SALMAN
RUSHDIE

Czarodziejka
z Florencji

Przełożył

Jerzy Kozłowski

Trident eBooks

Wydanie oryginalne

Tytuł oryginału:

The Enchantress of Florence

Data wydania:

2008

Wydanie polskie

Data wydania:

2008

Ilustracja na okładce:

Bridgeman/BE&W

Projekt okładki:

Zbigniew Mielnik

Przełożył:

Jerzy Kozłowski

Wydawca:

Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmigrodzka 41/49, 60-171 Poznań

tel. [phone]; fax [phone]

e-mail: [e-mail]

www.rebis.com.pl

ISBN 978-83-7510-238-3

Wydanie elektroniczne

Trident eBooks

Dla Billa Buforda

Stąpanie jej nie było rzeczą ziemską,

Lecz anielskiego ducha, a jej słowa

Brzmiały inaczej niźli ludzka mowa.

To blask niebiański, to słońce zwycięskie;

Tak ją widziałem.

Francesco Petrarca

Przekład Jalu Kurek

(Sonety do Laury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975)

Jeśli jest tutaj znawca języków, sprowadźcie go;

Do miasta przybył nieznajomy,

I ma on wiele opowieści.

Mirza Ghalib

Część I

1

W blednącym
świetle dnia rozmigotane jezioro

W blednącym świetle dnia rozmigotane jezioro u stóp miasta-pałacu wyglądało jak morze płynnego złota. Podróżny nadjeżdżający tu o zachodzie słońca – ten podróżny, nadjeżdżający tędy, teraz, tą drogą nad jeziorem – mógł sobie wyobrazić, że zbliża się do tronu monarchy tak bajecznie bogatego, że zezwolił on na przelanie części swych bogactw do olbrzymiego wgłębienia w ziemi, ażeby olśnić i zachwycić przyjezdnych. I mimo całkiem pokaźnych rozmiarów jezioro złota musiało być jedynie kroplą pobraną z morza większej fortuny – wyobraźnia podróżnego nie była w stanie objąć ogromu tego oceanu-matki! Na skraju złocistej wody nie widać było wszak strażników; czyżby władca był tak szczodry, że pozwalał poddanym, a może nawet nieznajomym przybyszom takim jak sam podróżny, bez żadnych przeszkód wybierać z jeziora jego płynne skarby? Zaiste byłby to książę pośród mężów, istny Prezbiter Jan, którego zaginione królestwo z legend i pieśni kryło niezliczone cuda. Być może (snuł domysły podróżny) za murami miasta bije źródło wiecznej młodości – może nawet gdzieś w pobliżu znajdują się legendarne wrota do raju na ziemi? Zaraz jednak słońce zaszło za horyzont, złoto skryło się pod taflą wody i przepadło. Do powrotu dziennego światła będą go strzec syreny i węże. Tymczasem sama woda miała pozostać jedynym dostępnym skarbem, darem, który spragniony podróżny przyjął z wdzięcznością.

Przybysz jechał dwukółką zaprzężoną w wołu, zamiast jednak spoczywać na szorstkich poduchach, stał niczym bóg, niefrasobliwie przytrzymując się jedną ręką szczebla drewnianej ramy powozu. Dwukółką nie jechało się gładko, rzucało nią i trzęsło w rytm kopyt zwierzęcia, narażona była także na kaprysy drogi. Stojąc, można było z łatwością wypaść i skręcić sobie kark. Podróżny stał jednak, sprawiał przy tym wrażenie beztroskiego i ukontentowanego. Woźnica już dawno przestał do niego krzyczeć, początkowo biorąc cudzoziemca za głupca – skoro chciał się zabić na drodze, proszę bardzo, nikt w tym kraju nie będzie po nim płakał! Szybko jednak pogarda woźnicy, chcąc nie chcąc, ustąpiła miejsca podziwowi. Człek ten może i rzeczywiście był niemądry, można się nawet posunąć do stwierdzenia, że miał nazbyt ładną twarz głupca i, jak na głupca przystało, nosił dziwaczne szaty – płaszcz z kolorowych skórzanych rombów w taki upał! – lecz jego równowaga była nienaganna, imponująca. Wół powoli sunął do przodu, koła wozu wpadały na wyboje i kamienie, stojący mężczyzna prawie się jednak nie chwiał i udawało mu się przy tym zachować dystynkcję. Dystyngowany głupiec, pomyślał woźnica, a może wcale nie głupiec. Może ktoś, z kim należy się liczyć. Jeśli miał jakąś wadę, była nią ostentacja, staranie, żeby być nie tylko sobą, lecz także kreacją siebie, i – pomyślał woźnica – tutaj po trosze wszyscy są tacy, może więc ten obcokrajowiec nie jest w końcu taki obcy. Kiedy pasażer wspomniał, że chce mu się pić, woźnica podreptał na skraj jeziora i przyniósł podróżnemu wodę w naczyniu z wydrążonej i polakierowanej tykwy, a potem podał mu ją zupełnie tak, jakby przybysz był wielkim panem, któremu należy usługiwać.

– Stoisz sobie jak jakaś ważna persona, a ja skaczę wokół ciebie na każde skinienie – burknął z kwaśną miną woźnica. – Nie wiem, dlaczego tak dobrze cię traktuję. Kto dał ci prawo komenderowania mną? Coś ty właściwie za jeden? Nie, szlachetnie urodzony na pewno nie jesteś, bobyś nie podróżował tym wozem. A jednak zadzierasz nosa. Pewnie niezłe z ciebie ziółko.

Ten drugi pił łapczywie z tykwy. Woda spływała mu z kącików ust, a krople zawisły na ogolonym podbródku jak płynny zarost. W końcu oddał pustą tykwę, westchnął z zadowoleniem i starł krople z brody.

– Co ze mnie za jeden? – zapytał, jak gdyby zwracał się sam do siebie, lecz językiem woźnicy. – Wiozę tajemnicę, ot co... tajemnicę przeznaczoną tylko dla uszu cesarza.

Woźnica uspokoił się: ma jednak do czynienia z głupcem. Nie ma potrzeby traktować go z szacunkiem.

– A zachowaj tę swoją tajemnicę – rzekł. – Tajemnice są dla dzieci i szpiegów.

Nieznajomy wysiadł z wozu przed karawanserajem, gdzie kończą się i zaczynają wszystkie podróże. Był zadziwiająco wysoki i miał ze sobą torbę podróżną.

– I dla czarnoksiężników – powiedział woźnicy wozu zaprzężonego w wołu. – Dla kochanków też. I dla królów.

W karawanseraju panował wielki ruch i gwar. Oporządzano zwierzęta: konie, wielbłądy, woły, osły, kozy, podczas gdy inne, nieoswajalne stworzenia biegały samopas: wrzaskliwe małpy, bezpańskie psy. Skrzeczące papugi eksplodowały jak zielone fajerwerki na niebie. Kowale wykonywali swoją robotę, stolarze też, a przy stoiskach z każdej strony wielkiego placu mężczyźni planowali podróże, uzupełniali zapasy żywności, świec, oleju, mydła i lin. Kulisi w turbanach, czerwonych koszulach i dhoti biegali niezmordowanie w tę i z powrotem, dźwigając na głowach tobołki o nieprawdopodobnych rozmiarach i ciężarze. Ogólnie rzecz biorąc, odbywało się wielkie załadowywanie i wyładowywanie towarów. Można było tutaj zdobyć tani nocleg – w łóżkach ze sznurów rozpiętych między drewnianymi ramami, przykrytych szorstkimi materacami z końskiego włosia, ustawionych w wojskowych rzędach na dachach parterowych budynków wokół olbrzymiego dziedzińca karawanseraju, w łóżkach, gdzie można było leżeć, patrząc w niebo, i wyobrażać sobie, że jest się świętym. Dalej na zachód szemrały obozowiska wojsk cesarza, które niedawno wróciły do kraju z wojen. Armii nie wolno było wkroczyć do pałacowej strefy, musiała zostać tutaj, u stóp królewskiego wzgórza. Z bezczynną armią, po dopiero co stoczonych bojach, należało się obchodzić ostrożnie. Przybysz pomyślał o dawnym Rzymie. Cesarz nie ufał żołnierzom, nie licząc gwardii pretoriańskiej. Podróżny wiedział, że właśnie kwestię zaufania będzie musiał rozwiązać w sposób przekonujący. W przeciwnym razie szybko zginie.

Nieopodal karawanseraju drogę do bramy pałacu wytyczała wieża nabijana słoniowymi kłami. Wszystkie słonie należały do cesarza i poprzez naszpikowanie wieży ich kłami demonstrował on swoją potęgę. Strzeżcie się! – wołała wieża. Wkraczacie na teren Władcy Słoni, posiadającego tak liczną gromadę gruboskórców, że może poświęcić kły tysiąca tych zwierząt po to tylko, żeby mnie udekorować. W owym pokazie siły podróżny dostrzegł tę samą ostentację, która płonęła na jego licu niczym ogień albo znak diabła; lecz twórca wieży zamienił w siłę cechę, którą u podróżnego często postrzegano jako słabość. Czy tylko moc usprawiedliwia ekstrawertyczną osobowość? – pytał siebie podróżny i nie potrafił sobie odpowiedzieć, żywił wszak nadzieję, że uroda może być kolejnym takim usprawiedliwieniem, był bowiem bez wątpienia piękny i wiedział, że jego uroda ma swoją moc.

Za wieżą kłów stała wielka studnia, a nad nią kłębiła się niesłychanie misterna maszyneria wodociągowa, która służyła pałacowi o wielu kopułach na wzgórzu. Bez wody jesteśmy niczym, pomyślał podróżny. Nawet cesarz bez dostępu do wody zamieni się w proch. Woda jest prawdziwą monarchinią, a my wszyscy – jej niewolnikami. Kiedyś w rodzinnej Florencji poznał człowieka, który potrafił sprawić, że woda zniknie. Ów sztukmistrz napełniał dzban po same brzegi, wypowiadał cicho magiczne zaklęcie, przewracał dzban do góry nogami, a wtedy zamiast płynu wydobywał się z niego materiał, strumień kolorowych jedwabnych chust. To była oczywiście sztuczka i nim dzień dobiegł końca, podróżny posiadł jej sekret, po czym ukrył go pośród własnych tajemnic. Znał ich wiele, ale tylko jedna godna była władcy.

Droga do murów miasta wiodła stromo pod górę i kiedy wznosił się razem z nią, uświadomił sobie rozmiary miejsca, do którego przybył. Oto rozciągało się przed nim jedno z wielkich miast świata, większe, jak mu się zdawało, niż Florencja, Wenecja czy Rzym, większe niż każde inne miasto, które podróżny dotąd widział. Raz odwiedził Londyn; ale i on był mniejszą metropolią niż ta. W miarę jak mroczyło się światło, miasto zdawało się rozrastać. Poza murami tłoczyły się ciasno zabudowane osiedla, muezzini nawoływali z minaretów, w oddali zaś dostrzegał światła wielkich majątków ziemskich. W półmroku rozbłysły płomienie niczym ostrzeżenia. Z czarnej misy nieba nadeszły w odpowiedzi ognie gwiazd. Jak gdyby ziemia i niebiosa były szykującymi się do boju armiami, pomyślał. Jak gdyby ich obozy cichły w nocy i czekały na rozpoczęcie walk za dnia. I w tych wszystkich labiryntach ulic i w tych wszystkich domostwach możnych nie było nikogo, kto znałby jego imię, nikogo, kto byłby skłonny uwierzyć w historię, którą miał do opowiedzenia. A jednak musiał ją opowiedzieć. Przemierzył świat, żeby tak się stało – i tak się stanie.

Stawiał długie kroki i ściągał wiele zaciekawionych spojrzeń z uwagi na swój wzrost, a także złociste włosy – długie i, trzeba przyznać, brudne, spływające na ramiona niczym złota woda z jeziora. Ścieżka pięła się coraz wyżej, minęła wieżę kłów i doprowadziła go do kamiennej bramy, na której stały naprzeciw siebie dwa płaskorzeźbione słonie. Zza tej bramy, która była otwarta, dolatywały odgłosy ludzi – bawili się, posilali, gasili pragnienie, leniuchowali. Przy bramie Hatjapul pełnili straż żołnierze, stali jednak w postawie rozluźnionej. Prawdziwe przeszkody miał dopiero przed sobą. Ta część miasta była ogólnie dostępna, poświęcona spotkaniom, zakupom i przyjemnościom. Ludzie w pośpiechu mijali przybysza, gnani przez głód i pragnienie. Po obu stronach brukowanej ulicy między bramą zewnętrzną i wewnętrzną widział gospody, knajpy, stragany z jedzeniem i wszelkiego rodzaju ulicznych przekupniów. Tutaj odbywało się wieczne kupowanie, tutaj było się kupowanym. Tkaniny, narzędzia, świecidełka, broń, rum. Główny targ znajdował się za mniejszą, południową bramą. Mieszkańcy miasta tam się zaopatrywali, a tego miejsca unikali, zostawiając je nieświadomym przybyszom, niezorientowanym w prawdziwych cenach towarów. Był to targ oszustów, targ złodziei, hałaśliwy, drogi i nikczemny. Ale zmęczeni podróżni, którzy nie znali planu miasta, zresztą nie mieli ochoty wlec się wzdłuż zewnętrznych murów do większego, uczciwszego bazaru, nie mieli wyjścia, musieli się dogadać z handlarzami przy słoniowej bramie. Ich potrzeby były naglące i proste.

Żywe kurczaki, rozwrzeszczane ze strachu, powieszone do góry nogami, trzepoczące skrzydłami, ze związanymi nóżkami, czekał koniec w garnku. Dla wegetarian były inne, cichsze potrawy: warzywa nie hałasowały. Czy głosy, które przybysz słyszał niesione wiatrem, zawodzące, kokietujące, wabiące, śmiejące się z niewidocznych mężczyzn, były głosami kobiet? Czy to zapach kobiet wyczuwał w wieczornej bryzie? I tak było już za późno, żeby teraz szukać cesarza. Cudzoziemiec miał w kieszeni pieniądze i odbył długą podróż okrężną drogą. Tak właśnie postępował: zmierzał do celu nie wprost, ale zbaczał ze szlaku, robił objazdy. Odkąd jego statek przybił do Suratu, przez Barhanpur, Handię, Sirondź, Narwar, Gwalior i Dholpur dotarł do Agry, a z Agry tutaj, do nowej stolicy. Teraz marzył tylko o najwygodniejszym łóżku, jakie mu się uda zdobyć, i o kobiecie, najlepiej bez zarostu, i wreszcie o odrobinie zapomnienia, ucieczce od samego siebie, czego nie znajdzie się w ramionach kobiety, a jedynie w dobrym, mocnym trunku.

Później, kiedy już zaspokoił swe pragnienia, spał w wonnym burdelu, gromko chrapiąc obok cierpiącej na bezsenność prostytutki, i śnił. Potrafił śnić w siedmiu językach: włoskim, hiszpańskim, arabskim, perskim, rosyjskim, angielskim i portugalskim. Języki przyswajał sobie z łatwością, z jaką inni marynarze łapali choroby: języki były jego rzeżączką, syfilisem, szkorbutem, febrą i dżumą. Gdy tylko zasypiał, połowa świata rozgadywała się w jego głowie, snując niesamowite opowieści o dalekich wojażach. W tym na wpół odkrytym świecie każdy dzień przynosił wieści o nowych czarach. Wizjonerskiej, odkrywczej poezji tamtejszej codzienności nie zniweczyła jeszcze ciasna proza faktów. Sam był gawędziarzem, a z domu wywabiły go niezwykłe historie, zwłaszcza jedna, historia, która mogła mu przynieść fortunę albo kosztować go życie.

2

Na Scáthach, pirackim statku szkockiego milorda

Na Scáthach, pirackim statku szkockiego milorda, nazwanym na cześć legendarnej wojowniczej bogini z wyspy Skye, okręcie, którego załoga od wielu lat ochoczo grabiła i plądrowała na karaibskich wodach, teraz zaś zmierzała do Indii ze sprawą wagi państwowej, płynący na gapę flegmatyczny Florentczyk uniknął natychmiastowego wyrzucenia do „białej rzeki” w południowej Afryce dzięki temu, że z ucha zdumionego bosmana wyciągnął żywego węża, by potem cisnąć go za burtę. Pasażera znaleziono pod koją na dziobówce siedem dni po opłynięciu Przylądka Igielnego na południowym krańcu kontynentu afrykańskiego, ubranego w musztardowy kaftan oraz pończochy i owiniętego w długi płaszcz uszyty z różnobarwnych skórzanych rombów, ściskającego małą torbę podróżną, gdy spał smacznie przy wtórze głośnego chrapania, nie starając się nawet lepiej ukryć. Wydawał się w pełni przygotowany na wykrycie przez załogę i oszałamiająco pewny mocy swych czarów, perswazji i magii. Ostatecznie udało mu się już przepłynąć z nimi całkiem spory dystans. I rzeczywiście, okazało się, że jest wybornym sztukmistrzem. Złote monety zamieniał w dym, a żółty dym na powrót w złoto. Z przewróconego do góry nogami dzbana słodkiej wody wydobywał strumień jedwabnych chust. Kilkoma ruchami zgrabnej dłoni rozmnażał ryby i chleb, co oczywiście było czynem bluźnierczym, lecz głodni marynarze chętnie mu wybaczali. Wykonawszy pośpiesznie znak krzyża, żeby się zabezpieczyć przed ewentualnym gniewem Jezusa Chrystusa w związku z przejęciem przez tego współczesnego cudotwórcę Jego roli, wcinali niespodziewanie obfity, choć teologicznie podejrzany posiłek, aż im się uszy trzęsły.

Nawet sam szkocki milord, George Louis Hauksbank, lord Hauksbank z miejscowości tej samej nazwy – a więc lord Hauksbank z Hauksbanku, mówiąc na szkocką modłę, którego nie należy mylić z pomniejszymi, nędzniejszymi Hauksbankami z podrzędniejszych miejscowości – szybko dał się oczarować, kiedy wprowadzono do jego kajuty barwnego intruza. W owym czasie ten młody awanturnik nazywał siebie Uccello – „Uccello di Firenze, czarodziej i uczony, do waszych usług”, powiedział doskonałą angielszczyzną, czemu towarzyszył głęboki ukłon złożony z niemal arystokratyczną wprawą, a lord Hauksbank uśmiechnął się i powąchał perfumowaną chusteczkę.

– W co może i bym uwierzył, magiku – odparł – gdybym nie słyszał o malarzu Paolu o tym samym nazwisku i pochodzeniu, który stworzył w waszym miejskim Duomo fresk w stylu trompe-l’oeil na cześć mego przodka, sir Johna Hauksbanka, znanego także jako Giovanni Milano, najemnika, niegdysiejszego generała Florencji, zwycięzcy bitwy pod Polpetto; i gdyby tenże malarz nie zmarł już niestety przed wieloma laty.

Młody awanturnik zuchwale cmoknął językiem na znak protestu.

– Naturalnie nie jestem owym nieżyjącym artystą – stwierdził, przybierając teatralną pozę. – Wybrałem owo pseudonimo di viaggio, ponieważ w moim języku słowo to oznacza „ptak”, a ptaki są największymi podróżnikami.

W tym momencie wyciągnął zza pazuchy zakapturzonego sokoła, znikąd wyczarował też rękawicę sokolnika, po czym wręczył jedno i drugie osłupiałemu lordowi.

– Sokół dla pana na Hauksbanku – zakomunikował ceremonialnie, po czym, gdy lord Hauksbank miał już rękawicę na dłoni, a na niej ptaka, on, „Uccello”, pstryknął palcami jak kobieta zabierająca miłość, a wtedy ku sporej konsternacji szkockiego milorda wszystko zniknęło, rękawica na dłoni, ptak na rękawicy, kaptur na ptaku. – Ponadto – ciągnął magik, powracając do tematu swego imienia – w moim mieście ten wyraz-zasłona, ten ukryty ptak, jest delikatnie eufemistycznym określeniem męskiego narządu płciowego, a ja szczycę się tym, który posiadam, nie jestem wszak na tyle nieprzyzwoity, by go tutaj demonstrować.

– Ha! Ha! – ryknął lord Hauksbank z Hauksbanku, odzyskując zimną krew z godną podziwu chyżością. – W takim razie mamy ze sobą coś wspólnego.

Wiele się napodróżował, ów Hauksbank z Hauksbanku, był też starszy, niż na to wyglądał. Oko miał błyszczące, skórę gładką, acz od czterdziestych urodzin dzieliło go już siedem wiosen albo i więcej. Jego nazwisko stało się synonimem mistrza fechtunku, był silny jak biały byk i tratwą dopłynął do źródła Żółtej Rzeki w jeziorze Kar Qu, gdzie ze złotej misy zjadł gotowanego tygrysiego penisa, polował też na białe nosorożce z kaldery Ngorongoro i wspiął się na wszystkie dwieście osiemdziesiąt cztery szczyty szkockich gór „munro”, od Ben Nevis do niedostępnego wierzchołka Sgurr Dearg na wyspie Skye, ojczyźnie strasznej Scáthach. Dawno temu w Zamku Hauksbank pokłócił się z żoną, maleńką terkotliwą kobieciną o kręconych rudych włosach i szczęce jak holenderski dziadek do orzechów, zostawił ją więc w Szkocji, by hodowała czarne owce, sam zaś wyjechał szukać szczęścia jak dawniej jego przodek i jako kapitan statku w służbie Drake’a rabował Hiszpanom amerykańskie złoto na wodach Morza Karaibskiego. Jego nagrodą od wdzięcznej królowej była misja, z którą właśnie wyruszył; miał się udać do Hindustanu, gdzie wolno mu było zebrać i zatrzymać wszelkie skarby, jakie zdoła odnaleźć, w postaci drogich kamieni, opium lub złota, pod warunkiem że dostarczy władcy osobisty list od Gloriany i przywiezie z powrotem odpowiedź Mogoła.

– W Italii mówimy Mogor – powiedział mu młody prestidigitator.

– W niewymawialnych językach tej krainy – rzekł w odpowiedzi lord Hauksbank – kto wie, jak słowo to można przekręcić, zapętlić i wywinąć.

Ich przyjaźń przypieczętowała książka: Il Canzoniere Petrarki, której tom leżał jak zawsze pod ręką szkockiego milorda, na blacie zdobionym techniką pietra dura.

– Ach, wielki Petrarka! – zawołał „Uccello” – Oto prawdziwy magik. – I przybrawszy oratorską pozę rzymskiego senatora, zaczął deklamować:

Benedetto sia ‘l giorno, et ‘l mese, et l’anno,

et la stagione, e ‘l tempo, et l’ora, e ‘l punto,

e ‘l bel paese, e ‘l loco ov’io fui giunto

da’duo begli occhi che legato m’ànno...

A wtedy lord Hauksbank podjął wątek sonetu w swoim języku:

Błogosławiona pierwsza słodka troska,

Którą zawdzięczam wszechwładnej miłości

Łuk, strzała, co mnie trafiła, mistrzowska:

Rany, drżące serca głębokości.¹

– Każdy, kto uwielbia ten wiersz tak jak ja, musi być moim panem – oznajmił „Uccello” i skłonił się w pas.

– Każdy zaś, kto o tych słowach ma takie jak ja mniemanie, musi zostać moim kompanem do kielicha – odrzekł Szkot. – Obróciłeś klucz, który otwiera moje serce. Teraz muszę zdradzić ci pewną tajemnicę, której nie wolno ci wyjawić nikomu. Pójdź za mną.

W niewielkiej drewnianej skrzynce ukrytej za przesuwaną ścianką w jego kajucie lord Hauksbank z Hauksbanku trzymał kolekcję ukochanych „drogocenności”, pięknych przedmiotów, bez których ktoś, kto stale podróżuje, może się zgubić, gdyż zbyt częste podróże, o czym lord Hauksbank dobrze wiedział, nadmiar osobliwości i nowych doznań, mogą poluzować cumy duszy.

– Te rzeczy nie należą do mnie – poinformował swego nowego przyjaciela z Florencji – a jednak przypominają mi o tym, kim jestem. Przez pewien czas będę trzymać nad nimi pieczę, a kiedy ten czas minie, pożegnam się z nimi.

Wydobył ze skrzynki najpierw kilka klejnotów imponującej wielkości i klarowności, odłożył je jednak z lekceważącym wzruszeniem ramion, następnie wziął sztabę hiszpańskiego złota, która zapewniłaby każdemu, kto by ją znalazł, życie w przepychu do końca jego dni – „to nic, nic”, wymamrotał – i dopiero na końcu dogrzebał się do prawdziwych skarbów, z których każdy starannie zawinięto w płótno i osadzono w gniazdku ze zmiętego papieru i podartych gałganów. Były to: jedwabna chusteczka starożytnej pogańskiej bogini Sogdiany, sprezentowana zapomnianemu herosowi w dowód miłości; przepiękna rzeźbiona ozdoba z fiszbinów ukazująca polowanie na jelenia; medalion zawierający portret Jej Wysokości, królowej; oprawiona w skórę sześciokątna książeczka z Ziemi Świętej, na której maleńkich stronach miniaturowym pismem ozdobionym niezwykłymi iluminacjami mieścił się cały tekst Koranu; macedońska kamienna głowa z ułamanym nosem, ponoć podobizna Aleksandra Wielkiego; jedna z zagadkowych „pieczęci” cywilizacji doliny Indusu, znaleziona w Egipcie, z wizerunkiem byka i serią nigdy nierozszyfrowanych hieroglifów, przedmiot, którego przeznaczenia nikt nie znał; płaski wypolerowany chiński kamień ze szkarłatnym heksagramem I Ching i ciemnymi naturalnymi plamkami przypominającymi łańcuch górski o zmierzchu; malowane porcelanowe jajo; spreparowana ludzka głowa, dzieło mieszkańców amazońskich lasów deszczowych; oraz słownik wymarłego języka Przesmyku Panamskiego – ocalała tylko jedna starowinka, która się nim posługiwała, nie potrafiła jednak prawidłowo wymawiać słów z uwagi na utratę zębów.

Lord Hauksbank z Hauksbanku otworzył gablotę z cennymi wyrobami szklanymi, które cudem przetrwały rejsy po wielu oceanach, wyjął dwie opalizujące koniakówki z Murano i do każdej z nich nalał wystarczającą ilość brandy. Pasażer na gapę zbliżył się i podniósł kieliszek. Lord Hauksbank wciągnął głęboko powietrze i wypił łyk.

– Jesteś z Florencji – rzekł – wiesz zatem, czym jest majestat najwyższego z władców, naszego wewnętrznego „ja”, oraz jakie potrzeby stara się zaspokoić: piękna, wartości... i miłości.

Człek nazywający siebie Uccello chciał coś powiedzieć, lecz Hauksbank podniósł rękę.

– Pozwól mi – kontynuował – są bowiem do omówienia sprawy, o których wasi wybitni filozofowie nic nie wiedzą. Nasze „ja” może i jest najwyższym władcą, ale odczuwa głód niczym nędzarz. Może i przez chwilę czuje się nasycone widokiem pilnie strzeżonych cudów takich jak te, pozostaje jednak wciąż biedne, wygłodniałe, spragnione. I jest królem zagrożonym, władcą wiecznie na łasce licznych buntowników – na przykład strachu, niepokoju, osamotnienia i oszołomienia, dziwnej niewypowiedzianej dumy i szaleńczego cichego wstydu. Nasze „ja” nękają tajemnice, tajemnice wiecznie je trapią, tajemnice zrujnują jego królestwo i zostawią jego berło połamane w piasku... Widzę, że wprawiam cię w konsternację – rzekł z westchnieniem – powiem więc wprost. Tajemnica, której nikomu nie wyjawisz, nie kryje się w żadnej skrzynce. Spoczywa ona... nie, nie spoczywa, ale mówi samą prawdę!... tutaj.

Florentczyk, który już wcześniej wyczuł prawdę o ukrytych pragnieniach lorda Hauksbanka, z poważną miną wyraził należny szacunek wobec ciężaru i objętości nakrapianego fallusa, który leżał przed nim na stole jego lordowskiej mości, roztaczając słabą woń kopru włoskiego niczym kiełbasa finocchiona czekająca na pokrojenie.

– Gdybyś pan porzucił morze i zamieszkał w moim mieście – rzekł – pańskie problemy rychło by się skończyły, jako że pośród młodych galantów z San Lorenzo z łatwością znalazłbyś męskie przyjemności, których szukasz. Ja sam, niestety...

– Pij do dna – rozkazał szkocki milord, kraśniejąc mocno na twarzy, i schował swe przyrodzenie. – O tym teraz sza!

W oczach lorda pojawił się błysk, którego jego towarzysz wolałby tam nie widzieć. Dłoń znajdowała się bliżej rękojeści szabli, niż jego towarzysz by sobie tego życzył. Uśmiech lorda był zwierzęcym grymasem.

Nastąpiła długa, samotna cisza, w czasie której Florentczyk zrozumiał, że ważą się jego losy. Hauksbank wysączył do końca brandy i wydał z siebie brzydki, udręczony śmiech.

– A więc, mój panie – zawołał – znasz moją tajemnicę, a teraz musisz mi zdradzić swoją, bo z pewnością kryjesz w sobie jakiś sekret, który niemądrze wziąłem za własny, teraz więc chcę kawy na ławę.

Młodzieniec, który nazywał siebie Uccello di Firenze, próbował zmienić temat.

– Czy zaszczycisz mnie, panie, opowieścią o zdobyciu obładowanego skarbami galeonu Cacafuego? I był pan... musiał pan być... z Drakiem pod Valparaiso i Nombre de Dios, gdzie został ranny...

Hauksbank rozbił swój kieliszek o ścianę i wyciągnął szablę.

– Łotrze! – zawołał. – Albo mi odpowiesz szczerze, albo zginiesz.

Pasażer z Florencji ostrożnie dobierał słowa.

– Panie mój, jestem tutaj, teraz to widzę, żeby zostać waszym totumfackim. Jest wszakże prawdą – dodał szybko, gdy koniuszek ostrza dotknął jego gardła – że mam bardziej dalekosiężny cel. Rzec można, że jestem człowiekiem z misją... co więcej, z tajemną misją... i muszę pana ostrzec, że ta misja obłożona jest klątwą przez najpotężniejszą czarodziejkę tej epoki. Tylko jeden człowiek może usłyszeć moją tajemnicę i przeżyć, a wolałbym nie być odpowiedzialny za waszą śmierć, panie.

Lord Hauksbank z Hauksbanku znów ryknął śmiechem, tym razem nie brzydkim śmiechem, a śmiechem rozpraszających się chmur i dawno niewidzianego słońca.

– Paradny jesteś, ptaszku – rzekł. – Myślisz, że straszna mi klątwa twojej czarownicy o zielonej gębie? Ja tańczyłem z Baronem Samedi w Dzień Zmarłych i niestraszne mi były zawodzenia wudu. Jeśli nie powiesz mi natychmiast wszystkiego, bardzo źle to zniosę.

– Dobrze więc – zaczął młodzian. – Żył kiedyś poszukiwacz przygód i książę imieniem Argalia, zwany również Arkalią, wielki wojownik posiadający czarodziejską broń, który w swej świcie miał czterech przerażających olbrzymów, miał też u swego boku kobietę, Angelikę...

– Przestań! – wydusił lord Hauksbank z Hauksbanku, przyciskając dłoń do skroni. – Przez ciebie rozbolała mnie głowa. – I po chwili: – Mów dalej.

– Angelikę, księżniczkę królewskiego rodu Czyngis-chana i Timura...

– Przestań. Nie, mów dalej...

– ...najpiękniejszą...

– Przestań.

I w tym momencie lord Hauksbank runął nieprzytomny na podłogę.

* * *

Podróżny, niemal zażenowany łatwością, z jaką udało mu się dolać laudanum do kieliszka gospodarza, starannie odłożył do skrytki drewnianą skrzyneczkę ze skarbami, owinął się w swój wielobarwny płaszcz i pośpiesznie wrócił na pokład główny, wzywając pomocy. Wygrał ten płaszcz w karty, podczas partyjki scarabocion rozegranej z weneckim handlarzem diamentów, który nie mógł się nadziwić, że zwykły Florentczyk przybywa do Rialto i daje miejscowym łupnia w ich własnej grze. Ów handlarz, Żyd z brodą i pejsami, nazywał się Szalach Cormorano i zamówił ten płaszcz w najsłynniejszym zakładzie krawieckim w Wenecji zwanym – od szyldu z zielonookim Arabem zawieszonego nad wejściem – Il Moro Invidioso, i był to istny okultystyczny cud, ten płaszcz, z katakumbami sekretnych kieszeni i ukrytych fałd w podszewce, gdzie handlarz diamentów mógł schować swe cenne towary, natomiast indywiduum pokroju „Uccella di Firenze” mogło ukryć pomoce do całej gamy sztuczek.

– Chyżo, moi przyjaciele, chyżo – wołał podróżny, w przekonujący sposób odgrywając zatroskanie. – Jego lordowska mość jest w potrzebie.

Jeśli wśród tej śmiałej załogi korsarzy zamienionych w dyplomatów nie brakowało nieufnych cyników, wśród których nagła niemoc ich przywódcy wzbudziła podejrzliwość i którzy zaczęli się przyglądać przybyszowi w sposób niewróżący dobrze jego zdrowiu, częściowo uspokoiła ich troska o zdrowie lorda Hauksbanka tak wyraźnie okazywana przez „Uccella di Firenze”. Pomógł przenieść nieprzytomnego mężczyznę na koję, rozebrał go, z trudnością wcisnął w piżamę, przykładał mu do czoła gorące i zimne kompresy i zapowiedział, że nie będzie spał ani jadł, dopóki stan szkockiego milorda się nie poprawi. Lekarz okrętowy oświadczył, że Florentczyk stanowi nieocenioną pomoc, i załoga, usłyszawszy o tym, szemrząc i wzruszając ramionami, wróciła na stanowiska.

Kiedy zostali sam na sam z niedającym oznak życia pacjentem, lekarz wyznał „Uccellowi”, że dziwi go niechęć lorda do wybudzenia się z tej nagłej śpiączki.

– Jak widzę, nic mu nie dolega, chwała Bogu, tyle że nie chce się obudzić – rzekł – a w tym świecie bez miłości może i mądrzej jest śnić niźli się przebudzić.

Lekarz był prostym, zaprawionym w boju osobnikiem, na którego wołano Hawkins Chwała Bogu, dobrotliwym konowałem dysponującym ograniczoną wiedzą medyczną, bardziej przywykłym do wyjmowania hiszpańskich kul z ciał członków załogi i zszywania krwawiących ran po cięciach kordem w walce wręcz z Hiszpanami niż do leczenia tajemniczych letargicznych przypadłości, które pojawiają się nie wiadomo skąd, jak pasażer na gapę albo kara boska. Hawkins zostawił oko pod Valparaiso, a pół nogi pod Nombre de Dios i co noc śpiewał melancholijne portugalskie fado na cześć pewnej panny z balkonu domu w dzielnicy Ribeira w mieście Oporto, akompaniując sobie na czymś w rodzaju cygańskich skrzypek. Chwała Bogu ronił strumienie łez, kiedy śpiewał, i „Uccello” zrozumiał, że dobry doktor wyobraża sobie, jak przyprawiają mu rogi, torturuje się wyobrażeniami upojonej porto ukochanej w łożu z innymi mężczyznami, którzy wciąż byli cali, rybakami cuchnącymi swą łuskowatą zdobyczą, lubieżnymi franciszkańskimi mnichami, duchami dawnych żeglarzy i żywymi wszelkiego autoramentu, południowcami i Anglikami, Chińczykami i Żydami. „Mąż, na którego rzuciła urok miłość – pomyślał młodzian – to mąż, którego łatwo rozproszyć i zwieść”.

Gdy Scáthach minęła afrykański Horn i wyspę Sokotra, uzupełniła zapasy żywności w Maskacie, a potem zostawiła za sobą perskie wybrzeże i pchana monsunowym wiatrem zdążała na południowy wschód ku Diu, portugalskiej przystani na południowym wybrzeżu czegoś, co doktor Hawkins nazywał Guzeratem, lord Hauksbank z Hauksbanku spał spokojnie dalej, a był to według bezradnego Hawkinsa „sen tak cichy, chwała Bogu, że jego sumienie musi być czyste i przynajmniej dusza pozostaje w dobrym zdrowiu, gotowa w każdej chwili na spotkanie ze Stwórcą”.

– Boże uchowaj – wtrącił pasażer.

– Oby nie przenosił się jeszcze do boskiej chwały – zgodził się chętnie ten drugi.

W czasie tego długiego czuwania przy łożu chorego „Uccello” często pytał lekarza o jego portugalską wybrankę serca. Hawkinsa nie trzeba było specjalnie namawiać do zwierzeń na ten temat. Pasażer na gapę słuchał cierpliwie pełnych uwielbienia peanów na cześć oczu owej damy, jej ust, piersi, bioder, brzucha, zadka i stóp. Poznał sekretne czułostki, które wypowiadała w czasie miłosnego aktu, teraz już niezbyt sekretne, usłyszał też jej obietnice wierności i wyszeptane zapewnienia o wiecznym związku.

– Ach, fałszywa jest, fałszywa – łkał lekarz.

– Wiecie o tym na pewno? – dopytywał się podróżny, a kiedy zalany łzami Chwała Bogu pokręcił głową ze słowami: „Minęło tyle lat, jestem teraz połową człowieka, więc muszę się spodziewać najgorszego”, „Uccello” nakłaniał go do optymizmu. – Chwalić Boga, Chwała Bogu, bo rozpaczacie bez powodu! Pozostaje wam wierna, jestem o tym przekonany, i czeka na was, nie wątpię o tym, i jeśli macie jedną nogę mniej, cóż, miłości będzie u niej aż nadto i miłość przeznaczona dla utraconej nogi zostanie przeniesiona na inną część waszego ciała; a jeśli brakuje wam jednego oka, to drugie będzie po dwakroć napawało się tą, która dochowała wierności i kocha was nie mniej niż wy ją. Dość tego! Chwała Bogu! Śpiewajcie radośnie i przestańcie łzy ronić.

W ten sposób co noc odprawiał Hawkinsa Chwała Bogu, zapewniając go, że załoga byłaby niepocieszona, gdyby nie słyszała jego pieśni, i co noc, kiedy zostawał sam z nieprzytomnym milordem, odczekiwał chwilę, a potem dokładnie przeszukiwał kwaterę kapitana, odkrywając wszystkie jej tajemnice. „Ten, kto buduje kajutę z jedną skrytką, ma ich jeszcze dwie lub trzy”, rozumował, i do czasu, aż na horyzoncie pojawił się port Diu, zdążył oskubać lorda Hauksbanka jak kurczaka, odnalazł za wyłożonymi boazerią ścianami siedem ukrytych komór i wszystkie klejnoty ze wszystkich drewnianych skrzynek trafiły bezpiecznie do nowego domu w fałdach płaszcza Szalacha Cormorana, w tym siedem złotych sztab, a mimo to płaszcz wydawał się lekki jak piórko, gdyż zielonooki Maur z Wenecji posiadł tajemnicę pozbawiania ciężaru wszelkich dóbr skrywanych w tym magicznym stroju. Co do innych „skarbów”, nie interesowały złodzieja. Pozostawił je w swoich gniazdkach, żeby wykluło się z nich to, co się miało wykluć. A jednak nawet po zakończeniu tego wielkiego szabru „Uccello” nie był ukontentowany, wciąż bowiem nie położył ręki na największym skarbie ze wszystkich. Mógł tylko skrywać swe zniecierpliwienie. Los podsunął mu pod sam nos wielką szansę i nie wolno mu było teraz jej zmarnować. Ale gdzież to było? Obejrzał każdy centymetr kajuty kapitana, bez skutku. Niech to diabli! Czy ten skarb jest zaczarowany? Stał się niewidzialny, żeby mu umknąć?

Po krótkim postoju Scáthach w Diu statek pomknął do Suratu (miejsca niedawnej karnej ekspedycji samego cesarza Akbara), skąd lord Hauksbank planował wyruszyć w podróż lądem na mogolski dwór. I tej nocy, kiedy zawinęli do Suratu (zamienionego w zgliszcza wciąż tlące się od gniewu cesarza), kiedy Hawkins Chwała Bogu wyśpiewywał swoją miłość, a spojona rumem załoga radowała się końcem długiego rejsu, pod pokładem poszukiwacz wreszcie trafił na to, czego szukał, ósmą ruchomą płycinę, o jedną więcej niż magiczna liczba siedem, o jedną więcej niż mógłby się spodziewać każdy rabuś. Za tymi ostatnimi drzwiczkami znajdowała się rzecz, której szukał. I po jeszcze jednym, ostatnim uczynku dołączył do bawiących się na pokładzie – śpiewał głośniej i pił łapczywiej niż pozostali. Ponieważ posiadał umiejętność czuwania nawet wtedy, kiedy już niczyje oko nie było w stanie pozostać otwarte, we wczesnych godzinach rannych nadeszła chwila, kiedy zdołał przedostać się na ląd w jednej z szalup i zniknąć jak zjawa gdzieś w Indiach. Na długo zanim Hawkins Chwała Bogu wszczął alarm, odnalazłszy lorda Hauksbanka z Hauksbanku z sinymi wargami na jego ostatniej koi, uwolnionego na zawsze od udręk powodowanych przez nienasyconą finocchiona, „Uccello di Firenze” przepadł, pozostawiając za sobą jedynie to imię niczym porzuconą skórę węża. Na piersi bezimiennego podróżnego spoczywał skarb nad skarbami, list skreślony ręką samej Elżbiety Tudor z jej osobistą pieczęcią, pismo od królowej Anglii do cesarza Indii, które miało być jego przepustką, jego kluczem do świata mogolskiego dworu. Był teraz angielskim ambasadorem.

3

O świcie wzniesione
z piaskowca
baśniowe pałace

O świcie wzniesione z piaskowca baśniowe pałace nowego miasta zwycięstwa Akbara Wielkiego wyglądały jak wysnute z czerwonego dymu. Większość miast sprawia wrażenie wiecznych niemal od chwili swych narodzin, lecz Sikri zawsze miało wyglądać jak miraż. Gdy słońce stanęło w zenicie, południowy upał jak potężna maczuga spadał na bruk, ogłuszał ludzi na wszelkie dźwięki, wprawiał powietrze w drżenie przestraszonej garny i rozmywał granice między przytomnością a delirium, między tym, co urojone, a tym, co prawdziwe.

Nawet cesarz poddał się fantazjom. Królowe poruszały się po pałacach jak zjawy, radźpuckie i tureckie sułtanki bawiące się w berka. Jedna z tych królewskich postaci nie istniała naprawdę. Była urojoną żoną Akbara, którą sobie wymyślił, tak jak dzieci wymyślają sobie przyjaciół, i pomimo obecności licznych żywych, acz snujących się jak zjawy żon, cesarz był zdania, że duchami są prawdziwe królowe, a prawdziwą jest jego nieistniejąca ukochana. Na imię dał jej Dźodha i żaden śmiertelnik nie śmiał zakwestionować jej istnienia. W zaciszu kobiecych komnat, na jedwabistych korytarzach jej pałacu, wpływy i potęga Dźodhy rosły. Tansen komponował dla niej pieśni, a w pracowni-skryptorium jej urodę opiewano na portretach i w poezji. Portretował ją sam perski mistrz Abdus Samad, malował ją z zapamiętanego snu, choć ani razu nie widział jej twarzy, a kiedy cesarz ujrzał jego dzieło, klasnął w dłonie zachwycony pięknem wyzierającym z obrazu. „Uchwyciłeś ją, jest jak żywa”, zawołał i Abdus Samad rozluźnił się, opuściło go wreszcie uczucie, jakby głowę miał zbyt luźno przytwierdzoną do karku; a kiedy wystawiono wizjonerskie dzieło cesarskiego mistrza, cały dwór wiedział już, że Dźodha jest prawdziwa, a najwyżsi dostojnicy, Nawaratna, czyli Dziewięć Klejnotów, wszyscy uznali nie tylko jej istnienie, lecz również urodę, mądrość, grację ruchów i miękkość głosu. Akbar i Dźodhabai! Och, ach! Największa historia miłosna epoki.

Miasto wreszcie zostało ukończone, w samą porę na czterdzieste urodziny cesarza. Wznoszono je przez dwanaście gorących lat, od dłuższego jednak czasu odnosił wrażenie, że rośnie ono bez ludzkiego wysiłku, rok po roku, jakby dzięki czarom. Minister budownictwa nie pozwolił na prowadzenie żadnych prac podczas wizyt cesarza w nowej stolicy. Kiedy cesarz przebywał w mieście, milkły narzędzia kamieniarzy, cieśle przestawali wbijać gwoździe, znikali z oczu malarze, specjaliści od intarsji, drapowania tkanin i rzeźbienia kamiennych ekranów, wszyscy. Wszystko podporządkowywano jego wygodzie. Pozwalano dolatywać tylko miłym dla ucha dźwiękom. Dzwoneczki na kostkach u nóg tancerek pobrzękiwały słodko, szemrały fontanny, a wiatr niósł subtelną muzykę geniusza Tansena. Do ucha cesarza szeptano poezję, a na dziedzińcu do gry w paćisi w czwartki odbywały się leniwe rozgrywki z niewolnicami, żywymi figurami na planszy. Po południu za zasłonami pod wachlarzami panka przychodził leniwy czas na miłość. Zmysłowa cisza spływała na miasto nie tylko za sprawą upału, lecz także wszechmocy monarchy.

Żadne miasto nie składa się wyłącznie z pałaców. Prawdziwe miasto, zbudowane nie tylko z kamienia, ale i z drewna, gliny, łajna i cegły, przycupnęło pod murami potężnego cokołu z czerwonego piaskowca, na którym wspierały się królewskie rezydencje. O charakterze poszczególnych dzielnic decydowały prócz rasowych także względy zawodowe. Tu znajdowała się ulica złotników, tam szczękające, buchające żarem zbrojownie, a tam, przy trzecim kanale, miejsce słynące z bransolet i szat. We wschodniej części mieściła się kolonia hindusów, za nią, wijąca się wokół miejskich murów, dzielnica perska, dalej zaś rejon Turańczyków, a w pobliżu gigantycznej bramy meczetu piątkowego – domy muzułmanów urodzonych w Indiach. Po okolicy rozrzucone były wille arystokratów, pracownia i skryptorium, których sława rozeszła się już po całym kraju, oraz pawilon muzyczny i jeszcze jeden, na przedstawienia taneczne. W większości tych niżej położonych dzielnic Sikri nie było czasu na gnuśność, toteż kiedy cesarz wracał z wojen, od rozkazu zachowania ciszy miasto z gliny wprost się dusiło. W chwili zarzynania kurczaki trzeba było kneblować z obawy przed zakłóceniem odpoczynku króla nad królami. Koło wozu, które zaskrzypiało, mogło ściągnąć na woźnicę chłostę, a jeśli wrzasnął pod batem, kara mogła być jeszcze sroższa. Rodzące kobiety tłumiły krzyki, a pantomima targu była istnym szaleństwem. „Kiedy przyjeżdża cesarz, wszyscy wariujemy – mówili ludzie, dodając pospiesznie, wszędzie bowiem roiło się od szpiegów i zdrajców – z radości”. Gliniane miasto uwielbiało swego monarchę, tak twierdziło, twierdziło bez słów, gdyż słowa utkane były z owej zakazanej materii – dźwięku. Kiedy cesarz wyruszał znowu prowadzić wojenne kampanie, niekończące się (choć zawsze zwycięskie) boje z armiami Gudźaratu i Radźasthanu, Kabulu i Kaszmiru, wówczas otwierano więzienie milczenia, rozbrzmiewały trąbki i wiwaty i ludzie w końcu mogli powiedzieć sobie to wszystko, co zmuszeni byli trzymać w tajemnicy przez tyle miesięcy. Kocham cię. Mama nie żyje. Robisz pyszną zupę. Jeśli nie oddasz mi moich pieniędzy, połamię ci ręce w łokciach. Kochanie, ja też cię kocham. Wszystko.

Szczęśliwie dla miasta z gliny sprawy militarne często odciągały stamtąd Akbara, właściwie przez większość czasu nie było go w mieście, a pod jego nieobecność wrzawa stłoczonej biedoty, a także harmider rzuconych do pracy robotników budowlanych codziennie drażniły bezsilne królowe. Leżały razem i pojękiwały, a co czyniły, żeby zabawić jedna drugą, jakie pocieszenie znajdowały jedna u drugiej w zasłoniętych komnatach, tego tutaj opisywać nie będziemy. Jedynie wymyślona królowa pozostała czysta i to właśnie ona powiedziała Akbarowi o cierpieniach, jakie znosi jego lud z chęci uprzyjemnienia mu pobytu w domu przez nadgorliwych urzędników. Gdy tylko cesarz się o tym dowiedział, odwołał rozkaz, zastąpił ministra budownictwa mniej surowym osobnikiem i uparł się, żeby przejechać ulicami wśród swych ciemiężonych poddanych, wykrzykując: „Ludzie, róbcie tyle hałasu, ile chcecie! Hałas to życie, a nadmiar hałasu to oznaka, że życie jest dobre. Wszyscy będziemy mieć czas na to, żeby siedzieć cicho, kiedy bezpiecznie spoczniemy w grobach”. Miasto wypełnił radosny zgiełk. Tego dnia stało się jasne, że na tronie siedzi monarcha nowego rodzaju i nic na tym świecie nie pozostanie takie jak kiedyś.

* * *

Choć w kraju wreszcie zapanował pokój, duch władcy nie zaznawał spokoju. Cesarz wrócił właśnie z ostatniej kampanii, ujarzmił zbuntowany Surat, lecz przez długie dni marszu i walk jego umysł zmagał się z zagadkami natury nie tylko militarnej, lecz także filozoficznej i lingwistycznej. Abul-Fath Dźalaluddin Muhammad, król nad królami, znany od dziecka jako Akbar, czyli „wielki”, a ostatnimi czasy, pomimo tautologii, jako Akbar Wielki, wielki po dwakroć, wielki w swej wielkości, podwójnie wielki, tak wielki, że owo powtórzenie w tytułowaniu go było nie tylko stosowne, ale i konieczne, żeby wyrazić chwalebność jego chwały – Wielki Mogoł, ten przybrudzony, znużony walką, zwycięski, melancholijny, coraz pulchniejszy, rozczarowany, wąsaty, poetycki, niewyżyty seksualnie władca absolutny, który wydawał się zbyt wspaniały, zbyt wszechogarniający i po prostu zbyt jak na jedną ludzką istotę – ten wszystko zalewający potop, ten pożeracz światów, ten wielogłowy potwór, który odnosił się do siebie w pierwszej osobie liczby mnogiej – zaczął rozmyślać w trakcie długiej, nużącej podróży do domu, w której towarzyszyły mu głowy pokonanych wrogów podskakujące w szczelnie zamkniętych glinianych naczyniach, o niepokojących możliwościach pierwszej osoby liczby pojedynczej – „ja”.

Niekończące się dni powolnej wędrówki na koniu sprzyjały leniwym medytacjom, toteż cesarz, człowiek o filozoficznym usposobieniu, rozmyślał w trakcie jazdy o takich sprawach, jak zmienność wszechświata, rozmiary gwiazd, piersi jego żon i natura Boga. A dzisiaj także o owym gramatycznym zagadnieniu bytu i jego Trzech Osobach, pierwszej, drugiej i trzeciej, liczbie pojedynczej i mnogiej duszy. On, Akbar, nigdy w odniesieniu do siebie nie używał „ja”, nawet na osobności, nawet w gniewie ani w snach. Był – jakżeby inaczej? – „my”. Był definicją, ucieleśnieniem owego My. Ta mnogość przysługiwała mu z urodzenia. Kiedy mówił „my”, w sposób naturalny i szczery miał na myśli siebie jako wcielenie wszystkich swoich poddanych, wszystkich miast, krain, rzek, gór i jezior, a także wszystkich zwierząt, roślin i drzew w granicach swego kraju, również ptaków przelatujących nad głowami i tnących wieczornych komarów, bezimiennych monstrów w podziemnych legowiskach powoli podgryzających korzenie wszystkiego; miał na myśli siebie jako sumę wszystkich swoich zwycięstw, siebie zawierającego charaktery, umiejętności, historie, może nawet dusze swych ściętych lub tylko przywołanych do porządku oponentów; a dodatkowo miał na myśli siebie jako apogeum przeszłości i teraźniejszości swych poddanych oraz siłę napędową ich przyszłości.

