ZNACZENIE POKARMU I ROLA UKŁADU TRAWIENNEGO

Pobieranie pokarmu z otoczenia jest warunkiem istnienia żywego organizmu. Pokarm jest konieczny do budowy nowych komórek i tkanek, do syntezy biokatalizatorów, od których zależy prawidłowy przebieg procesów życiowych, do utrzymania na stałym poziomie ilości wody w organizmie. jest źródłem energii niezbędnej do podtrzymania pracy narządów wewnętrznych i pracy zewnętrznej. pokarm jest też źródłem odkładanych przez ustrój ciał zapasowych.

Spośród składników pokarmu tylko woda, cukry proste mogą być przez organizm przyswajane w postaci niezmienionej. Związki organiczne (poza jednocukrami) muszą ulec rozkładowi na substancje proste. Zespół procesów mechanicznej i chemicznej przeróbki pokarmów nosi nazwę TRAWIENIA. Procesy przeróbki mechanicznej polegają na rozdrabnianiu, żuciu, przełykaniu oraz przesuwaniu pokarmu wzdłuż kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Przeróbka chemiczna dokonuje się dzięki wytwarzanym przez ustrój enzymom, czyli fermentom trawiennym.

Powstałe w wyniku tych procesów związki organiczne zostają wraz z wodą i związkami mineralnymi wchłonięte przez ściany przewodu pokarmowego do płynów ustrojowych: krwi i limfy. rozprowadzone do wszystkich komórek i tkanek ciała zostają tam zasymilowane i wykorzystane do wymienionych celów.

BUDOWA I ROZWÓJ UKŁADU TRAWIENNEGO

W skład układu pokarmowego wchodzą: jama ustna wraz ze śliniankami i narządami pomocniczymi (zęby, język), gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i związne z nim gruczoły trawienne (trzustka, wątroba) oraz jelito grube zakończone odbytem.

W uzębieniu człowieka występują dwa pokolenia zębów: mleczne i stałe. Wyróżnia się 4 rodzaje zębów: siekacze, kły, zęby, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe. W każdym zębie rozróżniamy koronę, szyjkę i korzeń zęba. Człowiek należy do do organizmów wszystkożernych, dlatego jego uzębienie łączy cechy uzębienia rożlinożercy i drapieżcy. Zęby przednie (siekacze) służą jedynie do odgryzania kęsów pokarmu, dlatego ich kształt jest inny niż zębów tylnych przystosowanych do żucia pokarmów.

U człowieka występują gruczoły ślinowe małe i duże. Pierwsze z nich rozrzucone są w ścianach jamy ustnej, natomiast duże gruczoły ślinowe, nazywane śliniankami występują parami i należą do nich ślinianki: przyuszne, podjęzykowe i podszczękowe. Gruczoły te produkują amylazę (ptialinę), enzym rozkładający skrobię i glikogen na dwucukry. Gardło jest miejscem , w którym krzyżuje się układ pokarmowy z układem oddechowym i które służy jako wspólna droga, przez którą przechodzi pokarm z jamy ustnej do przełyku i powietrze z tchawicy do płuc. Przełyk ciągnie się od części krtaniowej gardła do wpustu żołądka. Większa jego część leży po lewej stronie płaszczyzny pośrodkowej, a jego kształt i położenie zmieniają się w zależności od pozycji i stopnia wypełnienia go pokarmem. błona śluzowa żołądka zawiera liczne gruczoły produkujące enzymy trawienne, kwas solny oraz mucynę chroniącą śluzówkę żołądka. enzymy trawienne soku żołądkowego to: pepsyna rozszczepiająca białka i wyższe polipeptydy, renina (podpuszczka, chymozyna) powodująca "ścinanie" białka mleka, lipaza żołądkowa- trawiąca tłuszcze przyjmowane w formie zemulgowanej.

Pierwszy odcinek jelita cienkiego, odchodzący od żołądka o długości ok. 30 cm, nosi nazwę dwunastnicy. do tego odcinka dochodzą wydzieliny z trzustki i wątroby. Trzon trzustki tworzą komórki wydzielające sok trzustkowy, zawierający enzymy: trypsynę i chymotrypsynę- rozkładające nieższe peptydy; aminopeptydazy i karboksypeptydazy, które rozkładają peptydy na aminokwasy, amylazę trzustkową i lapazę trzustkową oraz nukleazy. Poza skoiem trzustkowym do dwunastnicy wydzielana jest też żółć produkowana przez wątrobę- nie jest ona enzymem trawiennm, ale powoduje emulgację tłuszczów, przez co ułatwia lipazom dostęp do cząsteczek tłuszczu i ułatwia ich wchłanianie. Produkcja żółci jest główną funkcją trawienną wątroby. poza tym wątroba birze udział też m.in. w: filtrowaniu substancji wprowadzanych do krwi z przewodu pokarmowego, w metabolizmie i magazynowaniu węglowodanów, tłuszczów, aminokwasów i białek, w magazynowaniu niektórych witamin i składników mineralnych (żelaza, witamin A, D, B12), w odtruwaniu, czyli neutralizacji związków toksycznych dla organizmu.

