życia

* chciał niszczyć muzea, biblioteki, archiwa

* nowatorstwo stało się wartością samoistną

BUNT PRZECIW SZTUCE

* pamięć historyczna stanowi trwały składnik świadomości artystycznej

* dzieła manifestacyjnie nowatorskie uznane często zostają za bezsensowne i wynaturzone

* żart, szyderstwo, antyestetyzm odegrały niezmiernie ważną rolę w awangardowej rewolucji estetycznej

* dadaiści wycinali słowa z gazety, wrzucali je do cylindra, a potem wyciągając po jednym, składali z nich poematy

* twierdzili, że doniosłość ruchu polega na tym, iż nie chodzi mu o nic

* stale podnoszone, że nowa sztuka jest produktem nowej sytuacji cywilizacyjnej

* orientacja lewicowa

* kubiści fascynowali się sztuką murzyńską

* odkrycie niskich i peryferyjnych obszarów kultury: odkrycie powieści brukowej, wydawnictw jarmarcznych, folkloru miejskiego, kina, cyrku

* kino - zjawisko z pogranicza sztuki i jarmarcznej abstrakcji; gazety oburzały się na właścicieli sal kinowych, którzy gdy film był za krótki, aby wypełnić seans - puszczali go wolniej, gdy zaś za długi - przyspieszali; dla awangardzistów kino stało się rewelacją artystyczną, szeroko analizowali reguły jego poetyki: dynamizm, symultanizm (równoczesność zdarzeń przedstawionych), komponowanie całości z ujęć fragmentarycznych, dominację montażu nad opowiadaniem

* pisali, że doświadczenie kina powinno zostać wykorzystywane w poezji: reżyser pokazuje na chwilę krajobraz, żeby pokazać samotność bohatera; celowość konstrukcji, oszczędność środków wyrazu, swoboda wyobraźni

* Fantomasy, Charlie Chaplin

* wynalazek wiersza wolnego - mający wersy nierównej długości oraz nieustabilizowany, jednorazowy układ rytmiczny, istniał od dawna, pośród wzorów wierszowych zajmował dotąd pozycję marginesową

* zgodnie z długą tradycją regularna i łatwo rozpoznawalna budowa rytmiczna była jednym z podstawowych wyznaczników poetyckości, teraz przejmowały ją inne elementy tekstu

* zwiększenie ekspresyjności formy

* w wierszu wolnym wszystko o czymś świadczy (np. układ jako autorska decyzja)

* ekspresyjna interpretacja wiersza wolnego znalazła rozwinięci u Przybosia

* prozaizacja poezji

* wszystko właściwie może być tworzywem utworu poetyckiego

* rzeczy codzienne jako materiał artystyczny

* poezja o nieciągłym, załamanym toku obrazów, o niespodzianych i analogicznych związkach słów, o trudno wyjaśnianym przebiegu skojarzeń; poezja ta odwzorowuje porządek - czy może lepiej powiedzieć: nieporządek - świadomości

* poezja, kierująca się mechaniką wyobraźni, przynosi te treści, które w zwykłych warunkach najłatwiej ulegając likwidacji

* poezja, która potrafi ogarnąć każdą sferę życia i która jest odrębnym, mającym własne kompetencje rodzajem komunikacji

* polscy futuryści korzystali z doświadczeń innych futurystów (u nas przecież było 10-letnie opóźnienie)

* Jerzy Jankowski - ur. w Wilnie (1887), studiował prawo, członek PPS-u, podczas wojny odrelegowany do Łodzi, pisał pod pseudonimem Jerzy Szum, praca dziennikarska, członek grupy Banda, założył pismo "Tydzień", 30 maja 1914 r. opublikował Spłon lotnika, 2 tygodnie później Maggi - były to pierwsze polskie wiersze futurystyczne; w swej publicystyce był konsekwentnym reprezentantem ideologii socjalistycznej; wypowiadając się w sprawach artystycznych, deklarował się jako stronnik nowych dążeń oraz krytyk tradycji młodopolskiej; entuzjazmował się Whitmanem, przyjaciel Jaracza; cieszył się opinią publicysty ciętego i błyskotliwego; przyjechawszy do Warszawy zbliżył się do futurystów, którzy nie oddzielili się jeszcze od Skamandra, wydał Tram wpopszek ulicy. Skruty prozy i poemy; wpadł w alkoholizm i chorobę umysłową

* Tytus Czyżewki - poeta, malarz (piszący malarz), najstarszy członek grupy futurystów, studiował na ASP, pracował w gimnazjum jako nauczyciel rysunku, jednoaktówka Śmierć fauna, zafascynowany Goyą i Cezzanem, odległy od kubistów, z Pronaszkami założył towarzystwo malarzy nowoczesnych, EKSPRESJONIŚCI (Chwistek, Hryńkowski, Niesiołowski, Mierzejewski, Witkacy, Zamoyski, Gotlib, Winkler) -> FORMIŚCI, z Jasieńskim utworzyli Klub Futurystów "Katarynka", wydał Zielone oko, Poezje formistyczne, elektryczne wizje; Noc - Dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny; poczucie osamotnienia i niedocenienia, żył w ubóstwie, wiosną 1922 r. grup formistów rozpadła się, zaprzyjaźnił się z kapistami (interesował ich kolor, nie forma)