Owo „my” definiowało, co znaczy być władcą – lecz zwykli plebejusze, co teraz rozważał w interesie obiektywizmu i na użytek tej debaty, bez wątpienia sporadycznie też myśleli o sobie w liczbie mnogiej.

Mylili się? A może (och, co za myśl zdradziecka!) mylił się on? Może koncept „siebie jako ogółu” definiował, czym jest istnienie na tym świecie, każde istnienie; ostatecznie taka istniejąca istota, niechybnie istota pośród innych istot, jest częścią istnienia wszystkiego. Czyżby liczba mnoga nie była jedynie przywilejem królów, czyżby jednak nie była jego boskim prawem? Można by jeszcze dodać, że skoro refleksje monarchy w swej mniej podniosłej i wyrafinowanej formie znajdują niewątpliwie odbicie w myślach jego poddanych, mężczyźni i kobiety, którymi rządził, będą nieuchronnie myśleć o sobie w liczbie mnogiej. Niewykluczone, że postrzegają siebie jako byty mnogie, złożone z siebie oraz dzieci, matek, ciotek, pracodawców, współwyznawców, współpracowników, klanów i przyjaciół. Uważają też siebie za istoty wielokrotne, jedno „ja” jest ojcem ich dzieci, inne dzieckiem ich rodziców; wiedzą, że są kim innym przy pracodawcy, a kim innym w domu z żoną – krótko mówiąc, wszyscy są całymi workami różnych „ja”, pękającymi od mnogości, tak jak on. Nie ma zatem żadnej zasadniczej różnicy między władcą a poddanym? I teraz jego pierwotne pytanie powróciło w nowej, zaskakującej postaci: jeśli jego złożonym z wielu „ja” poddanym udaje się myśleć o sobie w liczbie pojedynczej, nie mnogiej, czy on też może się stać „ja”? Czy istnieje „ja”, które jest tylko sobą? Czy takie nagie, samotne „ja” są pogrzebane pod przepełnionymi „my” tego świata?

Pytanie to budziło w nim strach, gdy jechał na białym koniu do domu, nieustraszony, niezwyciężony i – trzeba przyznać – coraz bardziej pękaty; a kiedy zagościło w jego głowie nocą, nie dawało mu spać. Co powinien powiedzieć, kiedy znów zobaczy się z Dźodhą? Gdyby miał po prostu powiedzieć: „Wróciłem” bądź „Oto jestem”, czy byłaby w stanie w odpowiedzi zwrócić się do niego w drugiej osobie liczby pojedynczej, owym „ty” przeznaczonym dla dzieci, kochanków i bogów? I cóż by to znaczyło? Że jest jak jej dziecko albo bóstwo, albo jest po prostu jej kochankiem, o którym ona też śniła, którego sobie wymarzyła z takim samym zapałem jak on ją. Czy owo małe słówko „ty” mogłoby się okazać najbardziej podniecającym słowem w całym języku? „Ja”, ćwiczył pod nosem. „Oto jestem. Kocham cię. Pójdź do mnie”.

Te medytacje w drodze powrotnej do domu zakłóciło mu jeszcze jedno militarne zadanie. Jeszcze jeden zbuntowany książę, którego trzeba było skarcić. Wypad na półwysep Kathijawar, by poskromić upartego ranę Kućh Nahina, młodziana o niewyparzonym języku i wielkich wąsach (cesarz chlubił się własnym zarostem i nie patrzył łaskawym okiem na konkurentów), feudalnego władcę z absurdalnym upodobaniem do mówienia o wolności. Wolności dla kogo, od czego, cesarz zżymał się w myślach. Wolność to dziecięca fantazja, gra dobra dla kobiet. Żaden mąż nie jest nigdy wolny. Jego armia sunęła wśród białych drzew lasu Gir jak nadciągająca w ciszy zaraza, a żałośnie słaba forteca Kućh Nahina, dostrzegając w szumiących wierzchołkach drzew nadejście śmierci, otworzyła swe wieże, zatknęła białą flagę i rozpaczliwie błagała o litość. Często zamiast uśmiercać rozgromionych przeciwników, cesarz brał za żonę jedną z ich córek i dawał pokonanemu teściowi jakieś zajęcie. Lepszy nowy członek rodziny niż gnijący trup. Tym razem jednak z rozdrażnieniem zerwał wąsy z pięknej twarzy bezczelnego rany i poćwiartował ciało tego słabeusza i marzyciela na jaskrawoczerwone kawałki – uczynił to osobiście, własną szablą, tak jak by to zrobił jego dziad, po czym udał się do swej kwatery, żeby tam chwyciły go drżenie i rozpacz.

Oczy cesarza były skośne i duże, wpatrywały się w nieskończoność podobnie, jak mogłyby to robić oczy rozmarzonej młodej kobiety – albo marynarza, który wypatruje lądu. Wargi miał pełne i wydęte lekko w kobiecym grymasie. Mimo tych dziewczęcych akcentów był jednak wspaniałym okazem mężczyzny, potężnego i silnego. W dzieciństwie gołymi rękami uśmiercił tygrysicę, a potem, doprowadzony do rozpaczy własnym uczynkiem, na zawsze wyrzekł się mięsa i został wegetarianinem. Muzułmański wegetarianin, wojownik pragnący tylko pokoju, król filozof: sprzeczność goni sprzeczność. Taki był największy władca, jakiego widział ten kraj.

W pobitewnej melancholii, gdy nad martwymi ciałami zapadł wieczór, pod zburzoną fortecą skąpaną we krwi, przy dźwiękach małego wodospadu, który śpiewał jak słowik: bul-bul-bul-bul, cesarz w swym zdobnym namiocie sączył rozcieńczone wino i biadał nad pełną przemocy historią własnego rodu. Nie chciał być podobny do swych okrutnych przodków, chociaż byli oni największymi wojownikami w historii. Czuł się przytłoczony imionami z łupieżczej przeszłości, imionami, z których jego imię spłynęło kaskadami ludzkiej krwi: swego dziada Babura, wojownika z Fergany, który podbił nowe dominium, te „Indie” zbyt wielkich bogactw i zbyt wielu bóstw, lecz zawsze ich nienawidził, Babura, wojennej machiny z nieoczekiwanym darem trafnego dobierania słów, a przed Baburem krwawych książąt Transoksanii i Mongolii, przede wszystkim zaś potężnego Temudżyna – Dżyngis lub Czyngis-chana – przez niego on, Akbar, musiał przyjąć tytuł Mogoła, musiał zostać Mongołem, którym nie był i którym się nie czuł. Czuł się... hindustański. Jego orda nie była ani złota, ani niebieska, ani biała. Już samo słowo „orda” w jego subtelnych uszach brzmiało brzydko, świńsko, ordynarnie. Nie chciał ordy. Nie chciał lać stopionego srebra do oczu rozgromionych wrogów ani miażdżyć ich pod platformą, na której się posilał. Był zmęczony wojną. Pamiętał nauczyciela z dzieciństwa, perskiego mira – usłyszał od niego, że aby żyć w zgodzie z samym sobą, należy żyć w zgodzie ze wszystkimi innymi. Sulh-i-kul, pokój absolutny. Żaden chan nie byłby w stanie zrozumieć tego pojęcia. Nie chciał chanatu. Chciał kraju.

Temudżyn to wszak nie wszystko. W prostej linii był także potomkiem z lędźwi męża, którego zwano Żelaznym. W języku jego przodków słowo „żelazo” brzmiało timur. Timur Lenk, Timur Chromy. Timur, który zniszczył Damaszek i Bagdad, który Delhi zamienił w ruiny nawiedzane przez pięćdziesiąt tysięcy duchów. Akbar wolałby nie mieć Timura za przodka. Przestał używać języka Timura, czagatajskiego, nazwanego tak od imienia jednego z synów Czyngis-chana, i przyjął najpierw perski, a później także skundloną mowę przemieszczającej się armii, urdu, język obozu, w którym trajkotało i świstało kilkanaście na wpół zrozumiałych języków i ku zdumieniu wszystkich powstało piękne nowe brzmienie: język poety zrodzony z żołnierskich ust.

Rana Kućh Nahin, młody, szczupły i ciemnowłosy, klęknął u stóp Akbara z bezwłosą i krwawiącą twarzą, czekając na ostatnie cięcie.

– Historia się powtarza – rzekł. – Wasz dziad zgładził mojego siedemdziesiąt lat temu.

– Nasz dziad – odpowiedział cesarz, zgodnie ze zwyczajem posługując się królewską liczbą mnogą, nie był to bowiem dobry moment na eksperymenty z liczbą pojedynczą, ten nędznik nie zasługiwał na przywilej bycia jego świadkiem – nasz dziad był barbarzyńcą o języku poety. My natomiast jesteśmy poetą o historii barbarzyńcy i waleczności barbarzyńcy podczas wojny, co nie jest nam miłe. Wykazaliśmy zatem w ten sposób, że historia się nie powtarza, lecz idzie do przodu, człowiek zaś potrafi się zmienić.

– Dziwna uwaga jak na kata – rzekł cicho rana – ale próżno spierać się ze śmiercią.

– Twój czas nadszedł – przyznał cesarz. – Powiedz nam więc zgodnie z prawdą, nim odejdziesz, jakiego raju się spodziewasz, kiedy przejdziesz przez zasłonę życia i śmierci?

Rana podniósł okaleczoną twarz i spojrzał cesarzowi w oczy.

– W raju słowa „modlitwa” i „spór” znaczą to samo – oświadczył. – Wszechmogący nie jest tyranem. W domu Boga wszystkie głosy są wolne i mogą mówić, co tylko zechcą, i taką postać przybiera ich oddanie.

Irytujący świętoszek, to nie ulegało wątpliwości, lecz pomimo irytacji Akbar był też poruszony.

– Obiecujemy ci – oznajmił cesarz – że wybudujemy taki dom adoracji tutaj na ziemi. – I z okrzykiem Allahu Akbar, Bóg jest wielki, albo, co całkiem możliwe, Akbar jest Bogiem, ściął temu napuszonemu neptkowi bezczelną, przemądrzałą, a zatem nagle niepotrzebną głowę.

W godzinach, które przyszły po egzekucji rany, cesarza opętał znajomy demon samotności. Za każdym razem, gdy ktoś zwracał się do niego jak równy do równego, doprowadzało go to do szału, i była to wada, zdawał sobie z tego sprawę, gdyż królewski gniew zawsze nią jest, rozgniewany władca przypomina boga, który popełnia błędy. I tak ujawniała się w nim kolejna sprzeczność. Był nie tylko barbarzyńskim filozofem i zabójcą mięczaków, lecz także egotystą uzależnionym od służalczości i pochlebstw, który mimo wszystko tęskni za innym światem, światem, w którym odnalazłby kogoś, kto byłby jemu równy, kogo mógłby uznać za brata, z którym mógłby swobodnie rozmawiać, ucząc i pobierając nauki, dając i odbierając przyjemność – światem, gdzie chełpliwą satysfakcję podboju zamieniłby na łagodniejszą, acz bardziej wymagającą radość płynącą z dysputy. Czy taki świat istnieje? Jaką drogą można by do niego dotrzeć? Czy gdzieś na świecie istnieje taki ktoś czy może właśnie obciął mu głowę? A jeśli ten wąsaty rana był jedynym kandydatem? Czyżby właśnie ubił jedynego człowieka na ziemi, którego mógłby pokochać? Myśli cesarza stawały się coraz bardziej przesycone winem, coraz bardziej sentymentalne i oczy zachodziły mu pijackimi łzami.

Jak miał się stać tym, kim chce? Akbarem? Wielkim? Jak?

Nie miał kompana do rozmowy. Odesłał z namiotu głuchego jak pień sługę, Bhakti Ram Dźajna, żeby móc pić w spokoju. Służący, który nie słyszy bełkotu swego pana, to istne błogosławieństwo, lecz Bhakti Ram Dźajn nauczył się czytać z ruchu warg, co znacznie obniżało jego wartość, czyniąc zeń podsłuchiwacza jak wszyscy inni. Król oszalał. Tak mówili; wszyscy tak mówili. Jego żołnierze, poddani, żony. Prawdopodobnie Bhakti Ram Dźajn również. Nie mówili mu tego prosto w twarz, był bowiem mężem potężnym i wielkim wojownikiem jak heros z pradawnych baśni, był także królem nad królami i jeśli ktoś taki chce być lekko świrnięty, kim są oni, by się temu przeciwstawić? Cesarz jednak nie oszalał. Cesarza nie zadowalało bycie. Pragnął się stawać.

Doskonale. Dotrzyma obietnicy złożonej nieżyjącemu kathijawarskiemu książątku. W sercu swego zwycięskiego miasta postawi dom adoracji, miejsce dysput, gdzie każdy będzie mógł każdemu powiedzieć wszystko na dowolny temat, nawet o nieistnieniu Boga i detronizowaniu władców. W tym domu nauczy się pokory. Nie, teraz jest dla siebie niesprawiedliwy. Nie „nauczy”. Raczej przypomni sobie, odzyska pokorę, która przecież tkwi już głęboko w jego sercu. Ten pokorny Akbar był chyba jego najlepszym wcieleniem, ukształtowanym przez lata dzieciństwa na wygnaniu, obleczonym teraz w majestat dorosłości, lecz i tak obecnym; „ja” zrodzonym nie ze zwycięstwa, lecz z porażki. Ostatnio odnosił same zwycięstwa, cesarz wiedział jednak o porażce wszystko. Porażka była mu ojcem. Nazywała się Humajun.

Nie lubił wracać myślami do ojca. Ojciec palił za dużo opium, stracił cesarstwo i odzyskał je dopiero wtedy, gdy udał, że został szyitą (i oddał diament Kohinur), żeby król Persji użyczył mu swych wojsk, a potem, niemal natychmiast po odzyskaniu tronu, zabił się po upadku ze schodów biblioteki. Akbar nie znał ojca. Sam urodził się w Sindzie, po klęsce Humajuna pod Ćausą, kiedy Śer Szach Suri został władcą, którym powinien być Humajun, ale nie potrafił, a potem zdetronizowany uciekł do Persji, porzuciwszy syna. Swego czternastomiesięcznego syna. Którego znalazł i wychował brat ojca i jego wróg, Askari z Kandaharu, gwałtowny wuj Askari, który sam zgładziłby Akbara, gdyby tylko udało mu się doń zbliżyć, tak się jednak nie stało, ponieważ na drodze zawsze stała jego żona.

Akbar przeżył, ponieważ tak chciała jego ciotka.

I w Kandaharze uczono go, jak przetrwać, walczyć, zabijać i polować, nauczył się też wielu innych rzeczy, samodzielnie, na przykład, jak uważać na siebie, trzymać język za zębami, nie mówić tego, czego nie trzeba, tego, przez co można zginąć. O godności przegranych, o przegrywaniu i o tym, jak pogodzenie się z porażką oczyszcza duszę, o rezygnacji, unikaniu pułapki zbyt kurczowego trzymania się rzeczy upragnionych, i ogólnie o porzuceniu, a zwłaszcza o bezojcowości, nieważności ojców, nieważności pozbawionych ojców, i o najlepszej obronie tych, którzy mają mniej, przed tymi, którzy mają więcej: skrytości, przezorności, przebiegłości, pokorze i spostrzegawczości. Tyle lekcji o niższości. Niższości, która mogła przerodzić się w wywyższenie.

Były jednak rzeczy, o których nikt nie pomyślał, żeby go nauczyć, i których już nigdy miał się nie nauczyć.

– Bhakti Ram Dźajn, jesteśmy cesarzem Indii, nie potrafimy jednak, do diabła, napisać własnego imienia! – krzyczał o świcie do sługi, gdy starzec asystował mu w ablucjach.

– Tak, o przenajświętsza istoto, ojcze wielu synów, mężu wielu żon, monarcho świata, wszechogarniający – odparł Bhakti Ram Dźajn, podając mu ręcznik.

Tym razem godzina porannej toalety zbiegła się w czasie z godziną cesarskich pochlebstw. Bhakti Ram Dźajn dumnie nosił tytuł Cesarskiego Pochlebcy Pierwszej Klasy i był mistrzem klasycznego kwiecistego stylu wypowiedzi zwanego kumulacyjnym przypochlebianiem się. Jedynie ktoś o doskonałej pamięci do formułowania barokowych panegiryków mógł przypochlebiać się kumulacyjnie ze względu na wymagane powtórzenia i niezbędną precyzję sekwencjonowania. Pamięć Bhaktiego Ram Dźajna była niezawodna. Potrafił przypochlebiać się całymi godzinami.

Cesarz ujrzał własną twarz spoglądającą na niego gniewnie z miednicy ciepłej wody jak zły omen.

– Bhakti Ram Dźajn, jesteśmy królem królów, nie potrafimy jednak przeczytać praw, które sami wprowadzamy. Co powiesz na to?

– Tak, o najsprawiedliwszy z sędziów, ojcze wielu synów, mężu wielu żon, monarcho świata, wszechogarniający, władco wszystkiego, co jest, ty, który spajasz całe istnienie – rzekł Bhakti Ram Dźajn, coraz bardziej się rozkręcając.

– Jesteśmy Niezrównaną Jasnością, Gwiazdą Indii i Słońcem Chwały – stwierdził cesarz, który sam wiedział co nieco o sztuce przypochlebiania się – a jednak wychowaliśmy się w śmierdzącej dziurze, gdzie mężczyźni rżną kobiety, żeby zrobić im dzieci, a chłopców, żeby zrobić z nich mężczyzn; wychowaliśmy się, uważając na napastnika, który nadchodzi od tyłu, nie tylko na tego przed nami.

– Tak, o olśniewający blasku, ojcze wielu synów, mężu wielu żon, monarcho świata, wszechogarniający, władco wszystkiego, co jest, ty, który spajasz całe istnienie, Niezrównana Jasności, Gwiazdo Indii i Słońce Chwały – rzekł Bhakti Ram Dźajn, który może i był głuchy, ale potrafił zareagować na sugestię.

– Tak należy wychowywać królów, Bhakti Ram Dźajnie?! – wydarł się cesarz, w gniewie wywracając miednicę. – Na niedouczonych, pilnujących tyłka dzikusów... taki powinien być władca?

– Tak, o najmądrzejszy z mędrców, ojcze wielu synów, mężu wielu żon, monarcho świata, wszechogarniający ziemię, władco wszystkiego, co jest, ty, który spajasz całe istnienie, Niezrównana Jasności, Gwiazdo Indii, Słońce Chwały, mistrzu ludzkich dusz, ty, który wykuwasz ludzkie losy – wyliczał Bhakti Ram Dźajn.

– Udajesz, że nie potrafisz sczytywać słów z ruchu naszych warg! – krzyknął cesarz.

– Tak, o widzący dalej niż jasnowidzący, ojcze wielu...

– Jesteś baranem, któremu trzeba poderżnąć gardło, żebyśmy mogli posilić się jego mięsem.

– Tak, o bardziej litościwy od bogów, ojcze...

– Twoja matka spółkowała ze świnią, żeby cię począć.

– Tak, o najjaśniej się wysławiający z tych, co się wysławiają, o...

– Mniejsza z tym – rzucił cesarz. – Czujemy się już lepiej. Zostaw nas samych. Darujemy ci życie.

4

I oto znów Sikri,
z kolorowymi jedwabiami

I oto znów Sikri, z kolorowymi jedwabiami powiewającymi jak chorągwie w czerwonych oknach pałacu, rozedrgane w upale jak opiumowa wizja. Nareszcie dom, z dumnie przechadzającymi się pawiami i młodymi tancerkami. Jeśli pustoszony przez wojnę świat był gorzką prawdą, Sikri było słodkim kłamstwem. Cesarz wracał do domu jak palacz do fajki. Był Czarodziejem. W tym miejscu wyczaruje nowy świat, świat wykraczający poza podziały religijne, regionalne, społeczne i plemienne. Mieszkały tutaj najpiękniejsze kobiety na świecie i wszystkie były jego żonami. Tutaj zgromadzono najwspanialsze talenty tej ziemi, a wśród nich Dziewięć Klejnotów, dziewięciu najwspanialszych z najwspanialszych, i z ich pomocą nie było rzeczy, której by nie osiągnął. Z ich pomocą jego sztuczki zaczarują cały kraj, przyszłość i całą wieczność. Cesarz był zaklinaczem rzeczywistości i z taką asystą jego czary nie mogły zawieść. Pieśni Tansena łamały pieczęcie wszechświata i wpuszczały do codziennego życia element boskości. Wiersze Faiziego otwierały okna serc i umysłów i widać było przez nie zarówno jasność, jak i ciemność. Zdolności administracyjne radży Mana Singha i finansowe radży Todara Mala dawały gwarancję, że interesy cesarstwa znajdują się w najlepszych rękach. Do tego dochodził jeszcze Birbal, najlepszy z dziewięciu, którzy byli najlepszymi z najlepszych. Jego pierwszy minister i pierwszy przyjaciel.

Pierwszy minister i największy umysł epoki powitał go przy Hiran Minar, wieży nabitej słoniowymi kłami. Cesarz był w figlarnym nastroju.

– Birbalu – zwrócił się do niego Akbar, gdy zsiadł z konia – zechcesz nam odpowiedzieć na jedno pytanie? Długo już czekamy, by móc ci je zadać.

Pierwszy minister o legendarnym dowcipie i mądrości skłonił się pokornie.

– Wedle życzenia, Dźahanpanah, Schronienie Świata.

– Powiedz w takim razie, co było pierwsze: jajo czy kura?

Birbal odpowiedział natychmiast.

– Kura.

Akbar był zaskoczony.

– Skąd ta pewność? – chciał wiedzieć.

– Huzur – odparł Birbal – obiecałem odpowiedzieć tylko na jedno pytanie.

Pierwszy minister i cesarz stali na szańcach miasta, spoglądając na krążące nad nimi wrony.

– Birbalu – zastanawiał się na głos Akbar – jak myślisz, ile jest wron w naszym królestwie?

– Dźahanpanah – odpowiedział Birbal – jest ich dokładnie dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć.

Akbara zaintrygowała ta odpowiedź.

– Powiedzmy, że każemy je przeliczyć – rzekł – i będzie ich więcej, co wtedy?

– To by znaczyło – wyjaśnił Birbal – że nadleciały ich przyjaciółki z sąsiedniego królestwa.

– A gdyby było mniej?

– Część naszych pewnie wybrała się za granicę zobaczyć wielki świat.

Na dwór Akbara przybył wielki poliglota, gość z odległego zachodniego kraju: jezuita, który potrafił płynnie konwersować w dziesiątkach języków. Miał dla cesarza zadanie – by ten odgadł, który jest jego językiem ojczystym. Gdy cesarz łamał sobie głowę nad tą zagadką, jego pierwszy minister zaszedł jezuitę od tyłu i znienacka kopnął go mocno w zadek. Zakonnik wyrzucił z siebie wiązankę przekleństw – nie po portugalsku, lecz po włosku.

– Zauważcie, Dźahanpanah – powiedział Birbal – że kiedy trzeba rzucić kilka obelg, człowiek zawsze wybierze do tego język ojczysty.

– Gdybyś był ateistą, Birbalu – cesarz zwrócił się do pierwszego ministra z zapytaniem – co byś powiedział wierzącym o wielkich religiach naszego świata?

Birbal był pobożnym braminem z Triwikrampuru, odrzekł jednak bez wahania:

– Powiedziałbym im, że moim zdaniem wszyscy oni są także ateistami: ja jedynie wierzę w jednego boga mniej niż każdy z nich.

– Jak to? – zapytał cesarz.

– Wszyscy wierzący mają swoje powody, żeby nie wierzyć we wszystkich bogów prócz własnego – wyjaśnił Birbal – a więc to oni, wszyscy razem, dają mi wszelkie powody, by nie wierzyć w żadnego.

Pierwszy minister i cesarz stali w Khwabgah, Miejscu Snów, spoglądając na nieruchomą taflę Anup Talao, prywatnego basenu monarchy, Basenu Niemającego Równego Sobie, najlepszego z wszelkich możliwych basenów, o którym się mówiło, że jeśli królestwo znajdzie się w opałach, jego wody prześlą ostrzeżenie.

– Birbalu – rzekł Akbar – jak wiesz, nasza ulubiona królowa ma nieszczęście nie istnieć. Chociaż kochamy ją najbardziej ze wszystkich, podziwiamy ją ponad wszystkie inne i cenimy ją bardziej nawet niż utracony Kohinur, jest niepocieszona. Mówi: „Wasza najbrzydsza, najbardziej zrzędliwa żona sekutnica jest kobietą z krwi i kości. Koniec końców nie będę w stanie z nią konkurować”.

Pierwszy minister doradził cesarzowi:

– Dźahanpanah, musisz jej powiedzieć, że właśnie na koniec jej zwycięstwo będzie dla wszystkich widoczne, gdyż koniec końców żadna z królowych nie będzie istniała bardziej niż ona, ona natomiast do końca życia będzie się cieszyć waszą miłością, a jej sława będzie się odbijać echem przez całe wieki. Zatem w rzeczywistości chociaż prawdą jest, że ona nie istnieje, można też powiedzieć, że to właśnie ona żyje. W przeciwnym razie tam, za tamtym wysokim oknem, nikt nie czekałby na wasz powrót.

* * *

Siostry Dźodhy, pozostałe żony, nie znosiły jej. Jak to możliwe, że władca tak potężny woli towarzystwo kobiety, która nie istnieje? Kiedy wyjeżdżał, powinna przynajmniej też się oddalić; mogła sobie darować przebywanie wśród naprawdę istniejących. Powinna rozpłynąć się jak zjawa, którą przecież była, wtopić się w zwierciadło albo cień i już się nie pokazywać. A to, że tego nie czyniła, uznały żywe królowe, było nietaktem, jakiego można się spodziewać po istocie wymyślonej. Ale też jak miała się nauczyć manier, skoro nikt jej nie wychowywał? Była niewykształconym wytworem wyobraźni i zasługiwała na to, by ją ignorować.

Cesarz złożył ją, mówiły z irytacją, wykradając po trochu z każdej z nich. Powiedział, że jest córką księcia Dźodhpuru. Nieprawda! Chodziło o inną królową, a i ona nie była córką, tylko siostrą. Cesarz uważał także, że jego fikcyjna ukochana jest matką jego pierworodnego syna, długo oczekiwanego pierworodnego syna, poczętego dzięki błogosławieństwu jednego ze świętych, tegoż właśnie świętego, przy którego nędznym domu na wzgórzu wybudowano to miasto zwycięstwa. Ale ona nie była matką księcia Salima, o czym prawdziwa matka księcia Salima, Radźkumari Hira Kunwari, zwana Mariam-uz-Zamani, córka radży Bihara Mala z Ameru z klanu Kaććhawahów, żałośliwie przekonywała każdego, kto chciał słuchać. Zatem: bezgraniczna uroda wymyślonej królowej pochodziła od jednej małżonki cesarza, jej hinduizm od drugiej, a niezmierzone bogactwa od trzeciej. Jej temperament natomiast był tworem samego Akbara. Żadna prawdziwa kobieta nigdy taka nie była, tak doskonale troskliwa, tak mało wymagająca, tak nieskończenie oddana. Była niemożliwością, wyobrażeniem ideału. Bały się jej, wiedząc, że skoro jest tworem niemożliwym, nikt się jej nie oprze, i dlatego cesarz kochał ją najbardziej. Nienawidziły jej za kradzież ich historii. Gdyby mogły ją zamordować, zrobiłyby to, dopóki jednak cesarz nie okazywał znudzenia jej osobą ani sam nie umarł, pozostawała nieśmiertelna. Śmierć cesarza nie była czymś niewyobrażalnym, do tej pory jednak królowe sobie jej nie wyobrażały. Do tej pory znosiły swoją krzywdę w milczeniu. Cesarz oszalał, narzekały w myślach, lecz rozsądnie powstrzymywały się przed wypowiadaniem tych słów. I kiedy on mknął na koniu i zabijał, pozostawiały wymyśloną małżonkę samą sobie. Nigdy nie wypowiadały jej imienia. Dźodha, Dźodhabai. Słowa te nigdy nie przechodziły im przez usta. Sama więc krążyła po pałacowej dzielnicy. Była osamotnionym cieniem widzianym przelotne za ażurowymi kamiennymi ekranami. Była tkaniną powiewającą na wietrze. W nocy stawała pod małą kopułą na ostatniej kondygnacji Pańć Mahal i wypatrywała na horyzoncie powrotu króla, który uczynił ją prawdziwą. Króla, który wracał do domu z wojny.

* * *

Na długo przed intrygującym pojawieniem się w Fatehpur Sikri złotowłosego łgarza z obcych stron z opowieściami o czarodziejkach i magii Dźodha wiedziała, że jej znakomity mąż ma czary we krwi. Wszyscy słyszeli o nekromancji Czyngis-chana, o jego ofiarach ze zwierząt i magicznych ziołach oraz o tym, jak za sprawą czarnej magii udało mu się spłodzić osiemset tysięcy potomków. Wszyscy słyszeli historię o tym, jak Timur Chromy spalił Koran, a po podbiciu Ziemi próbował wspiąć się ku gwiazdom i podbić również Niebo. Wszyscy znali historie o tym, jak cesarz Babur uratował umierającego Humajuna, krążąc wokół łoża boleści i odciągając śmierć od chłopca ku sobie; poświęcił siebie, żeby syn mógł przeżyć. Te mroczne konszachty ze śmiercią i diabłem były dziedzictwem jej męża, jej zaś istnienie – dowodem potęgi jego czarów.

Stworzenie prawdziwego życia z marzenia było czynem nadludzkim, uzurpacją boskich prerogatyw. W tamtych czasach w Sikri roiło się od poetów i artystów, tych napuszonych egoistów, którzy przywłaszczali sobie moc języka i obrazów, żeby wyczarowywać piękne coś z pustego nic, a jednak żaden poeta, malarz, muzyk ani rzeźbiarz nie dorównał cesarzowi, Człowiekowi Idealnemu, w tym, co ów osiągnął. Dwór był też pełen cudzoziemców, wypomadowanych oryginałów, ogorzałych kupców, wąskolicych duchownych z Zachodu, którzy przechwalali się w brzydkich niepotrzebnych językach majestatem swych krain, bogów i królów. Zza kamiennego ekranu zasłaniającego wysokie okno na górnym piętrze swej rezydencji spoglądała na wielki ogrodzony dziedziniec Sali Audiencji Publicznych i obserwowała tłoczących się cudzoziemców, którzy przechadzali się tam dumnym krokiem i puszyli. Kiedy cesarz pokazał jej przywiezione przez nich obrazy dalekich gór i dolin, pomyślała o Himalajach i Kaszmirze i wyśmiała te nędzne wyobrażenia naturalnego piękna, ich Walpy i Alpy, półsłowa do opisywania półrzeczy. Ich władcy byli dzikusami, a swojego boga przybili do drzewa. Na co jej tacy śmieszni ludzie?

Ich opowieści też nie robiły na niej wrażenia. Usłyszała od cesarza zamorską opowieść o rzeźbiarzu dawnych Greków, który ożywił posąg kobiety i zapałał do niej miłością. Historia nie skończyła się dobrze, zresztą była to bajeczka dla dzieci. Nie można jej było porównywać z jej rzeczywistym istnieniem. W końcu ona tu jest. Po prostu jest. Tylko jeden człowiek na całym świecie dokonał takiego twórczego wyczynu czystym aktem woli.

Nie interesowali jej podróżni z obcych krain, chociaż wiedziała, że fascynują oni cesarza. Przybywali w poszukiwaniu... właśnie, czego? Na pewno nie czegoś praktycznego. Gdyby byli obdarzeni chociaż odrobiną rozsądku, jałowość podróży byłaby dla nich oczywista. Podróże są bezcelowe. Zabierają nas z miejsca, w którym ma się znaczenie i któremu my z kolei nadajemy znaczenie, poświęcając mu swoje życie, i przenoszą do baśniowych krain, gdzie, szczerze mówiąc, stajemy się pewną niedorzecznością i tak też wyglądamy.

Tak: to miejsce, Sikri, było dla nich baśniową krainą, tak jak ich Anglia i Portugalia, ich Holandia i Francja znajdowały się poza granicami jej zdolności pojmowania. Świat nie był jednorodny. „My jesteśmy ich snem – powiedziała kiedyś cesarzowi – a oni naszym”. Kochała go, ponieważ nigdy nie lekceważył jej opinii, nigdy ich nie odrzucał wyniosłym machnięciem ręki. „Ale wyobraź sobie, Dźodho – zwrócił się do niej pewnego wieczoru, gdy grali w gandźifę – gdybyśmy mogli się zbudzić w snach innych ludzi i zmieniać je i gdybyśmy odważyli się zaprosić ich do naszych marzeń. Gdyby cały świat stał się jednym snem na jawie?” Nie mogła nazwać go fantastą, kiedy mówił o snach na jawie – czym bowiem była ona?

Nigdy nie opuściła pałaców, w których się urodziła dziesięć lat wcześniej, jako dorosła kobieta, mężczyźnie, który był nie tylko jej stwórcą, ale i kochankiem. To prawda: była zarówno jego żoną, jak i dzieckiem. Gdyby opuściła jego pałace, tak przynajmniej zawsze podejrzewała, czar by prysł i przestałaby istnieć. Może udałoby jej się przetrwać, gdyby on, cesarz, był przy niej i podtrzymywał ją siłą swej wiary, sama jednak nie miałaby szans. Na szczęście nie zamierzała nigdzie wyjeżdżać. Labirynt murowanych i wydzielonych zasłonami korytarzy łączących różne budynki kompleksu pałacowego dawał jej tyle możliwości podróży, ile potrzebowała. Był to jej mały kosmos. Nie podzielała zainteresowania cesarza obcymi krajami. Resztę świata zostawiała innym. Ten ufortyfikowany kwadrat z kamienia należał do niej.

Była kobietą bez przeszłości, poza historią, a raczej tylko z taką historią, jaką jemu podobało się ją obdarzyć, a którą pozostałe królowe zażarcie kwestionowały. Pytanie o jej niezależne istnienie, o to, czy je posiada, uparcie domagało się odpowiedzi, czy tego chciała czy nie. Gdyby Bóg odwrócił oblicze od swego stworzenia, od człowieka, czy człowiek po prostu przestałby istnieć? To wersja tego samego pytania w większej skali, lecz ją trapiły te bardziej egoistyczne wersje w mniejszej skali. Czy jej wola jest wolna od człowieka, który swoją wolą powołał ją do życia? Czy istnieje tylko dzięki zawieszeniu przezeń niewiary w możliwość jej istnienia? Gdyby umarł, czy ona mogłaby żyć dalej?

Czuła, jak przyspiesza jej puls. Coś miało się wydarzyć. Czuła, że się wzmacnia, konkretyzuje. Wątpliwości gdzieś umknęły. Nadchodził.

Cesarz przybył do kompleksu pałacowego, a ona wyczuwała moc jego zbliżających się potrzeb. Tak. Coś miało się wydarzyć. Czuła jego kroki w swojej krwi, widziała go w sobie, jak powiększa się, spiesząc do niej. Była jego zwierciadłem, ponieważ taką ją stworzył, ale była też sobą. Tak. Teraz, kiedy akt tworzenia się dokonał, była wolna i mogła być osobą, którą stworzył – wolna, jak wszyscy, w granicach tego, co wyznacza ich natura. Jak silna się nagle poczuła, jakże pełna krwi i gniewu. Jego władza nad nią daleka była od absolutnej. Musiała być tylko konkretna. Nigdy nie czuła się konkretniej. Jej natura wpływała w nią z siłą potopu. Nie była uległa. On nie lubił kobiet uległych.

Najpierw go zruga. Jak mógł wyjechać na tak długo? Pod jego nieobecność borykała się z wieloma intrygami. Wszystko tutaj jest niegodne zaufania. Nawet ściany rozbrzmiewają szeptami. Poradziła sobie ze wszystkim i postarała się, by pałac był bezpieczny na jego powrót – udaremniała małe, egoistyczne zdrady służących, mieszała szyki szpiegującym jaszczurkom przyczepionym do ścian, uciszała tupot spiskujących myszy. A to wszystko w czasie, gdy wydawało jej się, że znika, gdy sama walka o przetrwanie wymagała użycia niemal całej siły woli. Pozostałe królowe... nie, nie zamierza mówić o pozostałych królowych. One nie istniały. Istniała tylko ona. Ona też znała się na czarach. Była czarodziejką samej siebie. Pragnęła rzucić urok tylko na jednego mężczyznę i oto wracał. Nie wybierał się do pozostałych królowych. Przybywał do tego, co go zadowalało. Czuła, że się nim wypełnia, jego pożądaniem, tym, co miało się wydarzyć. Była uczoną studiującą jego potrzeby. Wiedziała wszystko.

Drzwi się rozwarły. Istniała. Była nieśmiertelna, stworzyła ją bowiem miłość.

Na głowie miał złocisty turban z rozetą i płaszcz ze złotego brokatu. Nosił na sobie, jak żołnierską odznakę, kurz z podbitych krain. Na twarzy miał przymilny uśmiech.

– Chciałem wrócić wcześniej – wyjaśnił. – Coś mnie zatrzymało.

W jego słowach było coś dziwnego i eksperymentalnego. Co się z nim działo? Postanowiła zignorować to nietypowe dla niego wahanie i postępować tak, jak sobie zaplanowała.

– Ach, chcieliście – rzekła i wstała, ubrana w zwykły codzienny strój, z jedwabną chustką zasłaniającą dolną część twarzy. – Mężczyzna nie wie, czego chce. Mężczyzna nie chce tego, co mówi. Mężczyzna chce tylko tego, czego potrzebuje.

Był zdziwiony, że nie zauważyła tego przejścia do pierwszej osoby, czym powinna czuć się zaszczycona, co miało sprawić, że z radości zemdleje, co było jego najnowszym odkryciem i deklaracją miłości – zdziwiony tudzież lekko urażony.

– Ilu mężczyzn poznałaś, skoro tak dużo o nich wiesz? – zapytał ze zmarszczonymi brwiami, zbliżając się do niej. – Wymyślałaś ich sobie, kiedy mnie nie było, czy może znajdowałaś mężczyzn, żeby cię zaspokajali, mężczyzn, którzy wcale nie byli ze snu. Czy jest ktoś, kogo muszę zabić?

Teraz już chyba zauważy tę rewolucyjną, erotyczną obecność pierwszej osoby? Teraz chyba zrozumie, co próbuje jej powiedzieć?

Ale nie. Przekonana o tym, że wie, co go pobudza, myślała tylko o słowach, które musi wypowiedzieć, by należał do niej.

– Kobiety myślą mniej o mężczyznach w ogóle, niż ogół mężczyzn jest w stanie sobie wyobrazić. Kobiety myślą o swych mężczyznach rzadziej, niż ich mężczyźni lubią sobie wyobrażać. Wszystkie kobiety potrzebują wszystkich mężczyzn mniej, niż wszyscy mężczyźni potrzebują ich. Dlatego jest takie ważne, żeby dobrą kobietę trzymać krótko. Jeśli nie trzyma się jej krótko, na pewno ucieknie.

Nie przebrała się na jego przybycie.

– Jeśli chcecie lalek – powiedziała – idźcie do domku dla lalek, gdzie na was czekają, upiększają się, piszczą i wyrywają sobie nawzajem włosy.

Popełniła błąd. Wspomniała o pozostałych królowych. Zmarszczył brwi, jego oblicze zachmurzyło się. Zrobiła fałszywy krok. Czar niemal prysł. Ściągnęła go całą siłą swoich oczu i wrócił do niej. Czar przetrwał. Podniesionym głosem mówiła dalej.

Nie przypochlebiała mu się.

– Wyglądacie już jak starzec – rzekła. – Wasi synowie pomyślą, że jesteście ich dziadkiem.

Nie gratulowała mu zwycięstw.

– Gdyby historia potoczyła się inną drogą – ciągnęła – starzy bogowie wciąż by rządzili, bogowie, których pokonaliście, wieloręcy, wielogłowi bogowie, pełni opowieści i uczynków zamiast kar i praw, bogowie bytu u boku bogiń czynów, tańczący bogowie, roześmiani bogowie, bogowie piorunów i fletów, tylu różnych bogów, i może tak byłoby lepiej.

Wiedziała, że jest piękna, i teraz, opuszczając cienką jedwabną zasłonę, poraziła go urodą, którą skrywała, i był już zgubiony.

– Kiedy chłopiec wyobraża sobie kobietę, daje jej wielkie piersi i mały mózg – szepnęła. – Kiedy król wyobraża sobie żonę, marzy o mnie.

Była mistrzynią siedmiu rodzajów sztuki wykorzystywania paznokci podczas aktu miłosnego. Zanim wyruszył w swoją długą podróż, zostawiła na nim „trzy głębokie ślady”, zadrapania dokonane pierwszymi trzema palcami prawej dłoni na plecach, klatce piersiowej i na jądrach – swoistą pamiątkę. Teraz, kiedy wrócił do domu, mogła przyprawić go o dreszcz, sprawić wręcz, by włosy stanęły mu dęba, przesuwając paznokciami po jego policzkach, dolnej wardze i torsie, nie pozostawiając przy tym żadnych śladów. Albo mogła go naznaczyć, zostawiając kształt półksiężyca na jego szyi. Mogła długo i powoli naciskać paznokciami na jego twarz. Mogła zostawić podłużne znaki na głowie, udach i – znowu – na jego wiecznie wrażliwym torsie. Mogła wykonać „skok zająca”, otoczki wokół sutków, nie dotykając go nigdzie indziej. I żadna spośród żywych kobiet nie miała takiej smykałki do subtelnej techniki o nazwie „stopa pawia”: kciuk przykładała do lewego sutka, a czterema pozostałymi palcami „kroczyła” wokół niego, wbijając weń swe długie paznokcie, zakrzywione, szponiaste paznokcie, których strzegła i które ostrzyła w oczekiwaniu na ten właśnie moment, wbijała je w skórę cesarza, aż zostawiały znaki przypominające ślady pawia, gdy przechodzi po błocie. Wiedziała, co będzie mówił, kiedy to robiła. Powie jej, jak samotny w namiocie zamykał oczy i naśladował ten ruch, wyobrażał sobie, że paznokcie przesuwające się po jego ciele należą do niej, i to go podniecało.

Czekała, aż jej to powie, lecz nie zrobił tego. Coś się zmieniło. Było w nim teraz jakieś zniecierpliwienie, nawet irytacja, złość, której nie rozumiała. Zupełnie jakby wyrafinowane zabiegi sztuki miłosnej straciły swój urok, a on chciał tylko ją posiąść, byle jak najszybciej. Zrozumiała, że się zmienił. I teraz miało się zmienić wszystko inne.

* * *

Jeśli idzie o cesarza, nigdy więcej nie używał wobec siebie liczby pojedynczej w obecności drugiej osoby. Był mnogi w oczach świata, mnogi nawet w opinii kobiety, która go kochała, i mnogi miał już pozostać. Nie zapomniał tej lekcji.

5

Jego synowie,
gdy pędzą konno
z kopiami

Jego synowie, gdy pędzą konno z kopiami wymierzonymi w kołki wbite w ziemię; jego synowie, wciąż na koniach, wyśmienici gracze w czaugan, gdy wymachują długimi kijami z zakrzywionymi stopkami i posyłają piłki do bramki; jego synowie podczas nocnej gry świetlistą piłką w polo; jego synowie na łowach, wprowadzani przez myśliwskiego mistrza w arkana sztuki polowania na lamparta; jego synowie biorący udział w „miłosnej grze”, iszkbazi, wyścigach gołębi... jakże są piękni, jego synowie! Jacy znakomici z nich gracze! Popatrzcie na następcę tronu Salima, w wieku zaledwie czternastu lat jest już tak wytrawnym łucznikiem, że na nowo spisano reguły tego sportu z myślą o nim. Ach, Murad, Danijal, moi jeźdźcy, myślał cesarz. Jak bardzo ich kochał, ale jakimi byli utracjuszami! Popatrzcie im w oczy: są już pijani. Mają po dziesięć, jedenaście lat i już są pijani, pijani, choć odpowiadają za konie, głupcy. Wydał służbie ścisłe instrukcje, ale książętom krwi żaden służący nie śmiał się przeciwstawić.

Oczywiście kazał ich szpiegować, wiedział więc wszystko o opiumowym nałogu Salima i jego perwersyjnych nocnych zabawach. Może było zrozumiałe, że młodzian w pierwszym Przypływie potencji nabrał skłonności do brania dziewek od tyłu, wkrótce jednak trzeba mu będzie przemówić do słuchu, ponieważ tancerki zaczęły się skarżyć, z obolałymi tyłkami, ze zbrukanymi pączkami granatu trudniej im było wypełniać obowiązki, tym małym zdzirom.

Och, nieszczęsne te jego lubieżne dzieci, ciała z jego ciała, dziedzice wszystkich jego ułomności i żadnego z jego atutów! Epilepsję księcia Murada do tej pory skrywano przed ludem, ale jak długo jeszcze? A Danijal, wydawało się, że do niczego się nie nadaje, wydawało się, że nie ma żadnej osobowości, chociaż odziedziczył rodzinną urodę – tym osiągnięciem nie miał prawa się szczycić, ale w swej rozbuchanej próżności pysznił się nią. Był zbyt surowy, w ten sposób oceniając dziesięciolatka? Oczywiście, że tak, lecz przecież nie chodzi o zwykłych chłopców. Byli małymi bogami, despotami przyszłości: urodzonymi niestety po to, by rządzić. Kochał ich. Mieli go zdradzić. Byli światłem jego życia. Mieli przyjść do niego, kiedy będzie spał. Ci mali dupojebcy. Czekał na ich ruchy.

Królowi marzyło się tego dnia, jak zresztą każdego dnia, żeby mógł synom ufać. Jego zaufaniem cieszyli się Birbal i Dźodha, Abul Fazl i Todar Mal, chłopców jednak kazał bacznie obserwować. Pragnął im ufać, żeby mogli stać się dla niego solidną podporą na starość. Marzył o tym, by polegać na ich pięknych sześciorgu oczach, kiedy jemu zamgli się wzrok, i na ich sześciu mocnych ramionach, kiedy jemu osłabną ręce, że będą jednomyślnie spełniać jego życzenia, a wtedy naprawdę zostanie bogiem, wielogłowym, wielorękim. Chciał im ufać, ponieważ zaufanie uważał za cnotę, którą pragnął pielęgnować, znał jednak historię swego rodu i wiedział, że jego przodkowie nie zasługiwali na zaufanie. Jego synowie mieli wyrosnąć na wspaniałych bohaterów o imponujących wąsach i zwrócić się przeciwko niemu, widział to w ich oczach. Wśród takich jak oni, wśród Czagataidów z Fergany, przyjęte było, że dzieci spiskują przeciwko koronowanym ojcom, próbują zepchnąć ich z tronu, osadzają w lochach ich własnych warowni albo na wyspach na jeziorach bądź uśmiercają ich własnymi szablami.

Salim, ten krwiożerczy łobuz, niech go Bóg ma w swojej opiece, wymyślał już pomysłowe metody zabijania ludzi. Jeśli ktoś mnie zdradzi, papo, każę ubić osła i zaszyć zdrajcę w świeżo zdartej, jeszcze mokrej skórze zwierzęcia. Potem posadzę go tyłem do przodu na innym ośle i będę go prowadzał po ulicach w południe, aż gorące słońce dokona dzieła. Okrutne słońce, które wysuszy skórę, ta będzie się więc powoli kurczyć, a wtedy wróg po długotrwałych męczarniach w końcu się udusi. Skąd ci przyszedł do głowy tak potworny pomysł? – zapytał syna cesarz. Zmyślałem, skłamał chłopiec. A kim jesteście wy, żeby mówić o okrucieństwie, papo? Widziałem na własne oczy, jak wyciągnęliście szablę i odcięliście stopy człowiekowi, który ukradł buty. Przed cesarzem nie dało się jednak ukryć prawdy. Jeśli w księciu Salimie czaił się jakiś mrok, odziedziczył go po samym królu królów.

Salim był jego ulubionym synem i najbardziej prawdopodobnym zabójcą. Gdy odejdzie, trzej bracia będą walczyć jak psy na ulicy o smakowitą kość władzy po nim. Kiedy zamykał oczy i słyszał tętent koni jego bawiących się potomków, widział Salima stającego na czele buntu przeciwko niemu i przegrywającego, jak przystało na takiego kurdupla. Naturalnie mu wybaczymy, darujemy mu życie, naszemu synowi, jakże wybornemu jeźdźcowi, jakże niesamowitemu, o jakże królewskim śmiechu. Cesarz westchnął. Nie ufał synom.

Sprawy te czyniły kwestię miłości jeszcze bardziej zagadkową. Cesarz kochał tych trzech chłopców galopujących przed nim na majdanie. Gdyby miał zginąć z ich rąk, będzie kochał ramię, które zada mu śmiertelny cios. Nie zamierzał jednak dopuścić do tego, by te małe skurczybyki go wykończyły, nie podda się do samego końca. Prędzej sczeźnie! Był cesarzem, Akbarem. Biada temu, kto z nim zadrze.

Kiedyś ufał mistykowi Salimowi Ćisztiemu, którego grobowiec stał teraz na dziedzińcu meczetu piątkowego, lecz Ćiszti nie żył. Ufał psom, muzyce, poezji, swemu błyskotliwemu dworakowi i żonie, którą stworzył z nicości. Ufał pięknu, malarstwu i mądrości przodków. Do innych rzeczy jednak tracił zaufanie: na przykład do wiary. Wiedział, że życiu nie można zaufać, świat nie jest czymś, na czym można polegać. Na bramie wielkiego meczetu wyrył swoje motto, którego sam nie sformułował, należało ono, tak mu powiedziano, do Jezusa z Nazaretu. Świat jest mostem, przechodząc po nim, nie budujcie domu. Nie wierzył nawet we własne motto – beształ samego siebie – zbudował bowiem nie tylko dom, ale całe miasto. Czego oczekujecie na godzinę, tego oczekujcie na wieczność. Świat nie trwa dłużej niż godzinę; zanurzcie się w modlitwie, bo reszta jest nieznana. To prawda, przyznał w milczeniu, oczekuję zbyt wiele. Oczekuję wieczności. Godzina mi nie wystarcza. Oczekuję wielkości, a takie pragnienia to zbyt wiele dla człowieka. (To „ja” sprawiało mu przyjemność, kiedy się zwracał do siebie, miał wrażenie, jakby był bliżej siebie, sprawa ta miała jednak pozostać prywatna, już rozwiązana.) Oczekuję długiego życia, rozmyślał, i pokoju, zrozumienia oraz dobrego posiłku po południu. A nade wszystko oczekuję pojawienia się młodego człowieka, któremu mógłbym zaufać. Ten młodzieniec nie będzie moim synem, ale ja uczynię zeń kogoś więcej niż syna. Uczynię zeń mój młot i moje kowadło. Uczynię zeń moje piękno i moją prawdę. A on stanie na mej dłoni i wypełni niebo.

Tegoż dnia sprowadzono przed jego oblicze złotowłosego młodziana, w absurdalnie długim płaszczu z wielobarwnych skórzanych rombów, z listem od angielskiej królowej w dłoni.

* * *

Wczesnym rankiem Mohini, bezsenna kurwa z burdelu przy bramie Hatjapul, zbudziła swego cudzoziemskiego klienta. Ocknął się szybko i chwyciwszy ją brutalnie w ramiona, wydobył nie wiadomo skąd nóż, który przyłożył jej do szyi.

– Nie wygłupiaj się – rzekła. – W nocy mogłam cię zabić ze sto razy i nie myśl sobie, że o tym nie pomyślałam, kiedy chrapałeś tu tak głośno, że mogłeś zbudzić cesarza w pałacu.

Wcześniej zaproponowała mu dwie stawki, pierwszą za jeden raz, drugą, niewiele wyższą, za całą noc.

– Co się bardziej opłaca? – zapytał.

– Ludzie zawsze mówią, że stawka całonocna – odpowiedziała poważnym tonem – ale moi klienci są w większości tak starzy, pijani, odurzeni opium albo niesprawni, że nawet jeden raz przekracza możliwości wielu z nich, tak więc stawka za jeden raz niemal na pewno pozwoli ci wyjść na swoje.