W dalszej części jelita cienkiego gruczoły położone w jego ściankach produkują: aminopeptydazy; małe ilości amylazy jelitowej; maltazę, sacharazę i laktazę (rozkładające dwucukry); lipazę jelitową i nukleazy.

Wchłanianie odbywa się w różnych odcinkach przewodu pokarmowego (jamie ustnej, żołądku, jelicie cienkim i jelicie grubym), ale najwięcej składników wchłania się w jelicie cienkim. Wchłanianie duzych ilości wody z jelita grubiego prowadzi do zagęszczenianie strawionych bądź nie wchłoniętych składników pozywienia i do formowania kału.

Już w 3-4 miesiącu życia płodowego wystepują zasadnicze elementy przewodu pokarmowego, a dostateczną sprawność funkcjonalną wykazyją około 6 miesiąca. Wytwarzanie zawiązków zęboów i częściowe ich wapnienie obywa si e dla większości zębów jeszcze w okresie życia płodowego. Rozwój korzeni ma miejsce już po urodzeniu. Ślinianki rozpoczynają działalność wkrótce po urodzeniu, lecz początkowo wydzielanie śliny jest dosyć skąpe. Pełny rozwój gruczołów ślinowych ma miejsce około 2 roku życia. przełyk u noworodka jest dość długi w stosunku do długości tułowia i z wiekiem ulega względnemu skróceniu.

Rozpatrując koplejno "dojrzewanie" poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego można pomimo pozornej wydolności, aż do 2 roku życia, obserwować pewną niedomogę czynnościową, zwłaszcza po nadmiernym obciążeniu pokarmem.

Pojemność żołądka noworodka wynosi ok. 7 ml i szybko wzrasta wraz z wiekiem. W trakcie rozwoju zwiększa się też liczba gruczołów śluzówki żołądka, Aktywność pepsyny w soku żołądkowym noworodka wyosi ok 10%, w 4 miesiącu życia ok. 50% wartości człowieka dorosłego. U dziecka 2-letniego aktywność pepsyny osiąga już wrtości spotykane u dorosłych. Do 3 miesiąca życia obserwuje się dużą aktywność lipazy żołądkowej, z wiekiem narasta też intensywność wydzielania kwasu solnego. Zależy ona głónie odliczby produkujących go komórek, która zwiększa się z wiekiem i powierzchnią ciała. Perystaltyka żołądka osiąga pełną sprawność już w drugim półroczu po urodzeniu.

Trzustka w rozwoju ontogenetycznym powiększa swoją masę z 5 g po urodzeniu do 60 g w 20 roku życia. Rozwija się ona szybko do ok. 2 roku życia, drugi etap szybkiego rozwoju ma miejsce w okresie dorastania. Funkcje trawienne spełnia już po urodzeniu, z wiekiem ulegają one dalszemu doskonaleniu. Rola trzustki w trawieniu węglowodanów w ciągu pierwszego roku życia osiąga poziom właściwy osobom dorosłym, w trawieniu tłuszczów poziom ten osiąga po 12 roku zycia, a jej rola w trawieniu białek jest w okresie dzieciństwa nawet wyższa niż u dorosłych.

Wątroba w pierwszym roku życia stanowi 5% masy ciała, a u dorosłych 2,5%. Masa wątroby podwaja się w pierwszym roku życia, potraja w drugim, w 9 roku zycia powiększa się 6-krotnie, a u osób dorosłych jest 12 razy większa niż przy urodzeniu. Żółć jest wydzielana tuż po urodzeniu, do ok. 10 roku zycia obniża się stężenie kwasów tłuszczowych w wydzielinie wątroby, po czym zwieksza się ich koncentracja. Pod względem czynnościowym wątroba ulega niewielkim zmianom w okresie starości.

Długość jelita cienkiego u noworodka wynosi około 266 cm, zaś grubego ok. 40 cm i te wielkości w rozwoju osobniczym zwiekszają się kilkakrotnie. Długość jelita cienkiego najszybciej wzrasta w ciągu 2 pierwszych lat po urodzeniu oraz we wczesnej fazie pokwitania, a jelito grube wzrasta szybko u płodu i w pierwszysch latach po urodzeniu, a następnie już nieco woniej. Również zdolność wchłaniania szeregu substancji z przewodu pokarmowego istnieje już w

okresie płodowym. Z wiekiem przesuwanie pokarmu przez jelita staje się coraz wolniejsze. Pogorszeniu ulega w okresie starości wchłanianie wielu składników pokarmu w jelitach, jednak zmiany stracze układu pokarmowego są ogólnie wolniejsze niż innych układów i narządów.