* Bruno Jasieński - właściwie Wiktor Zysman, zmienił nazwisko, wyjechał do Moskwy, studiował polonistykę i filozofię na UJ-cie, szybko stał się przywódcą ruchu, But w butonierce; motyw nudy, leczonej alkoholem, narkotykiem, miłością; wszystkie swoje działania na polu literatury traktował zawsze Jasieński jako realizację pewnego ogólniejszego programu kulturalnego; w "Zwrotnicy" z 1923 r. ogłosił zamknięcie futuryzmu i stracił; wówczas zaczął pisywać wiersze satyryczne, reputacja skandalisty, przeniósł się do Lwowa i rozpoczął pracę na stanowisku redaktora literackiego komunistycznej "Trybuny robotniczej", wyjechał do Paryża, zmarł pod Władywostokiem

* Stanisław Młodożeniec - pochodził z rodziny chłopskiej, znalazł się w Moskwie, wrócił do kraju, dyskusje w "Jamie Michalikowej, później w "Esplanadzie", Kreski i futureski, porzucił futurystów i na parę lat wyłączył się z życia literackiego, nauczyciel Krzysztofa Baczyńskiego, Kwadraty, Niedziela, Futuro-gamy i futuro-pejzaże

* Anatol Stern - syn dziennikarza, polonistyka na Uniwersytecie Wileńskim, Nagi człowiek w śródmieściu, Futuryzje - jedne z pierwszych manifestacji polskiego futuryzmu; razem z Jasieńskim obrażał publiczność na wieczorach poetyckich, Anielski cham, od początku lat dwudziestych Stern prowadził zawodową pracę literacką

* Aleksander Wat - pochodził z rodziny mieszczańskiej, Wydział Filozoficzny na warszawskim uniwersytecie, pod nazwiskiem Chwat pojawiał się na burzliwych wieczorach poetyckich, JA z jednej strony i JA z dugiej strony mego mopsożelaznego piecyka - niezauważona książeczka, jedynie Witkac poświęcił jej entuzjastyczny artykuł, albowiem dostrzegł w niej realizację czystej formy; cały jego dorobek futurystyczny to zaledwie kilkanaście wierszy; Bezrobotny Lucyfer, na początku lat 20. pisał wierszowane slogany reklamowe, współpraca z rewolucyjną "Nową Kulturą", związał się na stale z lewicą komunistyczną, uczestnik jednolitofrontowych akcji faszystowskich

* Adam Ważyk - najmłodszy z nich, wysłał do "Skamandra" kilka swoich wierszy, Tuwim zawyrokował, że ma talent i zaprosił go na rozmowę; zbliżył się do kręgu poetów awangardowych, gdy ruch futurystyczny uznawali już oni za zakończony i występowali pod nazwą Nowej Sztuki, Semafory, studia matematyczne na UW, Oczy i usta, nie brał większego udziału w dyskusjach literackich, nie podpisywał manifestów, nie składał deklaracji programowych, wypowiadał się jedynie w swoich wierszach

HISTORIA ANEGDOTYCZNA POLSKIEGO FUTURYZMU

* 8 lutego 1919 roku Stern i Wat zorganizowali swój pierwszy wieczór poetycki; miał tytuł "Wieczór podtropikalny urządzony przez białych Murzynów”

* zawsze obrażali publiczność, prowokowali burdy

* błękitna ulotka Tak "była naszpikowana symbolami i głosiła bezwzględną aprobatę dzisiejszości"

* w pierwszych dniach lutego 1919 r. przyłączyli się do skamandrytów, którzy założyli niedawno własną kawiarnię "Pod Pikadorem"

* ogłaszali się w prasie jako Klub Futurystów Polskich Czarna Latarnia" lub Cech Poetów

* Jerzy Jankowski recytował swoje wiersze stojąc na beczce

* 22 lutego po północy do "Pikadora" wkroczyła policja, otrzymała mianowicie wiadomość anonimową, jakoby w klubie futurystów odbywały się zebrania bolszewickie i że znajduje się tam skład broni

* "Pikador" istniał do końca marca, jednak zażyłe stosunki skamandrytów i futurystów przerwało zdobycie przez skamandrytów dominującej pozycji w życiu literackim; jednak nawet wtedy, kiedy futurystów spotykały reprymendy, skamandryci stawali w ich obronie

* w Uśmiechu Primawery Stern dopuścił się bluźnierstwa (żart poetycki), ratował go Słonimski listem protestacyjnym pisarzy (podpisali się: Żeromski, Berent, Staff, Kaden-Bandrowski i skamandryci), jednak uznano go za winnego i odsiedział rok więzienia

* To są niebieskie pięty, które trzeba pomalować

* Gga: zawierał manifest Prymitywiści do narodów świata i Polski (postulatów manifestu nie należało traktować serio; zabawne slogany, zasada przekory, drwina z moralności i "pornografii niezamaskowanej", chaos; manifest o niewątpliwie futurystycznym charakterze), Gga zatrzymana przez cenzurę

* Nieśmiertelny tom futuryz

* Nuż w bżuhu

* eksperymenty językowe

* 1920 - do Warszawy przyjechali futuryści krakowscy (Jasieński i Młodożeniec u Czyżewskiego), Czyżewski wprowadził ich do kręgu formistów

* Katarynka

* Prolog do "Foot-Ballu wszystkich świętych"

* Oczy tygrysa, Elektryczne wizje

* wieczór w Zakopanem z Witkacym

* wieczory na UJ, był on wówczas terenem bujnego życia literackiego