– Zapłacę ci podwójną stawkę za całą noc – oznajmił – jeśli obiecasz, że będziesz przy mnie cały czas. Już dawno nie spędziłem nocy z kobietą, a kobiece ciało leżące obok osładza mi sny.

– Jeśli chcesz wyrzucać pieniądze w błoto, proszę bardzo – stwierdziła zimno – ale od lat nie ma we mnie żadnej słodyczy.

Była tak chuda, że inne dziwki nazywały ją Kościotrupką, a ci klienci, którzy mogli sobie na to pozwolić, często brali ją razem z jej przeciwieństwem, opasłą ladacznicą zwaną Materacją, żeby czerpać przyjemność z dwóch skrajności, jakie ma do zaoferowania kobieca postać, najpierw twarda dominacja kości, potem ciało, w którym można się zapaść. Kościotrupka jadła jak wilk, szybko i łapczywie, a im więcej jadła, tym grubsza stawała się Materacja, aż zaczęto podejrzewać, że obydwie nierządnice zawarły pakt z diabłem i w piekle to Kościotrupka będzie groteskowo tłusta przez całą wieczność, a Materacja będzie grzechotać kośćmi z sutkami na płaskiej klatce piersiowej jak drewniane kołeczki.

Była hatjapulską prostytutką doli-arthi, co oznaczało, że – jak precyzowały warunki jej zatrudnienia – jest dosłownie poślubiona temu zajęciu, z którym skończy dopiero na arthi, na marach. Musiała odegrać parodię ceremonii ślubnej, przybywając ku uciesze ulicznej gawiedzi na wozie zaprzężonym w osła, zamiast zgodnie z tradycją na doli, czyli palankinie. „Ciesz się swoim ślubem, Kościotrupko, bo drugiego nie będzie!” – krzyknął jakiś cham, lecz inne prostytutki wylały mu na głowę z balkonu nocnik pełen ciepłego moczu, co skutecznie go uciszyło. „Panem młodym” był sam burdel, który symbolicznie reprezentowała burdelmama, Rangili Bibi, rozpustnica tak stara, bezzębna i zezowata, że aż budziła szacunek, i tak gwałtowna, że wszyscy jej się bali, nawet funkcjonariusze policji, których zadaniem teoretycznie było zamknięcie jej interesu, lecz nie śmieli zrobić żadnego kroku przeciwko niej w obawie, że przyszpili ich złym okiem i do końca życia będzie ich prześladować pech. Według innego, bardziej racjonalnego wyjaśnienia, zamtuz przetrwał dlatego, że jego właścicielem był wpływowy arystokrata z cesarskiego dworu – albo, o czym przekonani byli miejscowi plotkarze, nie arystokrata, a kapłan, może nawet jeden z mistyków modlących się bez przerwy przy grobowcu Salima Ćisztiego. Ale arystokraci raz są nad wozem, raz pod wozem, kapłani również. Natomiast pech trwa wiecznie: więc strach przez zezowatymi oczami Rangili Bibi działał co najmniej tak skutecznie jak niewidoczny opiekun, święty lub arystokrata.

Rozgoryczenie Mohini nie wynikało z faktu, że jest prostytutką, była to praca jak każda inna, dawała jej schronienie, karmiła i ubierała, bez niej, mówiła, nie byłaby lepsza od bezpańskiego psa i najprawdopodobniej zdechłaby jak pies w jakimś rowie. Powodowała je pewna kobieta, jej dawna pracodawczyni, czternastoletnia Manbai z Ameru, obecnie rezydująca w Sikri, młoda bezwstydnica z wysokiego rodu, której potajemnie okazywał już względy następca tronu, Salim. Kiedy książę przyjeżdżał spocony po godzinach uganiania się w upale za zwierzyną, Mohini stała na czele grupy, która miała za zadanie zdjęcie z niego wszystkich ubrań i wmasowanie w jego bladą skórę wonnych, chłodzących olejków. Właśnie Mohini dobierała zapachy, drzewo sandałowe albo piżmo, paczulę albo różę, i to właśnie do Mohini należało uprzywilejowane zadanie wymasowania jego męskości, by przysposobić go na spotkanie z kochanką. Inne niewolnice wachlowały go, nacierały mu dłonie i stopy, ale tylko Kościotrupka mogła dotykać królewskich organów. Zawdzięczała tę funkcję swej wprawie w przygotowywaniu maści niezbędnych do zwiększenia pożądania i przedłużenia erotycznego zespolenia. Przygotowywała pasty z drzewa tamaryndy i cynobru, z suszonego imbiru i pieprzu, które po zmieszaniu z miodem dużej pszczoły przynosiły kobiecie intensywną rozkosz, nie wymagając od mężczyzny zbyt dużego wysiłku, pozwalały też mężczyźnie doświadczyć ciepła i swoistego uciskania, które sprawiały mu ogromną przyjemność. Czasem nakładała te pasty na pochwę swej pani, innym razem na członka księcia, zazwyczaj na jedno i drugie. Rezultaty, jak utrzymywały obie strony, były znakomite.

Zgubiła ją biegłość w przygotowywaniu męskich medykamentów zwanych „tymi, które mężczyzn zamieniają w ogiery”. Pewnego dnia kazała wykastrować kozła i ugotowała jego jądra w mleku, po czym dodała do nich soli i pieprzu, usmażyła je na maśle ghi, a w końcu posiekała na smakowite kawałki. W ten sposób przyrządzone przeznaczone były do konsumpcji, nie wmasowania w ciało, nakarmiła więc nimi księcia srebrną łyżką, tłumacząc, że jest to lek, który pozwoli mu kochać się jak ogier, pięć, dziesięć, nawet dwadzieścia razy, bez opadania z sił. W przypadku szczególnie jurnych młodych mężczyzn taki posiłek mógł doprowadzić do stu kolejnych wytrysków.

– Pycha – stwierdził książę, pałaszując ze smakiem.

Następnego dnia wyłonił się z buduaru kochanki, której o mało nie zajeździł na śmierć.

– Ha! Ha! – zawołał do Mohini, wychodząc. – Fajnie było.

Musiało minąć czterdzieści siedem dni i nocy, żeby Manbai mogła choćby pomyśleć o ponownym zbliżeniu, i w tym czasie książę, kiedy ją odwiedzał, okazywał pełne zrozumienie dla obrażeń, które spowodował, i w jego zachowaniu dało się zauważyć zarówno skruchę, jak i zatroskanie, kiedy posuwał niewolnice, najczęściej prosząc o usługi chuderlawej istoty, która obdarzyła go nadludzką wręcz potencją. Manbai nie mogła mu odmówić, ale w duchu szalała z wściekłości. Kiedy stało się jasne po głośnej nocy stu jeden kopulacji, że seksualna wytrzymałość Mohini Kościotrupki jest nieograniczona i że książę nie zdołał jej złamać tak, jak niemal złamał swą kochankę, los młodej niewolnicy został przypieczętowany. Nieprzejednana w swej zazdrości Manbai wyrzuciła ze swego domu Mohini, choć ta nie miała nic prócz wiedzy o preparatach doprowadzających mężczyzn do erotycznego szału. Przeszła daleką drogę, z pałacu do burdelu, potrafiła jednak dobrze wykorzystać swe czary, które uczyniły z niej najpopularniejszą dziewkę z hatjapulskiego lupanaru. Żyła jednak nadzieją, że kiedyś zdoła się zemścić.

– Jeśli los kiedykolwiek pchnie tę zołzę w moje ręce, nasmaruję ją maścią tak silną, że zbiegną się nawet szakale, żeby ją pieprzyć. Wychędożą ją kruki i węże, trędowaci i bawoły, a na koniec pozostanie po niej tylko kilka przemoczonych kosmyków włosów, które spalę, i taki będzie tego finał. Ale nie zwracaj na mnie uwagi, bo ona poślubi księcia Salima. Dla takiej kobiety jak ja zemsta jest nieosiągalnym luksusem, jak przepiórki lub dzieciństwo.

Z jakiegoś powodu rozmawiała ze złotowłosym przybyszem jak nigdy dotąd z żadnym ze swoich klientów, może z racji jego egzotycznego wyglądu, złocistych włosów, oczyszczającej obcości.

– Musiałeś rzucić na mnie jakiś czar – zaniepokoiła się – bo nigdy nie pozwalam gościom choćby oglądać mnie przy dziennym świetle, a już na pewno nie opowiadam im historii swego życia.

Straciła dziewictwo w wieku jedenastu lat za sprawą brata ojca i dziecko, które się urodziło, było potworkiem – matka zabrała je i utopiła, nie pokazując go jej w obawie, że gdyby je zobaczyła, znienawidziłaby przyszłość.

– Nie musiała się martwić – powiedziała Mohini – ponieważ tak się składa, że zostałam obdarzona łagodnym usposobieniem i zamiłowaniem do aktu płciowego, czego nie zmienił nawet ten wielkolud gwałciciel z ptaszkiem jak naparstek. Nigdy jednak nie byłam osobą ciepłą, a od czasu niesprawiedliwości, której doznałam od Manbai, chłód wokół mnie jeszcze się wzmógł. Latem mężczyźni lubią chłodzący wpływ mojej osoby, zimą jednak nie mam zbyt dużo pracy.

– Przygotuj mnie – poprosił złocistowłosy – dzisiaj bowiem mam się udać na dwór w ważnej sprawie i muszę się sprawić jak najlepiej, inaczej zginę.

– Jeśli cię na to stać – odparła – uczynię, że będziesz pachniał ponętnie jak król.

Zaczęła zamieniać jego ciało w wonną symfonię, za co miał zapłacić jednym złotym mohurem.

– Naturalnie cena jest zawyżona – ostrzegła go, on jednak potrząsnął tylko lewym nadgarstkiem, a ją aż zatchnęło, gdy ujrzała trzy złote monety między jego czterema palcami.

– Spraw się dobrze – powiedział i podał jej wszystkie trzy.

– Za trzy złote mohury – rzekła – ludzie uwierzą, że jesteś aniołem z raju, jeśli chcesz, żeby tak myśleli, a kiedy skończysz to, co musisz tam zrobić, możesz mieć mnie i Materację razem i zaspokajać swe najśmielsze fantazje przez cały tydzień gratis.

Posłała po metalową wannę i sama ją napełniła, mieszając wodę gorącą z zimną w proporcji trzy wiadra do jednego. Następnie całego go namydliła mydłem z aloesu, olejku sandałowego i kamfory, „żeby odświeżyć i otworzyć skórę, zanim nadam ci pozory królewskości”. Następnie spod łóżka wyciągnęła magiczne pudło z wonnościami starannie owinięte w materiał.

– Zanim staniesz przed obliczem cesarza, będziesz musiał zadowolić wielu – wyjaśniła. – Dlatego zapach dla cesarza będzie ukryty pod tymi, które ucieszą pomniejsze osoby, a które wywietrzeją, nim staniesz przed monarchą.

Przystąpiła do pracy – namaściła go cybetem i fiołkiem, magnolią i lilią, narcyzem i kalanbakiem, a także kroplami innych tajemnych płynów, o których nazwy nie chciał nawet Pytać, płynów uzyskiwanych z soków tureckich, cypryjskich i chińskich drzew, tudzież woskiem z wnętrzności wieloryba. Kiedy skończyła, był przekonany, że bije od niego smród taniego burdelu, gdzie ostatecznie przebywał, i pożałował decyzji o tym, by poprosić Kościotrupkę o pomoc. Z uprzejmości jednak zachował swoje niezadowolenie dla siebie. Z małej torby podróżnej wydobył szaty tak strojne, że Kościotrupce aż dech zaparło.

– Zamordowałeś kogoś, żeby je zdobyć, czy rzeczywiście jesteś kimś ważnym? – zachodziła w głowę.

Nie odpowiedział. Wygląd dostojnika podczas podróży mógł ściągnąć nań zbirów; wygląd włóczęgi na dworze był zaś idiotyzmem innego rodzaju.

– Muszę już iść – powiedział.

– Wróć później – poprosiła. – Pamiętaj o mojej propozycji.

Pomimo nasilającego się rano upału włożył swój nieodłączny płaszcz i wyruszył dokonać tego, czego dokonać musiał. Perfumy Kościotrupki w cudowny sposób sunęły przed nim i torowały mu drogę. Zamiast go przegonić, zamiast kazać mu przejść do bramy na drugim końcu miasta i czekać w kolejce na wpuszczenie na dziedziniec Sali Audiencji Publicznych, strażnicy dwoili się i troili, żeby mu pomóc, wciągając powietrze, jak gdyby niosło dobrą nowinę, i posyłając mu nieprawdopodobnie serdeczne uśmiechy. Dowódca wartowni pchnął gońca po królewskiego adiutanta, który przybył poirytowany tym, że się go wzywa. Gdy zbliżał się do przybysza, wiatr zmienił kierunek i zupełnie nowa woń wypełniła powietrze, woń zbyt subtelna dla ordynarnych nosów strażników, sprawiła jednak, że adiutant pomyślał nagle o pierwszej dziewczynie, którą pokochał. Zaproponował, że osobiście pójdzie do domu Birbala załatwić, co trzeba, i wrócił z wiadomością, że wydano wszystkie niezbędne pozwolenia i teraz jest upoważniony zaprosić gościa do części pałacowej. Jak było do przewidzenia, zapytano gościa o imię, a on odparł bez wahania:

– Możecie do mnie mówić Mogor – odparł bezbłędnym perskim – Mogor dell’Amore, do usług. Pochodzę z Florencji, a obecnie przybywam z misją od angielskiej królowej.

Na głowie miał aksamitny kapelusz z białym piórem przymocowanym klejnotem o musztardowej barwie i zdjąwszy ten kapelusz, pokłonił się nisko, pokazując wszystkim obecnym (zgromadził bowiem wokół siebie spory tłumek, którego roześmiane twarze o rozmarzonych oczach po raz kolejny zaświadczyły o wszechogarniającej mocy zabiegów Kościotrupki), że posiada wprawę, ogładę i wdzięk dworzanina.

– Panie ambasadorze – zwrócił się do niego adiutant, odpowiadając ukłonem. – Tędy, proszę.

Tymczasem uwolniony został trzeci zapach, gdy te wcześniejsze się ulotniły, i wypełnił powietrze erotycznymi fantazjami. Krocząc przez czerwony świat pałaców, ten, na którego mówili teraz Mogor dell’Amore, zauważył jakieś poruszenie za zasłoniętymi oknami i za ażurowanymi ekranami. Wyobrażał sobie, że widzi w mroku okien mnóstwo lśniących oczu o migdałowym kształcie. Dostrzegł nawet ozdobioną klejnotami dłoń czyniącą niejasny gest, który można było wziąć za zaproszenie. Nie docenił Kościotrupki. Na swój sposób dorównywała innym artystom zamieszkałym w tym bajecznym mieście malarzy, poetów i muzyków. „Zobaczmy, co przygotowała dla cesarza – pomyślał. – Jeśli coś równie uwodzicielskiego jak wcześniejsze aromaty, to mogę być spokojny”. Mocno ściskał pismo córy Tudorów i jego krok wydłużał się, w miarę jak rosła jego pewność siebie.

Pośrodku Sali Audiencji Prywatnych wznosiło się drzewo z czerwonego piaskowca, z którego zwisało coś, co dla niewprawnego oka przybysza wyglądało jak wielka kiść stylizowanych kamiennych bananów. Rozłożyste „gałęzie” z czerwonego kamienia biegły od korony drzewa do czterech rogów sali. Pomiędzy tymi gałęziami zawieszono jedwabne płachty wyszywane srebrem i złotem; pod tym baldachimem i pod bananami, odwrócony plecami do grubego pnia kamiennego drzewa, stał najbardziej przerażający człowiek na świecie (z jednym wyjątkiem): niski, słodki mężczyzna o potężnym intelekcie i obwodzie w pasie, ubóstwiany przez cesarza, znienawidzony przez zawistnych rywali, pochlebca, schlebiacz, konsument piętnastu kilogramów żywności dziennie, mąż zdolny zlecić kucharzom przygotowanie tysiąca różnych potraw na wieczorny posiłek, mąż, dla którego wszechwiedza nie była fantazją, tylko minimalnym życiowym wymogiem.

Był to Abul Fazl, człowiek, który wiedział wszystko (nie znał tylko języków obcych i licznych pospolitych dialektów Indii, nie mógł ich opanować, stanowił więc dość osobliwą postać monogloty na tym wielojęzycznym dworze, w tej swoistej wieży Babel). Historyk, szpieg, najjaśniejszy z Dziewięciu Klejnotów, drugi najbliższy powiernik najbardziej przerażającego człowieka na świecie (bez wyjątków), Abul Fazl znał prawdziwą historię stworzenia świata, którą usłyszał, jak twierdził, od samych aniołów, wiedział też, ile paszy pozwalano zjadać koniom każdego dnia w cesarskich stajniach, znał zatwierdzony przepis na birjani, wiedział, dlaczego niewolnicy zostali przemianowani na uczniów, znał historię Żydów, kolejność sfer niebieskich, Siedem Stopni Grzechu, Dziewięć Szkół, Szesnaście Źródeł Wiedzy, Osiemnaście Nauk i Czterdzieści Dwie Rzeczy Nieczyste. Był też powiadamiany przez sieć informatorów o wszystkim, co się dzieje w każdym języku w murach Fatehpur Sikri, o wszystkich szeptanych sekretach, wszystkich zdradach, wszystkich słabościach, wszystkich nieprzyzwoitościach, toteż każdy człowiek w tychże murach był na jego łasce albo na łasce jego pióra, o którym król Abdullah z Buchary powiedział kiedyś, że należy się go lękać bardziej niźli szabli Akbara: nie licząc oczywiście najbardziej przerażającego człowieka na świecie (bez wyjątków), który nie bał się nikogo i który oczywiście był cesarzem, jego panem.

Stał bokiem, widoczny z profilu niczym król, i nie odwrócił się, aby spojrzeć na przybysza. Nie przerywał milczenia tak długo, aż stało się jasne, że to zamierzona zniewaga. Ambasador królowej Elżbiety zrozumiał, że oto musi sprostać pierwszej próbie. On też milczał i w tej strasznej ciszy wiele się o sobie dowiedzieli. „Wydaje ci się, że nic nie mówisz – myślał podróżny – tymczasem ja poznaję po twej wyniosłości i arogancji, po twej korpulencji i surowym obliczu, żeś przedstawiciel świata, w którym hedonizm współistnieje z podejrzliwością, a przemoc... gdyż to milczenie jest formą przemocy... kroczy ramię w ramię z kontemplacją piękna, i że słabością tego świata nieumiarkowania i mściwości jest próżność. Próżność jest czarem, w którego mocy pozostajecie wszyscy, a ja, wiedząc o tym, osiągnę swój cel”.

Najbardziej przerażający człowiek na świecie (z jednym wyjątkiem) w końcu przemówił, jak gdyby w odpowiedzi na myśli tego drugiego.

– Ekscelencjo – zaczął sardonicznie – zauważam, żeś się wyperfumował wonią uwodzącą królów, wnioskuję więc, żeś nie całkiem nieświadom w kwestii naszych zwyczajów, w ogóle trudno byłoby ci zarzucić nieświadomość. Nie wzbudziłeś mego zaufania, kiedy przed chwilą usłyszałem o tobie, natomiast teraz, kiedy cię powąchałem, ufam ci jeszcze mniej.

Złotowłosy Mogor dell’Amore domyślił się, że Abul Fazl jest pierwotnym autorem księgi o maściach, w których stosowaniu Mohini Kościotrupka osiągnęła takie mistrzostwo, toteż zapachowe czary na niego nie działały, a w rezultacie straciły też wpływ na wszystkich innych. Strażnicy z durnowatymi uśmiechami przy czterech wejściach do Sali Audiencji Prywatnych nagle oprzytomnieli, zawoalowane młode niewolnice czekające na dostojnych gości otrząsnęły się ze zmysłowego rozmarzenia i przybysz zrozumiał, że jest jak rozebrany do naga pod wszystkowidzącym spojrzeniem królewskiego faworyta i że tylko prawda lub coś równie przekonującego może go teraz ocalić.

– Kiedy odwiedzał nas ambasador króla Hiszpanii Filipa – wspominał Abul Fazl – przybył z pełną świtą, ze słoniami obładowanymi podarunkami, dwudziestoma jeden końmi czystej krwi arabskiej w prezencie i drogimi kamieniami. W żadnym razie nie zjawił się na wozie zaprzężonym w wołu i nie spędził nocy w domu publicznym z kobietą tak chudą, że można nabrać wątpliwości, czy w ogóle jest kobietą.

– Mój pan, lord Hauksbank z Hauksbanku niestety dołączył do Stwórcy i jego aniołów, gdy przybiliśmy do brzegu w Suracie – odparł przybysz. – Na łożu śmierci poprosił mnie o wypełnienie misji, którą zleciła mu Jej Królewska Mość. Niestety, wśród załogi roiło się od zbirów i nim jego ciało ostygło, zaczęli plądrować i przetrząsać jego kwaterę w poszukiwaniu wszystkiego, co mogło mieć jakąkolwiek wartość, a należało do mego pana. Wyznam, że tylko szczęśliwym trafem udało mi się umknąć z życiem i z listem królowej, wiedząc bowiem, że jestem uczciwym sługą mego pana, poderżnęliby mi gardło, gdybym został i bronił własności lorda Hauksbanka. Teraz obawiam się, że jego szczątki mogą nie doczekać chrześcijańskiego pochówku, jestem wszak dumny, że przybyłem do waszego wielkiego miasta wypełnić jego misję, która stała się moją misją.

– Królowa Anglii – dumał na głos Abul Fazl – nie jest, jak przypuszczam, przyjaźnie nastawiona do znakomitego króla Hiszpanii.

– Hiszpania to filisterski tyran – ten drugi improwizował gładko – natomiast Anglia jest ojczyzną sztuki, piękna i samej Gloriany. Niech was nie zwiodą pochlebstwa Filipa Nudnego. Każdy winien rozmawiać z równym sobie i to właśnie Elżbieta angielska jest prawdziwym odzwierciedleniem wielkości i stylu cesarza.

Rozkręcając się, przekonywał, że ruda królowa z dalekiego kraju jest nikim innym jak zachodnim odbiciem samego cesarza, Akbarem w kobiecej postaci, a on, Szachinszach, król królów, jest, można powiedzieć, wschodnią Elżbietą, wprawdzie z wąsami i nie dziewiczą, ale w swej wielkości zasadniczo identyczną.

Abul Fazl znieruchomiał.

– Masz czelność stawiać mego pana na równi z niewiastą – wycedził. – Masz wielkie szczęście, że dzierżysz to pismo noszące, jak widzę, autentyczną pieczęć angielskiej korony, przez co jesteśmy zobowiązani zapewnić ci bezpieczeństwo. W przeciwnym razie z ochotą nagrodziłbym taką bezczelność rzuceniem cię na żer samotnemu słoniowi, którego trzymamy na pobliskim trawniku na uwięzi, żeby uwalniał nas od niepożądanych bydlaków.

– Cesarz słynie na całym świecie z wielkiego upodobania do kobiet – rzekł Mogor dell’Amore. – Jestem pewien, że nie poczuje się znieważony, jako klejnot Wschodu, gdy porówna się go do innego wspaniałego klejnotu, bez względu na płeć.

– Nazaretańscy mędrcy przysłani na ten dwór przez Portugalczyków z Goa źle się wypowiadają o twoim klejnocie – odparł Abul Fazl, wzruszając ramionami. – Mówią, że sprzeciwia się Bogu, że jej władza jest zagrożona i wkrótce z pewnością zostanie pozbawiona tronu. Mówią, że jej naród to banda złodziei, a ty najprawdopodobniej jesteś szpiegiem.

– Portugalczycy są piratami – odparował Mogor dell’Amore. – To banda korsarzy i łajdaków. Żaden mędrzec nie powinien wierzyć w to, co mówią.

– Ojciec Acquaviva z zakonu jezuitów jest Włochem tak jak ty – wtrącił Abul Fazl – a jego towarzysz ojciec Monserrate pochodzi z Hiszpanii.

– Jeśli przybywają tutaj pod flagą tych portugalskich prostaków – upierał się ten drugi – w takim razie stali się teraz portugalskimi psami.

Z jakiegoś miejsca nad ich głowami buchnął głośny śmiech, jak gdyby wyśmiewał się z niego jakiś bóg.

– Miej litość, wielki munśi – grzmiał potężny głos. – Daruj temu młodzieńcowi życie, przynajmniej do czasu, aż przeczytamy wiadomość, którą nam przynosi.

Jedwabny baldachim opadł ku kątom komnaty. W górze, usadowiony na poduszkach na wierzchołku drzewa z piaskowca w Pozycji Królewskiego Spokoju, radośnie rechotał Abul-Fath Dźalaluddin Muhammad Akbar, Wielki Mogoł we własnej osobie, odsłonięty i wyglądający jak wielka papuga na za dużej żerdzi.

* * *

Zbudził się dziwnie niespokojny i nawet nader wprawne starania jego ukochanej nie zdołały go ukoić. W środku nocy do sypialni królowej Dźodhy wleciała jakimś cudem zbłąkana wrona i królewską parę wyrwało ze snu jej wypełnione przerażeniem krakanie, które zaspany cesarz wziął za zapowiedź końca świata. W jednej strasznej chwili czarne skrzydło musnęło jego policzek. Zanim służący zdołali przegonić ptaszysko, nerwy cesarza już dygotały. Potem jego sny wypełniły się znakami. W pewnym momencie wydawało mu się, że widzi czarny dziób tej apokaliptycznej wrony, jak zanurza się w jego piersi i wyciąga z niej serce do pożarcia, tak jak Hind z Mekki na polu bitwy pod Uhud pożarła serce pokonanego Hamzy, wuja Proroka. Jeśli tamten wielki bohater mógł zginąć od tchórzliwego oszczepu, jego też w każdej chwili mogła dosięgnąć strzała z ciemności, lecąca jak wrona, brzydka, ponura, czarna. Jeśli wrona mogła się przedrzeć przez chroniące go straże i zamachać mu przed twarzą skrzydłami, czyż tego samego nie byłby w stanie uczynić morderca?

I tak, pełen złych przeczuć związanych ze śmiercią, był bezradny wobec narodzin miłości.

* * *

Przybycie awanturnika, który podawał się za angielskiego ambasadora, zaintrygowało go i kiedy na jego rozkaz Abul Fazl zabawił się kosztem cudzoziemca, nastrój zaczął mu się poprawiać. Abul Fazl, w rzeczywistości najbardziej serdeczny z ludzi, lepiej niż ktokolwiek inny w Sikri potrafił odgrywać srogość, i kiedy cesarz słuchał rozgrywającej się poniżej farsy, ukryty nad głowami obydwu mężczyzn, przesłuchującego i przesłuchiwanego, nocne chmury wreszcie się rozproszyły i poszły w niepamięć. „Ten szarlatan całkiem nieźle wypadł”, pomyślał. Kiedy szarpnął za sznur z frędzlami, które ściągnęły jedwabne zasłony i odsłoniły go przed mężczyznami, przepełniała go życzliwość, był jednak zupełnie nieprzygotowany na uczucia, które go ogarnęły w chwili, gdy jego spojrzenie spotkało się ze spojrzeniem złotowłosego gościa.

To była miłość, takie przynajmniej odnosił wrażenie. Serce zabiło mu szybciej jak zauroczonej dziewczynie, oddech się pogłębił, a na policzki wypłynął rumieniec. Jakże przystojny był to młodzian, jaki pewny siebie, jaki dumny. Miał też w sobie coś, czego nie było widać: tajemnicę, która czyniła go bardziej interesującym od setki dworaków. Ile miał lat? Cesarz nie potrafił zbyt dobrze czytać z twarzy farangi. Młodzieniec mógł mieć tylko dwadzieścia pięć lat albo aż trzydzieści, „więcej niż nasi synowie – pomyślał cesarz – i za dużo, żeby być jednym z naszych synów”, a potem zdziwił się, że taka myśl przyszła mu do głowy. Czy ten cudzoziemiec jest jakimś czarownikiem, zapytywał sam siebie. Czy rzucono na niego jakiś tajemny urok? Cóż, nie miałby nic przeciwko, nie było w tym nic złego, zanadto był sprytny, żeby dać się zaskoczyć ukrytemu sztyletowi albo napić się z zatrutego pucharu. Podda się tym uczuciom i sprawdzi, co je wywołało. Nieobecność zaskoczenia jest koniecznym dopustem życia władcy – cesarz stworzył skomplikowane systemy i mechanizmy, żeby nigdy nic go nie zaskoczyło, a jednak ten Mogor dell’Amore zbił go z tropu, przypadkowo albo celowo. Choćby z tego powodu zasługiwał na bliższe poznanie.

– Przeczytaj nam Ust królowej – zażądał Akbar i „ambasador” skłonił się groteskowo nisko, z teatralnymi machnięciami dłonią, a kiedy znów się wyprostował, trzymał rozwinięte pismo, choć ani Akbar, ani Abul Fazl nie zauważyli złamania pieczęci. „Sztukmistrz – pomyślał cesarz. – Podoba nam się”.

Szarlatan odczytał list po angielsku, a następnie gładko przetłumaczył go na język perski.

– Niezwyciężony, potężny książę – napisała królowa Elżbieta – lordzie Zelabdinie Echebarze, królu Kambaji, bądź pozdrowiony.

Abul Fazl zarżał ze śmiechu jak koń.

– „Zelabdinie”? – zadrwił. – I któż mógłby być owym potężnym „Echebarem”?

Cesarz z radości klepnął się po udach.

– My nim jesteśmy – zachichotał. – Jesteśmy padyszachem Echebarem, władcą baśniowej krainy Kambaja. O biedna nieoświecona Anglia. Żal nam waszego ludu, bo wasza królowa jest głupią kwoką.

Czytający list czekał, aż jego śmiech ucichnie.

– Dalej, dalej. – Cesarz wykonał ręką gest zniecierpliwienia. – Król „Zelabdin” rozkazuje. – Kolejny wybuch śmiechu i odnalezienie chusteczki dla otarcia łez.

„Ambasador” znów się pokłonił, w sposób jeszcze bardziej wymyślny niż poprzednio, i zaczął czytać dalej; a kiedy skończył, sieć drugiego czaru została już upleciona.

– W sprawach handlu i innych kwestiach przynoszących korzyści obu stronom pragniemy sojuszu – czytał. – Doniesiono nam, że Wasza Wysokość ogłosił się Nieomylnym, i zapewniamy Was, że nie kwestionujemy auctoritas tego wspaniałego tytułu. Jednakowoż jest jeszcze ktoś, kto głosi to samo, i bądźcie spokojni, jesteśmy pewni, że to ten drugi jest deklamatorem. Nawiązujemy, wielki Monarcho, do niegodnego kapłana, biskupa Rzymu, trzynastego Grzegorza tej niesławnej sekwencji, którego zakusów co do Wschodu mądrze byłoby Wam nie lekceważyć. Jeśli przyśle księży do Kambaji, Chin i Japonii, zapewniamy Was, że nie w świętych zamiarach. Tenże sam biskup obecnie przygotowuje się do wojny z nami, a jego katolickie sługusy są zdrajcami na Waszym dworze, planują bowiem jego przyszłe podboje.

Strzeżcie się tych pachołków swego Rywala! Zawrzyjcie sojusz z nami, a wspólnie pokonamy naszych adwersarzy. Wiem bowiem, że mam ciało słabej i wątłej kobiety, ale serce i odwagę mam króla, nadto króla Anglii, i za nikczemną uważam pogardę, którą jakikolwiek rzymski papież śmie hańbić mnie i moich sojuszników. Mam bowiem nie tylko swoje auctoritas, ale i potestas, i ta moc sprawi, że zwyciężę w walce. A kiedy wszyscy zostaną już pokonani i rozniesieni na cztery wiatry, wtedy będziecie radzi, żeście sprzymierzyli się z Anglią.

Kiedy „ambasador” skończył czytać, cesarz zdał sobie sprawę, że zakochał się po raz drugi w ciągu zaledwie kilku minut, gdyż teraz opanowało go silne pożądanie do autorki tego listu, angielskiej królowej.

– Abul Fazlu – zawołał – czyż nie powinniśmy bezzwłocznie poślubić tej wielkiej pani? Królowej Dziewicy, rani Zelabat Giloriany Pehlawi? Uważamy, że musimy ją mieć, i to natychmiast.

– Znakomity pomysł – podchwycił „ambasador” Mogor dell’Amore. – A tutaj, w tym medalionie, znajduje się jej podobizna, którą przesyła wam z czułością i szacunkiem i która oczaruje was urodą przewyższającą nawet piękno jej słów.

Zatrzepotawszy koronkowymi mankietami, wydobył złoty wisiorek, który Abul Fazl odebrał od niego z głęboką podejrzliwością na twarzy. Ogarnęło go przekonanie, że wchodzą na głęboką wodę i że obecność tego Mogora będzie brzemienna w konsekwencje, niekoniecznie z korzyścią dla nich, kiedy jednak próbował przestrzec swego pana przed tą nową znajomością, najbardziej przerażający człowiek na świecie (bez wyjątków) zbył jego troski.

– List jest czarujący, podobnie jak ten, który go przyniósł – rzekł Akbar. – Sprowadźcie go jutro do moich prywatnych komnat, abyśmy mogli jeszcze porozmawiać.

Audiencja dobiegła końca.

* * *

Nagła fascynacja cesarza Zelabdina Echebara jego kobiecym lustrzanym odbiciem, królową Zelabat Gilorianą I zaowocowała serią listów miłosnych, które do Anglii wieźli oficjalni królewscy posłannicy i które nigdy nie doczekały się odpowiedzi. Te ekstatyczne epistoły nosiły osobistą pieczęć cesarza i cechowała je emocjonalna intensywność oraz erotyczna bezpośredniość niespotykane w Europie (i Azji) tamtego okresu. Wiele z tych listów nie dotarło do celu, ponieważ posłanników po drodze napadali wrogowie i od Kabulu po Calais te przechwycone wynurzenia powodowały wielkie rozbawienie wśród arystokratów i książąt zachwyconych szalonymi deklaracjami dozgonnej miłości cesarza Indii do kobiety, której nigdy nie widział, a także jego megalomańskimi fantazjami o stworzeniu wspólnego światowego imperium łączącego półkulę wschodnią z zachodnią. Z kolei te listy, które docierały do pałacu Whitehall, brano za falsyfikaty albo dzieła anonimowego maniaka, tych zaś, którzy je przynosili, odprawiano z niczym, a wielu kończyło w lochu, co było kiepską nagrodą za tak długą i niebezpieczną podróż. Po pewnym czasie w ogóle przestano ich przyjmować i ci, którym udało się przeprawić przez pół świata z powrotem do Fatehpur Sikri, wracali z pełnymi goryczy słowami: „Ta królowa jest dziewicą, bo żaden mąż nie chciałby legnąć u boku zimnej ryby takiej jak ona”, donosili i po roku i jednym dniu miłość Akbara znikła tak szybko i tajemniczo, jak się pojawiła, być może przez bunt jego królowych, które tym razem stanęły jak jeden mąż za jego nieistniejącą ukochaną i zagroziły, że nie będą go darzyć swymi względami, jeśli nie przestanie wysyłać fantazyjnych listów do tej Angielki, której milczenie po tym, jak jej początkowe pochlebstwa rozbudziły zainteresowanie cesarza, świadczyło o nieszczerości charakteru i jałowości wszelkich prób zrozumienia postaci tak obcej i nieatrakcyjnej, zwłaszcza kiedy tyle kochających i ponętnych kobiet znajduje się tak blisko na wyciągnięcie ręki.

Pod koniec swego długiego panowania, wiele lat po tym, gdy minął czas szarlatana Mogora dell’Amore, starzejący się cesarz przypomniał sobie z nostalgią tę dziwną przygodę z listem od angielskiej królowej i zapragnął go znowu ujrzeć. Kiedy mu go przyniesiono i został przetłumaczony na nowo, zniknęło wiele z pierwotnego tekstu. Okazało się, że ocalały dokument nie zawiera żadnych wzmianek o jego nieomylności ani o nieomylności papieża; nie proponowano też w nim sojuszu przeciwko wspólnym wrogom. Była to właściwie zwykła prośba o dobre warunki handlowe dla angielskich kupców okraszona konwencjonalnymi wyrazami szacunku. Kiedy cesarz dowiedział się prawdy, pojął raz jeszcze, jak śmiałego czarodzieja spotkał tamtego dnia po nocnym śnie o wronie. Wtedy już jednak ta wiedza nie była mu do niczego potrzebna, mogła mu tylko przypomnieć o czymś, czego nie powinien nigdy zapominać, że czary nie wymagają magicznych mikstur, znajomych duchów ani czarodziejskich różdżek. Słowa na posrebrzanym języku są w stanie zaczarować wystarczająco skutecznie.

6

Kiedy dobywa się szabli słów

Kiedy dobywa się szabli słów, rozmyślał cesarz, zadaje ona głębsze rany niż najostrzejsza klinga. Jeśli potrzebował dowodów, dostarczała ich wojna filozofów tocząca się każdego dnia tutaj, w tym miejscu: w zdobionym haftami i lustrzanymi naszyciami Namiocie Nowego Wyznania. Rozbrzmiewał tu wieczny gwar, głosy największych umysłów kraju potwornie kiereszujących się słowami. Akbar dotrzymał obietnicy złożonej w dniu, kiedy ściął buńczucznego ranę Kućh Nahina, i stworzył komnatę debat, gdzie adorację boskości traktuje się jak zapaśniczą walkę, w której wszystkie chwyty są dozwolone. Zaprosił Mogora dell’Amore, by razem z nim udał się do namiotu, chcąc się pochwalić tym nowym wynalazkiem, zachwycić przybysza oryginalnością i postępowością mogolskiego dworu i – przy okazji – zademonstrować jezuitom przysłanym przez Portugalczyków, że nie są jedynymi wysłannikami Zachodu, którzy mają dostęp do cesarskiego ucha.

W namiocie uczestnicy debat spoczywali na dywanach i wałkach, podzieleni na dwie grupy, Amatorów Wody i Wielbicieli Wina, którzy siedzieli naprzeciwko siebie po obu stronach środkowej nawy – pustej, nie licząc siedzisk dla cesarza i jego gościa. Strona mankul składająca się z religijnych myślicieli i mistyków piła tylko wodę, natomiast ich oponenci, ma’kul, sławili czystą filozofię oraz nauki ścisłe i cały dzień lali w gardło wino. Byli tam dzisiaj Abul Fazl i radża Birbal, obydwaj usadowieni jak zwykle wśród smakoszy wina. Gościł też książę Salim, gburowaty nastolatek u boku purytańskiego abstynenta Badauniego, młodego mężczyzny cienkiego jak przecinek, jednego z tych, którzy sprawiali wrażenie, jakby urodzili się starcami – św. Badauni nienawidził starszego odeń Abul Fazla, a ta krągła persona z całego serca odwzajemniała jego uczucie. Szalały między nimi spory tak niepowściągliwe („Tłusty lizus!” – „Upierdliwy temat!”), że cesarz jął się zastanawiać, czy takie waśnie są w stanie doprowadzić do harmonii, do której dążył; czy wolność istotnie jest drogą do jedności czy może jej nieuchronną konsekwencją jest chaos? Akbar postanowił, że ta rewolucyjna świątynia nie będzie gmachem stałym. Sama debata – i żadne bóstwo, choćby nie wiem ile miało kończyn i jak wielką moc – miała być tutaj jedynym bogiem. Lecz rozum był bóstwem śmiertelnym, bogiem, który umarł, i chociaż później się odradzał, nieuchronnie umierał znowu. Pomysły przypominały morskie przypływy albo księżycowe fazy, pojawiały się, szerzyły i rozwijały w swoim czasie, a potem ustępowały, słabły i nikły z obrotami wielkiego koła. Były tymczasowymi konstrukcjami, jak namioty, namiot więc był odpowiednią dla nich siedzibą. Mogolscy rzemieślnicy zajmujący się szyciem namiotów byli na swój sposób geniuszami, tworzyli składane domy wielkiej urody i misterności. Kiedy maszerowała armia, towarzyszyła jej druga armia dwóch i pół tysiąca ludzi (nie wspominając o wielbłądach i słoniach), którzy wznosili i składali namiotowe miasteczko, gdzie zamieszkiwali cesarz i jego żołnierze. Te przenośne pagody, pawilony i pałace zainspirowały nawet kamieniarzy z Sikri – namiot pozostawał jednak namiotem, konstrukcją z grubego płótna, materiału i drewna, która doskonale reprezentowała niestałość wytworów umysłu. Kiedyś w przyszłości, za jakieś sto lat, kiedy nawet jego wielkie cesarstwo nie będzie już istnieć – tak! w tym miejscu był gotów przewidzieć nawet zagładę własnego dzieła! – jego potomkowie będą patrzeć, jak rozbierają ten namiot, a po jego cesarskiej chwale nie pozostanie nic.

– Dopiero kiedy pogodzimy się z prawdą śmierci – oświadczył cesarz – możemy poznawać prawdy życia.

– Paradoks, Najjaśniejszy Panie – wtrącił bezczelnie Mogor dell’Amore – jest węzłem, który nadaje człowiekowi pozór inteligencji, acz ściska jego mózg jak sznur kurę przeznaczoną do garnka. „Sens życia tkwi w śmierci!” „Zamożność człowieka prowadzi do ubóstwa jego duszy!” I tak gwałtowność może się zamienić w łagodność, brzydota w piękno i każda jedna rzecz w swoje przeciwieństwo. Doprawdy, jak w gabinecie luster, pełnym złudzeń i zniekształceń. Można taplać się w błocie paradoksu do końca swoich dni i nie wpaść na klarowną myśl wartą tego miana.

Cesarz poczuł w sobie przypływ tej samej ślepej furii, która przywiodła go do zerwania ranie Kućh Nahinowi obraźliwych wąsów. Czy on dobrze usłyszał? Jakim prawem ten cudzoziemski pies...? Jak śmiał... Cesarz uświadomił sobie, że twarz mu spąsowiała i że w napadzie wściekłości zaczął pluć i charczeć. Zebrani popadli w lękliwe milczenie, Akbar bowiem w złości zdolny był do wszystkiego, mógł gołymi rękami zerwać z nieboskłonu niebo albo wyrwać języki wszystkim w zasięgu głosu, żeby nie mogli nikomu powtórzyć, co usłyszeli, albo wyssać z nich duszę, albo utopić ją w kotle w ich kipiącej krwi.

Dopiero książę Salim, namówiony przez Badauniego, przerwał milczenie wywołane zgorszeniem.

– Nie rozumiesz – zwrócił się do intruza w dziwnym grubym płaszczu – że możesz zginąć za to, co przed chwilą powiedziałeś do cesarza?

Mogor dell’Amore wyglądał na zupełnie niespeszonego (choć może nie do końca tak się czuł).

– Jeśli mogę zginąć za coś takiego w tym mieście – odparł – w takim razie nie warto tutaj żyć. A poza tym zdawało mi się, że w tym namiocie rządzi nie król, tylko rozum.

Atmosfera zagęściła się jak zsiadłe mleko. Twarz Akbara pociemniała. Wtem burza przeszła i cesarz zaczął się śmiać. Klepnął Mogora dell’Amore w plecy i energicznie pokiwał głową.

– Panowie, osoba z zewnątrz nauczyła nas czegoś ważnego – rzekł. – Ażeby spostrzec, że koło jest okrągłe, trzeba stanąć po jego zewnętrznej stronie.

Teraz przyszła kolej na następcę tronu, by poczuć ukłucie publicznej przygany, usiadł jednak, nic nie mówiąc. Mina jego rywala, Badauniego, tak bardzo uradowała Abul Fazla, że zaczął się przekonywać do tego złotowłosego cudzoziemca, który tak nieoczekiwanie oczarował cesarza. Co do przybysza z dalekiego kraju, zrozumiał, że ryzyko się opłaciło, ale jednocześnie zrobił sobie wroga z kogoś potężnego, kto jako niedojrzały i najwyraźniej drażliwy gołowąs jest tym bardziej niebezpieczny. Kościotrupki nienawidzi wybranka księcia, a teraz książę nienawidzi mnie, pomyślał. Tej waśni raczej nie mamy szans wygrać. Nie pokazał jednak po sobie żadnych wątpliwości i z nad wyraz ekspresyjnymi ukłonami i wymachami rąk przyjął kieliszek wyśmienitego czerwonego wina podany mu przez radżę Birbala.

Cesarz też myślał o swoim synu. Cóż to była za radość, kiedy się urodził! Ostatecznie jednak może niemądrze postąpił, oddając go pod opiekę mistykom, wyznawcom i następcom szejka Salima Ćisztiego, któremu książę zawdzięczał swoje imię. Chłopiec wyrósł na skłębioną masę sprzeczności, wielbiciela delikatności i staranności ogrodnictwa, lecz także gnuśności opium, erotomana pośród purytanów, hedonistę, który cytował najbardziej konserwatywnych myślicieli i szydził z ulubieńców Akbara, mówiąc: Nie szukajcie światła w oczach ślepców. Nie jego sentencja, rzecz jasna. Chłopak był naśladującym dźwięki szpakiem, marionetką, którą mógł wykorzystać przeciwko niemu każdy, kto dobrał się do jego sznurków.

A z drugiej strony, proszę bardzo, oto pojawił się cudzoziemiec tak bardzo miłujący debatę, że śmiał rzucić racjonalistyczną drwinę pod adresem zdumionego cesarza, a co gorsza uczynił to publicznie. Oto być może znalazł się ktoś, z kim cesarz mógłby poruszyć tematy, jakich syn z jego krwi i kości nie zrozumie i jakie by go znudziły. Kiedy zabił ranę Kućh Nahina, zastanawiał się, czy zamordował jedynego człowieka, który mógłby go zrozumieć i którego mógłby pokochać. Teraz los, jak gdyby w odpowiedzi na tamten żal, być może zesłał mu drugiego takiego powiernika, może nawet lepszego od pierwszego, był bowiem nie tylko świetnym mówcą, ale i poszukiwaczem przygód. Obrońca rozumu, który w imię rozsądku nierozsądnie ryzykował. Chodzący paradoks dyskredytujący paradoks. Ten łotrzyk miał w sobie nie mniej sprzeczności od księcia Salima – nie mniej niż każdy żywy człowiek – były to jednak sprzeczności, które cesarzowi mogły się spodobać. Czyżby mógł otworzyć serce przed tym Mogorem i powiedzieć mu to, czego nigdy nikomu nie wyjawił, nawet przygłuchemu pochlebcy Bhakti Ram Dźajnowi ani błyskotliwemu Birbalowi, ani wszechwiedzącemu Abul Fazlowi? Czyżby wreszcie znalazł spowiednika?

Było bowiem tyle spraw, które chciał omówić, spraw, których nawet Abul Fazl i Birbal by do końca nie pojęli, spraw, których nie był jeszcze gotów uczynić przedmiotem publicznej debaty w Namiocie Nowego Wyznania. Chciał na przykład zbadać, dlaczego ludzie tak mocno trzymają się wiary, nie dlatego że jest prawdziwa, lecz dlatego że była wiarą ich ojców. Czyż wiara nie jest wiarą, tylko zwykłą rodzinną tradycją? Może nie ma prawdziwej religii, tylko to wieczne przekazywanie z pokolenia na pokolenie. Przecież błąd można przekazywać tak samo jak jakąś cnotę. Czy wiara nie jest jedynie błędem naszych przodków?

Może nie ma prawdziwej religii. Tak, dopuścił do siebie te myśl. Chciał móc powiedzieć komuś o podejrzeniu, że to ludzie stworzyli bogów, nie odwrotnie. Chciał móc powiedzieć: w centrum wszystkiego stoi człowiek, nie Bóg. Człowiek w sercu, na dnie, na górze, człowiek z przodu, z tyłu i z boku, człowiek aniołem i człowiek diabłem, cudem i grzechem, człowiek, zawsze człowiek, i niechaj od tej pory wszystkie świątynie Poświęcone będą człowieczeństwu, niczemu innemu. Jego najskrytszym pragnieniem było stworzenie religii człowieka. W Namiocie Nowego Wyznania Winopijcy i Wodopijcy wyzywali się wzajemnie od heretyków i głupców. Cesarz chciał zwierzyć się ze skrywanego rozczarowania wszystkimi mistykami i filozofami. Chciał odrzucić wszelkie dotychczasowe spory, wymazać stulecia dziedzictwa i rozmyślań, chciał pozwolić człowiekowi, by zasiadł nagi jak niemowlę na tronie niebieskim. (Jeśli człowiek stworzył boga, człowiek może też pozbawić go istnienia. Czy podobna, żeby stworzone dzieło umknęło mocy stwórcy? Czy może się okazać, że boga raz stworzonego nie można zniszczyć? Czy takie wymysły uniezależniają się od woli, która je unieśmiertelniła? Cesarz nie znał odpowiedzi, chociaż same pytania wydawały się pewnego rodzaju odpowiedziami.) Czy cudzoziemcy są w stanie pojąć rzeczy, których nie rozumieją jego rodacy? Gdyby on, Akbar, wystąpił z koła, czy mógłby żyć bez jego kojącej kolistości w przerażającej obcości nowej myśli?

– Oddalimy się – rzekł do swego gościa. – Usłyszeliśmy dość wspaniałych myśli jak na jeden dzień.

* * *

Jako że na cesarski kompleks, falujący w upale dnia, spłynęło przedziwne złudzenie spokoju, konieczne stało się poszukiwanie prawdziwej natury czasów w znakach i wróżbach. Kiedy opóźniała się codzienna dostawa lodu, oznaczało to, że w prowincjach jest niespokojnie. Kiedy zielony grzyb mącił kryształową wodę Anup Talao, Basenu Niemającego Równego Sobie, oznaczało to, że na dworze zanosi się na zdradę. Kiedy zaś cesarz opuszczał pałac i w swoim palankinie udawał się nad jezioro Sikri, był to znak, że coś go dręczy. Znaki wyłącznie związane z wodą. Istniały również wróżby związane z powietrzem, ogniem i ziemią, lecz najpewniejsze były wodne przepowiednie. Woda przekazywała cesarzowi wieści, niosła mu prawdę na falach, koiła go. Płynęła wąskimi kanałami i szerokimi korytami wokół pałacowych dziedzińców i przecinała je, chłodząc od dołu kamienne budynki. Prawda, była też symbolem wstrzemięźliwych purytanów, stronnictwa mankul Badauniego, lecz związek cesarza z tą życiodajną płynną substancją był głębszy niż w przypadku wszelkich bigotów.

Bhakti Ram Dźajn codziennie przynosił władcy parującą misę z wodą do porannych ablucji i Akbar długo wpatrywał się w parę, która wyjawiała mu najlepszy sposób postępowania na najbliższy dzień. Kiedy zażywał kąpieli w królewskim hammanie, odchylał głowę do tyłu i przez chwilę unosił się w wodzie jak ryba. Woda hammanu szeptała do jego zanurzonych uszu i przekazywała mu najskrytsze sekrety wszystkich, którzy się kąpali w promieniu pięciu kilometrów. Moce wody ze sztucznego zbiornika były jednak ograniczone; żeby zdobyć wiadomości z daleka, trzeba było się zanurzyć w rzece. Co nie oznaczało, że należy lekceważyć magię hammanu. To właśnie hamman poinformował go na przykład o dzienniku prowadzonym potajemnie przez ciasnego w swoich poglądach Badauniego, tomie tak krytycznym wobec pomysłów i zwyczajów cesarza, że gdyby Akbar przyznał, że wie o jego istnieniu, byłby zmuszony natychmiast Badauniego stracić. Tymczasem tajemnicy swego krytyka strzegł tak pilnie jak własnych i co noc, kiedy Badauni spał, cesarz wysyłał swego najbardziej zaufanego szpiega, Umara Ajjara, do gabinetu zgorzkniałego autora, by odnalazł i zapamiętał ostatnie stronice potajemnej historii panowania cesarza.

Umar Ajjar był dla Akbara ważny jak woda – tak ważny, że prócz cesarza nikt go nie znał. Nawet Birbal nie wiedział o jego istnieniu ani Abul Fazl, szef wszystkich szpiegów. Był młodym eunuchem tak smukłym i gładkim na twarzy i ciele, że można go było wziąć za kobietę i tak, z rozkazu Akbara, mieszkał anonimowo w haremie i udawał, że jest skromnym sługą konkubin, do których tak bardzo był podobny. Tamtego dnia, zanim cesarz zabrał Mogora dell’Amore do Namiotu Nowego Wyznania, Umar wszedł do komnat Akbara przez ukryte drzwi, o których istnieniu nie wiedział nawet Bhakti Ram Dźajn, i poinformował swego pana o szmerze zasłyszanym na wietrze, delikatnej smudze plotki dolatującej z hatjapulskiego burdelu. Ponoć złotowłosy przybysz ma jakiś sekret do wyjawienia, sekret tak zdumiewający, że mógłby wstrząsnąć całą dynastią. Umarowi nie udało się jednak ustalić, cóż to za sekret, i wyglądał na tak zawstydzonego, tak po dziewczęcemu zmieszanego, że cesarz musiał przez kilka minut go pocieszać, nie chcąc dopuścić do tego, by zalał się łzami i w ten sposób skompromitował się jeszcze bardziej.

Akbara tak bardzo zaciekawił ów niewyjawiony sekret, że zachowywał się, jak gdyby nie miał on żadnego znaczenia, i znalazł wiele sposobów, by opóźnić jego wyjawienie. Trzymał przybysza w pobliżu, pilnował jednak, żeby ani na chwilę nie zostali sami. Zabrał go do gołębnika, by obejrzał królewskie ptaki, i pozwolił mu kroczyć obok cesarskiego palankina, przy słudze dzierżącym cesarski parasol, gdy znoszono go nad świetliste jezioro. Prawdą było, że coś gnębiło władcę. Chodziło nie tylko o sprawę niewyjawionego sekretu, który pokonał pół świata, żeby go odnaleźć. Kiedy zeszłej nocy oddawał się miłosnym igraszkom z ukochaną Dźodhą, zauważył, że jest mniej niż zwykle podniecony na widok żony, która nigdy dotąd go nie zawiodła, zaczął się nawet zastanawiać, czy nie wolałby dla odmiany towarzystwa ładniejszych konkubin. Do tego dochodziła sprawa pogłębiającego się rozczarowania Bogiem. Miał tego wszystkiego serdecznie dość. Nadeszła pora, żeby zanurzyć się w wodzie.

W odruchu nostalgii zachował i odnowił cztery spośród ulubionych statków swego dziada Babura i oddał im do dyspozycji jezioro. Lód z Kaszmiru przypływał największą, płaskodenną łodzią zwaną Gundźaiś, czyli Ładowność, ostatni odcinek codziennej podróży z wysokich Himalajów do szklanic na dworze odbywając na pokładzie łodzi, która kiedyś była darem jego imiennika, sułtana Dźalaluddina, dla okrutnego, rozmiłowanego w przyrodzie pierwszego mogolskiego władcy. Sam Akbar wolał pływać Asaiś, czyli Wygodą, z lekką łodzią kurierską Farmaiś, czyli Komendą, w pobliżu do przewożenia gości i rozkazów na brzeg. Czwarta łódź, Araiś, czyli Dekoracja, była jednostką przeznaczoną do romantycznych przejażdżek tylko nocą. Akbar poprowadził Mogora dell’Amore do kajuty Asaiś i wydał z siebie ciche westchnienie zadowolenia, jak zawsze, kiedy subtelności wody zastępowały banalną solidność ziemi pod jego stopami.

Cudzoziemiec wydawał się tak nabrzmiały nienarodzonym dzieckiem swego sekretu jak kobieta tuż przed porodem i tak jak ona przestraszony niebezpieczeństwami z nim związanymi. Akbar jeszcze przez jakiś czas pastwił się nad swym gościem, prosząc załogę statku, by kręciła się wokół nich, wykonując serię czynności podyktowanych dworskim protokołem, a związanych z poduszkami, winem i książkami. Każdy napój należało trzykrotnie spróbować, nim dotarł do ust cesarza, żeby wykluczyć zatrucie, i chociaż praktyka ta nużyła cesarza, nie kwestionował jej. Jeśli natomiast idzie o książki, Akbar zmienił protokół. Zgodnie ze starym zwyczajem każda książka, która docierała do cesarskich rąk, musiała być przeczytana przez trzech różnych komentatorów i uznana za wolną od wywrotowych idei, sprośności i kłamstw. „Innymi słowy – rzekł młody władca, wstępując na tron – mielibyśmy tylko czytać najnudniejsze książki, jakie napisano. Na coś takiego absolutnie nie możemy przystać”. Teraz więc dozwolone były wszelkiego rodzaju książki, lecz recenzje trzech komentatorów przekazywano cesarzowi, zanim je otwierał, ze względu na najistotniejsze, najdonioślejsze zapisy protokołu dotyczące niestosowności królewskiego zaskoczenia. A co do poduszek, każdą trzeba było sprawdzić na wypadek, gdyby jakiś nieprzyjaciel ukrył w niej ostrze. Wszystkie te czynności cesarz cierpliwie znosił. I w końcu pozwolił sobie na pozostanie z cudzoziemcem poza zasięgiem uszu służących.

– Najjaśniejszy Panie – rzekł Mogor dell’Amore, a jego głos zdawał się drżeć leciuteńko – jest pewna sprawa, którą proszę, by mi pozwolono wyjawić wam i tylko wam.

Akbar parsknął głośnym śmiechem.

– Widzimy, że gdybyśmy kazali ci czekać z tym dłużej, mógłbyś tego nie przeżyć – zachichotał. – Od ponad godziny wyglądasz jak pęcherz, który zaraz pęknie.

Cudzoziemiec zaczerwienił się mocno.

– Wasza Wysokość wie wszystko – odparł, kłaniając się. (Cesarz nie poprosił, by usiadł.) – Śmiem jednak sądzić, że treść mojej wiadomości może wam nie być znana, choć jej istnienie najwyraźniej jest.

Akbar usadowił się wygodnie i spoważniał.

– No to już, człowiecze, nie zwlekaj. Usłyszmy, co masz nam do powiedzenia.

– Niech więc tak będzie, Najjaśniejszy Panie – zaczął cudzoziemiec. – Żył kiedyś w Turcji książę i awanturnik imieniem Argalia albo Arkalia, wielki wojownik, który dysponował czarodziejską bronią, a w swojej świcie miał czterech siejących postrach olbrzymów, u jego boku była też kobieta, Angelika...

Z łodzi kurierskiej Farmaiś, która mknęła ku Asaiś z Abul Fazlem i małą załogą na pokładzie, nadleciał głośny okrzyk: „Uwaga! Ratować cesarza! Uwaga!” – i natychmiast załoga królewskiego statku wpadła do kajuty i bez zbędnych ceremonii chwyciła Mogora dell’Amore. Wokół szyi poczuł grube, umięśnione ramię, a w jego serce mierzyły trzy szable. Cesarz zerwał się z miejsca i jego też szybko otoczyli uzbrojeni ludzie, żeby chronić go przed krzywdą.

– ...Angelika, księżniczka Indii i Chin... – cudzoziemiec mówił z coraz większym trudem, ramię zaciskało się wokół jego tchawicy – ...najpiękniejsza... – wydusił jeszcze z siebie, a wtedy jego gardło zostało ściśnięte jeszcze mocniej i Mogor dell’Amore stracił świadomość, nie wypowiedziawszy już ani słowa.

7

W mrokach lochu łańcuchy ciążyły mu

W mrokach lochu łańcuchy ciążyły mu jak jego niedokończona opowieść. Oplatało go ich tyle, że w ciemnościach mógł sobie wyobrazić, iż uwięziono go w większym ciele, w ciele człowieka z żelaza. Ruch był niemożliwy. Światło było mrzonką. Loch wydrążono w żywej skale wzgórza pod cesarskimi pałacami, powietrze w celi miało więc tysiąc lat, zapewne tyle samo co stworzenia wpełzające mu na stopy, we włosy i do krocza, albinoskie karaluchy, niewidome węże, przezroczyste szczury, skorpiony widma, wszy. Umrze, nie dokończywszy swej historii. Myśl ta wydała mu się nieznośna, lecz nie chciała go opuścić, wślizgiwała mu się do uszu, wciskała przez kąciki ust, przywierała do podniebienia i miękkiej tkanki pod językiem. Wszyscy ludzie pragną usłyszeć, jak opowiada się ich historię. On też był człowiekiem, gdyby jednak umarł, nie opowiedziawszy swej historii, byłby czymś gorszym, albinoskim karaluchem, wszą. Loch nie rozumiał pojęcia opowiadania. Loch był statyczny, wieczny, czarny, opowiadanie natomiast potrzebuje ruchu, czasu i światła. Czuł, jak jego historia mu się wymyka, jak traci znaczenie, jak przestaje istnieć. Nie miał już historii. Nie było jej. Nie był człowiekiem. Nie było tam człowieka. Był tylko loch i jego oślizgły mrok.

Kiedy przyszli po niego, nie wiedział, czy minął dzień czy cały wiek. Nie widział szorstkich rąk, które poluzowały łańcuchy. Przez pewien czas jego słuch też był upośledzony, tak jak zdolność mówienia. Zawiązali mu oczy i zabrali nagiego do innego pomieszczenia, gdzie został porządnie wyszorowany. Jak gdyby był ciałem przygotowywanym do pochówku, pomyślał, niemym trupem, który nie może opowiedzieć swej historii. W tym niechrześcijańskim kraju nie było trumien. Zostanie zawinięty w całun i bezimiennie wrzucony do dołu. Albo go spalą. Nie będzie spoczywał w pokoju. W śmierci jak za życia pełen będzie niewypowiedzianych słów, będą jego piekłem, będą go dręczyć przez całą wieczność. Usłyszał jakiś dźwięk. Żył kiedyś. Był to jego własny głos. Żył kiedyś książę. Poczuł, jak serce znów zaczyna mu bić, krew płynąć. Język miał ociężały, lecz zdołał nim poruszać. Serce waliło mu w piersi jak armata. Miał czarodziejską broń. Znów miał swoje ciało... i słowa. Zdjęto mu opaskę. Czterech olbrzymów i kobietę. Znajdował się w innej celi, ale tutaj paliła się świeca, a w kącie stał strażnik. Najpiękniejszą na świecie. Ta historia ratowała mu życie.

– Oszczędzaj siły – poradził mu strażnik. – Jutro będziesz sądzony za morderstwo.

Próbował zadać pytanie. Słowa nie chciały się uformować. Strażnik zlitował się nad nim i odpowiedział mu na nie.

– Nie wiem, jak się nazywa ten, który cię oskarża – rzekł. – Ale jest bezbożnym cudzoziemcem tak jak ty, poza tym nie ma oka i połowy nogi.

Pierwsza rozprawa odbyła się w sali z kamiennym bananowcem. Sędziami Mogora dell’Amore byli najwyżsi dostojnicy cesarskiego dworu, wszyscy spośród Dziewięciu Klejnotów, którzy zostali sprowadzeni nadzwyczajnym cesarskim dekretem: mądry i korpulentny Abul Fazl, radża Birbal o umyśle szybkim jak błyskawica, minister finansów radża Todar Mal, dowódca armii radża Man Singh, uduchowiony mistyk Fakir Aziauddin i nieco mocniej kroczący po ziemi kapłan Mułła Do Pjaza, który przedkładał gotowanie nad modlitwę, dzięki czemu był ulubieńcem Abul Fazla, wielcy poeci Faizi i Abdul Rahim oraz muzyk Tansen. Cesarz jak zwykle był usadowiony na wierzchołku kamiennego drzewa, lecz nastrój miał inny niż zwykle. Siedział ze zwieszoną głową, co nadawało mu mało królewski wygląd zwykłego śmiertelnika, który cierpi katusze z powodu jakiegoś potwornego osobistego nieszczęścia. Przez dłuższy czas nic nie mówił, pozwalał wszak, by proces się toczył.

Z jednej strony w zwartej, pomrukującej grupce stała załoga pirackiego okrętu Scáthach, tuż za makabryczną postacią jednonogiego doktora z opaską na oku, który był wyznaczonym przez nią rzecznikiem. Nie był to Hawkins Chwała Bogu, jakiego oskarżony pamiętał, płaczliwy rogacz, którego z taką łatwością naginał do swej woli. Ten Hawkins miał szykowne szaty i posępny wyraz twarzy, a kiedy ujrzał więźnia wprowadzanego do sali sądowej, wskazał na niego i zawołał dźwięcznym głosem:

– To on, nikczemny Uccello, który zamordował ambasadora dla złota!

– Sprawiedliwości! – zawołali marynarze, po czym już mniej szlachetnie: – Chcemy odzyskać pieniądze!

Oskarżony, ubrany tylko w długą białą koszulę, ze związanymi z tyłu rękoma, próbował ogarnąć tę złowieszczą scenę – cesarza, dziewięciu sędziów, oskarżycieli i małą galerię pomniejszych dworzan, którzy stłoczyli się w niewielkim budynku sądu, żeby obejrzeć proces, a wśród nich, wyróżniający się w czarnych jezuickich strojach, dwaj chrześcijańscy duchowni, ojciec Rodolfo Acquaviva i ojciec Antonio Monserrate, pragnący dopilnować, by ludzie z Zachodu doczekali się sprawiedliwości i być może pieniędzy, których się domagali, pokonawszy taki szmat drogi. Oskarżony zrozumiał rozmiary swego błędu. Nie przyszło mu wcześniej do głowy, że ta hałastra będzie go ścigać, kiedy ich kapitan umrze, dlatego nie próbował zacierać śladów. Wysoki złotowłosy mężczyzna w skórzanym wielobarwnym płaszczu stojący w wozie zaprzężonym w wołu nie był częstym widokiem na indyjskich drogach. Poza tym ich było wielu, a on jeden, toteż jego los wydawał się przesądzony.

– Tutaj – mówił Abul Fazl – znany jest pod innym imieniem.

Ojciec Acquaviva uzyskał pozwolenie, by mówić przez swego perskiego tłumacza.

– Mogor dell’Amore to żadne imię – rzekł z dezaprobatą. – Znaczy ni mniej, ni więcej tylko „Mogoł zrodzony z nieprawego łoża”. Imię takie dla wielu jest aroganckie i obraźliwe. Przyjmując je, najwyraźniej pragnie, by brano go za nieślubnego księcia.

Stwierdzenie to wywołało konsternację w sądzie. Głowa cesarza opadła jeszcze niżej, aż podbródkiem oparła się o klatkę piersiową. Abul Fazl odwrócił się do oskarżonego.

– Jak się nazywasz? – zażądał odpowiedzi. – Bo jestem całkiem pewien, że „Uccello” to tylko kolejna maska.

Więzień nie przerywał milczenia. Wtem cesarz ryknął z wysoka.

– Twoje imię! – krzyknął, brzmiąc jak bardziej stentorowa wersja Hawkinsa Chwała Bogu lamentującego nad niewiernością portugalskiej wybranki. – Do diabła! Albo powiesz, jak cię zwą, farangi, albo pożegnasz się z życiem.

Więzień przemówił.

– Nazywam się Vespucci – odparł cicho. – Niccolò Vespucci.

– Kolejne łgarstwo – wtrącił ojciec Acquaviva przez swego tłumacza. – Vespucci, dobre sobie. – Zaśmiał się głośno wulgarnym okcydentalnym śmiechem, śmiechem ludzi, którzy wierzą, że stoją na straży śmiechu całego świata. – To dopiero bezwstydny, zakłamany złodziej, tym razem skradł wielkie florenckie nazwisko.

W tym momencie zainterweniował radża Birbal.

– Panie – zwrócił się do jezuity – wdzięczni jesteśmy za waszą wcześniejszą uwagę, proszę nam jednak oszczędzić tych wykrzyknień. Sprawa, którą rozpatrujemy, jest nader osobliwa. Szkocki lord nie żyje, fakt ten został potwierdzony i wielu nad nim ubolewa. List, który wiózł do Jego Wysokości, został doręczony przez oskarżonego; o tym też wiemy, listonosz jednak nie zostaje mordercą, gdy doręcza pocztę zmarłego. Załoga statku zeznaje, że po długich poszukiwaniach odnalazła siedem skrytek w kajucie kapitana i że wszystkie zostały opróżnione. Któż jednak to uczynił? Trudno powiedzieć. Może pełne były złota i drogich kamieni, ale też mogły być cały czas puste. Lekarz pokładowy Hawkins zeznał pod przysięgą, że zmarły milord jego zdaniem padł ofiarą śmiertelnego zatrucia laudanum, ale skoro to właśnie on zajmował się chorym dzień i noc do samego końca, być może oskarża innego, by odwrócić uwagę od własnej winy. Oskarżyciele twierdzą, że więzień dopuścił się kradzieży, a przecież posłusznie oddał jedyną rzecz, o której wiemy na pewno, że została zabrana, pergamin od angielskiej królowej; co do złota i laudanum, nie ma po nich śladu w jego rzeczach.

Klasnął i na ten znak wszedł służący z szatami więźnia, w tym ze skórzanym płaszczem w romby.

– Przeszukaliśmy jego garderobę i torbę, którą zostawił w hatjapulskim domu złej sławy, i znaleźliśmy tam akcesoria oszusta, karty do gry, kości, najróżniejsze hochsztaplerskie pomoce, nawet żywego ptaka – ale żadnej wielkiej fortuny w kamieniach i złocie. Cóż więc mamy myśleć? Że jest zręcznym złodziejem, który zdążył ukryć skradzione precjoza? Czy że złodzieje stoją tutaj, oskarżając niewinnego człowieka? Przed takim stoimy wyborem. Przewaga liczebna nie jest po jego stronie, ale jeśli wszyscy go oskarżają, wszyscy mogą być łajdakami.

Władca przemówił ociężale z wysoka.

– Ten, który kłamie w sprawie swego imienia, będzie kłamał w wielu innych sprawach – rzekł. – Niechaj słoń rozsądzi.

I znów: głośny pomruk w sali, szmer zaskoczenia i wyczekiwania. Radża Birbal wyglądał na zasmuconego.

– Dźahanpanah – rzekł. – Schronienie Świata, zastanówcie się: czy pamiętacie, panie, słynną historię o pastuszku i tygrysie?

– Z tego, co pamiętamy – odparł Akbar – ten kłamliwy pastuszek tak często bez potrzeby krzyczał: „Tygrys!”, żeby tylko zburzyć spokój mieszkańcom swojej wioski, że kiedy naprawdę zaatakował go tygrys, nikt nie stanął w jego obronie.

– Dźahanpanah – apelował do niego Birbal – jest to historia o grupie prostych wieśniaków. Jestem pewien, że król królów nie chciałby, żeby chłopiec został pożarty przez tygrysa, nawet jeśli był kłamliwym, nic niewartym łobuzem.

– Może i nie – odpowiedział z rozdrażnieniem cesarz – tym razem jednak chętnie ujrzelibyśmy, jak miażdżą go nogi słonia.

Zrozumiawszy, że cesarz zachowuje się jak człowiek, którego ukochana osoba okazała się niewarta miłości, Birbal przytaczał kolejne argumenty, licząc na łaskę władcy, a wtedy oskarżony złożył oświadczenie, które zaprzepaściło jego szanse na ocalenie:

– Nim mnie uśmiercicie, wielki cesarzu – rzekł śmiało cudzoziemiec – muszę was ostrzec, że jeśli to uczynicie, ściągniecie na siebie klątwę, wasza stolica popadnie w ruinę, ponieważ mam błogosławieństwo wielkiego mistrza czarów, które przynosi powodzenie moim obrońcom, lecz ściąga nieszczęścia na głowy tych, którzy mnie krzywdzą.

Cesarz spojrzał na niego jak człowiek na owada, którego ma zaraz rozgnieść.

– Bardzo interesujące – odparł – ponieważ, panie Uccello, Mogorze albo Vespucci, wybudowaliśmy to potężne miasto wokół grobowca szejka Salima Ćisztiego, największego świętego w całych Indiach, i jego błogosławieństwo chroni nas i ściąga nieszczęścia na głowy naszych wrogów. Zastanawiamy się, kto ma większą moc, twój czarodziej czy nasz święty.

– Moja czarodziejka była najpotężniejszą ze wszystkich na całym znanym nam świecie – rzekł cudzoziemiec, a zgromadzeni, słysząc te słowa, nie mogli powstrzymać się od śmiechu.

– Ach, kobieta – wtrącił cesarz. – Rzeczywiście przerażające. Dosyć tego! Rzucić drania na pastwę szalonego słonia i zobaczymy, czego są w stanie dokonać sztuczki tej kobiety.

Druga rozprawa w procesie człowieka o trzech imionach odbyła się w Ogrodzie Hirana. Ulubionego słonia cesarza nazwano tak na jego życzenie, od słowa hiran, czyli jeleń, i może dlatego właśnie po latach wiernej służby biedne zwierzę postradało zmysły i trzeba je było skrępować, ponieważ imiona mają swoją moc, a kiedy nie pasują do nazwanego, nabierają niszczycielskiej siły. Nawet po tym, jak słoń oszalał (i oślepł), cesarz nie pozwalał na zabicie go. Zwierzę trzymano i opiekowano się nim w honorowym miejscu, w specjalnym pomieszczeniu z miękko wyściełanymi ścianami, żeby nie zrobiło sobie krzywdy podczas ataku szału, a od czasu do czasu wyprowadzano je na zewnątrz, gdy cesarz miał taką zachciankę, i wtedy odgrywało podwójną rolę, sędziego i kata.

Wydawało się nader stosowne, aby człowieka, który zafałszował własne imię, osądził słoń oszalały po nadaniu mu dziwacznego imienia. Hiran, szalony niewidomy słoń, był uwiązany w ogrodzie werdyktów, gdzie gruby sznur przechodzący przez dziurę w głazie zakopanym w trawie uniemożliwiał mu bardziej szalone ekscesy. Trąbił, ryczał, kopał, a kły na jego łbie lśniły jak miecze. Zebrali się sędziowie, ażeby obejrzeć, co się stanie z człowiekiem o trzech imionach, wpuszczono też mieszkańców, toteż świadków cudu było bez liku. Ręce skazańca nie były już związane z tyłu, lecz ich oswobodzenie wcale nie miało go ocalić, a pozwolić jedynie, by umarł z większą godnością niż zwykły tobołek. Tymczasem on wyciągnął ręce do słonia i wszyscy obecni ujrzeli, że zwierzę całkowicie się uspokoiło i pozwoliło mu się pogłaskać; wszyscy obecni, nisko i wysoko urodzeni, głośno nabrali powietrza, gdy słoń delikatnie owinął trąbę wokół więźnia i podniósł go. Wszyscy widzieli, jak złotowłosy cudzoziemiec zostaje usadzony na potężnym grzbiecie Hirana niczym książę.

Cesarz Akbar oglądał ten cud z pięciokondygnacyjnego pawilonu zwanego Pańć Mahal z radżą Birbalem u boku i obaj mężczyźni byli głęboko poruszeni tym, co się wydarzyło.

– To my byliśmy szaleni i ślepi, nie nasz nieszczęsny słoń – powiedział Akbar swemu ministrowi. – Aresztujcie natychmiast tę łajdacką załogę i przyprowadźcie do moich komnat ich niewinną ofiarę, gdy tylko go odpowiednio umyjecie i ubierzecie.

– Słoń go nie zabił, to prawda – rzekł Birbal – ale czy to znaczy, że jest niewinny, Dźahanpanah? Czy marynarze przebyliby taki szmat drogi znad morza, żeby go oskarżyć, gdyby sami byli winni? Czy na ich miejscu nie rozważniej byłoby po prostu odpłynąć?

– Zawsze wiosłujemy pod prąd, co? – odparł Akbar. – Jeszcze chwilę temu byłeś głównym obrońcą tego człowieka. Teraz, kiedy został oczyszczony z zarzutów, twoje wątpliwości skłaniają się przeciwko niemu. Oto zatem argument, którego nie zdołasz obalić. Moc wyroku słonia zostaje pomnożona, jeśli zatwierdzi go cesarz. Jeśli Akbar zgodzi się z Hiranem, to mądrość słonia zostaje pomnożona tak bardzo, że przewyższa nawet twoją.

* * *

Umar Ajjar odwiedził członków załogi Scáthach w ich celach, przebrany w strój niewiasty. Twarz miał zasłoniętą, a jego ciało poruszało się miękko jak ciało kobiety, marynarze zaś byli zdumieni obecnością damy w tym miejscu z kamienia i cieni. „Ona” nie podała im swego imienia ani nie wyjaśniła w żaden sposób swej obecności, przedstawiła im tylko suchą propozycję. Cesarz nie jest przekonany o ich winie, donosił Ajjar, w związku z czym gotów jest wziąć signora Vespucciego pod ścisłą obserwację, aż ten w końcu się zdradzi, jak to się dzieje ze wszystkimi oszustami. Jeśli szczerze pragną się przysłużyć pamięci swego nieżyjącego pana, zaakceptują niełatwą perspektywę oczekiwania w lochach na dzień kompromitacji Vespucciego. Jeśli zgodzą się na tak ciężki los, powiedział im Umar, zademonstrują ponad wszelką wątpliwość swą niewinność, a cesarz będzie z całą swoją mocą dybał na Vespucciego i z pewnością ostatecznie go zdemaskuje. Nie wiadomo jednak było, jak długo przyjdzie im czekać, a lochy są ostatecznie lochami, temu nie sposób zaprzeczyć; tam nie sposób osłodzić gorzkich dni.

– Tak czy inaczej – oświadczył Umar – jedynym honorowym wyjściem jest pozostanie tutaj.

Ewentualnie, kontynuował, upoważniono go/ją do zorganizowania im „ucieczki”. Gdyby wybrali tę drogę, zostaną przewiezieni z powrotem na statek i uwolnieni, wtedy jednak ponowne otwarcie sprawy Vespucciego stanie się niemożliwe, gdyż ich ucieczka oznaczać będzie przyznanie się do winy; i gdyby kiedykolwiek wrócili do Indii, zostaliby natychmiast straceni za zamordowanie lorda Hauksbanka.

– Oto wybór, jaki daje wam cesarz w swej mądrości – ogłosił uroczyście i kobieco eunuch.

Niemal od razu okazało się, że załoga Scáthach pozbawiona jest honoru.

– Zatrzymajcie sobie tego wrednego mordercę – rzekł Hawkins Chwała Bogu – my chcemy wracać do domu.

Umar Ajjar stłumił w sobie nagłe uczucie pogardy. Anglicy nie mają przyszłości na tym świecie, pomyślał. Naród, który odrzuca pojęcie osobistej ofiary, bez wątpienia zostanie niedługo wymazany z annałów historii.

* * *

Kiedy świeżo przemianowanego Niccola Vespucciego sprowadzono do cesarskich komnat, ubranego we własny strój, z wielobarwnym skórzanym płaszczem zarzuconym zawadiacko na ramiona jak peleryna, zdążył już całkowicie wrócić do siebie i uśmiechał się szelmowsko jak magik, który wykonał zadziwiającą sztuczkę, na przykład doprowadził do zniknięcia pałacu albo przeszedł przez ścianę ognia bez szwanku tudzież rozkochał w sobie szalonego słonia. Jego pewność siebie uderzyła cesarza i Birbala.

– Jak tego dokonałeś? – zapytał go cesarz. – Dlaczego Hiran cię nie zabił?

Vespucci uśmiechnął się jeszcze szerzej.

– Najjaśniejszy Panie, to była miłość od pierwszego wejrzenia – wyjaśnił. – Wcześniej ten słoń dobrze służył Waszej Wysokości i niewątpliwie poczuł ode mnie, od niedawna waszego przyjaciela i towarzysza, znajomą woń.

Czyż my wszyscy nie postępujemy tak samo? – pytał sam siebie cesarz. Ten zwyczaj czarowania kłamstwem, to ciągłe upiększanie rzeczywistości, ta pomadka nakładana na prawdę. Czy szelmostwo tego człowieka o trzech imionach nie jest jedynie naszym szaleństwem, tylko spotęgowanym? Czy prawda jest dla nas czymś zbyt marnym? Czy istnieje człowiek, któremu nie można zarzucić upiększania jej od czasu do czasu albo całkowitego rozmijania się z nią? Czy „ja” jestem lepszy od niego?

Tymczasem Vespucci rozmyślał o zaufaniu. On, który nie ufał nikomu, zaufał kobiecie, a ona go ocaliła. Uratowany przez Kościotrupkę, pomyślał. Doprawdy niesamowita historia. Wyjął skarby z kryjówek – złoto odzyskiwało wagę, opuszczając płaszcz, klejnoty ciążyły w dłoni – i wszystkie oddał jej.

– W ten sposób zdaję się na twoją łaskę – oznajmił. – Jeśli mnie okradniesz, nic na to nie będę mógł poradzić.

– Niczego nie rozumiesz – odpowiedziała. – Zdobyłeś nade mną władzę zbyt wielką, bym mogła ją pokonać.

I rzeczywiście nie od razu zrozumiał, a ona nie umiała wypowiedzieć słowa „kocham” ani wyjaśnić nieoczekiwanych narodzin tego uczucia. Zatem to tajemnica ocaliła go przed udowodnieniem mu złodziejstwa i kiedy przygotowywano go na spotkanie ze słoniem, kiedy rozwiązano mu ręce i pozwolono mu pomodlić się samotnie przez chwilę, by ubłagał łaskawość Stwórcy tuż przed spotkaniem z Nim, zdał sobie sprawę, że Kościotrupka przewidziała tę sytuację, wyciągnął więc z miejsca, gdzie nikt nie zajrzał, maleńką fiolkę perfum, które w idealny sposób syntetyzowały woń samego cesarza, dzięki czemu przechytrzył starego ślepego słonia i uratował głowę.

Cesarz przemawiał. Nadeszła wreszcie pora, na którą czekał.

– Posłuchaj no, człowiecze, jakkolwiek się nazywasz – rzekł Akbar. – Musisz położyć kres tym aluzjom i półsłówkom: opowiedz w końcu swoją historię. Szybko, zanim stracimy dobry nastrój.

Kiedy słoń Hiran umieścił cudzoziemca na swym grzbiecie, jak gdyby był mogolskim księciem, ten nagle zrozumiał, od czego musi zacząć. Ktoś, kto zawsze opowiada swoją historię tymi samymi słowami, pomyślał, uznawany jest za kłamcę, który zbyt dobrze zapamiętał swoje kłamstwo. Ważne było, żeby zacząć w innym miejscu.

– Wasza Wysokość – rzekł – królu królów, Schronienie Świata. Mam zaszczyt poinformować was, że jestem... – Słowa zamarły na jego ustach, a on stał przed królem jak człowiek, któremu bogowie odebrali mowę.

Akbar nie krył irytacji.

– Nie przerywaj, człowieku – rozkazał. – Raz na zawsze wyduś to z siebie, do cholery.

Cudzoziemiec odkaszlnął i znów zaczął.

– Że jestem, mój panie, choć trudno w to uwierzyć...

– Kim?

– Mój panie, czuję, że nie mogę tego wypowiedzieć.

– Musisz.

– A więc dobrze... chociaż boję się waszej reakcji.

– Mniejsza z tym.

– W takim razie wiedzcie, mój panie, że tak naprawdę jestem...

– Tak?

(Głęboki wdech. I skok do wody.)

– Waszym krewnym. A właściwie: waszym wujem.

8

Kiedy życie
stawało się
zbyt skomplikowane dla mężczyzn

Kiedy życie stawało się zbyt skomplikowane dla mężczyzn z mogolskiego dworu, odpowiedzi szukano u kobiet. Jak tylko więc „Niccolò Vespucci”, który zwał siebie Mogorem dell’Amore, przekazał niezwykłą nowinę o pokrewieństwie z cesarzem, Akbar czym prędzej pchnął posłańców do komnat swej matki Hamidy Bano i Gulbadan Begam, ciotki.

– Z tego, co nam wiadomo – zwrócił się do Birbala – nie mamy wujów, których los jest nam nieznany, a do tego wszystkiego ten, który się za takowego podaje, jest dziesięć lat od nas młodszy, jasnowłosy i nie dostrzegamy w nim ani krzty Czagataja... zanim jednak podejmiemy kolejne kroki, zapytamy kobiety, Strażniczki Opowieści, które na pewno nas oświecą w tym względzie.

Akbar i jego minister rozprawiali żywo w kącie sali i ignorowali prawdopodobnego oszusta do tego stopnia, że jego poczucie istnienia zaczęło się załamywać. Czyżby naprawdę był tutaj, w obecności Wielkiego Mogoła, i powoływał się na związki rodzinne, czy może były to jakieś halucynacje wywołane opium, z których powinien się jak najszybciej zbudzić. Czyżby umknął słoniowej śmierci po to tylko, by chwilę później Popełnić samobójstwo?

Birbal rzekł do Akbara:

– Wspomniany przez niego wojownik Argalia lub Arkalia nosi imię, którego ja nie znam, Angelika zaś to obce imię, nie nasze. Nie dowiedzieliśmy się też jeszcze o ich roli w tej niewiarygodnej historii, w tej „bajecznej” opowieści. Nie skreślajmy jednak tych osób z powodu ich imion, gdyż imię, jak wiemy, można zmienić.

Radża Birbal rozpoczął swój żywot jako biedny bramin imieniem Maheś Das i dopiero Akbar sprowadził go na dwór i uczynił z niego księcia. Gdy dwaj przyjaciele czekali na przybycie kobiet, zaczęli przywoływać wspomnienia. „Hej! Mały! Która z tych dróg prowadzi do Agry?” – zawołał cesarz, a Birbal, na powrót sześcio- lub siedmioletni, odpowiedział poważnie: „Panie, żadna droga donikąd nie prowadzi”. „To niemożliwe”, fuknął Akbar, a mały Birbal uśmiechnął się szeroko. „Drogi są nieruchome, więc nie mogą dokądś prowadzić – wyjaśnił – ci jednak, którzy podróżują do Agry, zwykle jadą tędy”. Żart ten utorował chłopcu drogę na dwór i dał mu nowe imię, nowe życie.

– Wuj? – zapytał w zamyśleniu Akbar. – Brat naszego ojca? Brat naszej matki? Mąż naszej ciotki?

– Albo – odparł Birbal gwoli uczciwości – posuwając się jeszcze dalej, syn brata lub siostry waszego dziada.

Pod tą pozorną powagą kryła się wesołość i cudzoziemiec zrozumiał, że obaj zabawiają się jego kosztem. Cesarstwo bawiło się, decydując o jego losie. Sytuacja nie wyglądała najlepiej.

Rozległy teren cesarskich rezydencji przecinały zasłonięte korytarze, którymi panie należące do dworu mogły się przemieszczać niewidoczne dla niewłaściwych oczu. Jednym z takich korytarzy sunęły jak dwa potężne statki po wąskim kanale królowa matka Hamida Bano i starsza dama dworu, księżna Gulbadan, z bliską powiernicą królowej, Bibi Fatimą nieco z tyłu.

– Dźiu – rzekła królowa (w ten sposób pieszczotliwie nazywała szwagierkę) – cóż za szaleństwa wyprawia nasz Akbarek? Potrzebuje większej rodziny od tej, którą już ma?

– Którą już ma – powtórzyła Bibi Fatima, która nabrała złego nawyku powtarzania słów swej pani niczym echo.

Księżna Gulbadan pokręciła głową.

– On wie, że świat wciąż jest pełen tajemnic – powiedziała – i nawet najdziwniejsza historia może się okazać prawdziwa.

Uwaga ta była tak niespodziewana, że królowa popadła w milczenie i obydwie kobiety wraz ze służącą dotarły do komnat cesarza, nie zamieniwszy już ani słowa.

Dzień był wietrzny i misternie pozawieszane tkaniny chroniące je przed męskimi spojrzeniami łopotały jak niespokojne żagle. Ich własne zdobne stroje, szerokie spódnice, długie koszule, chusty owinięte skromnie wokół głów i twarzy także poddawały się zaczepkom wiatru. Im bliżej były Akbara, tym silniej wiał wiatr. Może to jakiś znak, pomyślała królowa. Wszystkie nasze pewniki zostają rozwiane i jesteśmy zmuszeni żyć w świecie Gulbadan, świecie tajemnic i wątpliwości. Hamidy Bano, kobiety silnej i władczej, nigdy nie pociągało pojęcie wątpliwości. Wyznawała pogląd, że wie, co jest czym, tak została wychowana, i jej obowiązkiem było uzmysławianie tego wszystkim jak najdobitniej. Jeśli cesarz zagubił się i nie wie, co jest czym, jego matka zaraz u niego będzie, żeby mu przypomnieć. Gulbadan natomiast – dziwna rzecz – chyba miała inne zamiary.

Od powrotu z pielgrzymki do Mekki Gulbadan wydawała się jeszcze mniej pewna różnych rzeczy niż wcześniej. Zupełnie jakby jej wiara w stałe i niezmienne prawdy boskiego wszechświata osłabiła się, a nie wzmocniła pod wpływem tej wielkiej podróży. Zdaniem Hamidy Bano hadż kobiet, pielgrzymka zorganizowana przez Gulbadan, z udziałem wyłącznie starszych dam dworu, sama w sobie była już oznaką nazbyt rewolucyjnej natury rządów syna. Hadż dla kobiet? – zapytała go, kiedy kwestia ta została po raz pierwszy poruszona przez Gulbadan. Jak może pozwolić na coś takiego? Nie, oznajmiła mu królowa, ona w żadnym wypadku nie weźmie w tym udziału, wykluczone. Potem jednak do pielgrzymki dołączyła królowa Salima, również Sultanam Begam, żona Askari Khana, która ocaliła Akbarowi życie, kiedy porzucili go rodzice i udali się na wygnanie – Sultanam, która była dla małego Akbara matką bardziej niż sama Hamida; i kirgiska żona Babura, przyrodnie kuzynki Akbara, wnuczka Gulbadan, różne służące i tak dalej. Trzy i pół roku w świętych miejscach! Długi pobyt królowej na wygnaniu w Persji całkowicie zaspokoił jej potrzeby, jeśli chodzi o podróże, a już sama myśl o trzech i pół roku poza domem napawała ją przerażeniem. Niech Gulbadan wybiera się do Mekki! Królowa matka będzie nadal sprawować rządy w domu.

Niewątpliwie w okresie tamtych trzech lat i sześciu miesięcy ciszy i spokoju, kiedy nie trzeba było znosić ciągłej paplaniny Gulbadan, wpływ Hamidy Bano na króla królów nie miał sobie równych i nie spotykał żadnych przeszkód. Kiedy potrzebowano kobiety do wynegocjowania umowy małżeńskiej albo pokoju, była jedyną wielką damą pod ręką. Królowe Akbara były zaledwie dziewczętami, nie licząc oczywiście Zjawy, tego seksownego ducha, który nauczył się na pamięć wszystkich nieprzyzwoitych książek, nią jednak zbytnio przejmować się nie należało. Odkąd wróciła Gulbadan – i to była teraz Gulbadan Pielgrzymująca – równowaga sił została naruszona. Co czyniło jeszcze bardziej irytującym fakt, że stara księżna bardzo mało mówiła teraz o Bogu, dużo więcej zaś o kobietach, ich niewykorzystanych możliwościach, ich zdolności zajmowania się wszystkim, co wybiorą, a także o tym, że nie powinny dłużej się godzić na ograniczenia narzucane im przez mężczyzn, lecz same układać sobie życie. Jeśli mogły odbyć hadż, mogły też zdobywać szczyty, ogłaszać wiersze i same rządzić światem. Był to oczywiście skandal, cesarz natomiast zachwycił się, cieszyła go każda innowacja, zupełnie jakby nigdy nie przestał być dzieckiem i zakochiwał się w każdym nowym pojęciu, jakby było srebrną grzechotką w pokoju dziecinnym, a nie poważną sprawą należącą do życia dorosłych.

Tak czy siak księżna Gulbadan była od niej starsza i królowa matka zamierzała zawsze traktować ją z należnym szacunkiem. No dobrze – Gulbadan nie można było nie lubić, zawsze się uśmiechała i opowiadała zabawne historie o tej czy innej szalonej kuzynce, a serce miała dobre i kochające, nawet jeśli w jej głowie roiły się te nowe pomysły o niezależności. Istoty ludzkie nie są stworzeniami pojedynczymi, lecz mnogimi, Hamida Bano przekonywała Gulbadan, na ich życie składają się różne współzależne siły, i jeśli rozmyślnie potrząśnie się gałęzią tego drzewa, nigdy nie wiadomo, jaki owoc spadnie ci na głowę. Ale Gulbadan uśmiechała się tylko i postępowała dalej po swojemu. I wszyscy ją lubili. Królowa matka też. To było najbardziej irytujące. I jeszcze ciało Gulbadan, jakby należące do młodej kobiety, równie smukłe i gibkie jak za młodu. Ciało królowej matki wygodnie i tradycyjnie poddało się mijającym latom, rozrastało się, jakby nadążając za imperium syna, i teraz ono też było pewnego rodzaju kontynentem, krainą z górami i lasami, a ponad tym wszystkim wznosiła się stolica jej umysłu, który nie podupadł, ani trochę. Moje ciało jest takie, jakie być powinno ciało starej kobiety, myślała Hamida Bano. Jest normalne. Upór Gulbadan, żeby wciąż wyglądać młodo, był kolejnym dowodem na jej niebezpieczny brak poszanowania tradycji.

Weszły do komnat cesarza drzwiami dla kobiet, rozsiadły się jak zwykle za filigranowym ekranem z orzecha z marmurowymi intarsjami i stara Gulbadan, jak to ona, zaczęła w zupełnie nieodpowiedni sposób. Nie powinna była odzywać się bezpośrednio do nieznajomego, usłyszawszy jednak, że mówi on ich językiem, postanowiła przejść od razu do rzeczy.

– Hej! Cudzoziemcze! – zawołała ostrym, wysokim głosem. – Gadaj no! Co to za bajeczka, z którą przebyłeś pół świata, żeby ją opowiedzieć?

* * *

Taką historię mu opowiedziano, przysięgał cudzoziemiec. Jego matka była księżniczką czystej czagatajskiej krwi, potomkinią w prostej linii Czyngis-chana, z domu Timura, siostrą pierwszego mogolskiego cesarza Indii, którego nazywała „Bobrem”. (Kiedy wypowiadał te słowa, Gulbadan Begam wyprostowała się nagle za ekranem.) Nic nie wiedział o datach i miejscach, znał tylko tę historię w formie, w jakiej została mu przekazana i w jakiej ją teraz uczciwie powtarzał. Imię matki brzmiało Angelika i była ona, jak twierdził, mogolską księżniczką, do tego najpiękniejszą kobietą, jaką widziało ludzkie oko, niezrównaną czarodziejką, mistrzynią magicznych mikstur i zaklęć, których mocy wszyscy się bali. Za młodu jej brat Król Bóbr został oblężony w Samarkandzie przez uzbeckiego przywódcę, niejakiego Piołunowego Pana, który zażądał jej w zamian za gwarancję bezpieczeństwa dla Króla Bobra, gdy ten po kapitulacji będzie opuszczać miasto. Później, żeby ją znieważyć, Piołunowy Pan sprezentował ją na krótko swemu młodemu nosiwodzie Baczy Sakawowi, który mógł z nią zrobić, co zechce. Dwa dni później na całym ciele Baczy zaczęły się pojawiać ropienie, a w pachach i pachwinach obrzęki – kiedy pękły, zmarł. Potem nikt nawet nie próbował tknąć czarownicy – aż w końcu uległa nieporadnym zalotom Piołunowego Pana. Minęło dziesięć lat. Piołunowego Pana pokonał perski król Ismail w bitwie pod Marwem nad Morzem Kaspijskim. Księżniczka Angelika znów stała się wojennym łupem.

(W tym momencie Hamida Bano też poczuła przyspieszone bicie serca. Gulbadan Begam pochyliła się do niej i szepnęła jej na ucho jedno słowo. Królowa matka kiwnęła głową i jej oczy wypełniły się łzami. Jej służka Bibi Fatima też się rozpłakała, żeby okazać swe wsparcie.)

Perski król z kolei został pokonany przez otomańskiego, czyli osmańskiego sułtana...

Kobiety za ekranem nie mogły dłużej wysiedzieć w miejscu. Królowa Hamida Bano była nie mniej rozemocjonowana niż jej dużo szybciej popadająca w ekscytację szwagierka.

– Synu mój, przyjdź do nas – zażądała głośno.

– Do nas – powtórzyła Bibi Fatima i król królów posłuchał.

Wtedy Gulbadan szepnęła mu coś na ucho, a on znieruchomiał. Odwrócił się po chwili do Birbala z wyrazem szczerego zdziwienia na twarzy.

– Panie potwierdzają – rzekł – że część tej historii jest już znana. Babur, czyli Babar, jest staroczagatajskim słowem oznaczającym bobra, a ten „Piołunowy Pan” to także tłumaczenie imienia Sziban albo Szejbani Chan, natomiast siostra mojego dziada Babura, która była powszechnie uważana za największą piękność swej epoki, została ujęta przez Szejbaniego po pokonaniu Babura pod Samarkandą; Szejbani zaś dziesięć lat później został pokonany przez perskiego szacha Ismaila niedaleko miasta Marw, i siostra Babura wpadła w ręce Persów.

– Proszę o wybaczenie, Dźahanpanah – rzekł Birbal – ale chodzi tu o księżniczkę Khanzadę, jeśli się nie mylę? I oczywiście historia księżniczki Khanzady jest znana. Jak wiem, szach Ismail zwrócił ją Baburowi Szachowi w dowód przyjaźni i dożyła swych dni otoczona wielkim mirem rodziny królewskiej. Jest rzeczywiście rzeczą niezwykłą, że ten cudzoziemiec poznał jej historię, nie może być jednak jej potomkiem. Prawdą jest, że powiła Szejbaniemu syna, chłopiec jednak zginął w tym samym dniu co jego ojciec z rąk perskiego szacha. I tak oto zadaliśmy kłam historii opowiedzianej przez tego człowieka.

W tym momencie kobiety za ekranem znowu krzyknęły razem:

– Była jeszcze jedna księżniczka!

A służka powtórzyła:

– ...niczka!

Gulbadan odzyskała panowanie nad sobą.

– Och, promienny królu – rzekła. – W naszej rodzinnej historii jest pewien ukryty rozdział.

Człowiek, który zwał siebie Mogorem dell’Amore, stał spokojnie w samym sercu mogolskiego imperium, gdy jego najznamienitsze niewiasty odtwarzały genealogię swego rodu.

– Pozwól mi sobie przypomnieć, o wszechwiedzący królu, że z różnych żon i nałożnic urodziło się wiele księżniczek – powiedziała Gulbadan.

Cesarz westchnął lekko; kiedy bowiem Gulbadan zaczynała się wspinać na drzewo genealogiczne ich rodu jak pobudzona papuga, nigdy nie było wiadomo, na ilu gałęziach będzie musiała na krótko przystanąć, nim postanowi odpocząć. Tym razem jednak ciotka wypowiadała się niemal wstrząsająco zwięźle.

– Była Mihr Bano i Szahr Bano, i Jadgar Sultan.

– Ale matka Jadgar, Agha, nie była królową – wtrąciła wyniośle królowa Hamida. – Była tylko konkubiną.

– ...nkubiną – potwierdziła posłusznie Bibi Fatima.

– Trzeba jednak przyznać – dodała królowa – że choć Khanzada wiekiem przewyższała wszystkie inne, w żadnym wypadku nie przewyższała ich urodą, choć oficjalnie głoszono co innego. Niektóre córki konkubin były dużo ładniejsze.

– O najjaśniejszy z królów – kontynuowała Gulbadan. – Muszę wam rzec, że niestety Khanzada zawsze była zazdrośnicą.

Oto historia, którą Gulbadan trzymała w tajemnicy od tak dawna.

– Ludzie mówili, że Khanzada jest ładna, bo była najstarsza i nie wypadało jej w żaden sposób złościć. W rzeczywistości jednak najmłodsza księżniczka była wielką pięknością i miała śliczną towarzyszkę zabaw i służącą, młodą niewolnicę, która była równie piękna i była tak podobna do swej pani, że zaczęto ją nazywać „zwierciadłem księżniczki”. I kiedy Szejbani pojmał Khanzadę, razem z nią pojmano też małą księżniczkę i Zwierciadło, a kiedy Khanzada została oswobodzona przez szacha Ismaila i odesłana na dwór Babura, zapomniana księżniczka i Zwierciadło pozostały w Persji. Dlatego wymazano ją z rodzinnych kronik; wybrała życie pośród cudzoziemców miast zaszczytnej pozycji we własnym domu.

– La Specchia – odezwał się nagle cudzoziemiec. – Słowo „zwierciadło” w języku włoskim jest rodzaju męskiego, dla niej wszak utworzono formę żeńską. La Specchia, dziewczyna-zwierciadło.

Historia płynęła teraz tak szybko, że zapomniano o protokole i nieznajomego nie zganiono za to wtrącenie. Opowiadała Gulbadan, szybko wyrzucając słowa wysokim głosem. Historia zaginionej księżniczki i jej Zwierciadła domagała się opowiedzenia.

Tymczasem Hamida Bano zatopiła się we wspomnieniach. Królowa znów była młoda i z małym synkiem na rękach i z mężem Humajunem w godzinie jego klęski uciekała przed najbardziej niebezpiecznymi ludźmi na świecie: jego braćmi. Było tak zimno na dzikich ziemiach Kandaharu, że kiedy przelewała zupę z garnka do miski, ta natychmiast zamarzała i nie można jej było wypić. Pewnego dnia byli tak głodni, że ubili konia, i musieli go poćwiartować, żeby kawałki mięsa ugotować w żołnierskim hełmie, jedynym garnku, jakim dysponowali. A potem zostali zaatakowani, musiała uciekać i zostawić swego chłopczyka, żeby spróbował szczęścia w strefie walk, jej chłopczyka miała teraz wychowywać inna kobieta, żona Askariego, brata męża i jego wroga, Sultanam Begam, która robiła to, czego nie mogła Hamida Bano dla swego syna, cesarza, syna.

– Wybacz mi – szepnęła („mi”, powiedziała Bibi Fatima), lecz cesarz nie słuchał, wypływał razem z księżną Gulbadan na nieznane wody.

– Zaginiona księżniczka nie wróciła z Khanzadą, ponieważ... tak!... zakochała się.

Zakochała się w cudzoziemcu, tak mocno, że gotowa była sprzeciwić się bratu, władcy, i wzgardziła jego dworem, który był jej domem, o czym powinno jej było przypomnieć poczucie obowiązku i miłość wyższa. Babur Bóbr wyrzucił więc młodszą siostrę ze stronic historii, rozkazując, by jej imię wymazano ze wszystkich ksiąg i by nigdy nie wypowiadał go żaden mężczyzna i żadna kobieta w jego królestwie. Khanzada Begam posłusznie wypełniała ten rozkaz, choć bardzo siostrę kochała, i powoli pamięć o zaginionej księżniczce i jej Zwierciadle zanikła. Stały się więc jedynie pogłoską, historią zasłyszaną w tłumie, szeptem na wietrze i od tamtego dnia do dzisiaj nie padło już na jej temat ani jedno słowo.

– Perskiego szacha z kolei pokonał otomański, czyli osmański sułtan – ciągnął cudzoziemiec. – I w końcu księżniczka dotarła do Italii w towarzystwie potężnego wojownika. Nazywali się Argalia i Angelika. Argalia wyposażony był w czarodziejską broń, w swej świcie miał czterech przerażających olbrzymów, a u swego boku Angelikę, księżniczkę Indii i Chin, najpiękniejszą kobietę na ziemi i niezrównaną czarodziejkę.

– Jak miała na imię? – dopytywał się cesarz, nie zwracając na niego uwagi.

Królowa matka pokręciła głową.

– Nigdy go nie słyszałam – powiedziała.

A księżna Gulbadan dodała:

– Miała przezwisko, które mam na końcu języka, ale jej prawdziwe imię całkowicie mi się zatarło w pamięci.

– Angelika – rzekł cudzoziemiec. – Miała na imię Angelika.

Wtem usłyszał zza ekranu księżnę Gulbadan, jak mówi:

– Niezła historia, powinniśmy się dowiedzieć, skąd ten człowiek ją zna, jest jednak pewien problem i nie wiem, czy uda mu się go rozwiązać w sposób dla nas zadowalający.

Birbal oczywiście wiedział, o co jej chodzi.

– Kwestia dat – rzekł. – Dat i wieku bohaterów.

– Gdyby Khanzada Begam dzisiaj żyła – tłumaczyła księżna Gulbadan – miałaby sto siedem lat. Jej młodsza siostra, osiem lat młodsza od Babura, miałaby może dziewięćdziesiąt pięć. Cudzoziemiec, który stoi tu przed nami i opowiada nam historię naszej pogrzebanej przeszłości, nie ma więcej niż trzydzieści, trzydzieści jeden wiosen. Zatem jeśli zaginiona księżniczka trafiła do Italii, jak twierdzi ten człowiek, i jeśli jest jej synem, co również utrzymuje, kiedy go rodziła, musiałaby mieć około sześćdziesięciu czterech lat. Gdyby tak cudowne narodziny rzeczywiście nastąpiły, byłby wujem Waszej Wysokości, synem siostry waszego dziada i zasługiwałby na tytuł księcia królewskiego rodu. Ale to oczywiście niemożliwe.

Cudzoziemiec poczuł, jak u jego stóp rozwiera się grobowa otchłań, i zrozumiał, że długo nie będą go słuchać.

– Mówiłem, że nie wiem nic o datach i miejscach – jęknął. – Ale moja matka była piękna i młoda. Nie była staruchą.

Kobiety za ekranem milczały. W tej ciszy decydowały się jego losy. Wreszcie Gulbadan Begam znów przemówiła.

– Faktem jest, że powiedział nam rzeczy, które dotąd były głęboko skrywane. Gdyby nie zaczął mówić, my, stare kobiety, zabrałybyśmy tę historię do grobu. Zasługuje więc na drobny przywilej wątpliwości.

– Ale jak nam wykazaliście – zaoponował cesarz – nie może być mowy o wątpliwościach.

– Przeciwnie – odparła księżna Gulbadan. – Są dwa możliwe wyjaśnienia.

– Pierwsze polega na tym – królowa matka, Hamida Bano, usłyszała siebie, jak mówi – że zaginiona księżniczka naprawdę była wielką czarodziejką i zgłębiła tajemnicę wiecznej młodości, przeto wciąż była młoda na ciele i umyśle, kiedy rodziła, chociaż dobiegała już siedemdziesiątki.

Cesarz huknął pięścią w ścianę.

– A może wszyscy postradaliście zmysły i dlatego dajecie wiarę tym bredniom! – ryknął.

Księżna Gulbadan uciszyła go tak, jak ucisza się dziecko.

– Nie usłyszałeś drugiego wyjaśnienia – powiedziała.

– Dobrze – burknął. – Mówże więc, ciotko.

Gulbadan Begam artykułowała słowa ze staranną emfazą:

– Przypuśćmy, że historia tego człowieka jest prawdziwa i że zaginiona księżniczka ze swym wojownikiem dawno temu udała się do Italii. W takim razie może też być prawdą, że matka tego człowieka nie była królewską kochanką wojownika...

– ...tylko córką księżniczki – zrozumiał Akbar. – Kim więc jest jego ojciec?

– Z tym – odparł Birbal – jak sądzę, wiąże się dłuższa historia.

Cesarz zwrócił się ku cudzoziemcowi z westchnieniem rezygnacji i zaciekawienia. Jego nieoczekiwaną sympatię do nieznajomego zatruł wstręt cesarzy do przybyszów, którzy wiedzą za dużo.

– Hindustański gawędziarz zawsze wie, kiedy traci widownię – rzekł. – Ponieważ widownia po prostu wstaje i wychodzi albo zaczyna rzucać zgniłymi warzywami, albo, jeśli widownią jest władca, od czasu do czasu zrzuca gawędziarza z murów miasta. I w tym przypadku, mój drogi wuju Mogorze, widownią jest w istocie władca.

9

W Andiżanie
bażanty
tak się tuczyły

W Andiżanie bażanty tak się tuczyły, że czterech chłopa nie było w stanie zmieścić posiłku przyrządzonego z jednego ptaka. Na brzegach rzeki Andiżan, dopływu Jaksartesu, czyli Syr-darii, rosły fiołki, wiosną zaś kwitły tam tulipany i róże. Andiżan, pierwotna siedziba Wielkich Mogołów, znajdował się w prowincji Fergana, „która leży – jak zapisał w swej autobiografii jego dziad – w piątej strefie, na skraju cywilizowanego świata”. Cesarz nigdy nie widział krainy swych przodków, znał ją tylko z księgi Babura. Fergana położona była na wielkim jedwabnym szlaku” w Azji Środkowej na wschód od Samarkandy, na północ od potężnych szczytów Hindukuszu. Rosły tam dorodne melony i winne grona, można też się było zajadać mięsem białych jeleni i granatami z migdałowym nadzieniem. Wszędzie cieszyły oko wartkie strumienie, żyzne pastwiska w pobliskich górach, drzewa tawuły o czerwonej korze, z których robiło się doskonałe strzały i rączki do batów, w kopalniach wydobywano turkus i żelazo. Kobiety uważano za piękne, choć takie kwestie, cesarz wiedział o tym, są zawsze sprawą dyskusyjną. Urodził się tam Babur, zdobywca Hindustanu, a także Khanzada Begam oraz (chociaż wszelkie zapiski o niej zostały zniszczone) bezimienna księżniczka.

Kiedy po raz pierwszy usłyszał historię zaginionej księżniczki Akbar wezwał swego ulubionego malarza, Daśwantha, by spotkał się z nim w Miejscu Snów, przy Basenie Niemającym Równego Sobie. Kiedy Akbar wstąpił na tron w wieku niespełna czternastu lat, Daśwanth był jego z pozoru prostym i wstrząsająco ponurym rówieśnikiem, którego ojciec pracował jako tragarz przy cesarskim palankinie. Potajemnie jednak wspaniale rysował, a geniusz wprost z niego tryskał. Nocą, kiedy miał pewność, że nikt go nie widzi, zdobił mury Fatehpur Sikri – nie sprośnymi słowami ani rysunkami, lecz karykaturami ważnych osobistości z dworu tak okrutnie celnymi, że wszyscy pragnęli jak najszybciej go pojmać i odciąć mu te jego prześmiewcze łapska. Akbar wezwał Abul Fazla i pierwszego mistrza z królewskiej pracowni malarskiej, perskiego mira Sajjida Alego, do Miejsca Snów.

– Lepiej go odnajdźcie, zanim to zrobią jego wrogowie, kimkolwiek jest – rozkazał – nie chcemy bowiem, by taki talent zgasł pod ostrzem miecza jakiegoś rozzłoszczonego wielmoży.

Tydzień później Abul Fazl wrócił, trzymając za ucho małego, ciemnego, wychudłego wyrostka. Daśwanth wił się i protestował głośno, lecz Abul Fazl zaciągnął go przed oblicze Akbara, gdy cesarz rozgrywał partię paćisi. Mir Sajjid Ali sunął tuż za łobuzem i tym, który go schwytał, udawało mu się przy tym prezentować oblicze zarazem uradowane i surowe. Cesarz na krótko odwrócił wzrok od ludzkich pionków, apetycznych czarnych niewolnic stojących na planszy do gry, rozkazał Daśwanthowi natychmiast wstąpić do cesarskiej pracowni malarskiej i zabronił komukolwiek go skrzywdzić.

Nawet złośliwa ciotka i główna niańka cesarza, Maham Anaga, nie śmiała intrygować przeciwko Daśwanthowi wobec takiego dictum, chociaż portret jej oraz jej syna Adhama był nie tylko najokrutniejszy, ale też najbardziej ze wszystkich prac Daśwantha proroczy. Karykatura Maham Anagi pojawiła się na zewnętrznej ścianie hatjapulskiego burdelu. Przy ogólnej aprobacie gawiedzi została ukazana jako chichocząca wiedźma o niebieskiej twarzy otoczona bulgoczącymi miksturami, gdy tymczasem wiecznie niezadowolonego, okrutnego Adhama uwieczniono w formie odbicia w jednej ze szklanych retort, jak spada z murów miasta głową w dół. Sześć lat później, kiedy Adham podczas szaleńczej próby przejęcia władzy fizycznie zaatakował Akbara i został skazany przez cesarza na zrzucenie z miejskich szańców, monarcha ze zdumieniem przypomniał sobie proroctwo Daśwantha. Lecz Daśwanth stwierdził, że nie pamięta tego rysunku, który już dawno został zmyty ze ściany domu rozpusty, cesarzowi pozostało więc zwątpienie we własną pamięć i zastanawianie się, jaką część jego życia na jawie zabarwiły sny.

Daśwanth błyskawicznie został jedną z gwiazd pracowni mira Sajjida Alego i malował na swych słynnych obrazach brodatych olbrzymów latających na zaczarowanych urnach, włochate, nakrapiane skrzaty zwane dew, wielkie sztormy na morzu, niebiesko-złote smoki i niebiańskich czarodziejów, których ręce wyciągały się spomiędzy chmur na ratunek bohaterom – żeby zaspokoić nieokiełznaną, fantastyczną wyobraźnię, khajal, młodzieńczego władcy. Wielokrotnie malował legendarnego herosa Hamzę na trzyokim rumaku pokonującego nieprawdopodobne monstra wszelkiego rodzaju i rozumiał lepiej niż inni artyści zaangażowani w czternastoletnią pracę nad cyklem Hamzy, największą dumę pracowni, że wymalowuje wymarzoną autobiografię cesarza, i chociaż to jego ręka trzymała pędzel, na płótnie pojawiała się wizja cesarza. Każdy cesarz był sumą swych dokonań, a wielkość Akbara, jak w przypadku jego alter ego Hamzy, demonstrowały nie tylko triumfalne zwycięstwa nad olbrzymimi przeszkodami – krnąbrnymi książętami, prawdziwymi smokami, skrzatami dew i tym podobnymi – tak naprawdę te triumfy ją tworzyły. Bohater z obrazów Daśwantha stał się zwierciadłem cesarza i wszyscy artyści w liczbie stu jeden zebrani w pracowni uczyli się od niego, nawet perscy mistrzowie, mir Sajjid Ali i Abdus Samad. Na wspólnych obrazach ukazujących przygody Hamzy i jego przyjaciół dosłownie wymyślano mogolski Hindustan; zbiorowy wysiłek artystów zapowiadał jedność cesarstwa i być może do niej doprowadził.

– Razem malujemy duszę cesarza – Daśwanth mówił ze smutkiem innym malarzom. – A kiedy jego dusza opuści ciało, spocznie w tych obrazach, które przyniosą mu nieśmiertelność.

Pomimo tych wszystkich artystycznych osiągnięć depresyjna osobowość Daśwantha nie zmieniała się. Nigdy się nie ożenił, żył w celibacie jak ryszi, a z upływem lat jego usposobienie coraz bardziej posępniało i bywały okresy, kiedy w ogóle nie był w stanie pracować, siedział tylko w swojej małej klitce w pracowni i godzinami wpatrywał się w pusty kąt, jak gdyby widział tam jednego z potworów, które z takim mistrzostwem malował przez tyle lat. Pomimo coraz dziwniejszego zachowania nadal uznawano go za najwybitniejszego spośród indyjskich malarzy, którzy uczyli się pod okiem dwóch perskich mistrzów, tych samych, którzy towarzyszyli ojcu Akbara, Humajunowi, w drodze do domu po latach wygnania. Więc to Daśwantha wezwał Akbar, kiedy wpadł na pomysł naprawienia okrutnego czynu dziada i wprowadzenia na nowo do rodzinnej historii zapomnianej księżniczki.

– Przywróć ją światu – zaklinał go – bo w twoich pędzlach tkwi taka magia, że księżniczka może dzięki niej nawet ożyć, wyskoczyć z twojego płótna, a potem razem z nami ucztować i pić wino.

Cesarska moc ożywiania chwilowo się wyczerpała przez olbrzymi wysiłek stworzenia, a potem utrzymania przy życiu wymyślonej żony, Dźodhy, w tym więc przypadku nie mógł działać samodzielnie, musiał się zdać na sztukę.

Daśwanth natychmiast zaczął przedstawiać życie zaginionej stryjecznej babki Akbara w cyklu nadzwyczajnych prac, które przyćmiły nawet serię obrazów o Hamzie. Ożyła cała Fergana: połykająca wodę forteca Andiżan o trzech bramach – wpływało do niej dziewięć strumieni, żaden zaś z niej nie wypływał – góra dwunastu szczytów nad sąsiednim miastem Osz, pustkowia, gdzie w szalonym wietrze zgubiło się dwunastu derwiszy, węże, jelenie i zające występujące w tym regionie. Na pierwszym obrazie ukończonym przez Daśwantha ukazał on zapomnianą księżniczkę jako śliczną czteroletnią dziewczynkę spacerującą z koszykiem po przepięknych lasach gór Jeti Kent, gdzie zbiera liście i korzenie belladony, by dodać blasku swoim oczom, a może żeby otruć wrogów, a także odkrywa szerokie połacie porośnięte legendarną rośliną zwaną przez miejscowych ayïq otï, znaną także pod nazwą mandragory. Mandragora była spokrewniona z niebezpieczną psianką i nad ziemią wyglądała całkiem podobnie; pod ziemią natomiast jej korzenie miały ludzkie kształty i krzyczały, kiedy wyciągało się je na powietrze, tak jak krzyczeliby ludzie, gdyby grzebać ich żywcem. Miały czarodziejską moc, czego nikomu nie trzeba było tłumaczyć, i wszyscy, którzy oglądali tamten pierwszy obraz, uzmysławiali sobie, że szczególna intuicja Daśwantha kazała mu ukazać zapomnianą księżniczkę jako Oświeconą, która instynktownie wie, co robić, żeby się bronić oraz żeby zdobyć męskie serce, co często sprowadzało się do tego samego.

Ów obraz dokonał pewnego rodzaju cudu, ponieważ gdy tylko księżna Gulbadan spojrzała nań w prywatnych komnatach Akbara, przypomniała sobie imię dziewczyny, które od wielu dni ciążyło jej na końcu języka, utrudniając spożywanie posiłków.

– Jej matką była Makhdum Sultan Begam – Gulbadan, pochylając się nisko nad jaśniejącym obrazem, powiedziała to tak cicho, że cesarz też się musiał pochylić, żeby ją usłyszeć. – Makhdum, tak, tak nazywała się matka, ostatnia prawdziwa miłość Umara Szejka Mirzy. A dziewczyną była Qara Köz!... Qara Köz, o tak!... i Khanzada nienawidziła jej zawzięcie, aż w końcu oczywiście postanowiła ją pokochać.

Gulbadan Begam przypomniała sobie historie o próżności Khanzady Begam. Co rano, gdy księżniczka Khanzada budziła się na nowy dzień (opowiadała cesarzowi), pierwsza dama dworu obwieszczała zgodnie z wydanym poleceniem: „I oto budzi się ona, Khanzada Begam; najpiękniejsza niewiasta na świecie otwiera oczy i spogląda na królestwo swej urody”. A kiedy szła złożyć uszanowanie ojcu, Umarowi Szejkowi Mirzie, zapowiadali heroldowie: „I oto nadchodzi, wasza córka, najpiękniejsza niewiasta na świecie, nadchodzi ta, której uroda, jak wasza potęga, nie ma sobie równych”, a po wejściu do buduaru matki Khanzada słyszała coś podobnego z ust samej królowej-smoczycy; Kutlugh Nigar Khanum, ziejąc ogniem z oczu i dymem z nosa, ogłaszała nadejście swej pierworodnej córy: „Khanzado, podejdź do mnie i pozwól mi nacieszyć sobą me biedne gasnące oczy”.

Potem jednak Makhdum Sultan Begam urodziła najmłodszą księżniczkę. Od dnia jej narodzin wołano na nią Qara Köz, czyli Czarne Oczy, ze względu na niezwykłą moc zaczarowywania wszystkich, na których padało ich spojrzenie. Od tamtego dnia Khanzada zauważyła zmianę w brzmieniu pochwalnych hymnów na jej cześć, które cechował teraz wyższy poziom nieszczerości, niż było to dopuszczalne. W późniejszych latach doszło do kilku nieudanych zamachów na życie dziewczynki, nigdy jednak nie udowodniono Khanzadzie, że miała z nimi coś wspólnego. W kubku z mlekiem, które Czarnooka wypiła, była trucizna; jej nic się nie stało, ale piesek, któremu dała wychłeptać kilka ostatnich kropel, natychmiast zdechł w męczarniach. Później do innego napoju ktoś dodał pewną ilość pokruszonych diamentów, żeby zadać pięknemu dziecku straszną śmierć zwaną „płynnym ogniem”, diamenty przeszły jednak przez nią, nie czyniąc żadnej krzywdy, i próba zabójstwa wyszła na jaw dopiero wtedy, kiedy niewolnica, czyszcząc królewską toaletę, dostrzegła kamienie błyszczące w stolcu księżniczki.

Kiedy wyszło na jaw, że Czarnooka posiada nadludzkie zdolności, skończyły się zamachy na jej życie i Khanzada Begam jak niepyszna postanowiła zmienić taktykę i zaczęła teraz rozpieszczać i hołubić swą małą rywalkę. Nie minęło dużo czasu i starsza przyrodnia siostra uległa urokowi dziewczynki. Na dworze Umara Szejka Mirzy zaczęło się mówić, że jego najmłodsza córka jest inkarnacją legendarnej Alankuwy, mongolskiej bogini słońca, od której wywodził się Temudżyn, czyli Czyngis, czyli Dżyngis-chan, i która, ponieważ władała światłem, mogła podporządkować sobie także duchy ciemności, grożąc, że oświetli, a zarazem rozproszy cienie, w których się kryły. Alankuwa była panią życia i śmierci. Wokół dorastającego dziecka zaczął się tworzyć religijny kult czcicieli słońca.

Nie przetrwał długo. Jej ukochanego ojca, padyszacha, czekał okrutny los. Udał się do fortecy Akhsi niedaleko Andiżanu – ach, Akhsi, gdzie rosły przepyszne melony mirtimurti! – Akhsi, na obrazie Daśwantha wybudowane na samym skraju głębokiego wąwozu – i kiedy oglądał gołębie w gołębniku, ziemia zapadła się pod jego stopami, i padyszach, gołębie i gołębnik, wszyscy razem runęli do wąwozu na zatracenie. Przyrodni brat Czarnookiej, Babur, został królem w wieku dwunastu lat. Ona miała wtedy dopiero cztery. Pośród rodzinnej tragedii i zamętu, który po niej zapanował, zapomniano o posiadanej przez Qarę Köz mocy tajemnego oświecania. Bogini słońca Alankuwa wycofała się na właściwe sobie miejsce na niebie.

Upadek Umara Szejka Mirzy, pradziadka króla królów, został przedstawiony z rozmachem na jednym z najwspanialszych obrazów Daśwantha. Padyszacha ukazano głową do dołu na czarnym tle wąwozu, którego kamienne zbocza zdają się mknąć po obu jego stronach, a szczegóły na temat jego życia i postaci misternie wpleciono w abstrakcyjną bordiurę obrazu: niski gruby mężczyzna, dobrotliwy i rozmowny, gracz w tryktraka, człowiek sprawiedliwy, lecz także człowiek wywołujący kłótnie, oszpecony paladyn, który umiał się bić, i jak wszyscy jego potomkowie, Babur, Humajun, Akbar i synowie Akbara, Salim, Danijal i Murad, wielki amator wina i mocnych trunków, a także słodyczy i przysmaku zwanego madźun przygotowywanego z konopi indyjskich, który doprowadził do jego nagłego końca. Odurzony madźunem gonił gołębia zbyt blisko urwiska i runął tam, gdzie nie ma znaczenia, czy jest się niskim, grubym, dobrotliwym, rozmownym czy sprawiedliwym, gdzie nie ma partnerów do tryktraka ani do walk i gdzie deliryczna mgiełka madźunu może człowieka otaczać przez całą wieczność.

Obraz Daśwantha zajrzał głębiej do otchłani i ukazał demony czekające na władcę w swoim królestwie. Wyobrażenie to było bezsprzecznie obrazą majestatu, ponieważ już sama sugestia, że przodek cesarza mógł trafić do piekła, była zbrodnią karaną śmiercią, dawała bowiem do zrozumienia, że Jego Wysokość również może się tam znaleźć, lecz kiedy Akbar ujrzał ten obraz, roześmiał się tylko i rzekł:

– Piekło wygląda mi dużo ciekawiej niż ci nudni aniołowie u boku Boga.

Kiedy Wodopijca Badauni usłyszał te słowa, uznał, że imperium mogolskie czeka niechybna zguba, ponieważ Bóg na pewno nie będzie tolerował monarchy, który na jego oczach zamienia się w wyznawcę szatana. Cesarstwo jednak przetrwało, może nie na zawsze, ale wystarczająco długo; a Daśwanth, on też utrzymał się przy życiu, choć dużo krócej.

Następne lata w życiu małej Czarnookiej były okresem braku stabilizacji i tułaczki – w tym czasie jej brat i opiekun Babur galopował to tu, to tam, wygrywał bitwy, przegrywał bitwy, zdobywał ziemie, potem je tracił, atakowany przez wujów atakował kuzynów, odpierał natarcia kuzynów i nacierał na wujów, a w tle tych zwykłych rodzinnych waśni majaczyła postać jego największego wroga, dzikiego uzbeckiego sieroty, najemnika i prześladowcy rodu Timura, Piołunowego – czyli „Szejbaniego” – Chana. Daśwanth namalował pięcio-, sześcio- i siedmioletnią Qarę Köz jako nadprzyrodzone stworzenie otoczone jajem światła, gdy wszędzie dookoła toczyły się walki. Babur zdobył Samarkandę, lecz stracił Andiżan, potem stracił Samarkandę, odzyskał ją i znowu stracił, a razem z nią siostry. Piołunowy Chan oblegał Babura w tym wielkim mieście i wokół Żelaznej Bramy, Bramy Iglarzy, Bramy Blicharzy oraz Turkusowej Bramy rozgrywały się zacięte walki. Ostatecznie jednak głód przymusił Babura do kapitulacji. Piołunowy Chan słyszał legendy o urodzie starszej siostry Babura, Khanzady Begam, i przesłał wiadomość, że jeśli dostanie Khanzadę, Babur z rodziną będzie mógł w spokoju opuścić miasto. Babur nie miał wyjścia i musiał przyjąć jego warunek, Khanzada też nie miała wyjścia i musiała przyjąć decyzję Babura.

W ten sposób stała się darem ofiarnym, ludzkim łupem, żywym pionkiem jak niewolnice na planszy Akbara do gry w paćisi. Lecz podczas tamtego ostatniego rodzinnego zgromadzenia w królewskich komnatach Samarkandy ona też dokonała pewnego wyboru. Jej prawa dłoń zacisnęła się na lewym nadgarstku młodszej siostry jak szpony Ptaka Roka. „Jeśli mam pójść – rzekła – zabiorę Czarnooką, żeby dotrzymała mi towarzystwa”. Nikt z obecnych nie wiedział, co nią powoduje: miłość czy złość, ponieważ w stosunkach Khanzady z Qarą Köz obydwa te uczucia były wiecznie obecne. Na wyobrażającym tę scenę obrazie Daśwantha Khanzada prezentuje się majestatycznie, z szeroko otwartymi ustami, gdy okazuje swój sprzeciw, natomiast Czarnooka początkowo wygląda jak przestraszone dziecko. Po chwili jednak te ciemne oczy wciągają i widać moc, która czai się w ich głębi. Qara Köz też ma otwarte usta – ona też krzyczy, opłakując swą niedolę i obwieszczając swoją siłę. Ręka Qary Köz też jest wyciągnięta; i jej prawa dłoń zaciska się wokół czyjegoś nadgarstka. Jeśli Khanzada ma być więźniem Piołunowego Chana, a ona, Qara Köz, Khanzady, w takim razie mała niewolnica, Zwierciadło, będzie jej więźniem.

Obraz ten jest alegorią zgubnych skutków władzy, pokazuje, jak przechodzą one łańcuszkowo z większego na mniejszego. Istoty ludzkie były chwytane i same chwytały innych. Jeśli władza była krzykiem, ludzie wiedli życie wśród echa krzyku innych. Echo potężnych ogłuszało słabych. Był wszakże Jeszcze jeden detal wart zaobserwowania: Daśwanth zamknął łańcuch rąk. Zwierciadło, młoda niewolnica, której lewy nadgarstek pewnie ściskała jej pani, wolną ręką chwyciła lewy nadgarstek Khanzady Begam. Stały w kółku, trzy zagubione istoty, i poprzez zamknięcie tego kręgu malarz zasugerował, że ten uścisk albo echo władzy można też odwrócić. Niewolnica może czasem uwięzić córę królewskiego rodu. Historia może wyciągać szpony do dołu, ale i do góry. Potężnych mogą ogłuszyć krzyki biednych.

Gdy Daśwanth malował Qarę Köz w rozkwicie jej młodzieńczej urody w latach niewoli, stało się jasne, że jego pędzlem zawładnęła jakaś wyższa siła. Piękno jego płócien było tak intensywne, że Birbal, oglądając je po raz pierwszy, wypowiedział prorocze słowa: „Boję się o artystę, bo tak bardzo kocha tę kobietę sprzed lat, że trudno mu będzie powrócić do teraźniejszości”. Ta dziewczyna, młódka, olśniewająco piękna młoda kobieta, którą Daśwanth ożywił, a raczej przywrócił do życia w swych arcydziełach, była, z czego Akbar zdał sobie nagle sprawę, gdy przyglądał się tym pracom, niemal na pewno qara ko’zum, ciemnooką pięknością opiewaną przez Księcia Poetów, znakomitego mistrza języka czagatajskiego, Ali-Szir Nava’i z Heratu. Upleć sobie gniazdo w głębi moich oczu. O, twe smukłe ciało, które przypomina młode drzewo rosnące w ogrodzie mego serca. Na widok kropli potu na twej twarzy mogę nagle umrzeć. Daśwanth wręcz wplótł część ostatniego wersu we wzór na sukni Qary Köz. Mogę nagle umrzeć.

Herat zwany Florencją Wschodu wpadł w ręce Szejbaniego, czyli Piołunowego Chana, tuż po zdobyciu przezeń Samarkandy, i tam właśnie Khanzada, Qara Köz i Zwierciadło spędziły większość lat niewoli. Świat jest jak ocean, mówiono, w oceanie znajduje się perła, a tą perłą jest Herat. „Jeśli rozprostujesz nogi w Heracie – napisał Nava’i – na pewno kopniesz poetę”. O, baśniowy Herat meczetów, pałaców i bazarów z latającymi dywanami! Tak, to wspaniałe miejsce, bez wątpienia, myślał cesarz, ale z Heratem namalowanym przez Daśwantha, rozświetlonym urodą zaginionej księżniczki, ten prawdziwy nie mógł się równać, wymarzone miasto dla wymarzonej kobiety, w której, jak przewidział Birbal, artysta był beznadziejnie zakochany. Daśwanth malował dzień i noc, tydzień po tygodniu, nie domagając się ani nie przyjmując dnia odpoczynku. Zmizerniał, przez co jego oczy wydawały się jeszcze bardziej wyłupiaste. Inni malarze obawiali się o jego zdrowie.

– Jest taki wychudzony – Abdus Samad szepnął do mira Sajjida Alego. – Zupełnie jak gdyby chciał porzucić trzeci wymiar prawdziwego życia i rozpłaszczyć się na obrazie.

Słowa te, podobnie jak uwaga Birbala, były trafną obserwacją, której prawdziwość szybko znalazła potwierdzenie.

Koledzy Daśwantha zaczęli go szpiegować w obawie, że zrobi sobie coś złego, tak bardzo pogłębiła się jego melancholia. Obserwowali go na zmianę, co nie było trudne, bo interesował się tylko swoimi pracami. Widzieli, jak poddaje się ostatecznemu szaleństwu artysty, słyszeli, jak bierze obrazy do rąk, obejmuje je i szepcze: Oddychaj. Pracował właśnie nad czymś, co miało się okazać ostatnim obrazem z tak zwanych Qara-Köz-Nama, Przygód Czarnookiej. W rogu tej wirującej transkontynentalnej kompozycji Piołunowy Chan leżał martwy, brocząc krwią do Morza Kaspijskiego, w którym roiło się od wodnych potworów. Na pozostałej części obrazu pogromca Piołunowego Chana, perski szach Ismail, witał się w Heracie z mogolskimi księżniczkami. Na obliczu perskiego władcy malował się wyraz urażonego zasmucenia, który przypominał cesarzowi charakterystyczną minę Daśwantha, domyślał się więc, że tą zmarkotniałą twarzą chciał się wkraść do historii zaginionej księżniczki. Ale Daśwanth posunął się jeszcze dalej.

Tym prostym zdarzeniem był fakt, że pomimo niemal ciągłego nadzoru innych malarzy udało mu się jakimś sposobem zniknąć. Nikt go już nigdy nie widział, ani na mogolskim dworze, ani w całym Sikri, ani w całej hindustańskiej krainie. Jego ciała fale nie wyrzuciły na brzeg jeziora, nie znaleziono go też wiszącego na belce. Po prostu rozpłynął się, jak gdyby nigdy nie istniał, i niemal wszystkie obrazy z cyklu Qara-Köz-Nama zniknęły razem z nim – poza ostatnim płótnem, na którym Czarnooka, piękniejsza, niż sam Daśwanth zdołał ją wcześniej ukazać, spotyka się twarzą w twarz z mężczyzną, który stanie się jej przeznaczeniem. Tajemnicę rozwiązał, jak można było przewidzieć, Birbal. Tydzień i jeden dzień po zniknięciu Daśwantha najmądrzejszy spośród dworzan Akbara, który przyglądał się powierzchni ostatniego pozostałego obrazu zapomnianej księżniczki w nadziei na odnalezienie jakiegoś tropu, dostrzegł pewien dziwny techniczny szczegół, który dotąd pozostawał niezauważony. Wydawało się, że obraz nie kończy się na wzorzystej bordiurze, w której został umieszczony przez Daśwantha, lecz przynajmniej w dolnym lewym rogu ciągnie się dalej poza te ozdobne pięć centymetrów. Obraz wrócił do pracowni – towarzyszył mu sam cesarz razem z Birbalem i Abul Fazlem – i pod okiem dwóch perskich mistrzów malowana bordiura została ostrożnie oddzielona od głównego obrazu. Kiedy ukryty kawałek płótna ukazał się ich oczom, świadkowie krzyknęli ze zdumienia, ujrzeli bowiem z licznymi zwojami pod pachą Daśwantha przycupniętego jak mała ropucha, wielkiego malarza, Daśwantha, mistrza zdobienia murów, Daśwantha, syna tragarza cesarskiego palankinu i złodzieja Qara-Köz-Nama, Daśwantha przeniesionego do jedynego świata, w który teraz wierzył, świata zaginionej księżniczki, która zawdzięczała mu swoje i odebrała mu jego istnienie. Dokonał niemożliwego wyczynu będącego dokładnym przeciwieństwem tego, na który zdobył się cesarz, kiedy wyczarował wymyśloną królową. Zamiast ożywić nieistniejącą kobietę, Daśwanth sam zamienił się w istotę wymyśloną powodowany (tak jak cesarz) przemożną potęgą miłości. Jeśli granicę pomiędzy tymi światami można przekroczyć w jedną stronę, rozumował Akbar, można ją też przekroczyć w drugą. Marzyciel może stać się swoim marzeniem.

– Załóżcie z powrotem bordiurę – rozkazał Akbar – niech ten nieszczęśnik zazna trochę spokoju.

Kiedy tak się stało, historia Daśwantha spoczęła tam, gdzie było jej miejsce, na marginesie dziejów. Na środku sceny widniała odnaleziona bohaterka ze swym nowym wybrankiem – naprzeciw siebie zaginiona księżniczka, Czarnooka, Qara Köz, czyli Angelika, i perski szach.

Część II

10

Gdzie spadnie
na ziemię
wisielca nasienie

„Gdzie spadnie na ziemię wisielca nasienie – przeczytał na głos il Machia – tamże mandragora zapuści korzenie”. Kiedy Nino Argalia i jego najlepszy przyjaciel Niccolò – „il Machia” – dorastali w Sant’Andrea in Percussina we Florencji, marzyli o zdobyciu tajemnej władzy nad kobietami. Gdzieś w okolicznych lasach na pewno kiedyś kogoś powieszono, do takiego doszli wniosku, i przez wiele miesięcy poszukiwali mandragory na terenie rodzinnej posiadłości Niccola, w dębowym lesie Caffagio, w dolinnym zagajniku niedaleko bazyliki Santa Maria dell’Impruneta, a także w lasach wokół zamku Bibbione nieco dalej. Znajdowali tylko grzyby i tajemniczy ciemny kwiat, od którego dostali wysypki. W końcu uznali, że sperma na zakiełkowanie mandragory nie musi pochodzić od wisielca i udało im się, choć musieli się namęczyć i nastękać, wycisnąć kilka jałowych kropel na obojętną ziemię. Później, w Wielkanoc, kiedy mieli po dziesięć lat, Palazzo delia Signoria przyozdobiono dyndającymi wisielcami, osiemdziesięciu zdemaskowanych uczestników spisku Pazzich powieszono w oknach pałacu z rozkazu Wawrzyńca Medyceusza, między innymi arcybiskupa w paradnym stroju. Traf chciał, że Argalia przebywał tego dnia w mieście z il Machią i jego ojcem Bernardem w ich rodzinnym domu po drugiej stronie Ponte Vecchio, zaledwie trzy lub cztery przecznice dalej, i kiedy spostrzegli, że wszyscy gdzieś biegną, nic nie mogło ich zatrzymać.

Bernardo pobiegł za chłopcami, zatrwożony i podekscytowany zarazem, tak jak oni. Bernardo był typem mola książkowego, chłopięcym i delikatnym, krew budziła więc w nim odrazę, lecz wiszący arcybiskup to co innego, czegoś takiego nie można było przegapić. Chłopcy zabrali ze sobą blaszane kubki na wypadek, gdyby coś im szczęśliwie skapnęło. Na placu wpadli na swego kolegę, Agostina Vespucciego, który głośno wygrażał nieżyjącym spiskowcom, a gdy ich ciała obracały się i cuchnęły na wietrze, wykonywał w ich stronę obsceniczne masturbacyjne gesty, krzycząc: „Jebać was! Jebać wasze córki! Jebać wasze siostry! Jebać wasze matki i wasze babki, i waszych braci, i wasze żony, i ich braci, i ich matki, i siostry ich matek też”. Argalia z il Machią powtórzyli Agostinowi wierszyk o mandragorze, a ten chwycił kubek i stanął pod fallusem arcybiskupa. Później w Sant’Andrea trzej chłopcy zakopali dwa kubki, wyrecytowali coś, co wydawało im się szatańskim zaklęciem, i rozpoczęli długie, bezowocne oczekiwanie na wyrośnięcie roślin miłości.

– Historia zaczynająca się od powieszonych zdrajców – Akbar zwrócił się do Mogora dell’Amore – będzie zdradziecką opowieścią.

Na początku było trzech przyjaciół, Antonino Argalia, Niccolò „il Machia” i Ago Vespucci. Złotowłosy Ago, ten, który z całej trójki miał najbardziej niewyparzony język, wywodził się z licznej, rozwrzeszczanej, kłótliwej familii Vespuccich, którzy mieszkali jeden obok drugiego w przeludnionej dzielnicy Ognissanti i handlowali oliwą, winem i wełną po drugiej stronie Arno, w gonfalone del drago, dzielnicy smoka, wyrósł więc na wulgarnego i głośnego chłopaka, ponieważ w jego rodzinie trzeba było takim się stać, żeby przekrzyczeć harmider wszystkich rozwścieczonych Vespuccich wydzierających się na siebie jak aptekarze albo golibrody z Mercato Vecchio. Ojciec Aga pracował dla Wawrzyńca jako notariusz i po tamtej Wielkanocy zamachów i egzekucji rad był, że wylądował po stronie zwycięzców. „Ale teraz zaatakuje nas armia tego pierdolonego papieża, bo zabiliśmy tego jebanego księżulka – mamrotał Ago. – I armia jebanego króla Neapolu też”. Kuzyna Aga, dwudziestoczteroletniego Ameriga lub Alberica Vespucciego wkrótce potem wyekspediowano z miasta z wujem Guidem, by sprowadził pomoc dla Medyceuszy od króla Francji. Po blasku w oczach nieokiełznanego Ameriga, kiedy wyruszał do Paryża, łatwo było poznać, że bardziej niźli francuski król interesuje go sama podróż. Aga podróże nie pociągały. „Wiem, kim zostanę, gdy dorosnę – żalił się przyjaciołom w mandragorowym lesie, gdzie nie było mandragory. – Będę, kurwa, handlował owcami albo gorzałą, a jeśli dostanę się jakoś do służby publicznej, będę, kurwa, ślęczał nad księgami jako jebany urzędas bez znaczenia bez nadziei bez przyszłości”.

Mimo iż jego urzędnicza przyszłość rysowała się beznadziejnie, Ago był niewyczerpanym źródłem opowieści. Przypominały one przygody Marca Polo, historie o wyimaginowanych podróżach, i nikt nie wierzył w ani jedno jego słowo, wszyscy chcieli jednak słuchać, zwłaszcza niestworzonych historii o najpiękniejszej dziewczynie w całej historii miasta, a może nawet w całej historii świata od jego stworzenia. Minęły dopiero dwa lata, odkąd Simonetta Cattaneo, która wyszła za kuzyna Aga, Marca Vespucciego, nazywanego za plecami Rogatym Markiem albo Ofiarą Miłości, zmarła na suchoty i pogrążyła całą Florencję w żałobie, Simonetta olśniewała bowiem bladolicą, jasnowłosą urodą tak wielką, że żaden mężczyzna nie mógł na nią spojrzeć, żeby nie rozpłynąć się w uwielbieniu dla niej, podobnie zresztą sprawa się miała z kobietami, to samo można też powiedzieć o większości kotów i psów miasta, chyba też pokochały ją choroby, bo nim skończyła dwadzieścia cztery lata, była już martwa. Simonetta Vespucci wyszła za mąż za Marca, ten jednak musiał się nią dzielić z całym miastem, co też początkowo robił z pełną rezygnacji wspaniałomyślnością, która dla członków tej przebiegłej i sprytnej społeczności była tylko dowodem jego umysłowej niemocy. „Taka piękność jest własnością ogółu – mawiał z niewinnością idioty – jak rzeka, złoto w skarbcu albo wspaniałe światło i powietrze Toskanii”. Malarz Alessandro Filipepi malował ją wiele razy, przed jej śmiercią i po niej, malował ją ubraną i nagą, jako Wiosnę i boginię Wenus, a nawet jako ją samą. Za każdym razem, kiedy mu pozowała, nazywała go swoją „baryłeczką”, ponieważ zawsze myliła go z jego starszym bratem, na którego ludzie wołali Botticelli – Baryłeczki – z uwagi na jego pękate kształty. Młodszy od niego Filipepi, malarz, wcale nie wyglądał jak baryłka, ale jeśli tak właśnie chciała go nazywać Simonetta, nie miał nic przeciwko temu i zaakceptował to przezwisko.

Taki był efekt czarodziejskich mocy Simonetty. Zamieniała mężczyzn, w co tylko jej się podobało, w bogów, fagasów, baryłeczki, podnóżki i oczywiście w kochanków. Mogła rozkazać chłopcom oddać życie w dowód miłości, a oni z chęcią by tego rozkazu posłuchali, miała jednak zbyt dobre serce i nigdy nie wykorzystywała swych ogromnych mocy do złych celów. Kult Simonetty rozrastał się i ludzie zaczęli potajemnie modlić się do niej w kościołach, mamrocząc jej imię pod nosem, jak gdyby była żywą świętą; krążyły plotki o cudach, jakie się działy za jej sprawą: o mężczyźnie oślepionym jej urodą, gdy mijała go na ulicy; o ślepcu, który odzyskał wzrok, gdy przyłożyła palce w nagłym geście litości do jego zmartwionego czoła; o kalekim dziecku, które wstało na nogi i pobiegło za nią; o innym chłopcu, sparaliżowanym nagle, kiedy wykonywał nieprzyzwoite gesty za jej plecami. Zarówno Wawrzyniec, jak i Julian z Medyceuszy szaleli na jej punkcie, zorganizowali turniej na jej cześć – Julian jeździł ze sztandarem z jej podobizną, namalowaną przez Filipepiego, z francuskim podpisem la sans pareille, co świadczyło o tym, że pokonał brata w staraniach o jej względy – i przenieśli ją do apartamentów w pałacu, a wtedy nawet głupi Marco zauważył, że w jego małżeństwie źle się dzieje, ostrzeżono go jednak, że jeśli będzie protestował, zapłaci za to głową. Marco Vespucci został jedynym mężczyzną w mieście zdolnym się oprzeć urodzie swej żony. „Jest kurwą – powtarzał w tawernach, gdzie zaczął bywać, by utopić świadomość, że jest zdradzany – i dla mnie paskudniejsza jest od Meduzy”. Zupełnie obcy mężczyźni rachowali mu kości za to, że kwestionował urodę la sans pareille, i w końcu zostawał w domu w Ognissanti i pił w samotności. Potem Simonetta zachorowała i zmarła, a na ulicach Florencji mówiło się, że miasto straciło swą czarodziejkę, że część jego duszy zmarła razem z nią, zaczęto nawet wierzyć, że pewnego dnia znowu się pojawi i że Florentczycy nie będą w pełni sobą do jej drugiego przyjścia, a wtedy odkupi winy wszystkich niczym drugi Zbawiciel. „Ale – szepnął Ago w dolinnym zagajniku – nie macie pojęcia, co zrobił Julian, żeby utrzymać ją przy życiu: zamienił ją w wampira”.

Według jednego z jej powinowatych do komnaty Juliana wezwano najlepszego łowcę wampirów w mieście, niejakiego Domenica Salceda, i polecono mu, by odszukał przedstawiciela wysysających krew nieśmiertelnych. Następnej nocy Salcedo sprowadził do komnaty w pałacu, gdzie leżała chora, wampira, który zatopił w niej kły. Simonetta jednak odrzuciła wieczność w szeregach tego ponurego, bladego plemienia. „Kiedy zdała sobie sprawę, że jest wampirzycą, skoczyła z wieży Palazzo Vecchio i nadziała się na pikę strażnika przy bramie. Możecie sobie wyobrazić, co musieli zrobić, żeby zatuszować coś takiego”. I tak, według jednego z jej powinowatych, odeszła pierwsza czarodziejka Florencji, odeszła bez nadziei na powstanie ze zmarłych. Marco Vespucci postradał z żalu zmysły. („Głupek z tego Marca – zawyrokował surowo Ago. – Gdybym to ja miał za żonę taki towar, trzymałbym ją pod kluczem w najwyższej wieży, gdzie nikt nie mógłby jej zrobić krzywdy”.) Julian Medyceusz został zasztyletowany w dniu spisku Pazzich, natomiast Filipepi „baryłeczka” wciąż ją malował, obraz za obrazem, jak gdyby mógł w ten sposób przywrócić ją do życia.

– Tak samo jak Daśwanth – nie mógł się nadziwić cesarz.

– Może jest to przekleństwo rasy ludzkiej – odparł Mogor. – Nie, że tak bardzo się różnimy, ale że tak bardzo jesteśmy do siebie podobni.

Trzej chłopcy spędzali teraz w lesie większość czasu, wdrapywali się na drzewa, onanizowali z myślą o mandragorze, opowiadali zwariowane historie o swych rodzinach i narzekali na przyszłość, by ukryć strach, ponieważ tuż po obaleniu spisku Pazzich Florencję nawiedziła zaraza i wszystkich trzech wysłano dla bezpieczeństwa na wieś. Ojciec Niccola, Bernardo, został w mieście i zachorował, a kiedy jako jeden z niewielu zarażonych przeżył, jego syn opowiadał kolegom, że to dzięki kukurydzianym czarom jego matki, Bartolomei. „Zawsze kiedy zachorujemy, okłada nas mamałygą – oznajmił uroczyście, szepcząc, żeby go nie usłyszały leśne sowy. – Zależnie od choroby, stosuje słodką żółtą polentę, ale jeśli to coś poważnego, kupuje białą mąkę z Friuli. Wtedy prawdopodobnie dodaje też jarmuż i pomidory i nie wiem, jakie tam jeszcze magiczne składniki. Ale to działa. Każe nam się rozebrać i nakłada warząchwią gorącą papkę na każdy kawałek ciała, nieważne, ile się przy tym nabrudzi. Papka wysysa chorobę i już. Zdaje się, że nawet dżuma nie dała rady słodkiej mamałydze mamy”. Od tej pory Argalia nazywał szaloną rodzinę il Machii „Polentini” i układał piosenki o wymyślonej ukochanej o imieniu Polenta. „Gdyby była florenem – śpiewał – bym ją szybko przepuścił, gdyby była książką, bym jej z rąk nie wypuścił”. „Gdyby była łukiem – dołączył Ago – bym z niej strzałę puścił, a gdyby kurtyzaną, bym się na nią spuścił... moja słodka Polenta”. W końcu il Machia przestał się dąsać i dołączył do nich. Gdyby była listem, w świat wielki bym ją puścił. Gdyby była wiadrem, do studni bym ją wpuścił. Kiedy jednak nadeszła wiadomość, że oboje rodzice Nina Argalii zarazili się morowym powietrzem, żadne mamałygowe czary nie mogły im pomóc. Argalia został sierotą, nim skończył dziesięć lat.

Dzień, kiedy Nino udał się do dębowego lasu, żeby powiedzieć il Machii i Agowi, że jego rodzice nie żyją, był też dniem, kiedy znaleźli mandragorę. Ukryła się pod opadłą gałęzią jak przestraszone zwierzę.

– Potrzebujemy teraz jednego – rzekł posępnie Ago – zaklęcia, które zamieni nas w mężczyzn, bo bez tego po co mielibyśmy rozkochiwać w sobie kobiety?

Wtedy nadszedł Argalia i wyczytali w jego oczach, że poznał już sekret męskości. Pokazali mu mandragorę, a on wzruszył ramionami.

– Takie rzeczy już mnie nie interesują – powiedział. – Uciekam do Genui, żeby dostać się do Złotej Kompanii.

Była to jesień condottieri, dowódców wojsk najemnych sprzedających swe usługi włoskim miastom-państwom tak tanio, że nie opłacało im się utrzymywać własnych armii. Cała Florencja znała historię Florentczyka Giovanniego Milana, który sto lat wcześniej w Szkocji urodził się jako sir John Hauksbank. We Francji był to „Jean Aubainc”, w niemieckojęzycznych kantonach Szwajcarii „Hans Hoch”, a we Włoszech Giovanni Milano – „Milano”, ponieważ milan znaczy sokół, po angielsku hawk – przywódca Białej Kompanii, niegdysiejszy florencki generał i zwycięzca bitwy ze znienawidzonymi Wenecjanami pod Polpetto. Nad jego pogrzebowym freskiem, który wciąż znajdował się w Duomo, pracował sam Paolo Uccello. Nadchodził jednak zmierzch epoki kondotierów.

Największym z pozostałych jeszcze najemników, według Argalii, był Andrea Doria, przywódca Złotej Kompanii, która wtedy zajmowała się oswobadzaniem Genui spod francuskiej kontroli.

– Przecież jesteś Florentczykiem, a my jesteśmy sprzymierzeni z Francuzami – zawołał Ago, wspominając misję swoich krewnych w Paryżu.

– Kiedy jest się najemnikiem – wyjaśnił Argalia, dotykając brody, by sprawdzić, czy wyrastają tam jakieś włoski – trzeba zapomnieć o więzach lojalności wynikłych z urodzenia.

Żołnierze Andrei Dorii byli uzbrojeni w „hakownice” – rusznice i arkebuzy – które trzeba było wesprzeć na trójnogu przy strzale jak małą przenośną armatę. Wielu z nich było Szwajcarami, a szwajcarscy najemnicy to najgorsze maszyny do zabijania, mężczyźni bez twarzy i duszy, niezwyciężeni, przerażający. Kiedy uporał się z Francuzami i przejął dowództwo nad genueńską flotą, Doria postanowił zmierzyć się z samymi Turkami. Argalii podobała się perspektywa morskich bitew.

– I tak nigdy nie mieliśmy pieniędzy – powiedział – a dom w mieście i nasz niewielki majątek tutaj pójdą na spłatę długów ojca, mogę więc albo zacząć żebrać na ulicy jak pies nędzarza, albo zginąć, próbując zbić fortunę gdzie indziej. Wy dwaj będziecie obrastać tłuszczem na urzędowych stołkach i narobicie dwóm nieszczęśnicom dzieciaków, a potem zostawicie je w domu z wrzeszczącymi bachorami, a sami będziecie odwiedzać burdel La Zingaretty albo jakiejś innej ekskluzywnej, obłożonej poduszkami dziwki, która potrafi recytować poezję, kiedy wy ją ujeżdżacie i rżniecie bez opamiętania, tymczasem ja będę umierał na płonącej karaweli pod Konstantynopolem z tureckim bułatem w bebechach. Albo kto wie? Może zostanę Turkiem? Argalia Turek, Mistrz Czarodziejskiej Kopii, z czterema szwajcarskimi olbrzymami nawróconymi na islam pod moimi rozkazami. Szwajcarscy muzułmanie, tak. Czemu nie. Kiedy jest się najemnikiem, przemawiają do ciebie złoto i skarby, a po nie trzeba wyruszyć na Wschód.

– Jesteś jeszcze dzieckiem, takim jak my – perswadował mu il Machia. – Nie chcesz dorosnąć, zanim cię ubiją?

– To nie dla mnie – odparł. – Ja wyruszam do barbarzyńskich krain walczyć z obcymi bogami. Kto wie, do czego oni się tam modlą, do skorpionów, potworów albo robaków. Ale założę się, że umierają tak samo jak my tutaj.

– Nie idź na śmierć z bluźnierstwami na ustach – namawiał go Niccolò. – Zostań z nami. Mój ojciec kocha cię co najmniej tak samo jak mnie. Albo pomyśl, ilu Vespuccich już teraz mieszka w Ognissanti. Nawet nie zauważą jeszcze jednego, jeśli wolałbyś zamieszkać u Aga.

– Ruszam w drogę – zakomunikował Argalia. – Andrea Doria prawie już wyparł Francuzów z miasta i chcę się tam znaleźć, kiedy nadejdzie dzień wolności.

– A ty, ze swoimi trzema bóstwami, cieślą, ojcem i duchem, i czwartym, matką cieśli – cesarz zapytał Mogora z pewną irytacją – ty, z tej świętej ziemi, gdzie wiesza się biskupów, pali na stosie duchownych, podczas gdy jej najwyższy kapłan dowodzi wojskami i zachowuje się z brutalnością, która przystoi zwykłemu generałowi łub księciu – którą z dzikich religii naszego barbarzyńskiego kraju uważasz za najbardziej atrakcyjną, czy może wszystkie są dla ciebie takie same w swej potworności? W oczach ojca Acquavivy i ojca Monserrate jesteśmy bez wątpienia tym, za kogo uważał nas twój Argalia, czyli bezbożnymi świniami.

– Najjaśniejszy Panie – odparł Mogor dell’Amore spokojnie – bardziej przemawiają do mnie wielkie politeistyczne panteony bogów, ponieważ historie są lepsze, liczniejsze, bardziej dramatyczne, zabawniejsze, bardziej niesamowite; i ponieważ bogowie nie świecą przykładem, są wścibscy, próżni, kłótliwi i źle wychowani, co, przyznaję, szalenie mi odpowiada.

– Uważamy podobnie – rzekł cesarz, całkowicie odzyskując panowanie nad sobą – a nasze przywiązanie do tych rozwiązłych, złośliwych, figlarnych, kochliwych bogów jest naprawdę wielkie. Powołaliśmy grupę stu jeden mężczyzn, by zliczyli i nazwali ich wszystkich, każde czczone w Hindustanie bóstwo, nie tylko tych uznanych, najwyższych bogów, ale też wszystkich pomniejszych, małe duszki przypisane do różnych miejsc, szemrzących leśnych zagajników i śmiejących się górskich potoków. Kazaliśmy im opuścić domy i rodziny, by wyruszyli w podróż bez końca, podróż, której kres nadejdzie dopiero w chwili ich śmierci, zadanie, które im zleciliśmy, jest bowiem zadaniem niewykonalnym, a kiedy ktoś podejmuje się takiego zadania, każdego dnia podróżuje ze śmiercią, uznając tę podróż za oczyszczenie, pogłębienie duszy, jej celem staje się więc nie nazwanie wszystkich bóstw, lecz sam Bóg. Ledwie rozpoczęli pracę, a już zebrali milion imion. Co za różnorodność bóstw! Uważamy, że w tym kraju więcej jest nadprzyrodzonych niż ludzi z krwi i kości, i jesteśmy szczęśliwi, że żyjemy w świecie tak pełnym magii. A jednak musimy być tym, kim jesteśmy. Ten milion bogów to nie nasi bogowie; my będziemy zawsze wyznawać surową wiarę naszego ojca, tak jak wyznanie cieśli jest twoim wyznaniem.

Nie patrzył już na Mogora, zadumał się. Pawie tańczyły o poranku na kamieniach Sikri, a w oddali wielkie jezioro mieniło się jak zjawa. Wzrok cesarza powędrował dalej niż pawie i jezioro, dalej niż dwór Heratu i ziemie okrutnych Turków, i spoczął dopiero na wieżach i kopułach odległego włoskiego miasta.

– Proszę sobie wyobrazić usta kobiety – szepnął Mogor – układające się do pocałunku. Taka jest Florencja, wąska po bokach, szersza pośrodku, z przepływającą przez nią Arno, jak linia rozdzielająca dwie wargi, górną i dolną. To miasto jest czarodziejką. Kiedy całuje, człowiek się zatraca i nieważne, czy jest królem czy plebejuszem.

Akbar przemierzał ulice tamtego drugiego kamiennego miasta, gdzie wydawało się, że nikt nigdy nie chce siedzieć w domu. Życie w Sikri toczyło się za zaciągniętymi zasłonami i zaryglowanymi bramami. Życie w tym obcym mieście płynęło pod katedralną kopułą nieba. Ludzie pożywiali się tam, gdzie mogli jeść razem z ptakami, i grali na pieniądze tam, gdzie każdy rzezimieszek mógł ukraść ich wygraną, całowali się na oczach nieznajomych, a nawet pieprzyli się w ustronnych zakątkach, jeśli chcieli. Cóż to znaczy żyć tak bardzo pośród innych, mężczyzn i kobiet? Czy po odegnaniu samotności człowiek staje się sobą w większym czy mniejszym stopniu? Czy tłum wzmaga poczucie własnego ja czy je niweluje? Cesarz czuł się jak Harun ar-Raszid, kalif Bagdadu, krążący po ulicach miasta w nocy, żeby się dowiedzieć, jak żyją jego mieszkańcy. Płaszcz Akbara uszyty był z czasu i przestrzeni, a ci ludzie nie byli jego poddanymi. Czemu więc odczuwał tak silną więź z mieszkańcami tych gwarnych uliczek’? Dlaczego rozumiał ten niemożliwy do wymówienia europejski język, jakby to był jego język ojczysty?

– Problem królewskości – powiedział po pewnym czasie cesarz – coraz mniej nas zajmuje. Nasze państwo ma ustalone prawa, które nim kierują, i urzędników godnych zaufania, oraz system podatkowy, który przynosi dość pieniędzy, nie unieszczęśliwiając ludzi ponad miarę. Kiedy pojawią się wrogowie do pokonania, pokonamy ich. Krótko mówiąc, na tym polu mamy odpowiedzi, których potrzebujemy. Kwestia człowieczeństwa natomiast wciąż nas trapi, podobnie jak związany z nią problem kobiecości.

– Właśnie w moim mieście, Najjaśniejszy Panie, kwestia człowieczeństwa została rozwiązana raz na zawsze – rzekł Mogor. – A co do problemu kobiecości, cóż, stanowi on samą kwintesencję mojej historii. Gdyż po wielu latach od śmierci Simonetty, pierwszej czarodziejki Florencji, nastąpiło przepowiedziane nadejście drugiej.

11

Wszystko, co kochał, było tuż
za progiem

Wszystko, co kochał, było tuż za progiem; według Aga Vespucciego nie trzeba wypuszczać się w świat i ginąć wśród szwargoczących cudzoziemców, by ziściły się największe pragnienia. Przed laty w ośmiobocznym mroku Battistero di San Giovanni został zgodnie ze zwyczajem dwukrotnie ochrzczony – raz jako chrześcijanin i drugi raz jako Florentczyk, a dla bezbożnika, jakim był Ago, bardziej liczyły się te drugie chrzciny. Rodzinne miasto było jego religią, światem idealnym, istnym niebem. Wielki Buonarroti nazwał kiedyś drzwi baptysterium wrotami raju i kiedy maleńki Ago wyłonił się stamtąd z mokrą główką, natychmiast pojął, że pojawił się w Edenie ujętym w mury i bramy. Florencja miała piętnaście bram; od wewnątrz widniały na nich obrazy Maryi Dziewicy i różnych świętych. Podróżni dotykali tych bram na szczęście, nikt zaś, kto wyruszał w podróż, nie robił tego bez wcześniejszej konsultacji z astrologiem. Zdaniem Aga Vespucciego absurdalność tego typu przesądów świadczyła tylko o bezsensie dalekich podróży. Posiadłość Machiavellich w Percussinie leżała na obrzeżach wszechświata Aga. Za nią majaczyła chmura nieznanego. Genua i Wenecja były równie odległe i nierealne jak Syriusz i Aldebaran na niebie. Słowo planeta oznaczało „wędrowiec”. Ago nie pochwalał planet i preferował stałe gwiazdy. Aldebaran i Wenecja, Genua i Psia Gwiazda leżały za daleko, żeby wydawać mu się w pełni rzeczywiste, ale przynajmniej miały dość przyzwoitości, żeby nigdzie się nie ruszać.

Jak się okazało, papież i król Neapolu nie zaatakowali Florencji po obaleniu spisku Pazzich, ale kiedy Ago miał dwadzieścia kilka lat, ujrzał króla Francji wkraczającego triumfalnie do miasta – niskiego, rudego człowieczka, którego nieznośna francuskość przyprawiała Aga o mdłości. Zamiast zwymiotować, udał się do burdelu i tam usiłował poprawić sobie humor. U progu wieku męskiego zgadzał się ze swym przyjacielem Niccolem il Machią co do jednego: jakkolwiek ciężkie próby może przynieść życie, dobra, energiczna noc z panienkami jest panaceum na wszystko.

– Niewiele jest na tym świecie zmartwień – przekonywał go il Machia, kiedy mieli ledwie po trzynaście lat – których nie wyleczy cipka.

Ago był chłopcem poważnym, skrywającym pod pozą ordynarnego łobuza dobre serce.

– A kobiety – zapytał – gdzie leczą swoje zmartwienia?

Il Machia wyglądał na skonsternowanego, jak gdyby nigdy się nad tą kwestią nie zastanawiał, a może chciał jedynie zaznaczyć, że na rozważanie takich spraw nie należy mitrężyć czasu.

– Bez wątpienia zwracają się wtedy ku sobie nawzajem – zawyrokował z młodzieńczą kategorycznością, co w uszach Aga zabrzmiało jak ostatnie słowo w tej sprawie. Dlaczego kobiety miałyby nie szukać pocieszenia w ramionach innych kobiet, kiedy połowa młodych mężczyzn z Florencji czyniła to samo?

Popularność stosunków homoseksualnych wśród samego kwiatu florenckiej młodzieży przyniosła temu miastu sławę światowej stolicy tych praktyk. „Odrodzona Sodoma”, w ten oto sposób trzynastoletni Niccolò przemianował rodzinne miasto. Nawet w tym wieku był już w stanie uspokoić Aga, że bardziej interesują go panie, „więc nie martw się, że rzucę się na ciebie gdzieś w lesie”. Wielu im współczesnych miało jednak inne skłonności – na przykład ich koledzy ze szkoły, Biagio Buonaccorsi i Andrea di Romolo – i w odpowiedzi na problem szerzących się w mieście praktyk homoseksualnych miasto, ciesząc się pełnym wsparciem Kościoła, powołało Urząd Przyzwoitości, którego zadaniem była budowa i dotowanie domów publicznych oraz sprowadzenie prostytutek i sutenerów z innych stron Italii i Europy, żeby zasilić szeregi miejscowych nierządnic. Rodzina Vespuccich z Ognissanti dostrzegła szansę dla siebie, poszerzyła więc zakres usług i prócz oliwy oraz drewna zaczęła handlować także kobietami.

– Może nie zostanę nawet urzędnikiem – Ago posępnie poinformował Niccola, kiedy mieli po szesnaście lat. – Skończę jako burdelpapa.

Il Machia poradził mu, żeby się nie załamywał.

– Urzędnicy nigdy nie ciupciają – podkreślił – a tobie wszyscy będziemy zazdrościć.

Agostina także nigdy nie pociągała droga Sodomy; w rzeczy samej Ago Vespucci, pomimo sprośnego języka, był młodzieńcem wielkiej skromności. Natomiast il Machia sprawiał wrażenie, jakby był nowym wcieleniem boga Priapa, wiecznie gotów do akcji, wiecznie w pogoni za spódniczkami, zarówno profesjonalistkami, jak i amatorkami, i kilka razy w tygodniu ściągał na złą drogę Aga. W początkowym okresie ich młodzieńczej potencji, kiedy Ago towarzyszył przyjacielowi w nocnych wyprawach do domu uciech, zawsze wybierał najmłodszą prostytutkę w ulubionym przybytku il Machii, która kazała nazywać siebie Skandal, choć sprawiała wrażenie nadzwyczaj spokojnej: to chude jak szkielet stworzenie pochodziło z wioski Bibbione, nigdy się nie odzywało i wyglądało na tak samo przerażone jak on. Przez dłuższy czas płacił jej za to, by siedziała Nieruchomo na brzegu łóżka, kiedy on wyciągał się i markował sen tak długo, aż w sąsiednim pokoju il Machia przestawał dyszeć i jęczeć. Potem próbował zadbać o jej umysł i czytał jej poezję, ona zaś łaskawie udawała wdzięczność, chociaż skrycie tak bardzo się nudziła, że myślała, iż zaraz umrze, czuła nawet odrazę do tych dźwięków brzmiących zupełnie jak te, które wydają z siebie mężczyźni, gdy kłamią jak z nut.

Pewnego dnia postanowiła coś zmienić. Na jej poważnej twarzy wykwitł nieśmiały uśmiech, podeszła do Aga i położyła jedną dłoń na jego ustach, z których sączył się Petrarka, a drugą gdzie indziej. Kiedy obnażyła jego męskość, Ago zarumienił się nagle i zaczął kichać. Kichał przez godzinę bez przerwy, aż w końcu z jego nosa popłynęła krew. Chuda dziwka pomyślała, że chłopak umiera, pobiegła więc po pomoc. Wróciła z najgrubszą nagą kobietą, jaką Ago kiedykolwiek widział, i w chwili, gdy jego nos wyczuł jej zapach, przestał mu dokuczać.

– Wiem – rzekła olbrzymka, na którą wołano La Matterassina – myślisz, że podobają ci się chude, ale tak naprawdę jesteś amatorem ciała.

Odwróciła się do kościstej koleżanki i, krótko mówiąc, kazała jej spadać; a wtedy, bez ostrzeżenia, nos Aga znowu eksplodował.

– Matko święta – zawołała olbrzymka – jesteś więc niewyżytym draniem, choć taki niby wystraszony. Nie poczujesz się zaspokojony, dopóki nie będziesz miał nas dwóch.

Potem nie dało się go już powstrzymać i nawet il Machia nie krył podziwu.

– Nieważne, jak zaczynasz, ważne, jak kończysz – rzekł z aprobatą. – Jak na gościa, który nie jest zbyt piękny, masz talent godny mistrza.

Kiedy Ago liczył sobie dwadzieścia cztery wiosen, jego miłość do rodzinnego miasta wystawiona została na najcięższą dotąd próbę. Medyceuszy wygnano, burdele pozamykano, a powietrze wypełnił fetor religijnej świętoszkowatości. W tym czasie nasilił się kult „płaczków”, filisterskich fanatyków, o których Ago powiedział cicho w rozmowie z il Machią, że może i urodzili się Florentczykami, ale kiedy polewano im podczas chrztu głowy święconą wodą, musiała wyparować, zanim ich namaściła, jako że palił się w nich ogień piekielny.

– Szatan przysłał nam tych diabłów, żeby ostrzegli nas przed piekielnymi mocami – rzekł w dniu, kiedy nastąpił kres długotrwałych ciemności. – A oni nękali nas przez cztery pieprzone lata. Sutanna świętości skrywa saczek zła, tak jest, kurwa, zawsze.

W dniu, kiedy wypowiadał te słowa, nie musiał już szeptać, ponieważ jego ubóstwiane rodzinne miasto właśnie się odradzało, niczym baśniowy feniks, za sprawą uzdrawiającego ognia. Przywódca „płaczków”, mnich Girolamo, który zamienił życie wszystkich w piekło, przypiekał się piękne pośrodku Piazza delia Signoria, dokładnie w tym samym miejscu, gdzie jego płaczliwa banda próbowała kilka lat wcześniej zamienić piękno w popiół, podpaliwszy zgromadzone tam obrazy i kobiece ozdoby, a nawet lustra, mylnie sądząc, że ludzką miłość do piękna, a nawet samą próżność można zniszczyć w płomieniach hipokryzji.

– Pal się, ty zasrany gnojku – wydzierał się Ago, miotając się wokół płonącego mnicha w sposób, który niezbyt przystawał urzędnikowi, którym wkrótce miał zostać. – Tamten stos podsunął nam pomysł na ten tutaj!

Piżmowy swąd palącego się ciała Girolama Savonaroli ani trochę nie popsuł doskonałego nastroju Aga. Miał dwadzieścia osiem lat i w mieście na nowo otwierały się burdele.

* * *

Mercatrice, meretrice. Ta metropolia zamożnych kupców była też zgodnie ze starą tradycją miastem cudownych rozpustnic. Teraz, kiedy skończyły się dni „płaczków”, prawdziwa natura tego miasta lubieżników i hedonistów znów dała o sobie znać. Świat zamtuzów powracał wielką falą. Swe podwoje otworzył ogromny burdel Macciana w centrum miasta niedaleko Mercato Vecchio i Battistero i proponował na początek niższe stawki, żeby odzyskać dawną pozycję, a na Piazza del Frascato, w samym sercu burdelowej dzielnicy, pojawiły się na nowo tańczące niedźwiedzie i żonglujące karły, przebrane w mundury małpy szkolone, by „ginąć za ojczyznę”, oraz papugi, które pamiętały imiona klientów i wykrzykiwały je na powitanie za każdym razem, gdy się pojawiali. Oczywiście wróciły też kobiety, dzikie słowiańskie nierządnice, melancholijne polskie rozpustnice, głośne rzymskie kokoty, grube niemieckie dziwki, szwajcarskie najemnice, w łóżku równie nieugięte jak ich męskie odpowiedniki na polu bitwy, oraz miejscowe dziewczyny, najlepsze ze wszystkich. Ago nie wierzył w podróże, nawet w łóżku. Odnalazł swe ulubienice, wspaniałe toskańskie okazy, obydwie: a poza kurwą o imieniu Skandal i jej pomagierską La Matterassiną spodobała mu się też niejaka Beatrice Pisana. Przyjęła ona imię Pentezylei, królowej Amazonek, ponieważ urodziła się tylko z jedną piersią, która w ramach rekompensaty była najpiękniejszą piersią w mieście, a zatem – jeśli chodzi o Aga – w całym znanym mu świecie.

Gdy gasło światło dnia, a z nim stos na Piazza delia Signoria, znakomicie wykonawszy swe zadanie, z Macciany i konkurencyjnej strefy rozkoszy, Chiasso de’Buoi, czyli Alei Wron, zaczęła dolatywać muzyka, spłynęła na miasto niczym anioł obwieszczający odrodzenie radości. Ago i il Machia postanowili się zabawić, przeżyć cudowną noc, która miała też być ostatnią nocą ich beztroskiej młodości, ponieważ kiedy szczątki Savonaroli jeszcze się tliły, nowa Rada Osiemdziesięciu wezwała Niccola do palazzo i mianowała go sekretarzem Drugiej Kancelarii zajmującej się polityką zagraniczną Republiki Florenckiej.

Niccolò natychmiast oznajmił przyjacielowi, że jemu też daje pracę.

– Dlaczego mnie? – zapytał Ago. – Nie znoszę rżnąć cudzoziemek.

– Po pierwsze, furbo – odparł il Machia. – Ja będę rżnąć cudzoziemki, a najnudniejszą papierkową robotę zostawię tobie. Po drugie, sam to wszystko przepowiedziałeś, więc teraz nie psiocz, że twoje marzenie się spełnia.

– Kurwa, bugiarone, kutafon z ciebie – rzekł Ago z nieszczęśliwą miną i lewą ręką pokazał mu figę. – Chodźmy się napić, żeby uczcić moją zdolność jasnowidzenia.

Furbo to uliczny cwaniaczek. Przezwisko bugiarone jest bardziej obraźliwe i akurat w przypadku Niccola niezbyt trafne. Ani Ago, ani il Machia nadal nie uprawiali seksu z mężczyznami, przynajmniej niezbyt często, lecz tamtej nocy, kiedy zwolennicy Savonaroli salwowali się ucieczką, a jeśli nie biegali dość szybko, wieszano ich w bocznych uliczkach i stajniach, prawdziwa Florencja wychodziła z ukrycia, a to oznaczało, że mężczyźni znów trzymali się za ręce i całowali niemal na każdym kroku.

– Buonaccorsi i di Romolo mogą wreszcie przestać ukrywać się ze swoją miłością – rzekł il Machia. – A nawiasem mówiąc, ich też zamierzam zatrudnić, żebyś mógł sobie popatrzeć, jak to robią, kiedy ja będę wyjeżdżać w urzędowych sprawach.

– Ci seksualni maniacy nie są w stanie pokazać mi niczego, czego bym już nie widział – odparł Ago – łącznie z tymi ich żałosnymi suszonymi śliwkami w gaciach.

Odnowa i odrodzenie. W miejscowym kościele Aga w Ognissanti, gmachu, do którego zaglądał chętnie tylko wtedy, kiedy rozchodziła się wiadomość, że do świątyni przybyła jakaś wielka kurtyzana, by wystawić na widok publiczny swe wdzięki, wierni przysięgali, że surowa Madonna pędzla Giotta przez całą noc miała szeroko uśmiechniętą twarz. I tamtego wieczoru przed kościołem Orsanmichele, gdzie najwspanialsze kurtyzany znów się modliły, znów ubrane w najstrojniejsze mediolańskie szaty i klejnoty od swych protektorów, Niccola i Agostina zaczepiła Giulietta Veronese, ruffiana, karłowata posłanniczka, a także, jak twierdzili niektórzy, lesbijska kochanka najsłynniejszej florenckiej królowej nocy, Alessandry Fiorentiny. Giulietta z Werony zaprosiła ich na uroczyste otwarcie Domu Marsa, jednego z głównych domów publicznych w mieście, nazwanego tak od zaginionego posągu boga wojny, który stał kiedyś nad rzeką, aż w czasie powodzi poniosły go wezbrane wody Arno. Dom Marsa stał na północnym brzegu rzeki niedaleko Ponte delia Grazie. Zaproszenie ich tam było wydarzeniem niezwykłym. Sieć informatorów pracujących dla La Fiorentiny bez wątpienia działała sprawnie i szybko, ale nawet jeśli dowiedziała się już o awansie il Machii, stanowisko sekretarza Drugiej Kancelarii raczej nie gwarantowało włączenia go do tej najbardziej elitarnej i najstaranniej wyselekcjonowanej grupy wybrańców, jeśli zaś chodzi o zaciągnięcie tam znaczącego jeszcze mniej Aga Vespucciego, był to iście bezprecedensowy przywilej.

Widzieli oczywiście podobiznę Alessandry, ślinili się nad jej licznymi miniaturami, a jej długie jasne włosy przywoływały wspomnienia po nieboszczce Simonetcie, po której śmierci jej obłąkany mąż bezskutecznie starał się o przyjęcie do salonu La Fiorentiny. Najął jednego z najlepszych mezzano w mieście do negocjacji z ruffiana Alessandry. Pośrednik pisał listy miłosne w imieniu Rogatego Marca i wieczorami śpiewał serenady pod oknem Alessandry, a nawet kazał wykaligrafować złotem sonet Petrarki jako specjalny podarek z okazji święta Trzech Króli. Drzwi jej salonu pozostały jednak przed nim zamknięte. „Moja pani – Giulietta Veronese oznajmiła pośrednikowi – nie jest zainteresowana rolą nekrofilskiej fantazji świrniętego rogacza. Powiedz swojemu panu, żeby wyciął dziurę w obrazie nieboszczki żony i w ten sposób sobie dogadzał”.

Tydzień po owej ostatecznej odmowie Marco Vespucci powiesił się. Jego ciało zwisało z Ponte delia Grazie, lecz Alessandra Fiorentina nie widziała go. Zaplatała swe długie złociste pukle przy oknie, zupełnie jakby Marco Ofiara Miłości był niewidzialny, ponieważ Alessandra już dawno opanowała sztukę dostrzegania tylko tego, co chciała widzieć, co stanowiło jedną z niezbędnych umiejętności, jeśli chciało się należeć do grona panów, a nie ofiar tego świata. Jej widzenie tworzyło to miasto. Jeśli cię nie widziała, nie istniałeś. Marco Vespucci umierający niewidzialnie pod jej oknem przeżył drugą śmierć pod jej wymazującym spojrzeniem.

Dawniej, dziesięć lat wcześniej, w pełnym rozkwicie jej młodości, Niccolò i Ago wielbili Alessandrę, gdy odpoczywała na otwartym balkonie i wyglądała na Arno, wsparta na czerwonej aksamitnej poduszce, żeby cały świat mógł podziwiać jej szlachetny décolletage, udając przy tym, że czyta książkę, którą prawdopodobnie był Dekameron Boccaccia. Purytańskie lata najwyraźniej nie podkopały jej urody ani pozycji. Była teraz właścicielką własnego pałacu, królową tak zwanego Domu Marsa, i miała brylować tego wieczoru w piano nobile.

– Pospólstwo – instruowała Giulietta Veronese – może się bawić w kasynie na parterze.

Przez dziewięć lat rządów „płaczków” karlica Giulietta, żeby jakoś związać koniec z końcem, pracowała jako fryzjerka, wróżyła i przyrządzała miłosne mikstury. Krążyły pogłoski, że otwierała groby i kradła pępowiny zmarłych noworodków, wycinała błony dziewicze z trupów dziewcząt i wyłuskiwała gałki oczne nieboszczykom, a potem wykorzystywała je do swych niecnych praktyk. Ago chciał jej wygarnąć, że jest ostatnią osobą, która powinna mu, kurwa, mówić o pospólstwie, ale il Machia w ostatniej chwili go uszczypnął, na tyle mocno, by ten zapomniał, co ma powiedzieć, i postanowił ukatrupić zamiast tego Niccola Machiavellego. O tym też szybko zapomniał, ponieważ wiedźma z Werony przekazywała im kolejne instrukcje.

– Przynieście jej wiersze – powiedziała. – Lubi poezję, nie kwiaty. Kwiatów ma w bród. Przynieście jej najnowsze wiersze Sannazara bądź Cecca d’Ascoli albo dobrze się nauczcie jednego z madrygałów Parabosca i zaproponujcie odśpiewanie go. Strzeżcie się. Jeśli będziecie fałszować, dostaniecie od niej po twarzy. Nie zanudźcie jej, inaczej jeden z jej młodych faworytów wyrzuci was przez okno jak nieznośną zabawkę. Nie nagabujcie jej, bo jej opiekun każe was zadźgać w bocznej uliczce, zanim wrócicie do domu. Zaprasza się was tylko z jednego powodu. Nie wkraczajcie na teren, po którym stąpać wam nie wolno.

– Skąd więc to zaproszenie? – spytał il Machia.

– Sama wam powie – odparła złośliwie jędza z Werony – jak będzie jej się chciało.

* * *

Do Akbara Wielkiego dotarła wiadomość o szybkim awansie prostytutek zwanych Kościotrupką i Materacją, które z pospolitych kurew przy bramie Hatjapul stały się renomowanymi kurtyzanami z własną rezydencją nad jeziorem.

– Ich sukces jest postrzegany przez ludzi jako oznaka wpływów ulubieńca tych pań, cudzoziemca Vespucciego, który preferuje problematyczny tytuł Mogora dell’Amore – poinformował go Abul Fazl. – Co do źródła kapitału koniecznego do zainicjowania takiego przedsięwzięcia, można tylko spekulować.

Umar Ajjar niezależnie potwierdził popularność tak zwanego Domu Skandy, którego nazwa wzięła się od imienia hinduskiego boga wojny, „ponieważ – jak powtarzano w domach wielmożów w Dolnym Sikri – kiedy przychodzi się mocować z tymi paniami, bardziej to przypomina zapasy niźli uprawianie miłości”. Umar donosił, że nadworny geniusz muzyczny Tansen posunął się do skomponowania ragi na cześć tych dwóch pań, ragi dipak, której nazwa wzięła się stąd, że kiedy po raz pierwszy zagrał ten utwór w Domu Skandy, czar melodii sprawił, że zgaszone lampy buchnęły ogniem.

W swoich snach cesarz również odwiedzał ten burdel, który w nocnej krainie stał na brzegu nieznanej rzeki w obcym kraju, nie nad jego jeziorem. Było jasne, że Mogor dell’Amore też jest pod wpływem snu na jawie, bo przecież właśnie on przeniósł te nierządnice na drugi koniec świata, nad Arno, w swojej opowieści. „Wszyscy mężczyźni kłamią, gdy mówią o dziwkach”, pomyślał Akbar i wybaczył mu. Miał ważniejsze zmartwienia.

Kiedy człowiek śni o poszukiwaniu miłości, jest to pewny znak, że miłość utracił, kiedy więc cesarz zbudził się ze snu, był wzburzony. Następnej nocy odnalazł Dźodhę i posiadł ją z pasją, której brakowało w ich zbliżeniach, odkąd wrócił z wojen. Zastanawiała się, kiedy odszedł posłuchać opowieści cudzoziemca, czy ta dzika namiętność była dowodem jego powrotu czy też zapowiedzią pożegnania.

* * *

– Kobieta, żeby zadowolić mężczyznę – rzekł cesarz – koniecznie musi umieć śpiewać. Powinna umieć grać na instrumentach muzycznych, tańczyć i te wszystkie trzy rzeczy wykonywać równocześnie, jeśli zostanie o to poproszona: śpiewać, tańczyć i grać na flecie albo wygrywać melodię smyczkiem. Powinna dobrze pisać, dobrze rysować, po mistrzowsku wykonywać tatuaże i pozwolić na wytatuowanie dowolnej części ciała zgodnie z życzeniem mężczyzny. Powinna znać mowę kwiatów, kiedy dekoruje łoża i kanapy, a nawet kiedy dekoruje ziemię: wiśnia znaczy lojalność, narcyz radość, lotos czystość i prawdę. Wierzba to kobieta, a peonia – mężczyzna. Pąki granatowca przynoszą płodność, oliwki zaszczyty, a sosnowe szyszki długie życie i bogactwo. Należy zawsze unikać powoju, bo zapowiada śmierć.

W cesarskim haremie konkubiny przebywały w czerwonych kamiennych pomieszczeniach zmiękczonych grubymi poduchami. Ich pokoje ciągnęły się zwartymi rzędami – jakby były armią miłości albo żywym inwentarzem – wokół centralnego dziedzińca, nad którym ozdobiony lusterkami baldachim osłaniał harem przed słońcem i niegodnymi spojrzeniami. Pewnego dnia Mogor dostąpił przywileju towarzyszenia Akbarowi podczas wizyty w tym ukrytym świecie. Za nim kroczył smukły eunuch, którego ciała nie bezcześcił ani jeden włosek. Był to Umar Ajjar; nie miał brwi, jego głowa lśniła jak hełm, skórę miał niepomarszczoną i miękką. Niemożliwością było ustalenie jego wieku, choć Mogor wyczuł natychmiast, że ten delikatny chłopiec zabiłby człowieka bez żadnych skrupułów, odciąłby głowę najlepszemu przyjacielowi, gdyby takie było życzenie cesarza. Kobiety z haremu poruszały się wokół nich w sposób, który Mogorowi przywodził na myśl podróże gwiazd, pętle i obroty ciał niebieskich wirujących wokół – tak! – Słońca. Powiedział cesarzowi o nowym, heliocentrycznym modelu wszechświata, zniżając głos, ponieważ w jego kraju za szerzenie podobnych teorii wciąż można było trafić na stos za herezję. Takich rzeczy wykrzykiwać nie należało, nawet jeśli papież nie mógł go usłyszeć tutaj, w haremie Wielkiego Mogoła.

Akbar roześmiał się.

– Wiedziano o tym od setek lat! Ależ zacofana wydaje się ta wasza odrodzona Europa, jak niemowlę wyrzucające grzechotkę z łóżeczka, bo nie chce, żeby hałasowała.

Mogor przyjął te słowa krytyki i zmienił temat.

– Chciałem tylko powiedzieć, że Wasza Wysokość jest słońcem, a to są wasze satelity – rzekł.

Cesarz rąbnął go w plecy.

– Przynajmniej w dziedzinie pochlebstw możesz nas czegoś nauczyć. Powiemy naszemu mistrzowi Bhaktiemu Ram Dźajnowi, żeby przyszedł i odebrał od ciebie kilka wskazówek.

Po cichu, powoli, jak istoty ze snu, konkubiny krążyły wokół nich i kołysały biodrami. Mieszały powietrze wokół cesarza i zamieniały je w magiczną zupę przyprawioną korzeniami podniety. Nikomu się nie spieszyło. Cesarz miał władzę nad wszystkim. Sam czas można było rozciągnąć bądź zatrzymać. Czasu było mnóstwo.

– W sztukach barwienia, farbowania, malowania i zdobienia zębów, ubrań, paznokci i ciała kobieta powinna być niezrównana – ciągnął cesarz, a jego mowę spowolniło pożądanie. W dzbanach ze złocistego szkła wniesiono wino, które pił nierozsądnie dużymi łykami. Sprowadzono fajkę, po czym w jego źrenicach pojawił się opiumowy dym. Konkubiny były teraz bliżej, zacieśniały kręgi, ich ciała zaczęły muskać skórę cesarza i jego gościa. W towarzystwie cesarza było się jednodniowym cesarzem. Jego przywileje stawały się także twoimi. – Kobieta powinna umieć grać na kieliszkach wypełnionych do różnych wysokości płynami – mamrotał cesarz. – Powinna umieć wtapiać w podłogę witraże. Powinna umieć malować, przycinać i wieszać obrazy; powinna wiedzieć, jak zrobić naszyjnik, różaniec, girlandę lub wieniec; i jak przechowywać i gromadzić wodę. Powinna mieć wiedzę na temat zapachów. I na temat ozdób na uszy. Powinna też umieć grać w przedstawieniach teatralnych i je wystawiać i powinna mieć szybkie i pewne dłonie, umieć gotować, przyrządzać lemoniadę i sorbet, nosić klejnoty i wiązać mężczyźnie turban. I oczywiście powinna się znać na magii. Kobieta, która posiada te nieliczne umiejętności, jest niemal równa prymitywnemu i niedouczonemu mężczyźnie.

Konkubiny stopiły się w jedną nadnaturalną Kobietę, złożoną Konkubinę, która otaczała obydwu mężczyzn ze wszystkich stron, zalewając ich miłością. Eunuch wymknął się już z kręgu planet pożądania. Ta jedna kobieta o wielu ramionach i nieskończonych możliwościach, ta Konkubina, uciszyła ich języki, a jej miękkość dotykała ich twardości. Mogor oddał się jej. Myślał o innych kobietach z daleka i sprzed lat, o Simonetcie Vespucci i Alessandrze Fiorentinie, i o kobiecie, której historię przybył opowiedzieć. One też były częścią Konkubiny.

– W moim mieście – powiedział dużo później, spoczywając na poduszkach spowity melancholią kobiet po miłosnym akcie – dobrze wychowana kobieta powinna być rozważna i cnotliwa i nie wolno jej stać się tematem plotek. Taka kobieta musi być skromna i cicha, szczera i łagodna. Kiedy tańczy, nie powinna wykonywać gwałtownych ruchów, a kiedy gra, powinna unikać zadęcia instrumentów dętych i bębnienia bębnów. Powinna się oszczędnie malować, a włosy trefić w nie nazbyt wymyślny sposób.

Cesarz, choć prawie już spał, wydał z siebie odgłos obrzydzenia.

– W takim razie ich mężczyźni muszą umierać z nudów – oświadczył.

– Ach, ale kurtyzana – rzekł Mogor – spełnia wszystkie wasze wymogi, może tylko z wyjątkiem tej sprawy z witrażami.

– Nigdy nie kochaj się z kobietą, która nie radzi sobie z witrażami – oznajmił uroczyście cesarz, nie sugerując ani trochę, by miał żartować. – Taka kobieta to niedouczona jędza.

* * *

Tamtej nocy Agostino Vespucci zakochał się po raz pierwszy i zrozumiał, że adoracja jest także rodzajem podróży, że choćby się upierał i nie chciał wyjeżdżać z rodzinnego miasta, jest skazany jak wszyscy jego wojażujący przyjaciele na przemierzanie dróg, których nie zna, ścieżek serca, które zawiodą go do miejsc niebezpiecznych, gdzie będzie musiał stawić czoło demonom lub smokom i ryzykować nie tylko utratę życia, ale i duszy. Przez niedbale odemknięte drzwi dostrzegł La Fiorentinę w jej prywatnym buduarze – spoczywała na złoconym szezlongu pośród grupki najznamienitszych Florentczyków i leniwie pozwalała, by jej stały klient Francesco del Nero całował jej lewą pierś, a mały biały kudłaty piesek pokojowy lizał prawy sutek – i w tym momencie było już po nim, wiedział, że nie ma dla niego innej kobiety. Francesco del Nero był kuzynem il Machii i może dlatego zostali zaproszeni, ale w tym momencie nie obchodziło to Aga, był gotów zadusić drania na miejscu, tak, i tego pieprzonego kundla też. Żeby zdobyć La Fiorentinę, musiałby pokonać wielu takich rywali, tak, do tego zbić fortunę, i gdy droga ku przyszłości rozwinęła się przed nim jak dywan, poczuł, jak opuszcza go młodzieńcza niefrasobliwość. Jej miejsce zajęło nowe postanowienie, mocne i zahartowane jak toledańskie ostrze.

– Będzie moja – wyszeptał do il Machii.

Jego przyjaciel sprawiał wrażenie rozbawionego.

– W dniu, kiedy ja zostanę papieżem – zażartował – Alessandra Fiorentina zaprosi cię do łóżka. Popatrz na siebie. Nie jesteś typem, w którym zakochują się piękne kobiety. Takich jak ty wysyłają na posyłki, na takich jak ty wycierają buty.

– Idź do diabła – odparł Ago. – Twoim przekleństwem jest, kurwa, to, że widzisz świat zbyt wyraźnie, do tego bez krzty współczucia, a potem nie możesz niczego zatrzymać dla siebie, musisz wszystko z siebie wyrzucić i masz w nosie, co poczują inni. Idź i zwal konia choremu kozłowi.

Il Machia uniósł przypominające skrzydła nietoperza brwi, jak gdyby chciał przyznać, że posunął się za daleko, i pocałował przyjaciela w obydwa policzki.

– Wybacz mi – poprosił z żalem w głosie. – Masz rację. Młody, dwudziestoośmioletni mężczyzna, który nie jest szczególnie wysoki, który już traci włosy, którego ciało jest kolekcją miękkich poduszek wciśniętych w za małą poszewkę, który nie pamięta żadnych wierszy prócz tych sprośnych i którego język jest synonimem wulgarności, właśnie ktoś taki sprawi, że królowa Alessandra rozłoży przed nim nogi.

Ago nieszczęśliwie pokręcił głową.

– Powiem ci, jaki ze mnie kutas – rzekł. – Zależy mi nie tylko na jej ciele. Zależy mi na jej pieprzonym sercu.

W wysoko sklepionym salonie Alessandry Fiorentiny, pod kopulastym sufitem z freskami skrzydlatych cherubinów na błękitnym niebie wokół materaca z chmur, gdzie Afrodyta kochała się z Aresem, Agostino Vespucci przysłuchiwał się boskiej muzyce Niemca Heinricha Zinka, największego mistrza cornetto curvo w całej Italii, i poczuł, jak gdyby oświetlił go promień słońca o północy, i zamienił się znowu w tamtego skamieniałego ze strachu prawiczka sprzed lat, który siedział na łóżku chudej dziwki i czytał jej wiersze ówczesnych wielkich poetów, a potem, kiedy postanowiła przejść do rzeczy, zaczął się czerwienić i kichać. La Fiorentiny nigdzie nie było widać i pod jej nieobecność stał z czapką w dłoniach przy niewielkiej fontannie, nie potrafiąc przyłączyć się do rozgrywającej się wokół niego orgii. Il Machia zostawił go na jakiś czas i pobiegł do lasku trompe-l’oeil z parą nagich driad. Ciało ciążyło Agowi. Był zjawą podczas uczty. Był jedynym żywym w domu orgiastycznych duchów. Czuł się niezdarny, smutny i samotny.

W odrodzonym mieście nikt nie spał tej nocy. Muzyka wypełniała powietrze, ulice, tawerny, domy o podejrzanej i te o dobrej reputacji, targowiska i klasztory, wszędzie kwitła miłość. Posągi bogów zstąpiły z ukwieconych alkierzy i dołączyły do igraszek, a potem swą zimną marmurową nagość przyciskały do ciepłych ludzkich ciał. Nawet zwierzęta i ptaki pojęły, co się dzieje, i zabrały się ochoczo do rzeczy. Szczury kopulowały ze sobą w cieniu mostów, a nietoperze robiły w dzwonnicach to, co akurat lubią robić nietoperze. Jakiś mężczyzna biegał po ulicach nagi i bił radośnie w dzwonek.

– Otrzyjcie oczy i rozepnijcie spodnie – krzyczał – albowiem czas łez przeminął.

Ago Vespucci w Domu Marsa usłyszał ten dzwonek w oddali i ogarnął go niewytłumaczalny lęk. Chwilę później zrozumiał, że to trwoga przed mijającym życiem, życiem przeciekającym mu przez palce, gdy stał tam sparaliżowany i samotny. Czuł, jak gdyby w tej jednej chwili mogło minąć dwadzieścia lat, jak gdyby mogła go ponieść muzyka, bezradnego, ku przyszłości paraliżu i porażki, kiedy sam czas całkowicie się zatrzyma, zmiażdżony ciężarem jego bólu.

W końcu ruffiana Giulietta Veronese skinęła na niego.

– Masz szczęście, ty taki owaki – powiedziała. – Chociaż spędziła cudowną noc, wielką noc, La Fiorentina mówi, że teraz zechce przyjąć ciebie i twego niewyżytego przyjaciela.

Ago Vespucci wpadł z krzykiem do komnaty z malowanym lasem, ściągnął il Machię z driad, cisnął mu ubranie i wciąż ubierającego się zawlókł w stronę magicznej komnaty, gdzie czekała piękna Alessandra.

W sanktuarium wielkiej kurtyzany spali miejscy dygnitarze, zaspokojeni, w dezabilu, na aksamitnych kanapach, z kończynami lubieżnie oplecionymi wokół spoczywających ciał nagich nierządnic, które tworzyły trupę asystentek Alessandry, jej drugi plan, tańczyły goło dla dostojników, aż ci zapominali o swej dostojności i zamieniali się w wyjące wilki. Łoże La Fiorentiny było natomiast puste, pościel nieskazitelnie czysta i serce Aga zabiło trochę mocniej głupią nadzieją. Nie ma kochanka. Czeka na ciebie. Tymczasem promienna Alessandra nie myślała o uciechach ciała. Spoczywała na nieskalanym łożu i posilała się winogronami z misy, ubrana tylko w swe złociste pukle, i jedynie w znikomy sposób dała po sobie poznać, że zauważyła ich wejście do buduaru w towarzystwie jej miniaturowego psa obronnego. Stali i czekali. Po chwili przemówiła wreszcie, cicho, jak gdyby opowiadała sobie bajkę do poduszki.

– Na początku – mamrotała w zamyśleniu – było trzech przyjaciół, Niccolò „il Machia”, Agostino Vespucci i Antonino Argalia. Ich chłopięcym światem był czarodziejski las. Potem rodziców Nina zabrała zaraza. Wyjechał szukać szczęścia gdzie indziej, i od tamtej pory go nie widzieli.

Kiedy usłyszeli te słowa, obaj mężczyźni zapomnieli o teraźniejszości i zanurzyli się we wspomnieniach. Matka Niccola, Bartolomea z domu Nelli, która leczyła choroby za pomocą mamałygi, zmarła nagle niedługo po tym, jak dziewięcioletni osierocony Argalia ruszył do Genui w poszukiwaniu zajęcia w uzbrojonych w arkebuzy oddziałach pod wodzą condottiere Andrei Dorii. Ojciec Niccola, Bernardo, starał się, jak mógł, nagotował leczniczej polenty, lecz Bartolomea i tak zmarła, rozpalona i rozdygotana, i od tej pory Bernardo nie był już tym samym człowiekiem. Pędził teraz czas w majątku w Percussinie, z trudem wiążąc koniec z końcem i obwiniając się za brak biegłości w gotowaniu, która mogła ocalić życie żonie. „Gdybym tylko uważał – powtarzał ze sto razy dziennie – znałbym odpowiedni przepis. A ja pokryłem jej biedne ciało bezużyteczną gorącą papką, opuściła mnie więc z obrzydzeniem”. I kiedy il Machia wracał myślami do nieżyjącej matki i załamanego ojca, Ago wspominał dzień, gdy opuścił ich Argalia, wyglądając jak zwykły włóczęga, z tobołkiem zawierającym cały jego dobytek na końcu wspartego na ramieniu drąga.

– Dzień, kiedy od nas odszedł – powiedział na głos – był dniem, kiedy przestaliśmy być dziećmi.

Nie o tym jednak myślał, a przynajmniej nie tylko o tym. Tego dnia znaleźliśmy też korzeń mandragory, dodał w myślach i zaczął mu kiełkować plan, który miał uczynić Alessandrę Fiorentinę niewolnicą jego miłości do końca życia.

Ich zamyślenie zirytowało Alessandrę, zbyt była jednak wyniosła, żeby to po sobie pokazać.

– Ale z was para zimnych drani – beształa ich kurtyzana, nie podnosząc niskiego, matowego, obojętnego głosu. – Czy imię waszego zaginionego przyjaciela nic dla was nie znaczy, choć nie słyszeliście go od dziewiętnastu lat?

Ago Vespucci czuł się zbyt onieśmielony, żeby odpowiedzieć, ale faktem było, że dziewiętnaście lat to szmat czasu. Kochali Argalię i utracili go, a potem miesiącami, a nawet latami, liczyli na jakieś wieści. W końcu obaj przestali o nim wspominać, jeden i drugi przekonany, że milczenie Argalii musi oznaczać, iż ich przyjaciel nie żyje. Żaden z nich nie chciał spojrzeć prawdzie w oczy. Każdy z nich ukrył więc Argalię głęboko w sobie, sądząc, że dopóki pozostanie tematem tabu, istnieje szansa, że żyje. Potem jednak dorośli, a on przepadł w nich, rozpłynął się, stał się niewypowiedzianym imieniem. Trudno im było teraz powołać go znowu do życia.

Na początku było trzech przyjaciół i każdy z nich ruszył w podróż. Ago, który nie znosił podróży, musiał podążać kamienistą drogą miłości. Il Machia był dużo bardziej od niego atrakcyjnym mężczyzną, najbardziej wszak interesowała go pogoń za władzą, która była pewniejszym afrodyzjakiem niż jakikolwiek czarodziejski korzeń. A Argalia, Argalia przepadł w niebiosach, był ich wędrującą gwiazdą...

– Wieści są złe? – Niccolò spytał Alessandrę. – Wybacz nam, pani. Obawialiśmy się tej chwili od wielu lat.

Alessandra wskazała ruchem ręki boczne drzwi.

– Zabierz ich do niej – rozkazała Giulietcie Veronese. – Jestem zbyt znużona, żeby teraz odpowiadać na te wszystkie pytania.

I w tym momencie zapadła w sen, jej głowa spoczęła na wyprostowanym prawym ramieniu, a z jej idealnie ukształtowanego noska wydobył się nikły cień chrapnięcia.

– Słyszeliście – rzuciła ostro karlica Giulietta. – No już, ruszajcie się. – Po czym, łagodniejąc nieco, dodała: – Wszystkie odpowiedzi znajdziecie tam.

Za drzwiami krył się kolejny alkierz, lecz kobieta w tej komnacie nie była ani naga, ani nie spoczywała w pozycji leżącej. Światło było tam słabe – w świeczniku na ścianie dopalała się pojedyncza świeca – i gdy ich wzrok przyzwyczaił się do mroku, ujrzeli stojącą przed nimi odaliskę królewskiej postury, z odsłoniętym brzuchem, ubraną w obcisły stanik i luźne pantalony, z dłońmi splecionymi na piersiach.

– Głupia suka – syknęła Giulietta Veronese – chyba jej się wydaje, że wciąż jest w osmańskim haremie i nie może się pogodzić z faktami.

Zbliżyła się do odaliski, która była prawie dwa razy od niej wyższa, i krzyknęła mniej więcej z poziomu jej pępka.

– Zostałaś pojmana przez piratów! Pirates! Już dwa tygodnie temu – il y a déja deux semaines – sprzedali cię na targu niewolników w Wenecji! Un marché des esclaves! Rozumiesz? Słyszysz, co się do ciebie mówi? Est-ce que tu comprends ce que je te dis? – Odwróciła się do Aga oraz il Machii. – Jej właściciel dał ją nam na próbę, a my wciąż się zastanawiamy. Ślicznotka z niej, nie powiem, piersi, zadek, wszystko ładne – karlica lubieżnie obmacywała nieruchomą kobietę – ale dziwna jest, bez dwóch zdań.

– Jak się nazywa? – zapytał Ago. – Dlaczego zwraca się pani do niej po francusku? Dlaczego wygląda, jakby skamieniała?

– Słyszeliśmy o francuskiej księżniczce porwanej przez Turków – wyjaśniła Giulietta Veronese, krążąc wokół milczącej kobiety jak drapieżnik. – Ale to tylko legenda, pomyśleliśmy. Może to ona. A może nie. Mówi po francusku, to na pewno. Na prawdziwe imię jednak nie reaguje. Kiedy ją zapytać, jak się nazywa, mówi: „Jestem pałacem pamięci”. Sami ją zapytajcie. No już. Co? Strach was obleciał?

– Qui êtes-vous, mademoiselle? – zapytał il Machia jak najuprzejmiej, na co kamienna kobieta odpowiedziała:

– Je suis le palais des souvenirs.

– Widzicie? – zapiała triumfalnie Giulietta. – Jakby nie była już osobą. Jakby była jakimś miejscem.

– Co ją łączy z Argalią? – chciał wiedzieć Ago.

Odaliska drgnęła, jak gdyby zaraz miała przemówić, ale znów znieruchomiała.

– To było tak – zaczęła Giulietta Veronese. – Kiedy się tu zjawiła, w ogóle nie chciała nic mówić. Jak pałac z zamkniętymi drzwiami i oknami. Potem moja pani zapytała ją: „Wiesz, gdzie jesteś?” Powtórzyłam oczywiście est-ce que tu sais où tu es, a kiedy moja pani dodała: jesteś we Florencji”, to zadziałało jak przekręcenie klucza. „W tym pałacu znajduje się komnata o tej nazwie”, powiedziała i zaczęła wykonywać drobne, niezrozumiałe ruchy, jak osoba, która maszeruje w miejscu, jak gdyby w myślach gdzieś się wybierała. A potem powiedziała coś, co sprawiło, że moja pani posłała mnie po was.

– Co powiedziała? – zażądał odpowiedzi Ago.

– Sami posłuchajcie – odparła Giulietta Veronese. Po czym, odwróciwszy się do zasłoniętej kobiety, zapytała: – Qu’est-ce que tu connais de Florence? Qu’est-ce que se trouve dans cette chambre du palais?

Młoda niewolnica natychmiast zaczęła się poruszać, jak gdyby kroczyła korytarzami, skręcała, przechodziła przez drzwi, nie ruszając się ani przez chwilę z miejsca. I w końcu przemówiła:

– Na początku – rzekła doskonale po włosku – było trzech przyjaciół, Niccolò il Machia, Agostino Vespucci i Antonino Argalia. Ich chłopięcym światem był zaczarowany las.

Ago zadrżał.

– Skąd ona o tym wie? Gdzie mogła o tym usłyszeć? – pytał ze zdumieniem.

Il Machia domyślił się odpowiedzi. Jej część znajdowała się w tomach z niewielkiej i wysoko cenionej biblioteki ojca. (Bernardo nie był człowiekiem zamożnym i na książki trudno było wygospodarować pieniądze, decyzji o kupnie kolejnego tytułu nigdy więc nie podejmowano pochopnie.) Obok ulubionej książki Niccola, Ab Urbe condita Tytusa Liwiusza, stało De oratore Cycerona, a dalej Rhetorica ad Herennium, cienki wolumin anonimowego autora.

– Według Cycerona – przypominał sobie Niccolò – tę technikę wymyślił Grek, Symonides z Keos, który wyszedł właśnie z uroczystej kolacji z udziałem ważnych osobistości, a wtedy zapadł się dach i wszyscy zginęli. Kiedy go zapytano, kto tam był, udało mu się zidentyfikować wszystkich w ten sposób, że przypominał sobie, gdzie kto siedział przy stole.

– Jaką technikę? – zapytał Ago.

– W Rhetorica używa się tej samej nazwy, pałac pamięci – odpowiedział il Machia. – Wznosisz w głowie gmach, uczysz się po nim poruszać, a potem zaczynasz przypisywać wspomnienia różnym jego elementom: meblom, dekoracjom, czemu tylko zechcesz. Jeśli przypiszesz wspomnienia konkretnym miejscom, możesz zapamiętać bardzo wiele, chodząc po tym budynku w myślach.

– Ale ta kobieta nazywa samą siebie pałacem – zaoponował Ago. – Jak gdyby jej fizyczna postać była gmachem, z którym związano te wspomnienia.

– W takim razie ktoś zadał sobie wiele trudu – rzekł il Machia – żeby zbudować pałac pamięci rozmiarów całego ludzkiego mózgu. Tej młodej kobiecie usunięto własne wspomnienia albo przeniesiono je na najwyższy poziom pałacu pamięci wzniesionego w jej głowie i stała się skarbnicą wszystkiego, co na życzenie jej pana miało zostać zapamiętane. Co wiemy o osmańskim dworze? Może jest to powszechny zwyczaj wśród Turków albo był to tyrański kaprys jakiegoś wielmoży lub któregoś z jego faworytów. Przypuśćmy, że nasz przyjaciel Argalia był tym faworytem... przypuśćmy, że to on był architektem, przynajmniej tej konkretnej komnaty w pałacu Pamięci... przypuśćmy nawet, że architektem był ktoś, kto go dobrze znał. W obu przypadkach musimy dojść do wniosku, że ukochany towarzysz naszego dzieciństwa wciąż żyje albo żył do niedawna.

– Uwaga – wtrącił Ago – ona zaraz znów przemówi.

– Żył kiedyś książę imieniem Arkalia – obwieścił pałac pamięci. – Wielki wojownik uzbrojony w czarodziejską broń, który w swej świcie miał czterech przerażających olbrzymów. Był też najprzystojniejszym mężczyzną na świecie.

– Arkalia, czyli Argalia – rzekł il Machia, teraz już bardzo wzburzony. – Wygląda na to, że chodzi o naszego przyjaciela.

– Arkalia Turek – dodał pałac pamięci. – Mistrz Czarodziejskiej Kopii.

– A to skończony drań – rzekł Ago Vespucci z podziwem. – Zrobił to, co zapowiedział. Przeszedł na drugą stronę.

12

Przy drodze
do Genui stała
pusta oberża

Przy drodze do Genui stała pusta oberża z zaciemnionymi oknami i otwartymi drzwiami, porzucona przez oberżystę, jego żonę, dzieci i gości, a wszystko z winy Na Wpół Martwego Olbrzyma, który niedawno wprowadził się na pięterko. Według Nina Argalii, który opowiadał tę historię, olbrzym był na wpół martwy, bo choć za dnia był martwy całkowicie, ku przerażeniu wszystkich ożywał w nocy. „Jeśli tam przenocujesz, na pewno cię połknie”, przestrzegli małego Argalię sąsiedzi, kiedy tamtędy przechodził; jednak Argalia nie czuł strachu, wszedł do oberży i zjadł samotnie solidny posiłek. Kiedy olbrzym ożył tej nocy, ujrzał Argalię i zakrzyknął: „Aha! Smaczny kąsek! Znakomicie!” Argalia odparł na to: „Jeśli mnie pożresz, nie poznasz mojego sekretu”. Olbrzym był ciekawy, ale i głupi, jak to często bywa z olbrzymami, powiedział więc: „Zdradź mi swój sekret, przekąseczko, a obiecuję, że cię nie zjem, dopóki mi go nie wyjawisz”. Argalia skłonił się nisko i zaczął: „Mój sekret jest ukryty w tym kominie – rzekł – a kto pierwszy się tam dostanie, będzie najbogatszym chłopcem na świecie”. „Albo olbrzymem”, poprawił go Na Wpół Martwy Olbrzym. „Albo olbrzymem – zgodził się Argalia, a w jego głosie pobrzmiewało zwątpienie. – Ale jesteś za wielki, żeby się tam zmieścić”. „Czy to wielki skarb?” – zapytał olbrzym. „Największy na świecie – odparł Argalia – dlatego mądry książę, który zgromadził te skarby, ukrył je w kominie skromnej przydrożnej oberży, nikomu bowiem nie przyszłoby do głowy, że tak wielki monarcha mógłby skorzystać z tak głupiej kryjówki”. „Książęta to durnie”, stwierdził Na Wpół Martwy Olbrzym. „W przeciwieństwie do olbrzymów”, dodał zapobiegliwie Argalia. „Właśnie”, przytaknął olbrzym i zaczął się wciskać do komina. „Jesteś za duży – westchnął Argalia – tak jak się obawiałem. Niedobrze”. Olbrzym zawołał: „Do diaska, jeszcze nie skończyłem”, po czym oderwał sobie jedno ramię. „Teraz już nie jestem taki szeroki, hę?” rzucił, wciąż jednak nie był w stanie wepchnąć się do komina. „Może gdybyś sobie odgryzł drugie”, zasugerował Argalia i olbrzym natychmiast schrupał swymi potężnymi szczękami pozostałe ramię, jakby to była barania pręga. Ale nawet wtedy ta wielka bestia nie była wystarczająco wąska. „Mam pomysł – rzekł Argalia – a gdybyś tak wrzucił do komina swoją głowę, żeby sprawdziła, co tam jest?” „Nie mam już ramion, przekąseczko – poskarżył się ze smutkiem olbrzym – więc choć pomysł jest wyborny, sam sobie łba nie odetnę”. „Pozwól”, odparł sprytnie Argalia i wziąwszy do ręki rzeźniczy tasak, wskoczył na stół i – ciach – przeciął szyję kolosa jednym płynnym ruchem. Kiedy właściciel oberży, jego żona, rodzina i wszyscy goście (którzy spędzili noc w pobliskim rowie) dowiedzieli się, że Argalia pozbawił głowy Na Wpół Martwego Olbrzyma, który był teraz całkowicie nieżywy, zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, zapytali, czy nie wyratowałby ich z opresji raz jeszcze i ściął także pazernego księcia z pobliskiego U., który uprzykrzał im życie. „Sami rozwiązujcie swoje problemy – powiedział Argalia. – To nie moja sprawa. Mnie zależało tylko na spokojnym śnie w nocy. Teraz ruszam dalej, żeby wypłynąć z admirałem Andreą Dorią i zdobyć fortunę”. I po tych słowach zostawił ich, ruszając za swym przeznaczeniem...

Ta historia była kompletnie nieprawdziwa, ale nieprawdziwość nieprawdziwych opowieści niekiedy się przydaje w prawdziwym świecie i właśnie historie tego typu – improwizowane wersje niekończącego się strumienia opowieści, których nauczył się od przyjaciela, Aga Vespucciego – uratowały małemu Ninowi Argalii głowę, kiedy znaleziono go ukrywającego się pod koją na dziobówce okrętu flagowego Andrei Dorii. Okazało się, że wcześniej miał nieaktualne informacje – Francuzi zostali już wyparci przez Złotą Kompanię – i kiedy usłyszał, że Doria wyrusza na bój z Turkami, wiedział, że nadszedł czas na drastyczne kroki. Osiem tryrem pełnych brutalnych najemników uzbrojonych w arkebuzy, kordy, pistolety, garoty, sztylety, bicze i wulgaryzmy już od dwóch dni było na morzu, kiedy wygłodniałego huncwota zaciągnięto za ucho przed oblicze samego wielkiego condottiere. Argalia wyglądał jak brudna szmaciana lalka, ubrany w szmaty i przyciskający do piersi szmaciane zawiniątko. Niestety Andrea Doria nie był człowiekiem dobrego charakteru. Pozbawiony wszelkich skrupułów, zdolny był do czynów wielkiej podłości. Był tyranem, do tego próżnym. Jego żądna krwi armia najemników powstałaby przeciw niemu już dawno, gdyby nie to, że był wspaniałym dowódcą, wielkim mistrzem strategii i prawie zupełnie nie czuł strachu. Krótko mówiąc, był potworem, a kiedy coś go rozeźliło, wyglądał tak samo niebezpiecznie jak każdy olbrzym, na wpół martwy bądź nie.

– Masz dwie minuty – zwrócił się do chłopca – żeby podać mi choć jeden powód, dlaczego miałbym nie wyrzucić cię od razu za burtę.

Argalia spojrzał mu prosto w oczy.

– To byłoby nadzwyczaj nierozsądne z waszej strony – skłamał – jestem bowiem osobą o przebogatym doświadczeniu. Przemierzyłem świat, szukając szczęścia, i podczas tych wojaży ściąłem głowę olbrzymowi – ciach! – ukatrupiłem Czarodzieja Bez Duszy i poznałem tajemnice jego zaklęć, opanowałem też język węży. Poznałem króla ryb i mieszkałem w domu kobiety mającej siedemdziesięciu synów i tylko jeden czajnik. Mogę w każdej chwili przemienić się w lwa, sokoła, psa albo mrówkę, mogę więc służyć wam siłą lwa, szpiegować dla was okiem sokoła, okazywać wam lojalność psa albo ukryć się Przed wami, przybierając tycie rozmiary mrówki, abyście nie ujrzeli swego zabójcy, gdy wpełza do waszego ucha i was truje. Krótko mówiąc, nie należy mi się sprzeciwiać. Jestem mały, godzien jednak pańskiego towarzystwa, ponieważ w swym życiu kieruję się tą samą wielką zasadą, której przestrzega pan.

– A cóż to za zasada, jeśli można wiedzieć? – zapytał Andrea Doria z pewnym rozbawieniem. Miał wystającą brodę, sardoniczne usta i błyszczące oczy, którym nic nie umykało.

– Że cel uświęca środki – odparł Argalia, przypominając sobie coś, co kiedyś mawiał il Machia o etycznej stronie wykorzystania mandragory do uwodzenia nieosiągalnych w inny sposób kobiet.

– Cel uświęca środki – powtórzył zaskoczony Doria. – Sakramencko dobrze powiedziane.

– Sam to wymyśliłem – dodał Argalia – jestem bowiem sierotą tak jak pan, w dzieciństwie zasmakowawszy nędzy też jak pan, zmuszony do podjęcia tego fachu tak jak pan; a sieroty wiedzą, że aby przetrwać, muszą być gotowe zrobić wszystko, co konieczne. Bez żadnych ograniczeń. – (Co takiego powiedział il Machia po dniu, kiedy powieszono arcybiskupa?) – Że przetrwają tylko najsilniejsi.

– Przetrwanie najsilniejszych – dumał Andrea Doria. – Drugi piekielnie mocny koncept. Też sam na to wpadłeś?

Argalia pochylił głowę w wyrazie skromnej dumy.

– Ponieważ też byliście sierotą – kontynuował – wiecie, że choć może i wyglądam dziecinnie, nie jestem bezradnym dziecięciem. „Dziecko” to istota bezpieczna i rozpieszczana, osłonięta przed prawdą tego świata, często marnująca lata na zwykłą zabawę, to stworzenie, które wierzy, że mądrość zdobywa się w szkole. „Dzieciństwo” jest luksusem, na który nie mogę sobie pozwolić, tak jak wy. Prawda o „dzieciństwie tkwi ukryta w najbardziej nieprawdziwych bajkach. Dzieci mierzą się z potworami i demonami i mogą ocaleć, tylko jeśli będą nieustraszone. Dzieci umierają z głodu, jeśli nie uwolnią czarodziejskiej rybki, która spełni ich życzenia. Dzieci są pożerane żywcem przez trolle, jeśli nie uda im się przetrzymać tych stworzeń do wschodu słońca, wtedy bowiem te wstręciuchy zamieniają się w kamień. Dziecko musi się nauczyć, jak wróżyć z fasoli, jak za pomocą fasolowych czarów narzucać swoją wolę mężczyznom i kobietom, i jak wyhodować taką roślinę, na której można znaleźć zaczarowane fasolki. Sierota to dziecko do potęgi. Nasze życie pełne jest bajek i skrajności.

– Dajcie temu wyszczekanemu filozofowi coś na ząb – admirał Doria rozkazał bosmanowi, przerażającemu marynarzowi postury byka imieniem Ceva. – Może nam się przydać, nim podróż dobiegnie końca, a do tego czasu będą mnie zabawiać jego skrzacie zmyślenia.

Bosman chwycił Argalię mocno za ucho i wyprowadził go z kabiny kapitana.

– Nie myśl sobie, żeś uratował skórę tymi bajędami – rzucił. – Żyjesz tylko z jednego powodu.

– Aua – zawołał Argalia. – Jakiego?

Bosman Ceva wykręcił mu ucho jeszcze mocniej. Z prawej strony twarzy miał wytatuowanego skorpiona, miał też martwe oczy człowieka, który nigdy się nie uśmiecha.

– Powód jest taki, że znalazłeś w sobie odwagę albo czelność, by spojrzeć mu w oczy. Jeśli ktoś nie patrzy mu prosto w oczy, wyrywa mu wątrobę i rzuca ją na pożarcie mewom.

– Kiedy już zrobię swoje – odparł Argalia – to ja będę dowódcą wydającym takie wyroki, a ty? Ty lepiej spójrz mnie w oczy, bo pożałujesz!

Ceva trzepnął go w bok głowy bez krzty czułości.

– Będziesz musiał poczekać na swoją kolejkę, chuderlaku – Powiedział – bo na razie masz oczy na takiej wysokości, że Możesz, kurwa, popatrzeć najwyżej na mojego kutasa.

Bez względu na słowa Cevy Skorpiona, o przetrwaniu Argalii musiały też zadecydować jego niewiarygodne bajki, okazało się bowiem, że straszny admirał Andrea Doria ma słabość do takich historii, zupełnie jak inne durne olbrzymy. Wieczorami, kiedy morze było czarne, a gwiazdy wypalały dziury w niebie, admirał zażywał opium pod pokładem i wzywał chłopca sypiącego opowieściami.

– Jako że wasze genueńskie statki to same tryremy – mówił Argalia – powinniście trzymać na jednym pokładzie ser, na drugim okruchy, a gnijące mięso na trzecim. Kiedy dotrzecie na Wyspę Szczurów, dajcie im ser; okruchy zadowolą mieszkańców Wyspy Mrówek; a co do gnijącego mięsa, ucieszą się z niego ptaki z Wyspy Sępów. Dzięki temu zyskacie potężnych sprzymierzeńców. Szczury przegryzą się przez wszystkie przeszkody, nawet przez góry, mrówki zaś wykonają wszystkie zadania zbyt misterne dla ludzkich rąk. Sępy, jeśli ładnie je poprosicie, na swoich skrzydłach zabiorą was na szczyt góry, gdzie tryska źródło wiecznego życia.

Andrea Doria chrząknął.

– A gdzież są te piekielne wyspy? – chciał wiedzieć.

– Admirale – odpowiedział Argalia – to pan jest żeglarzem, nie ja. Na pewno gdzieś widnieją na waszych mapach.

Pomimo tak bezczelnych uwag udawało mu się przeżyć, by opowiedzieć kolejną historię następnego dnia – dawno temu były sobie trzy pomarańcze, a w każdej z nich piękna dziewczyna, która umarłaby, gdyby nie podało jej się wody w chwili, kiedy wychodzi z pomarańczy – a admirał, spowity kłębami dymu, w zamian zwierzał mu się, mamrocząc.

Morze kipiało krwią. Na tych wodach grasowały karawele piratów z Maghrebu dopuszczających się grabieży i porwań, a od upadku Konstantynopola uaktywniły się też galery osmańskiej, czyli tureckiej floty. Przeciwko tym wszystkim niewiernym żeglarzom admirał Andrea Doria zwracał swą ospowatą twarz.

– Przepędzę ich z Mare Nostrum i uczynię Genuę królową mórz – przechwalał się, a Argalia nie śmiał wtrącić żadnego słowa sprzeciwu ani powątpiewania. Andrea Doria pochylił się do milczącego chłopca z oczami mętnymi od afim. – Nasi wrogowie wiedzą to samo co ty i ja – wyszeptał, na wpół pogrążony w opiumowej wizji. – Oni też kierują się prawami sieroty.

– Jakiego? – zapytał Argalia.

– Mahometa – odpowiedział Andrea Doria. – Mahometa, ich sierocego boga.

Argalia nie wiedział, że łączy go z prorokiem islamu status sieroty.

– Cel uświęca środki – ciągnął Andrea Doria załamującym się głosem, coraz wolniej. – Widzisz? Stosują tę samą regułę co my. Jedno przykazanie. „Najważniejsze są wybory, których dokonujemy”. Więc ich religia nie różni się od naszej.

Argalia wziął głęboki wdech i zadał kilka niebezpiecznych pytań.

– Jeśli tak jest – powiedział – to czy naprawdę są naszymi wrogami? Czy nasz właściwy adwersarz nie powinien być naszym przeciwieństwem? Czy twarz widziana w lustrze może być naszym wrogiem?

Admirał Andrea Doria bliski był utraty świadomości.

– Racja, racja – wybełkotał i zapadł się głębiej w fotel, zaczynając już pochrapywać. – Zresztą jest wróg, którego nienawidzę bardziej niż wszystkie muzułmańskie pirackie ścierwa.

– Któż to? – zapytał Argalia.

– Wenecja – wyjawił. – I będę posuwać tych weneckich lalusiowatych sukinsynów.

Gdy osiem genueńskich tryrem płynęło w szyku bojowym, polując na ofiarę, dla Argalii stało się jasne, że religia nie ma tu nic do rzeczy. Maghrebskim korsarzom nie zależało na podbijaniu nikogo ani na szerzeniu wiary. Interesowały ich kradzież, szantaż i wymuszenia. Osmanowie natomiast wiedzieli, że przetrwanie ich nowej stolicy w Stambule uzależnione jest od dostarczenia żywności do portu, zatem szlaki morskie musiały pozostać otwarte. Zachciało im się też podbojów i ich okręty atakowały porty na wybrzeżach Morza Egejskiego, a nawet jeszcze dalej; oni też nie lubili Wenecjan. Władza, bogactwo, zdobycze, bogactwo, władza. Jeśli idzie o Argalię, w nocy i w jego snach skrzyły się egzotyczne klejnoty. Samotnie na koi w kubryku złożył sobie przysięgę; „Nie wrócę do Florencji jako nędzarz, tylko jako książę obładowany kosztownościami”. Jego misja była teraz bardzo prosta. Natura świata stała się zrozumiała.

Sytuacja, kiedy wszystko wydaje się jasne jak słońce, jest jednak wyjątkowo zdradliwa. Po zwycięskiej potyczce z pirackimi statkami braci Barbarossa z Mityleny, admirał ociekał saraceńską krwią w satysfakcjonujących go ilościach, i po egzekucji schwytanych piratów – wysmarowano ich smołą i spalono żywcem na głównym placu rodzinnego miasta – przyszedł mu do głowy śmiały plan, żeby wpłynąć na Morze Egejskie i przenieść walki na „rodzime” wody Turków. Kiedy jednak Złota Kompania znalazła się na wodach tego legendarnego morza i stanęła naprzeciwko osmańskich galer, zupełnie znikąd spłynęła tajemnicza mgła i przysłoniła cały świat; jak gdyby mieszkańcy Olimpu spłatali im jakiegoś figla, jak gdyby pradawni bogowie tej części świata, znudzeni długotrwałą monotonią czasów, w których nie sprawowali już władzy nad ludzkimi uczuciami ani nie mieli posłuchu, postanowili zabawić się nimi, pokrzyżować im plany, żeby było tak jak dawniej. Osiem genueńskich tryrem usiłowało utrzymać szyk bojowy, lecz mgła wywołała dezorientację, rozbrzmiewała wyciem upiorów, wrzaskami czarownic, zawodzeniami topielców i tchnęła smrodem choroby, i nawet ci zatwardziali najemnicy zaczęli ulegać panice. System syren mgłowych, ustanowiony przez admirała Dorię na taki właśnie wypadek, szybko się załamał. Każdemu okrętowi przydzielono wcześniej indywidualny sygnał składający się z krótkich i długich dźwięków, gdy jednak najemników ogarnęła w tych miazmatach śmierci i przesądów panika, ich komunikaty straciły wszelką klarowność, podobnie jak syreny mgłowe Turków, aż nikt już nie wiedział, gdzie się znajduje, kto jest sprzymierzeńcem, a kto śmiertelnym wrogiem.

Wtem z burt tryrem i z potężnych obrotowych armat na pokładzie osmańskich galer buchnął ogień – czerwone płomienie i jasne błyski wielkich dział we mgle wyglądały jak skrawki piekła pośród bezkształtnego czyśćca. Wszędzie dookoła rozkwitały strzały z broni ręcznej, tworzyły migotliwy ogród śmiertelnie niebezpiecznych czerwonych kwiatów. Nikt nie wiedział, kto strzela do kogo ani jakie podjąć działania, zanosiło się na wielką katastrofę. I nagle, niespodziewanie, jak gdyby obie strony pojęły w tym samym momencie, w jak wielkim znalazły się niebezpieczeństwie, zapadła cisza. Nie wystrzeliło już żadne działo, nie zawołał żaden głos, nie zawyła żadna syrena mgłowa. Przemieszczano się tylko ukradkiem w pustej bieli. Argalia, stojąc samotnie na pokładzie okrętu flagowego, poczuł, jak przeznaczenie chwyta go za ramię i ze zdumieniem skonstatował, że dłoń przeznaczenia drży ze strachu. Odwrócił się. Nie, nie stała za nim Opatrzność, lecz bosman Ceva, już nie ponury i przerażający, lecz roztrzęsiony jak zbity pies.

– Admirał cię potrzebuje – szepnął i poprowadził chłopca pod pokład, gdzie czekał nań Andrea Doria, dzierżąc w dłoni wielki róg okrętu flagowego floty.

– Dzisiaj nadszedł twój dzień, mój mały gawędziarzu – rzekł cicho admirał. – Dzisiaj zdobędziesz wielkość czynami miast słowami.

Plan polegał na tym, że Argalia zostanie spuszczony na wodę w małej szalupie, w której jak najszybciej odpłynie od okrętu flagowego.

– Co sto zanurzeń wioseł – instruował go admirał – masz mocno zadąć w ten róg. Nieprzyjaciel weźmie subtelność za arogancję, przyjmie wyzwanie cornetto Andrei Dorii i zwróci swe statki przeciw tobie, myśląc o wielkiej zdobyczy... czyli o mojej osobie!... a tymczasem ja zdobędę nad nim przewagę i zadam mu śmiertelny cios z miejsca, z którego nie będzie się spodziewać uderzenia.

Plan ten wcale Argalii nie zachwycił.

– A ja? – zapytał, nie spuszczając oczu z rogu w dłoni admirała. – Kiedy okręty niewiernych ruszą na moją małą łupinkę, co wtedy?

Ceva Skorpion podniósł go i wrzucił do szalupy.

– Wiosłuj – syknął. – Wiosłuj, mały bohaterze, jeśli ci, kurwa, życie miłe.

– Kiedy mgła się podniesie i wróg zostanie rozgromiony – obiecał admirał, nie wdając się w szczegóły – znów cię zabierzemy.

Ceva odepchnął szalupę mocnym ruchem.

– No – wychrypiał. – Tak zrobimy.

Potem była już tylko biel mgły i szum morza. Ląd i niebo zaczęły wyglądać jak w starych baśniach. To płynięcie przez nicość było całym wszechświatem. Przez pewien czas robił to, co mu przykazano, sto zanurzeń wioseł i dmuchnięcie w róg, dwa razy, trzy, nie usłyszał wszak żadnej odpowiedzi. Świat był niemy i groźny. Śmierć spadnie na niego w bezgłośnej wodnej ciszy. Osmańskie statki ruszą na niego i zmiażdżą jak owada. Przestał dąć w róg. Zrozumiał, że admirała zupełnie nie obchodzi jego los i że poświęcił swego „małego gawędziarza” z obojętnością kogoś, kto wypluwa flegmę za burtę. Był jedynie plamką plwocin przez chwilę unoszoną przez fale, nim zatonie. Dla kurażu próbował opowiadać sobie historie, ale do głowy przychodziły mu tylko przerażające opowieści, o lewiatanie powstającym z głębin, żeby w swych gigantycznych szczękach zmiażdżyć łódkę, o rozwijaniu się głębinowych węży, o podwodnych smokach dyszących ogniem. Po pewnym czasie historie też go opuściły i pozostał bez obrony i bez ratunku, samotna dusza dryfująca w głąb bieli. Tym staje się człowiek, kiedy odbierze mu się dom, rodzinę, przyjaciół, jego miasto, jego państwo, jego świat: istotą bez kontekstu, której przeszłość zanikła, a przyszłość rysuje się ponuro, jednostką pozbawioną imienia, znaczenia, całego życia prócz bijącego wciąż jeszcze serca.

– Jakim absurdem jest moje istnienie – stwierdził. – Karaluch w parującym łajnie więcej znaczy.

Wiele lat później, kiedy poznał Qarę Köz, zaginioną mogolską księżniczkę, i jego życie w końcu nabrało sensu, które przeznaczenie cały czas trzymało dla niego w zanadrzu, dostrzegł w jej oczach ślad wielkiej rozpaczy i zrozumiał, że ona też musiała się zmierzyć z głębokim bezsensem ludzkiej kondycji. Choćby z tego powodu mógł ją pokochać. Ale miał też inne powody.

Mgła zagęszczała się wokół niego, wokół oczu, nosa, gardła. Czuł, że zaczyna się dusić. Może teraz umrę, pomyślał. Złamano w nim ducha. Zamierzał przyjąć wszystko, co przyniesie mu los. Położył się w szalupie i zaczął wspominać Florencję, ujrzał rodziców, jak wyglądali, zanim oszpeciła ich zaraza, przypomniał sobie chłopięce eskapady do lasu z przyjaciółmi Agostinem i il Machią, te wspomnienia przepełniły go miłością i, chwilę potem, zemdlał.

Kiedy się ocknął, mgła zdążyła już zniknąć, podobnie jak osiem tryrem admirała Andrei Dorii. Wielki condottiere Genui po prostu wziął nogi za pas i zwiał, a róg mgłowy miał być prostym wybiegiem dla odwrócenia uwagi. Łódeczka Argalii podskakiwała bezradnie na wodzie tuż przed zgromadzoną osmańską flotą jak mysz zapędzona w róg przez pół tuzina wygłodniałych kotów. Stanął w szalupie, zaczął machać do swych pogromców i z całej siły zadął w róg admirała.

– Poddaję się! – zawołał. – Chodźcie po mnie, wy bezbożne tureckie świnie!

13

W dziecięcym więzieniu w Üsküb

W dziecięcym więzieniu w Üsküb (opowiadał pałac pamięci) było wiele języków, ale tylko jeden Bóg. Co roku oddziały prowadzące brankę zwaną dewszirme zabierały do niewoli najsilniejszych, najmądrzejszych, najładniejszych chłopców, żeby zamienić ich w narzędzia podległe woli sułtana. Regułą sułtanatu były rządy poprzez metamorfozę. Odbierzemy wam najlepszych synów i całkowicie ich przeobrazimy. Sprawimy, że zapomną o was, i zamienimy ich w siłę, która pomoże utrzymać was pod naszym butem. Będziemy wami rządzić przy pomocy utraconych przez was dzieci. W Üsküb, gdzie rozpoczynał się ten proces, było wiele języków, lecz tylko jeden mundur, strój osmańskiego rekruta z bufiastymi spodniami. Z naszego bohatera ściągnięto łachmany, umyto go, nakarmiono i napojono czystą wodą. Później ściągnięto zeń też chrześcijaństwo i musiał przywdziać islam jak nową piżamę. W Üsküb byli Grecy i Albańczycy, Bośniacy, Chorwaci i Serbowie, byli też mamelucy, biali niewolnicy z całego rejonu Kaukazu, Gruzini i Megrelowie, Czerkiesi i Abchazowie, a także Ormianie i Syryjczycy. Nasz bohater był jedynym Włochem. Florencja nie płaciła chłopięcego podatku, chociaż Turcy byli zdania, że z czasem i to się zmieni. Udawali, że mają trudności z wypowiedzeniem jego imienia, al-ghazi, zdobywca, nazywali go dla żartu, albo – al-khali, pusty, naczynie. Argalia, Arkalia, Arqalia, Al-Khalija. Słowa bez sensu. Nie chodziło o nie. Istotna była dusza – to ją trzeba było oddać pod nowe rządy jak dusze pozostałych. Na placu apelowym, ubrani w nowe stroje, chłopcy z ponurymi minami stali w rzędach przed mężczyzną w habicie, którego biały kapelusz był tak wysoki, jak długa była jego broda, ten pierwszy wystrzelał metr nad czoło, a ta druga opadała na tę samą odległość od brody, co wywoływało wrażenie, jak gdyby był właścicielem głowy nadzwyczajnej długości. Był to święty człowiek, derwisz z bractwa bektasów, który przybył nawrócić ich na islam. Ze swymi różnymi akcentami rozgniewani i przerażeni chłopcy powtarzali jak papugi niezbędne arabskie zdanie o jedynym Bogu i jego Proroku. Metamorfoza się rozpoczęła.

* * *

W trakcie swych podróży w służbie republiki il Machia nigdy nie przestał myśleć o pałacu pamięci. W lipcu galopował drogą z Rawenny do Forlì, żeby przekonać Katarzynę Sforzę Riario, by pozwoliła synowi Oktawianowi walczyć u boku Florentczyków za znacznie mniej pieniędzy, niż żądała, w przypadku odmowy miała stracić ochronę ze strony Florencji i zostać na łasce strasznego księcia Romanii Cezara Borgii, syna papieża Aleksandra VI z rodu Borgiów. „Madonna z Forlì” była kobietą tak piękną, że nawet przyjaciel il Machii, Biagio Buonaccorsi oderwał się na chwilę od tyłka Andrei di Romolo i poprosił Niccola, by przywiózł mu jej podobiznę. Lecz Niccolò nie przestawał myśleć o bezimiennej Francuzce stojącej jak figura z marmuru w buduarze Alessandry Fiorentiny w Domu Marsa.

„Hej, Machia – napisał Ago Vespucci – potrzebujemy Cię rychło z powrotem, bo bez Ciebie nie ma komu organizować naszych zakrapianych karcianych nocy, a poza tym ta Twoja Kancelaria pełna jest najbardziej wrednych sukinsynów w całej Italii, a wszyscy usiłują się nas pozbyć, więc te Twoje wojaże nie służą też interesom państwa”. Niccolò nie myślał jednak o intrygach ani o nocnych szaleństwach, a właściwie pragnął zdeprawować jedną jedyną kobietę, gdyby tylko odnalazł klucz do jej ukrytego wnętrza, stłumionej osobowości skrytej pod pałacem pamięci.

Il Machia czasami postrzegał świat zbyt analogicznie, odczytując jedną sytuację jako analog drugiej, zupełnie innej. Kiedy więc Katarzyna odrzuciła jego propozycję, uznał to za zły omen. Może z pałacem pamięci też mu się nie powiedzie. Wkrótce potem, kiedy Cezar Borgia zaatakował i zdobył Forlì dokładnie tak, jak to przewidział Niccolò, Katarzyna stanęła na szańcach miasta, pokazała księciu Romanii genitalia i powiedziała, żeby spierdalał. I choć została więźniem papieża w Castel Sant’Angelo, il Machia odebrał jej los jako dobry znak. To, że Katarzyna Sforza Riario była więźniem w zamku papieża Aleksandra, uczyniło zeń lustrzane odbicie kobiety trzymanej w zaciemnionej komnacie w Domu Marsa królowej Alessandry. To, że obnażyła się przed Borgią, oznaczało, że pałac pamięci być może zgodzi się zrobić to samo dla niego.

Wrócił do Domu Marsa, gdzie ruffiana Giulietta niechętnie przyznała mu nieograniczony dostęp do pałacu pamięci, bo i ona miała nadzieję, że uda mu się zbudzić tę somnambuliczkę, żeby zaczęła zachowywać się jak normalna kurtyzana, a nie gadająca figura. I okazało się, że il Machia prawidłowo odczytał znaki. Kiedy znalazł się z nią sam na sam w buduarze, zaprowadził ją delikatnie do łoża z baldachimem z francuskimi (jakże stosownie) kotarami z bladoniebieskiego jedwabiu haftowanego w złote lilie. Była wysoką kobietą. Byłoby łatwiej, gdyby leżała. Położył się obok niej, zaczął gładzić jej złociste włosy i szeptał jej do ucha pytania, jednocześnie rozpinając strój typowy dla mieszkanki haremu. Piersi miała małe. Wcale mu to nie przeszkadzało. Jej splecione dłonie spoczywały na brzuchu i nie sprzeciwiała się w żaden sposób ruchom jego ręki. I gdy recytowała pogrzebane w umyśle wspomnienia, wydawało się, że zrzuca z siebie jakieś brzemię, a gdy malał ciężar wspomnień, coraz lżej robiło jej się na duchu.

– Powiedz mi wszystko – il Machia szeptał jej do ucha, całując jej świeżo obnażone piersi – a wtedy będziesz wolna.

* * *

Po przeprowadzeniu branki (opowiadał pałac pamięci) chłopców zawieziono do Stambułu i rozesłano do dobrych tureckich rodzin – mieli im służyć, uczyć się języka tureckiego i zawiłości wiary muzułmańskiej. Później przyszła pora na szkolenie wojskowe. Po pewnym czasie chłopców albo przyjmowano jako paziów do sułtańskiego seraju i nadawano im tytuł iczoglanów, albo wcielano do oddziałów janczarów jako adżemi olan. Świeżych rekrutów. W wieku jedenastu lat nasz bohater, potężny wojownik, Mistrz Czarodziejskiej Kopii i najprzystojniejszy mężczyzna na całym świecie, został, Bogu niech będą dzięki, janczarem; największym janczarskim bojownikiem w historii korpusu. Ach, straszni janczarzy osmańskiego sułtana, niechaj szerzy się ich sława! Nie są Turkami, ale są podporami tureckiego imperium. Nie werbowano żydów, ich wiara była bowiem zbyt silna, by ją wyplenić; Cyganów, bo byli szumowinami; nigdy też nie zaciągano Mołdawian i Wołochów z Rumunii. Lecz w czasach naszego bohatera trzeba było walczyć z Wołochami pod Władem Drakulą, Palownikiem, ich panem.

Kiedy pałac pamięci opowiadał mu o janczarach, il Machia przeniósł uwagę na jej usta. Mówiła mu o tym, jak badano nagich kadetów po przybyciu do Stambułu, a on myślał tylko o urodzie jej warg, gdy układały się do francuskiego słowa nus. Mówiła o szkoleniu ich na rzeźników i ogrodników, a on palcem wskazującym wodził po zarysie jej ruchomych ust, gdy wypowiadała te słowa. Powiedziała, że odebrano im imiona oraz nazwiska, stawali się Abdullahami i Abdulmominami i innymi zaczynającymi się na abd, co oznaczało niewolnika i określało ich status. Zamiast jednak martwić się życiową degradacją tych młodych ludzi, on myślał tylko o tym, że nie podoba mu się kształt, jaki przybierają jej wargi, kiedy wypowiada te orientalne sylaby. Ucałował kąciki jej ust, gdy mówiła o Naczelnym Białym Eunuchu i Naczelnym Czarnym Eunuchu, którzy szkolili chłopców do służby dla imperium, i powiedziała mu, że nasz bohater, jego przyjaciel – niesłychane jak na kadeta – zaczynał jako główny sokolnik. Wiedział, że jego zaginiony przyjaciel, chłopiec bez dzieciństwa, dorasta w jej opowieści, rośnie w jej słowach, mając to, co dzieci mają zamiast dzieciństwa, kiedy nie mają dzieciństwa, i zamienia się w mężczyznę czy w co tam zamieniają się dzieci bez dzieciństwa, kiedy dorastają, może w mężczyznę bez męskości. Tak, Argalia zdobywał żołnierskie umiejętności, które budziły wśród ludzi podziw i strach, i zgromadził wokół siebie drużynę innych młodych wojowników, chłopców z dewszirme z dalekich zakątków Europy, w tym czterech szwajcarskich olbrzymów albinosów o imionach Otho, Botho, Clotho i d’Artagnan, najemników schwytanych podczas bitwy i zlicytowanych na targach niewolników w Tangerze, oraz dzikiego Serba Konstantina, którego pojmano podczas oblężenia twierdzy Novo Brdo. Pomimo wagi tych informacji zorientował się, że kiedy wpatruje się w lekkie ruchy twarzy pałacu pamięci, odpływa w stan rozmarzenia. Dobrze, Argalia gdzieś tam dorastał i dokonał wielu wyczynów i te wszystkie wiadomości powinien sobie przyswoić, a tymczasem miał przed oczami to delikatne falowanie ust i policzków, sprawne ruchy języka i szczęk, jasność alabastrowej skóry.

Czasem w lasach niedaleko posiadłości w Percussinie leżał na miękkiej od liści ziemi i słuchał dwutonowych treli ptaków, wysoki niski wysoki, wysoki niski wysoki niski, wysoki niski wysoki niski wysoki. Czasem przy leśnym strumieniu patrzył, jak woda ślizga się po kamienistym dnie ze swymi drobnymi modulacjami prądu. Ciało kobiety też było takie. Jeśli dobrze mu się przyjrzeć, widać, jak porusza się zgodnie z rytmem świata, głębokim rytmem, muzyką u źródła muzyki, prawdą u źródła prawdy. Wierzył w tę ukrytą prawdę tak, jak inni wierzyli w Boga bądź miłość, wierzył, że prawda jest w gruncie rzeczy zawsze ukryta, że wszystko, co widoczne i zewnętrzne, niezmiennie jest pewnego rodzaju kłamstwem. Ponieważ był człowiekiem przywiązanym do precyzji, chciał tę ukrytą prawdę precyzyjnie uchwycić, ujrzeć ją wyraźnie i określić, prawdę wykraczającą poza pojęcia słuszności i niesłuszności, dobra i zła, piękna i brzydoty, z których wszystkie były aspektami powierzchownej ułudy świata i miały niewielki związek z tym, jak sprawy przedstawiają się naprawdę, oderwane od istoty rzeczy, tajnych kodów, ukrytych form, tajemnicy.

Tutaj, w ciele tej kobiety, można było dostrzec tajemnicę. W tej pozornie bezwładnej osobie o jaźni wymazanej lub pogrzebanej pod niekończącą się historią, w tym labiryncie pomieszczeń-opowieści, w których ukryto więcej historii, niż chciał usłyszeć. W tej ponętnej lunatyczce. W tej pustej karcie. Wyuczone na pamięć słowa płynęły, gdy on patrzył na nią, gdy rozpinał jej strój i pieścił ją. Odsłaniał jej nagość bez skrupułów, dotykał jej bez poczucia winy, manipulował nią bez jakichkolwiek wyrzutów sumienia. Był uczonym studiującym jej duszę. Z najdrobniejszego poruszenia brwi, z drgnięcia mięśnia w udzie, z nagłego nieznacznego podniesienia lewego kącika górnej wargi domyślał się obecności życia. Jej jestestwo, ten najwyższy skarb, nie zostało zniszczone. Spało i można je było zbudzić. Szepnął jej do ucha: „Opowiadasz tę historię po raz ostatni. Opowiesz ją i zapomnisz”. Powoli, zdanie po zdaniu, epizod po epizodzie, miał rozebrać pałac pamięci i uwolnić istotę ludzką. Ugryzł ją w ucho i dostrzegł w odpowiedzi niemal niedostrzegalne odchylenie głowy. Ścisnął jej stopę i duży palec poruszył się z wdziękiem. Pogładził jej piersi i leciutko, tak leciutko, że dostrzec to mógł tylko ktoś poszukujący głębszej prawdy, jej plecy w odpowiedzi wygięły się. Nie było nic złego tym, co robił. Był jej wybawcą. Kiedyś mu podziękuje.

Podczas oblężenia Trapezuntu codziennie padało. Wzgórza pełne były Tatarów i innych barbarzyńców. Droga z gór zamieniła się w błoto tak głębokie, że sięgało końskich brzuchów. Wozy z zaopatrzeniem połamały się i przeniesiono toboły na grzbiety wielbłądów. Jeden z wielbłądów przewrócił się, a wtedy otworzyła się skrzynia ze skarbami i na zbocze wysypało się sześćdziesiąt tysięcy kawałków złota. Nasz bohater ze szwajcarskimi olbrzymami i Serbem natychmiast wyciągnęli szable i objęli straż wokół rozrzuconych bogactw sułtana do czasu, aż on, władca, przybył na miejsce. Później sułtan bardziej ufał naszemu bohaterowi niż własnym krewnym.

W końcu sztywność kończyn ustąpiła. Jej ciało leżało rozluźnione i kuszące na jedwabnej pościeli. Historie, które opowiadała teraz, dotyczyły niedawnej przeszłości. Argalia dorósł i zbliżył się wiekiem do il Machii i Aga. Ich chronologie znów stawały się zbieżne. Wkrótce skończy, a wtedy ją zbudzi. Ruffiana Giulietta, to niecierpliwe stworzenie, podpuszczała go, żeby wziął ją we śnie.

– No już, wsadź jej. Nie musisz się cackać. Zrób jej dobrze. To jej otworzy oczy.

Postanowił jednak nie zniewalać jej do czasu, aż zbudzi się sama, i zdobył zgodę Alessandry Fiorentiny w tym względzie. Pałac pamięci był kobietą wyjątkowej urody i należało potraktować ją delikatnie. Może i była tylko niewolnicą w domu kurtyzany, na tyle szacunku mogła jednak liczyć.

Włada III, wojewodę wołoskiego – Włada „Drakulę”, „smoka-diabła”, księcia Falownika, Kazikli-beja – zwykła siła przemóc nie mogła. Zaczęto mówić, że książę Wład pije krew swoich wbitych na pal ofiar, gdy wiją się w agonii, i że spożywanie krwi jeszcze żywych mężczyzn i kobiet daje mu dziwną władzę nad śmiercią. Nie mógł umrzeć. Nie można go było zabić. Był też okrutnikiem nad okrutnikami. Odcinał nosy tym, których zabił, i wysyłał je władcy Węgier, by pochwalić się swym męstwem. Te historie napawały żołnierzy strachem i niezbyt chętnie maszerowali na Wołoszczyznę. Żeby zachęcić janczarów, sułtan rozdał trzydzieści tysięcy sztuk złota i obiecał żołnierzom, że jeśli zwyciężą, przyznane im zostanie prawo własności, a także odzyskają dawne imiona. Wład Diabeł puścił już z dymem całą Bułgarię i wbił na drewniane pale dwadzieścia pięć tysięcy człeka, armia osmańska była jednak liczniejsza od jego wojsk. Wycofał się, zostawiając za sobą spaloną ziemię, zatruwał studnie i wybijał bydło. Kiedy armia sułtana tkwiła na pustkowiu bez żywności i wody, Król Diabeł nękał ją z zaskoczenia. Wielu żołnierzy zginęło, a ich ciała wbito na zaostrzone pale. Potem Drakula zarządził odwrót do Tîrgovişte i sułtan ogłosił: „To będzie ostatni szaniec diabła”.

Ale pod Tîrgovişte ich oczom ukazał się straszny widok. Dwadzieścia tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci z rozkazu diabła wbito na ostrokół z pali wokół miasta, żeby pokazać nadchodzącym żołnierzom, co ich czeka. Do wbitych na pal matek, w których gnijących piersiach widać było gniazda wron, tuliły się niemowlęta. Widok lasu trupów wzbudził w sułtanie taką odrazę, że wycofał swe wzburzone wojska. Wyglądało na to, że kampania zakończy się katastrofą, lecz oto wystąpił nasz bohater z wierną mu grupką. „Uczynimy, co trzeba uczynić”, zapowiedział. Miesiąc później nasz bohater wrócił do Stambułu z głową diabła w dzbanie po miodzie. Okazało się, że Drakula jednak może umrzeć pomimo pogłosek, że jest inaczej. Jego ciało wbito na pał tak jak ciała wielu jego ofiar i pozostawiono je mnichom z wyspy Snagow, by mogli je pochować, jak zechcą. Wtedy sułtan zrozumiał, że nasz bohater jest istotą nadludzką, że jego broń posiada czarodziejską moc, a jego towarzysze także są kimś więcej niż tylko ludźmi. Przyznano mu najwyższy zaszczyt osmańskiego sułtanatu, tytuł Mistrza Czarodziejskiej Kopii. Ponadto odzyskał wolność.

„Od tej pory – zwrócił się do niego sułtan – będziesz naszą prawą ręką jak nasza prawa ręka i synem dla nas jak nasi synowie, a twoje imię nie będzie imieniem niewolnika, gdyż nie jesteś już niczyim mamelukiem ani abd, nazywasz się pasza Arkalia, Turek”.

Szczęśliwe zakończenie, pomyślał cierpko il Machia. Do naszego starego przyjaciela w końcu uśmiechnęła się fortuna. Miejsce dobre jak każde inne, by pałac pamięci zakończył swą relację. Położył się obok niej i próbował wyobrazić sobie Nina Argalię jako orientalnego paszę wachlowanego przez półnagich nubijskich eunuchów i otoczonego pięknościami z haremu. Wezbrało w nim obrzydzenie na myśl o tym renegacie, chrześcijaninie nawróconym na islam, jak korzysta z jaskiń rozpusty utraconego Konstantynopola, nowego Konstantinijje, czyli Stambułu Turków, albo modli się w meczecie dla janczarów, albo spaceruje beztrosko obok obalonego, rozbitego posągu cesarza Justyniana i upaja się rosnącą siłą adwersarzy Zachodu. Tego typu zdradziecka metamorfoza mogła zrobić wrażenie na prostodusznym naiwniaku takim jak Ago Vespucci, dostrzegającym w podróży Argalii pewien rodzaj fascynującej przygody, której przeżyciem on sam nie byłby zainteresowany, ale zdaniem Niccola zrywała ona więzy ich przyjaźni, i gdyby kiedykolwiek stanęli twarzą w twarz, musieliby się spotkać jako wrogowie, gdyż ucieczka Argalii była zbrodnią przeciwko głębszym prawdom, odwiecznym prawdom władzy i braterstwa napędzającym historię ludzkości. Zwrócił się przeciwko swoim, a plemię nigdy nie zachowywało się pobłażliwie wobec takich ludzi. Niccolowi nie przyszło jednak do głowy, ani wtedy, ani w kolejnych latach, że jeszcze kiedyś zobaczy swego kompana z dzieciństwa.

Karlica Giulietta Veronese wsunęła głowę przez drzwi.

– Jak tam?

Niccolò poważnie pokiwał głową.

– Sądzę, signora, że niebawem się zbudzi i przyjdzie do siebie. Co do mnie, przyznam, że mój mały wkład w odnowienie jej osoby... owej ludzkiej godności, która, jak mówi nam Pico, leży u podstaw człowieczeństwa... napawa mnie dumą.

Ruffiana z irytacją wypuściła powietrze kącikiem ust.

– Najwyższy czas – rzuciła i cofnęła głowę.

Niemal w tej samej chwili pałac pamięci zaczął mamrotać coś przez sen. Jej głos stawał się coraz mocniejszy i Niccolò zrozumiał, że opowiada mu ostatnią historię, historię wtopioną w samą bramę pałacu pamięci, który skolonizował jej mózg, opowieść, którą musiała opowiedzieć, przechodząc przez te wrota, żeby przebudzić się do zwykłego życia; własną historię, która rozwijała się wspak, jakby czas biegł do tyłu. Z rosnącym przerażeniem oglądał odmalowywaną przed nim scenę jej indoktrynacji, ujrzał nekromantę Stambułu, sufickiego mistyka z bractwa bektasów, w wysokim kapeluszu i z długą brodą, biegłego w sztuce hipnotyzowania i budowania pałaców pamięci, starającego się na życzenie pewnego świeżo upieczonego paszy wyryć jego wyczyny w pamięci branki – wymazać jej życie i zrobić miejsce dla niewątpliwie ubarwionej przez Argalię wersji jego samego. Sułtan podarował mu tę piękną niewolnicę, a on w ten sposób ją wykorzystał. Barbarzyńca! Zdrajca! Powinno go było zabić morowe powietrze razem z jego rodzicami. Powinien był utonąć, kiedy Andrea Doria wrzucił go do szalupy. Wbicie na pal przez Włada Drakulę z Wołoszczyzny nie byłoby zbyt surową karą za takie występki.

Umysł il Machii pełen był tych i innych gniewnych myśli, kiedy nie wiadomo skąd wyłonił się niechciany obraz z przeszłości: mały Argalia żartował z kukurydzianych okładów, którymi matka leczyła choroby. „Nie Machiavelli, tylko Polentini”. I piosenka Argalii o wymyślonej mamałygowej dziewczynie. Gdyby była grzechem, tobym go odpuścił. Gdyby zaś umarła, w jezioro łez bym napuścił. Il Machia zauważył, że po policzkach spływają mu łzy. Zaśpiewał sobie tę piosenkę. Gdyby była listem, w świat wielki bym ją puścił, śpiewał cicho, żeby nie obudzić młodej damy z krwi i kości, którą wywiódł z pałacu cierpienia. Znalazł się sam na sam ze wspomnieniem o Argalii, mając za towarzystwo jedynie to nowe uczucie oburzenia oraz to stare czułe wspomnienie z dzieciństwa, i płakał.

Na imię mam Angélique i jestem córką Jacques’a Coeura z Bourges, kupca z Montpellier. Na imię mam Angélique i jestem córką Jacques’a Coeura. Mój ojciec był kupcem i sprowadzał orzechy, jedwabie i dywany z Damaszku do Narbonne. Został fałszywie oskarżony o otrucie kochanki francuskiego króla i uciekł do Rzymu. Na imię mam Angélique i jestem córką Jacques’a Coeura, który zdobył uznanie papieża. Został mianowany kapitanem szesnastu papieskich galer i wysłany na pomoc wyspie Rodos, zachorował jednak po drodze i zmarł. Na imię mam Angélique i jestem z rodziny Jacques’a Coeura. Kiedy razem z braćmi prowadziliśmy handel z krajami Lewantu, zostałam porwana przez piratów i sprzedana w niewolę sułtanowi Stambułu. Na imię mam Angélique i jestem córką Jacques’a Coeura. Na imię mam Angélique i jestem córką Jacques’a. Na imię mam Angélique i jestem córką. Na imię mam Angélique i jestem. Na imię mam Angélique.

Tamtej nocy spał u jej boku. Kiedy się zbudzi, powie jej, co się wydarzyło, będzie delikatny i łagodny, a ona podziękuje mu jak dama, którą kiedyś była, córa znamienitego kupieckiego rodu. Było mu jej żal. Spotkało ją tyle nieszczęść. Dwukrotnie porwana przez maghrebskich piratów, raz Francuzom i drugi raz Turkom – kto wie, na jakie napaści była narażona, ilu mężczyzn ją posiadło, i co będzie z tego pamiętać, a przecież i teraz nie odzyskała jeszcze wolności. Wyglądała subtelnie jak szlachcianka, a była tylko dziewką w lupanarze. Ale gdyby żyli jej bracia, na pewno radowaliby się z jej powrotu, z pokotu zaginionej siostry, utraconej, ukochanej Angélique. Wykupiliby ją od Alessandry Fiorentiny i mogłaby wrócić do domu, gdziekolwiek się znajdował, w Narbonne, Montpellier czy Bourges. Może mógłby ją wychędożyć, zanim tak się stanie. Pomówi o tym z ruffiana rano. Dom Marsa był mu coś winien za podbicie wartości uprzednio wadliwego towaru. Śliczna Angélique, Angélique z żalów. Zrobił coś szlachetnego i niemal bezinteresownego.

Tej nocy przyśnił mu się dziwny sen. Wschodni padyszach albo cesarz siedział o zachodzie słońca pod małą kopułą wieńczącą podobny do piramidy, pięciokondygnacyjny gmach wzniesiony z czerwonego kamienia i spoglądał na złociste jezioro. Po jego prawicy służący dzierżyli wielkie pierzaste wachlarze, a obok niego stał Europejczyk albo Europejka, postać o długich złocistych włosach ubrana w płaszcz z wielobarwnych skórzanych rombów, snująca opowieść o zaginionej księżniczce. Śpiący widział tę złotowłosą postać tylko z tyłu, ale padyszach był dobrze widoczny – postawny mężczyzna o jasnej karnacji, z ciężkim wąsem, przystojny, obwieszony klejnotami i trochę już zaokrąglony. Najwyraźniej były to senne zjawy, które sam przywołał, ten książę bowiem z pewnością nie był tureckim sułtanem, a złotowłosy dworzanin nie brzmiał jak nowy włoski pasza.

– Mówisz tylko o miłości kochanków – rzekł padyszach – a my myślimy o miłości poddanych do swego władcy. Mamy bowiem wielkie pragnienie bycia kochanym.

– Miłość jest zmienna – odparł ten drugi. – Dzisiaj was kochają, jutro zaś mogą znienawidzić.

– Cóż więc? – zapytał padyszach. – Mamy być okrutnym tyranem? Mamy postępować tak, by wzbudzać nienawiść?

– Nie nienawiść, lecz strach – poradził złotowłosy. – Albowiem tylko strach przetrwa.

– Nie bądź niemądry – odrzekł padyszach. – Wszyscy wiedzą, że strach i miłość to świetne połączenie.

* * *

Obudziły go krzyki, światło i otwarte okna, wszędzie dookoła biegały kobiety, a karlica Giulietta wrzasnęła mu do ucha:

– Coś ty jej zrobił?!

Kurtyzany bez strojnych szat, z włosami w nieładzie, z twarzami nieumalowanymi i brudnymi, w niedbale narzuconych nocnych strojach biegały z krzykiem od pokoju do pokoju. Wszystkie drzwi pootwierano na oścież i światło dnia, antidotum na czary, brutalnie przelewało się przez Dom Marsa. Co za megiery z tych kobiet, co za plugawe, ordynarne paskudztwa o nieświeżych oddechach i nieprzyjemnych głosach. Usiadł i z trudem wcisnął się w ubranie. Coś ty zrobił?! Przecież nic nie zrobił. Pomógł jej, oczyścił umysł, przywrócił wolność i prawie jej nie tknął. Z pewnością nie był winien ruffiana żadnych pieniędzy. Co się tak na niego uwzięła? Skąd to zamieszanie? Powinien natychmiast wyjść. Powinien odnaleźć Aga, Biagia i di Romolo, a potem zjeść śniadanie. I oczywiście czekała go praca.

– Ty głupcze – krzyczała Giulietta Veronese – że też wtrącałeś się w sprawy, o których nie masz pojęcia!

Coś się wydarzyło. Ogarnął się już i przechodził przez pozbawiony magii Dom Marsa, zachowując przy tym tyle godności, na ile mógł się teraz zdobyć. Kurtyzany cichły, kiedy je mijał. Niektóre z nich pokazywały go palcami. Jedna lub dwie syknęły. W grand salon od strony wychodzącej na Arno zauważył roztrzaskane okno. Musiał się dowiedzieć, co się stało. Wtem stanęła przed nim pani domu, La Fiorentina, wciąż piękna bez śladu kosmetycznej interwencji.

– Panie sekretarzu – zwróciła się do niego lodowatym, oficjalnym tonem – w tym domu nie będzie pan już nigdy mile widzianym gościem.

I zostawiła go, zaszeleściwszy halkami, a wtedy płacze i lamenty znów się wzmogły.

– Bądź przeklęty – wycedziła Giulietta, ruffiana. – Nie można jej było zatrzymać. Jak gnijący trup wybiegła z pokoju, gdzie spaliście, i nikt nie mógł jej przeszkodzić.

* * *

Dopiero znieczulenie na tragedię własnego życia sprawia, że można przeżyć. Kiedy wraca klarowność umysłu, kiedy zostaje mozolnie przywrócona, może cię to doprowadzić do szaleństwa. Przebudzona pamięć może cię rozstroić, wspomnienie upokorzenia, tylu krzywd, tylu napaści, wspomnienie mężczyzn. Nie pałac, ale burdel wspomnień, a za tymi wspomnieniami świadomość, że ci, którzy cię kochali, nie żyją i że nie ma ucieczki. Taka świadomość może cię podnieść na nogi, pozwoli zebrać się w sobie i każe biec. Jeśli będziesz biec wystarczająco szybko, może zdołasz uciec przed przeszłością i wspomnieniami o wszystkim, co cię spotkało, a także przed przyszłością, nieuniknionym smutkiem. Czy masz braci, którzy cię uratują? Nie, bracia już nie żyją. Może sam świat też nie żyje. Tak. Żeby być częścią martwego świata, samemu trzeba umrzeć. Trzeba biec co sił w nogach, aż dotrzesz do krawędzi dwóch światów, i nie zatrzymać się, przekroczyć tę granicę, jakby jej tam nie było, jak gdyby szkło było powietrzem, a powietrze szkłem, roztrzaskującym się dookoła, gdy lecisz. Powietrze tnące cię na kawałki jak ostrze. Dobrze było lecieć. Dobrze było lecieć ku śmierci. Dobrze było.

* * *

Argalia, mój przyjacielu – Niccolò zwrócił się do cienia zdrajcy – jesteś mi winien jedno życie.

14

Kiedy Tansen odśpiewał
pieśń ognia

Kiedy Tansen odśpiewał pieśń ognia, ragę dipak, i sprawił, że lampy w prowadzonym przez Kościotrupkę i Materację Domu Skandy rozbłysły płomieniem dzięki potędze jego muzyki, okazało się, że doznał poważnych poparzeń. W ekstazie gry nie zauważył, że na jego ciele, rozgrzewającym się od mocnego żaru geniuszu, ukazują się oparzelizny. Akbar odesłał go w królewskim palankinie do domu w Gwaliorze i polecił mu odpoczynek, zakazując powrotu do czasu, aż rany się zagoją. W Gwaliorze odwiedziły go dwie siostry, Tana i Riri, które tak zasmucił widok jego obrażeń, że zaczęły śpiewać megh malhar, pieśń deszczu. Niedługo potem na miana Tansena zaczęła opadać leciutka mżawka, chociaż leżał w cieniu. Nie był to też zwyczajny deszczyk. W trakcie śpiewu Riri i Tana zdjęły z niego bandaże i gdy deszcz obmywał mu skórę, rany natychmiast się zagoiły. Cały Gwalior zelektryzowała wiadomość o cudzie dokonanym pieśnią o deszczu i kiedy Tansen wrócił do Sikri, opowiedział cesarzowi o tych dwóch niezwykłych dziewczętach. Akbar bezzwłocznie posłał Birbala, żeby zaprosił siostry na dwór, i wysłał im podarunki, klejnoty oraz stroje w podzięce za ten wyczyn. Lecz kiedy Tana i Riri spotkały się z Birbalem i usłyszały, czego chce, spoważniały i oddaliły się na rozmowę, odmówiwszy przyjęcia darów cesarza. Po pewnym czasie pojawiły się znowu i oznajmiły Birbalowi, że odpowiedzi udzielą mu rano. Birbal spędził noc na ucztowaniu i piciu jako gość maharadży Gwalioru w jego wielkiej fortecy, kiedy jednak nazajutrz wrócił do domu Tany i Riri, zastał wszystkich mieszkańców pogrążonych w żałobie. Siostry utopiły się w studni. Ściśle przestrzegając reguł braminizmu, nie chciały służyć muzułmańskiemu władcy i obawiały się, że jeśli odmówią, Akbar potraktuje to jako zniewagę i konsekwencje poniosą ich rodziny. Żeby uniknąć takiego rozwoju wypadków, wolały poświęcić własne życie. Po wiadomości o samobójstwie sióstr o czarodziejskich głosach cesarz popadł w głębokie przygnębienie, a kiedy cesarz był przygnębiony, całe miasto wstrzymywało oddech. W Namiocie Nowego Wyznania Winopijcy i Wodopijcy zauważyli, że nie mogą dłużej prowadzić sporów, zresztą królewskie żony i konkubiny również przestały się sprzeczać. Kiedy zelżał dzienny upał, Niccolò Vespucci, który zwał siebie Mogorem dell’Amore, czekał przed królewskimi komnatami, tak jak go poinstruowano, cesarz jednak nie miał nastroju na jego opowieści. Później, gdy zbliżał się zachód słońca, wypadł ze swoich komnat w towarzystwie strażników i pankawalów, i udał się w stronę Pańć Mahal.

– Ach, ty – rzucił na widok Mogora tonem, jakby zapomniał o istnieniu swego gościa, a potem, odwróciwszy się, dodał: – Dobrze. Chodź z nami.

Ciała mężczyzn strzegących osoby cesarza rozstąpiły się nieco i Mogor został wciągnięty w krąg władzy. Musiał przyspieszyć kroku. Cesarz poruszał się bardzo szybko.

Pod małą kopułą wieńczącą Pańć Mahal cesarz Hindustanu spoglądał w stronę złotego jeziora Sikri. Po jego prawicy służący dzierżyli wielkie pierzaste wachlarze, a obok niego stał złotowłosy Europejczyk, który chciał mu opowiedzieć o zaginionej księżniczce.

– Mówisz tylko o miłości kochanków – rzekł cesarz – a my myślimy o miłości poddanych do swego władcy, której, przyznajemy, pragniemy bardzo. A jednak te dwie dziewczyny zginęły, ponieważ nad jedność przedkładały podział, nad naszych bogów swoich, nad miłość nienawiść. Dochodzimy zatem do konkluzji, że miłość poddanych jest zmienna. Cóż jednak wynika z tej konkluzji? Mamy się stać okrutnym tyranem? Mamy tak postępować, by wzbudzać powszechny strach? Czy tylko strach może przetrwać?

– Kiedy wielki wojownik Argalia poznał nieśmiertelną piękność Qarę Köz – odpowiedział Mogor dell’Amore – rozpoczęła się historia, która miała odrodzić wiarę wszystkich ludzi... i waszą wiarę, Wielki Mogole, mężu nad mężami, kochanku nad kochankami, królu nad królami!... w niegasnącą moc i nadzwyczajną skłonność ludzkiego serca do kochania.

Kiedy cesarz zszedł ze szczytu Pańć Mahal i oddalił się na noc, peleryna smutku zsunęła mu się już z ramion. Miasto zbiorowo odetchnęło, a gwiazdy na niebie rozbłysły nieco mocniej. Smutek cesarzy, o czym wiedzieli wszyscy, zagraża bezpieczeństwu świata ze względu na możliwość przerodzenia się w słabość, przemoc, albo w jedno i drugie. Dobry nastrój cesarza jest najlepszym gwarantem spokojnego życia i jeśli Akbara podniósł na duchu ten cudzoziemiec, należy mu się uznanie, zasłużył sobie też na miano przyjaciela w potrzebie. Cudzoziemiec, a może też temat jego opowieści, Czarnooka, księżniczka Qara Köz.

* * *

Tej nocy cesarz śnił o miłości. We śnie znowu był kalifem Bagdadu, Harunem ar-Raszidem, wędrującym incognito tym razem ulicami miasta Isbanir. Nagle on, kalif, poczuł swędzenie, z którego nikt nie umiał go wyleczyć. Wrócił chyżo do pałacu w Bagdadzie, drapiąc się wszędzie w trakcie całej trzydziestokilometrowej podróży, a kiedy znalazł się w domu, wykąpał się w oślim mleku i poprosił ulubione konkubiny, by całe ciało nasmarowały mu miodem. Swędzenie wciąż jednak doprowadzało go do obłędu i żaden medyk nie umiał znaleźć na nie panaceum, choć przystawiali mu bańki i pijawki tak długo, aż znalazł się u samych bram śmierci. Odprawił tych konowałów i kiedy odzyskał trochę sił, doszedł do wniosku, że jeśli swędzenie jest nieuleczalne, może zrobić tylko jedno: odwrócić od niego uwagę na tyle skutecznie, by przestać je zauważać.

Wezwał najsłynniejszych komików w swoim królestwie, żeby go rozśmieszali, oraz najbardziej wnikliwych filozofów, żeby zmuszali jego umysł do maksymalnego wysiłku. Tancerki erotyczne rozbudzały jego żądze, a najsprawniejsze kurtyzany je zaspokajały. Budował pałace, drogi, szkoły i tory wyścigowe i to wszystko wielce go absorbowało, choć swędzenie dokuczało mu nadal bez najmniejszej oznaki złagodnienia. Kazał w całym mieście Isbanir wprowadzić kwarantannę i odkazić rynsztoki, żeby spróbować zaatakować swędzącą zarazę u jej źródła, prawda była jednak taka, że bardzo niewiele osób cierpiało tak jak on. Pewnej nocy, kiedy krążył w przebraniu i anonimowo po ulicach Bagdadu, ujrzał światło w wysokim oknie, a kiedy podniósł wzrok, dostrzegł twarz kobiety w świetle świecy, dzięki czemu wyglądała, jakby była ze złota. W tej jednej chwili swędzenie ustąpiło zupełnie, lecz kiedy kobieta zamknęła okiennice i zdmuchnęła świecę, powróciło ze zdwojoną siłą. Wtedy kalif zrozumiał naturę swej przypadłości. W Isbanirze też przez tak krótką chwilę widział tę samą twarz spoglądającą z innego okna i od tego zaczęło się swędzenie.

– Odnajdźcie ją – rozkazał wezyrowi – bo to ta wiedźma rzuciła na mnie urok.

Łatwo powiedzieć. Ludzie kalifa sprowadzali przed jego oblicze siedem kobiet każdego z następnych siedmiu dni, kiedy jednak rozkazywał im odsłonić twarze, natychmiast się okazywało, że żadna z nich nie jest tą, której szuka. Ósmego dnia na dwór przyszła nieproszona zakwefiona kobieta i poprosiła o audiencję, twierdząc, że może ulżyć kalifowi w cierpieniu. Harun ar-Raszid kazał ją od razu wprowadzić.

– A więc ty jesteś tą czarodziejką – zawołał.

– W żadnym wypadku – odpowiedziała. – Ale odkąd mignął mi przed oczami pewien zakapturzony mężczyzna na ulicach Isbaniru, dokucza mi potworne swędzenie. Wyniosłam się nawet z rodzinnego miasta i przyjechałam tutaj, do Bagdadu, licząc na to, że przeprowadzka złagodzi moją dolegliwość, ale bez skutku. Próbowałam się czymś zająć, odciągnąć uwagę, tkałam wspaniałe gobeliny, pisałam tomy wierszy, wszystko na próżno. Pewnego dnia usłyszałam, że kalif Bagdadu szuka kobiety, przez którą swędzi go ciało, i poznałam rozwiązanie tej zagadki.

Po tych słowach śmiało odrzuciła zasłonę i kalif od razu zmiarkował, że swędzenie całkowicie ustąpiło, a w to miejsce pojawiło się zupełnie nowe uczucie.

– Pani też? – zapytał ją, a ona kiwnęła głową.

– Nie czuję swędzenia. Jest natomiast coś innego.

– I na tę dolegliwość żaden mąż nie zna lekarstwa – rzekł Harun ar-Raszid.

– Ani, jak w moim przypadku, kobieta – odparła dama.

Kalif klasnął w dłonie i ogłosił, że niedługo się żeni: żył ze swoją Begam długo i szczęśliwie do czasu, aż nadeszła Śmierć, Niszczycielka Dni.

Taki był sen cesarza.

* * *

Gdy historia o zaginionej księżniczce zaczęła się rozchodzić po wytwornych willach i pospolitych ruderach Sikri, stolica pogrążyła się w letargu. Ludzie ciągle o niej śnili, zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ulicznicy i dworzanie, nierządnice i sadhu. Zapomniana mogolska czarodziejka z dalekiego Heratu, który jej kochanek Argalia nazwał później Florencją Wschodu, dowodziła, że jej mocy nie osłabiły ani upływ lat, ani jej prawdopodobna śmierć. Zaczarowała nawet królową matkę Hamidę Bano, która zwykle nie miała czasu na sny. Jednakże Qara Köz, która ją odwiedziła w porze nocnego spoczynku, była wcieleniem muzułmańskiego oddania i tradycjonalizmu. Żaden obcy rycerz nie mógł skalać jej czystości; rozstanie z bliskimi stało się dla niej źródłem strasznych katuszy i prawdopodobnie było, trzeba to powiedzieć, sprawką jej starszej siostry. Stara księżna Gulbadan z kolei wyśniła zupełnie inną Qarę Köz, niezależną poszukiwaczkę przygód której zuchwała, nawet bluźniercza wesołość była nieco szokująca, ale przeurocza, natomiast opowieść o jej romansie z najprzystojniejszym mężczyzną na świecie była po prostu rozkoszna, księżna by jej pozazdrościła, zbyt wiele radości sprawiało jej jednak tych kilka nocy w tygodniu, kiedy mogła żyć jej życiem. Kościotrupce, pani Domu Skandy nad jeziorem, Qara Köz jawiła się jako uosobienie kobiecej seksualności i co noc dokonywała nieprawdopodobnych gimnastycznych wyczynów ku uciesze oglądającej je kurtyzany. Nie wszystkie sny o zaginionej księżniczce były jednak miłe. Manbai, kochanka następcy tronu, uważała, że absurdalny zamęt wokół tej kobiety odciąga uwagę od niej, następnej królowej Hindustanu, która z racji swej młodości i przeznaczenia winna być obiektem fantazji przyszłych poddanych. A Dźodha, królowa Dźodha sama w swych komnatach, nieodwiedzana przez swego stwórcę i władcę, zrozumiała, że od powrotu zaginionej księżniczki ma wymyśloną rywalkę, której potędze mogła nie dać rady się przeciwstawić.

Najwyraźniej Czarnooka stawała się dla wszystkich wszystkim, wzorem do naśladowania, kochanką, antagonistką, muzą; pod swą nieobecność służyła ludziom jako naczynie, do którego przelewali własne preferencje, awersje, uprzedzenia, dziwactwa, tajemnice, obawy i radości, niezrealizowanych siebie, cienie, niewinność i winę, wątpliwości i pewniki, najbardziej życzliwe i najbardziej niechętne reakcje na wędrówkę przez ten świat. Jej narrator zaś, Niccolò Vespucci, „Mogoł Miłości”, nowy faworyt cesarza, szybko stał się najbardziej rozrywanym gościem w mieście. Za dnia wszystkie drzwi stały przed nim otworem, a w nocy zaproszenie do jego ulubionego miejsca relaksu, Domu Skandy, którego dwie królowe, te bliźniacze boginie, jedna wychudzona, druga opasła, osiągnęły taką pozycję, że mogły przebierać wśród najznamienitszych obywateli gikri, stało się najbardziej pożądanym atrybutem statusu społecznego. Monogamiczne przywiązanie Vespucciego do kościstej, niezmordowanej Kościotrupki, Mohini, uważano za godne podziwu. Jej samej trudno było w nie uwierzyć.

– Połowa mieszkanek Sikri otworzyłaby przed tobą kuchenne drzwi – zdumiewała się. – Czy to możliwe, bym była jedynym, czego pragniesz?

Objął ją uspokajająco.

– Powinnaś wiedzieć – rzekł – że nie przejechałem pół świata po to, żeby się pieprzyć, z kim popadnie.

W takim razie po co przyjechał? Pytanie to męczyło wiele najbardziej przenikliwych umysłów w mieście, a także część tych najbardziej złośliwych. Rosnące zainteresowanie mieszkańców zakrapianym alkoholem dziennym życiem i opętaną seksem nocną kulturą odległej Florencji, o której opowiadał Mogor dell’Amore podczas długiej serii uczt w willach arystokratów i przy szklanicach rumu w spelunkach uczęszczanych przez biedotę, wzbudziło w niektórych podejrzenia o hedonistyczny spisek mający na celu osłabienie kręgosłupa moralnego ludzi i podkopanie moralnego autorytetu Jedynego Prawdziwego Boga. Badauni, purytański przywódca Wodopijców i mentor coraz bardziej zbuntowanego następcy tronu, księcia Salima, znienawidził Vespucciego od chwili, kiedy ten ośmieszył go w Namiocie Nowego Wyznania. Teraz zaczął w nim widzieć narzędzie szatana.

– Zupełnie jakby twój coraz bardziej bezbożny ojciec wyczarował ten szatański pomiot, żeby pomógł mu deprawować Poddanych – powiedział Salimowi i dodał groźnie: – Trzeba coś przedsięwziąć, tylko czy znajdzie się ktoś na tyle odważny?

Powody, dla których książę Salim sprzymierzył się z Badaunim, były całkowicie niedojrzałe; trzymał stronę adwersarza Abul Fazla, ponieważ Abul Fazl był najbliższym powiernikiem ojca. Purytanizm go nie pociągał, był bowiem sybarytą, którego wyczyny przeraziłyby Badauniego, gdyby pozwolono chudzielcowi się o nich dowiedzieć. Dlatego też teoria Badauniego, jakoby cesarz wywołał z piekła demona pożądania, nie zrobiła na Salimie większego wrażenia. Nie lubił Vespucciego ponieważ jako klient Domu Skandy cudzoziemiec był jedynym mężczyzną, który miał możliwość nieograniczonego korzystania z usług madame Kościotrupki, a pomimo coraz bardziej gorączkowych zabiegów Manbai ochota następcy tronu na Mohini z upływem czasu tylko się nasilała.

– Będę następnym cesarzem – wściekał się – a mimo to ten dom uciech bezczelnie odmawia mi kobiety, o którą proszę!

Co do Manbai, gniew na wieść o tym, że narzeczonemu wciąż ogromnie zależy na rżnięciu jej dawnej niewolnicy, był w niej przeogromny. Mieszał się z niechęcią do wyśnionej księżniczki, którą Vespucci przebiegle umieścił w snach wszystkich, których Manbai znała, i tworzył paskudny ropiejący wrzód na jej psyche, który należało jakoś, najlepiej gwałtownie, przeciąć.

Kiedy Salim następnym razem raczył ją odwiedzić, starała się zachowywać jak najbardziej ponętnie i trzymała w zębach winogrona, żeby wydobył je stamtąd swym językiem.

– Jeśli ten Mogor przekona cesarza o swym pochodzeniu – szeptała do ukochanego – albo, co bardziej prawdopodobne, cesarz uda, że mu wierzy, mając ku temu jakieś własne powody, czy zdajesz sobie sprawę z konsekwencji, kochanie, złożonych i niebezpiecznych konsekwencji dla ciebie?

Książę Salim zazwyczaj potrzebował innych ludzi, by za niego głowili się nad takimi sprawami jak złożone konsekwencje, poprosił ją więc, by mu wszystko wyłożyła.

– Czy nie widzisz, o, przyszły władco Hindustanu – mruczała – że pozwoli to twemu ojcu stwierdzić, iż prawo innego do tronu jest ważniejsze niż twoje? A jeśli taki scenariusz wydaje się zbyt nieprawdopodobny, co będzie, jeśli postanowi zaadoptować tego lizusa? Tron nic już dla ciebie nie znaczy czy będziesz o niego walczył, najdroższy? Jako kobieta, która nie pragnie niczego tak bardzo, jak zostać twoją królową, nie chciałabym się dowiedzieć, że nie jesteś następcą tronu, tylko pluskwą bez charakteru.

Nawet osoby z najbliższego otoczenia cesarza miały coraz większe zastrzeżenia i podejrzenia co do obecności i prawdziwych zamiarów Mogora dell’Amore na dworze. Królowa matka Hamida Bano sądziła, że jest agentem niewiernego Zachodu przysłanym po to, by zdestabilizować i osłabić ich święte królestwo. Zdaniem zarówno Birbala, jak i Abul Fazla, niemal na pewno był łajdakiem uciekającym zapewne przed jakimś potwornym czynem dokonanym w kraju, oszustem, który musi się wkręcić w nowe życie, bo stare straciło rację bytu. Może groził mu stos, szubienica albo ścięcie i poćwiartowanie, czy choćby tortury i więzienie, gdyby wrócił tam, skąd przybył.

– Nie możemy być naiwni i łatwowierni, bo on za takich właśnie bierze ludzi ze Wschodu – rzekł Abul Fazl. – W kwestii śmierci lorda Hauksbanka na przykład nigdy nie straciłem przekonania o jego winie.

Birbal był zatroskany o samego cesarza.

– Nie sądzę, by chciał wam uczynić jakąś krzywdę – rzekł – lecz rozplótł wokół was pajęczynę czarów, a te ostatecznie mogą wam zaszkodzić, odciągając was od wielkich spraw, którymi winniście zaprzątać myśli.

Cesarz nie był przekonany i skłaniał się raczej ku współczuciu.

– To bezdomny poszukujący swego miejsca w świecie – powiedział im. – Pod wzgórzem w Domu Skandy stworzył namiastkę zacisza domowego w lupanarze i ma tam namiastkę żony w osobie kościstej ladacznicy. Jakże musi być spragniony miłości! Przeznaczeniem wędrowca jest samotność; gdziekolwiek pójdzie, jest kimś obcym, istnieje tylko dzięki sile własnej woli. Kiedy ostatni raz kobieta chwaliła go i nazwała swoim? Kiedy ostatni raz czuł się umiłowany, doceniony czy dowartościowany? Kiedy nikt nie pragnie mężczyzny, coś w nim zaczyna umierać. Ulatnia się optymizm, nasz mądry Birbalu. Abul Fazlu, nasz przezorny opiekunie, siły mężczyzny nie są niewyczerpane. Mężczyzna potrzebuje innych mężczyzn, by zwracali się do niego za dnia, i kobiety, by wtulała się w niego w nocy. Uważamy, że nasz Mogor od dłuższego czasu nie miał takiego pokarmu. Jest w nim światło, które prawie już zgasło kiedyśmy go poznali, ale wzmaga się z dnia na dzień w naszym albo w towarzystwie Kościotrupki, Mohini. Może ona ratuje mu życie. Prawdą jest, nie wiemy, jakie to życie było. Jego nazwisko, jak informuje nas ojciec Acquaviva, należy do znamienitej rodziny w jego mieście, ale jeśli tak, to utracił jej opiekę. Kto wie, dlaczego go wygnano? Polubiliśmy go i nie zamierzamy na razie rozwikływać jego tajemnic. Może był przestępcą, może nawet mordercą, tego nie jesteśmy w stanie stwierdzić. Wiemy jedno: że przybył z drugiego końca świata, by zostawić za sobą jedną historię i opowiedzieć drugą, że historia, którą nam przywiózł, jest jego jedynym bagażem, i że jego najgłębsze pragnienie niczym się nie różni od pragnienia biednego zaginionego Daśwantha – to znaczy chce wniknąć do historii, którą opowiada, i zacząć w niej nowe życie. Krótko mówiąc, jest postacią z baśni, a dobry afsanah jeszcze nigdy nikomu nie wyrządził żadnej krzywdy.

– Najjaśniejszy Panie, mam nadzieję, że z czasem nie przekonamy się o naiwności tych słów – odparł poważnym tonem Birbal.

Reputacja świętej pamięci Khanzady Begam, starszej siostry zaginionej księżniczki, pogarszała się, w miarę jak rosło zauroczenie miasta młodszą dziewczyną. Ta wielka dama, bohaterka dworu Babura, dziada Akbara, która po triumfalnym powrocie po latach niewoli u Szejbaniego Chana cieszyła się znacznymi wpływami w rodzinie Mogołów i której radzono się we wszelkich kwestiach państwowych, stała się teraz archetypem wszystkich okrutnych sióstr, a jej imię, kiedyś tak szanowane, stało się zniewagą rzucaną przez kobiety, kiedy chciały oskarżyć inną o próżność, zazdrość, małostkowość lub zdradę. Wielu zaczęło żywić przekonanie, że to właśnie sposób, w jaki została potraktowana przez Khanzadę, prócz zauroczenia cudzoziemskim paszą, oddalił zaginioną księżniczkę od rodziny – wybór ten poprowadził ją enigmatycznymi, nieznanymi ścieżkami ku całkowitemu zapomnieniu. Z czasem publiczna niechęć do „złej siostry” zaczęła przynosić bardziej niepokojące konsekwencje. Jej historia generowała pewną kłótliwość, z tej opowieści unosiła się zielona, cuchnąca smuga niezgody i zarażała kobiety z Sikri, do pałacu zaczęły więc docierać relacje o zażartych kłótniach między uprzednio kochającymi się siostrami, o podejrzeniach i oskarżeniach, o nieodwracalnych podziałach i gorzkich rozstaniach, pyskówkach, a nawet walkach na noże, o wypływających animozjach i urazach, z których rzeczone kobiety nie zdawały sobie sprawy do czasu zdemaskowania Khanzady Begam przez cudzoziemca o złocistych włosach. Potem niesnaski zaczęły zataczać coraz szersze kręgi i poróżniły siostry cioteczne i stryjeczne, później dalsze krewne, aż w końcu wszystkie kobiety, spokrewnione lub nie; nawet w haremie cesarza rozgwar antagonizmów wzrósł do bezprecedensowego i całkowicie niedopuszczalnego poziomu.

– Kobiety zawsze narzekały na mężczyzn – stwierdził Birbal – okazuje się jednak, że ich najgłębsze zastrzeżenia zarezerwowane są dla innych kobiet, bo choć po mężczyznach spodziewają się niestałości, zdrady i słabego charakteru, przedstawicielki własnej płci osądzają wedle surowszych zasad, więcej od nich oczekują – lojalności, zrozumienia, solidności, miłości – i najwyraźniej wszystkie zbiorowo uznały, że te nadzieje zostały źle ulokowane.

Abul Fazl, w którego głosie pobrzmiewał sardoniczny ton, zauważył ponadto, że wiara cesarza w rzekomą nieszkodliwość historii staje się stanowiskiem coraz trudniejszym do obrony. Wszyscy trzej, dworscy dygnitarze i ich władca, wiedzieli, że wojny kobiet mężczyźni nie są w stanie zakończyć. Do Miejsca Snów wezwano królową matkę Hamidę Bano oraz starą księżną Gulbadan. Nadeszły, przepychając się, i obie skarżyły się głośno na skrywaną perfidię tej drugiej – stało się wtedy Jasne, że kryzys wymknął się spod kontroli.

Jednym z niewielu miejsc w Sikri, które oparły się temu zjawisku, był Dom Skandy, w końcu też Kościotrupka i Materacja weszły na wzgórze i zażądały audiencji u cesarza, utrzymując że znają rozwiązanie problemu. Instynkt samozachowawczy był najsilniejszym motywem stojącym za tym odważnym krokiem. „Musimy coś zrobić – Kościotrupka szepnęła w nocy do ucha Mogorowi, kiedy leżeli w łóżku – w przeciwnym razie za pięć minut ktoś stwierdzi, że to całe zamieszanie to twoja wina, a wtedy będzie po nas”. Cesarz był na tyle rozbawiony śmiałością prostytutek i zatroskany sytuacją, że zgodził się na audiencję i wezwał je na brzeg Basenu Niemającego Równego Sobie. Sam siedział wygodnie pośrodku na wyłożonym poduchami takht i kazał kurtyzanom przejść od razu do rzeczy.

– Dźahanpanah, Schronienie Świata – zaczęła Kościotrupka – musisz rozkazać wszystkim kobietom w Sikri, żeby się rozebrały.

Cesarz aż się wyprostował. Zapowiadało się ciekawie.

– Ze wszystkiego? – zapytał, chcąc się upewnić, że dobrze zrozumiał.

– Do naga – potwierdziła Materacja śmiertelnie poważnym tonem. – Mają zdjąć bieliznę, pończochy, nawet wstążki we włosach. Niech pochodzą po mieście golusieńkie przez jeden dzień, a skończą się te wygłupy.

– Problem nie dotknął domów publicznych z tego powodu – wyjaśniała Kościotrupka – że my, królowe nocy, nie mamy przed sobą tajemnic, myjemy sobie nawzajem miejsca intymne i wiemy dokładnie, które dziwki mają francę, a które są czyste. Kiedy panie z miasta zobaczą się nagie na ulicy, nagie w kuchni, nagie na bazarze, nagie wszędzie, widoczne pod każdym kątem, ze wszystkimi niedoskonałymi i owłosionymi okolicami ciała wystawionymi na widok publiczny, zaczną się śmiać z siebie samych i zrozumieją, jakie są niemądre, sądząc, że te dziwaczne, śmieszne stworzenia mogą być ich wrogami. Co się tyczy mężczyzn – powiedziała Mohini Kościotrupka – musicie kazać wszystkim zawiązać oczy, sami zresztą winniście tez to zrobić. Przez jeden dzień żaden mężczyzna w Sikri nie spojrzy na kobietę, gdy kobiety, po wyjściu z ukrycia, że się tak wyrażę, będą się ze sobą godzić.

– Jeśli myślicie, że zrobię coś takiego – powiedziała Hamida Bano – to znaczy, że opowieści tego cudzoziemca naprawdę pomieszały wam w głowie.

Cesarz Akbar spojrzał matce prosto w oczy.

– Kiedy cesarz wydaje rozkaz – rzekł – karą za nieposłuszeństwo jest śmierć.

W dniu nagości kobiet niebo było łaskawe. Chmury cały czas zakrywały słońce i wiała przyjemna bryza. Mężczyźni z Sikri tego dnia nie pracowali, sklepy były pozamykane, pola opustoszałe, drzwi do pracowni artystów i rzemieślników zaryglowane. Arystokraci zostali w łóżkach, muzycy i dworzanie poodwracali się do ściany. I pod nieobecność mężczyzn kobiety z Sikri na nowo przypomniały sobie, że nie są stworzone z kłamstwa i zdrady, lecz z włosów, skóry i ciała, że są niedoskonałe jak wszystkie inne i że nie skrywają przed sobą niczego szczególnego, żadnych trucizn, żadnych spisków i że nawet siostry potrafią ostatecznie znaleźć sposób, by się dogadać. Kiedy zaszło słońce, kobiety znów się ubrały, a mężczyźni zdjęli opaski z oczu i zjedzono posiłek podobny do tych, które się spożywa po zakończeniu postu, kolację z owoców i wody. Od tamtego dnia dom Kościotrupki i Materacji był jedynym nocnym przybytkiem, który cieszył się cesarską przychylnością, a jego gospodynie stały się szanowanymi królewskimi doradczyniami. Były tylko dwie złe wiadomości. Pierwsza dotyczyła następcy tronu, księcia Salima. Tej nocy, nieco podchmielony, chwalił się wszystkim, którzy go chcieli słuchać, że zignorował ojcowski rozkaz, zdjął opaskę i godzinami pożerał wzrokiem całą żeńską Populację miasta. Wiadomość ta dotarła do Akbara, który nakazał bezzwłocznie aresztować syna. Tym, który zaproponował najwłaściwszą karę za przewinę księcia, był Abul Fazl. Nazajutrz rano na otwartym placu przed królewskim haremem Salim został rozebrany do naga i skórę wyłoili mu strażnicy haremu, eunuchowie i kobiety zbudowane jak zapaśnicy. Obijali go kijami i obrzucali małymi kamykami i grudkami ziemi, aż zaczął błagać o litość i przebaczenie. Po tym incydencie pewnym się stało, że ten otumaniony opium pijus będzie próbował się zemścić na Abul Fazlu, a także na cesarzu Hindustanu.

Drugim smutnym następstwem dnia nagości kobiet było to, że stara księżna Gulbadan przeziębiła się i szybko gasło w niej życie. Na koniec wezwała cesarza i próbowała zrehabilitować świętej pamięci Khanzadę Begam.

– Zanim wasz ojciec wrócił z długiego wygnania w Persji i odnalazł was – powiedziała – opiekowała się wami właśnie Khanzada Begam, bo oczywiście nie było przy was Hamidy Bano. Nie zapominajcie, że Khanzada bardzo was kochała. Całowała was w rączki i stopy i mówiła, że przypominają jej stopy i ręce waszego dziada. Cokolwiek więc się mówi o jej relacjach z Qarą Köz, pamiętajcie, że prawdą jest także to, co wam powiedziałam. Zła siostra może być kochającą stryjeczną babką.

Gulbadan zawsze starała się o precyzję w swych wspomnieniach z przeszłości, teraz jednak zaczęło jej się wszystko mieszać – czasem zwracała się do Akbara imieniem jego ojca, Humajuna, innym razem imieniem jego dziada. Zupełnie jakby trzej pierwsi mogolscy władcy zebrali się przy jej łożu, zamknięci w ciele Akbara, i trzymali straż nad przejściem jej duszy w zaświaty. Kiedy Gulbadan zmarła, Hamidę Bano nękały potworne wyrzuty sumienia.

– Popychałam ją – biadała. – Szturchałam tak, że o mało nie upadła, a przecież była starsza. Nie okazywałam jej należnego szacunku, a teraz nie ma jej już wśród żywych.

Akbar pocieszał matkę.

– Wiedziała, że ją kochasz. Wiedziała, że kobieta może mocno szturchać i jednocześnie być dobrą przyjaciółką.

Królowa matka była jednak niepocieszona.

– Zawsze wydawała się taka młoda – powiedziała. – Anioł popełnił błąd. To mnie należała się śmierć.

Kiedy czterdziestodniowa żałoba po Gulbadan dobiegła końca, Akbar wezwał Mogora dell’Amore do Miejsca Snów.

– To trwa zbyt długo – oświadczył. – Wiesz, że nie możesz tego przeciągać ponad miarę. Czas dokończyć opowieść. Po prostu opowiedz mi tę cholerną historię jak najszybciej... i zrób to, bardzo cię proszę, nie podburzając przy tym znowu pań.

– Schronienie Świata – rzekł Mogor, kłaniając się nisko – na niczym nie zależy mi tak bardzo, jak na opowiedzeniu mojej historii w całości, tego bowiem pragną ludzie nade wszystko. Żeby jednak Czarnooka znalazła się w objęciach Argalii Turka, muszę wpierw wspomnieć o działaniach wojskowych z udziałem trzech wielkich potęg stojących między Italią i Hindustanem, czyli uzbeckiego wojownika Piołunowego Chana, króla Persji z rodu Safawidów szacha Iszmaela, czyli Ismaila, oraz osmańskiego sułtana.

– Niech będą przeklęci wszyscy gawędziarze – zirytował się Akbar i pociągnął duży łyk wina z czerwono-złotego pucharu. – I twoje dzieci też. Niech je zaraza!

15

Stare ziemniaczane wiedźmy siadły nad Morzem Kaspijskim

Stare ziemniaczane wiedźmy siadły nad Morzem Kaspijskim i zapłakały. Szlochały głośno i lamentowały z zapamiętaniem. Cała Transoksania pogrążyła się w żałobie po wielkim Szejbanim Chanie, potężnym Piołunowym Panie, władcy bezkresnego Chorasanu, panu na Samarkandzie, Heracie i Bucharze, potomku rodu Czyngis-chana, niegdysiejszym pogromcy tego mogolskiego karierowicza Babura...

– Chyba nie jest dobrym pomysłem – podpowiedział łagodnie cesarz – powtarzać w naszej obecności przechwałki tego łajdaka na temat naszego dziada...

...nienawistnym Szejbanim, tym dzikim okrutniku, który padł podczas bitwy pod Merwem i zginął z ręki perskiego szacha Ismaila, który z jego czaszki kazał zrobić wysadzany klejnotami czerwono-złoty puchar do wina, a części jego ciała rozesłał Po świecie na dowód, że nie żyje. W taki oto sposób zginął ten zaprawiony w boju, ale i przerażający, niewykształcony i barbarzyński sześćdziesięcioletni wojownik: upokarzająco ścięty i poćwiartowany przez ledwie dwudziestoczteroletniego młokosa – i dobrze mu tak.

– Teraz dużo lepiej – rzekł cesarz, z satysfakcją przyglądając się swemu pucharowi z winem. – Bo cóż to za wyczyn, kiedy się zabija własnych obywateli, zdradza przyjaciół, jest się człowiekiem bez wiary, bez litości, bez religii; tym sposobem można zdobyć władzę, ale nie chwalę.

– Niccolò Machiavelli z Florencji nie mógłby ująć tego lepiej – zgodził się z nim gawędziarz.

* * *

Ziemniaczane czary zrodziły się w Astrachaniu nad brzegami rzeki Atil, później zwanej Wołgą, zapoczątkowane przez apokryficzną Wiedźmę Matkę Olgę Pierwszą, lecz ich adeptki już dawno się podzieliły, tak jak świat się podzielił, toteż teraz na zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego, zwanego przez nie Chazarem, niedaleko Ardabil, gdzie z mistycyzmu sufijskiego wzięła swe źródło dynastia Safawidów szacha Ismaila, wiedźmy były szyitkami i radowały się triumfami nowego perskiego cesarstwa imamitów, tymczasem na wschodnim wybrzeżu, gdzie mieszkali Uzbecy, popierały – część z nich, nic nierozumiejących biedaczyn! – Piołunowego Chana. Później, kiedy szach Ismail poznał smak porażki z rąk osmańskiej armii, sunnickie ziemniaczane wiedźmy znad wschodniego Chazaru twierdziły, że ich klątwy okazały się potężniejsze niż czary ich szyickich sióstr na zachodzie. „Bo ziemniak chorasański jest wszechmocny – wołały wiele razy słowami swego najświętszego wyznania wiary – i wszystkiego można z jego pomocą dokonać”.

Dzięki właściwemu zastosowaniu sunnicko-uzbeckich ziemniaczanych czarów można było znaleźć męża, odpędzić bardziej atrakcyjną rywalkę albo doprowadzić do upadku szyickiego władcy. Szach Ismail padł ofiarą rzadko stosowanej Wielkiej Uzbeckiej Antyszyickiej Klątwy Ziemniaczano-Jesiotrowej, która wymagała takich ilości ziemniaków i kawioru, jakie niełatwo było zebrać, oraz jednomyślności wśród sunnickich wiedźm, co osiągnąć było równie trudno. Kiedy usłyszały wieści o pogromie Ismaila, ziemniaczane wiedźmy ze wschodu otarły łzy, przestały zawodzić i ruszyły do tańca. Kręcąca piruety chorasańska wiedźma to rzadki i wyjątkowy widok i niewielu potrafiło taki taniec zapomnieć. Kawiorowo-ziemniaczana klątwa wywołała wśród ziemniaczanych wiedźm rozłam, który trwa do dziś.

O wyniku bitwy na równinie Czałdyran mogły też zadecydować bardziej prozaiczne powody: armia osmańska znacznie przewyższała liczebnie wojska perskie; osmańscy żołnierze byli uzbrojeni w broń palną, której Persowie nie uznawali za broń godną mężczyzny i nie chcieli jej nosić, wysłani więc zostali w dużej liczbie na tamten świat, ponosząc śmierć nieuchronną, acz niewątpliwie godną mężczyzny; ponadto na czele osmańskich wojsk stał niezwyciężony janczarski dowódca, pogromca Włada Palownika, Smoka-Diabła Wołoszczyzny, niejaki Argalia, florencki Turek. I choć szach Ismail uważał się za Wielkiego – i w swym wysokim mniemaniu o sobie nie widział nikogo, kto mógłby się z nim równać – nie zdołał odeprzeć ataku Mistrza Czarodziejskiej Kopii.

Perski szach Ismail, samozwańczy przedstawiciel na ziemi Dwunastego Imama, miał reputację aroganckiego, egoistycznego i fanatycznego propagatora Ithna Aszari, czyli islamu imamickiego.

– Połamię kije do gry w polo moich adwersarzy – chełpił się słowami sufickiego świętego Szajcha Zahida – a wtedy pole będzie moje.

Potem wygłosił jeszcze bardziej aroganckie oświadczenie, już własnymi słowami:

– Jestem Samym Bogiem, Samym Bogiem, Samym Bogiem! O, ślepcze, któryś zgubił drogę, podejdź i ujrzyj Prawdę! Jestem Absolutnym Stwórcą, o którym mówią ludzie.

Zwano go Wali Allah, przyjacielem Boga, i dla swych „czerwonych głów”, Kyzyłbaszów, rzeczywiście był istotą boską. Skromność, szczodrość, dobroć nie były cechami, z których słynął. A jednak kiedy maszerował na południe z pola bitwy pod Merwem w towarzystwie głowy Szejbaniego Chana w dzbanie miodu i triumfalnie wkraczał do Heratu, dokładnie tymi słowami opisywała go księżniczka, o której zapomniała historia, Czarnooka Pani, Qara Köz. Szach Ismail był jej pierwszą miłością. Miała siedemnaście lat.

– A więc to prawda – zawołał cesarz. – Tym cudzoziemcem, za sprawą którego nie chciała powrócić z Khanzadą na dwór mego dziada, za sprawą którego została usunięta z kart historii przez mego szlachetnego dziada – owym uwodzicielem, o którym mówiła nasza ukochana ciotka Gulbadan – nie był wasz Arkalia albo Argalia, lecz sam perski szach.

– Obaj byli rozdziałami jej historii, o Schronienie Świata – odpowiedział gawędziarz. – Najpierw jeden, potem drugi, zwycięzca i pogromca zwycięzcy. Kobiety nie są doskonałe, trzeba przyznać, a ta młoda dama, jak się zdaje, miała pewną słabość, wolała być po zwycięskiej stronie.

Herat, perła Chorasanu, miasto malarza Behzada, twórcy niezrównanych miniatur, oraz poety Jamiego, nieśmiertelnego filozofa miłości, a także miejsce wiecznego spoczynku patronki piękna, wielkiej królowej Gauhar Szad, co znaczy Szczęśliwy lub Lśniący Klejnot!

– Teraz należysz do Persji – powiedział na głos szach Ismail, jadąc ulicami zdobytego miasta. – Twoja historia, oaza, łaźnie, mosty, kanały i minarety, wszystko jest moje.

Z wysokiego okna pałacu obserwowały go dwie pojmane księżniczki z domu Mogołów.

– Teraz albo umrzemy, albo zostaniemy uwolnione – rzekła Khanzada, starając się opanować drżenie głosu.

Szejbani Chan uczynił z niej swoją żonę i powiła mu syna. Dostrzegła szczelnie zamkniętą urnę, którą wieziono za koniem zwycięzcy zawieszoną na zwykłej włóczni, i zrozumiała, co się kryje w środku.

– Jeśli ojciec nie żyje – powiedziała – mój syn jest zgubiony.

Ta analiza okazała się właściwa; zanim szach Ismail zjawił się u drzwi księżniczek, chłopiec został już wyekspediowany w ślad za swym ojcem. Perski król pochylił głowę przed księżniczką Khanzadą.

– Jesteście siostrami wielkiego brata – rzekł – zwracam wam zatem wolność. Noszę się z zamiarem odesłania was z wieloma darami przyjaźni do Babura, który obecnie przebywa w Kunduzie; a wy, panie, będziecie najwspanialszymi darami.

– Jeszcze przed chwilą – odpowiedziała Khanzada – byłam nie tylko siostrą, lecz także matką i żoną. Odkąd zniszczyłeś dwie trzecie mojej osoby, ostatnia część może równie dobrze wrócić do domu.

Przez dziewięć lat była królową Piołunowego Chana, a osiem – matką księcia, teraz więc rozdzierało się w niej serce. Ani na chwilę jednak nie pozwoliła, by jej twarz albo głos zdradziły prawdziwe emocje, szachowi Ismailowi wydała się więc zimna i nieczuła. W wieku dwudziestu dziewięciu lat wciąż była wielką pięknością i Pers miał ogromną ochotę, żeby zajrzeć pod jej zasłonę, powstrzymał się jednak i przeniósł spojrzenie na młodszą dziewczynę.

– A pani dobrodziejka – zwrócił się z największą uprzejmością, na jaką mógł się zdobyć – co macie do powiedzenia swemu oswobodzicielowi?

Khanzada Begam chwyciła siostrę za łokieć, jak gdyby chciała ją wyprowadzić.

– Dziękuję, ja i moja siostra jesteśmy tego samego zdania – powiedziała.

Qara Köz odtrąciła jednak rękę siostry, odrzuciła zasłonę i spojrzała młodemu władcy prosto w twarz.

– Chciałabym zostać – oznajmiła.

Istnieje pewien rodzaj słabości, która nachodzi mężczyzn po bitwie, kiedy uzmysławiają sobie kruchość życia, przyciskają je mocno do piersi jak kryształową czarę, której o mało nie upuścili, i skarb życia odbiera im odwagę. W takich chwilach wszyscy mężczyźni są tchórzami i nie mogą myśleć o niczym innym prócz kobiecych objęć, niczym innym prócz kojących słów, które tylko kobiety mogą wyszeptać, niczym innym prócz radości zatracenia się w niebezpiecznych labiryntach miłości. Ogarnięty tą słabością mężczyzna zrobi rzeczy, które unicestwią jego najbardziej misterne plany, może złożyć obietnice, które odmienią jego przyszłość. I tak oto perski szach Ismail utonął w czarnych oczach siedemnastoletniej księżniczki.

– Zostań więc – odparł.

– Kobieta winna uleczyć z samotności zabijania – wspominał cesarz. – Zmyć winę zwycięstwa albo próżność porażki. Ukoić drżenie w kościach. Osuszyć gorące łzy ulgi i wstydu. Przytulić, gdy czujesz, że nienawiść odpływa i zastępuje ją pewna forma wznioślejszego zakłopotania. Skropić cię lawendą, by zabić woń krwi na palcach i w brodzie. Kobieta winna powiedzieć, że należysz do niej, winna odwrócić twoje myśli od śmierci. Poskromić twą ciekawość co do tego, jak to jest na Sądzie Ostatecznym, oddalić zazdrość wobec tych, którzy przed tobą ujrzeli Wszechmogącego, i uśmierzyć oraz rozwiać dręczące cię wątpliwości co do życia po śmierci, a nawet samego Boga, ponieważ zabici są tak zupełnie martwi, a istnienie jakiegoś wyższego celu wydaje się wątpliwe.

Później, kiedy stracił ją na zawsze, szach Ismail wspominał o czarnoksięstwie. W jej spojrzeniu tkwił urok nie do końca ludzki, powiedział; miała w sobie diabła, który przywiódł go do zguby.

– Że kobieta tak piękna nie jest czuła – powiedział do swego głuchoniemego służącego – tego się nie spodziewałem. Nie oczekiwałem, że odwróci się ode mnie tak lekko, jak gdyby zmieniała but. Spodziewałem się, że pozostanę jej ukochanym. Nie spodziewałem się, że się stanę Madźnun-Lajlą, oszalałym z miłości. Nie spodziewałem się, że złamie mi serce.

Kiedy Khanzada Begam wróciła do Babura w Kunduzie bez siostry, urządzono jej na powitanie wielką fetę z udziałem żołnierzy i tancerzy, z trąbami i śpiewami, a sam Babur podszedł, żeby ją uściskać, kiedy wysiadła z lektyki. W duchu był jednak rozsierdzony i wtedy właśnie rozkazał usunąć Qarę Köz z kart historii. Przez pewien czas jednak pozwalał wierzyć szachowi Ismailowi, że są przyjaciółmi. Na dowód tego wybijał monety z podobizną Ismaila, Ismail zaś przysyłał posiłki, żeby pomóc mu wyprzeć Uzbeków z Samarkandy. W końcu jednak miarka się przebrała, kazał więc Ismailowi zabrać swoje wojska i odjechać do domu.

– To interesujące – rzekł cesarz. – Bo decyzja naszego dziada o odesłaniu armii Safawidów po odzyskaniu Samarkandy zawsze była zagadką. W tym okresie przestał też pisać księgę swego życia i wrócił do niej dopiero po jedenastu łatach, toteż jego głos milczy na ten temat. Po odjeździe Persów natychmiast znów utracił Samarkandę i był zmuszony uciekać na Wschód. Myśleliśmy, że powodem odrzucenia przez niego perskiej pomocy była jego niechęć do religijnego patosu szacha Ismaila: jego niekończących się wypowiedzi o własnej boskości, jego imamickiego zacięcia. Jeśli natomiast prawdziwym powodem była tląca się w Baburze złość na zaginioną księżniczkę, ileż doniosłych wydarzeń nastąpiło na skutek dokonanego przez nią wyboru! Przecież właśnie po utracie Samarkandy Babur przybył do Hindustanu i tutaj założył swoją dynastię, my sami jesteśmy trzecim pokoleniem w tej linii. Zatem jeśli twoja historia jest prawdziwa, początki naszego cesarstwa są bezpośrednią konsekwencją uporu Qary Köz. Powinniśmy ją potępiać czy chwalić? Była zdrajczynią, którą na wieki trzeba pogardzać, czy naszą genetrix, która ukształtowała naszą przyszłość?

– Była piękną, upartą dziewczyną – dodał Mogor dell’Amore. – A jej władza nad mężczyznami była tak wielka, że może nawet ona sama początkowo nie zdawała sobie sprawy z siły swych czarów.

Qara Köz: spójrzcie na nią teraz, w stolicy Safawidów, Tebrizie, jak pieszczą ją wspaniałe kobierce szacha, jak Kleopatrę zwiniętą w dywan Cezara. W Tebrizie były nimi wyłożone nawet wzgórza, na ich zboczach bowiem rozwijano wielkie dywany i suszono je na słońcu. W królewskich komnatach Czarnooka Pani przekręcała się z boku na bok na perskich kobiercach, jakby były ciałami kochanków. A w kącie zawsze samowar, parujący samowar. Jadła łapczywie, kurczaki nadziewane suszonymi śliwkami i czosnkiem albo krewetki z pastą z owoców tamaryndowca, albo kebaby z wonnym ryżem, jej ciało pozostawało jednak szczupłe i smukłe. Grała w tryktraka ze swoją służącą, Zwierciadłem, i stała się najlepszym graczem na perskim dworze. Ze Zwierciadłem bawiła się jeszcze w inne rzeczy; za zamkniętymi drzwiami sypialni obydwie chichotały i piszczały, wielu dworzan uważało je więc za kochanki, nikt jednak nie miał odwagi tego powtarzać, ani mężczyzna, ani kobieta, plotkarz musiałby bowiem zapłacić za to głową. Kiedy oglądała młodego króla podczas gry w polo, Qara Köz wydawała z siebie westchnienie erotycznej ekstazy za każdym razem, kiedy zamierzał się kijem, i zaczęto wierzyć, że te stęknięcia i okrzyki rzeczywiście rzucają czar na piłkę i ta nieuchronnie trafia do bramki, gdy kije obrońców młócą rozpaczliwie powietrze. Kąpała się w mleku. Śpiewała jak anioł. Nie czytała książek. Miała dwadzieścia jeden lat. Nie zaszła w ciążę. I pewnego dnia, kiedy jej Ismail mówił o rosnącym w siłę rywalu na zachodzie, osmańskim sułtanie Bajazydzie II, wyszeptała swą morderczą radę.

– Po prostu wyślij mu ten swój puchar – rzekła – ten zrobiony z czaszki Szejbaniego Chana, żeby go przestrzec, co się stanie, jeśli nie będzie pamiętał, gdzie jest jego miejsce.

Jego próżność wydawała jej się pociągająca. Była zakochana w jego wadach. Może człowiek, który uważa się za boga, jest właściwym mężczyzną dla niej? Może król to za mało?

– Sam Bóg! – krzyczała, kiedy ją brał. – Absolutny Stwórca!

Oczywiście podobało mu się to, a podatny na pochlebstwa nie brał pod uwagę autonomii jej wielkiej urody, której żaden mężczyzna nie mógł posiąść, która posiadała siebie samą i jak wiatr mogła ulecieć, gdzie będzie chciała. Chociaż porzuciła dla niego wszystko, w jednej chwili odmieniła swój świat, zostawiła siostrę, brata i klan, by pojechać na zachód w towarzystwie przystojnego nieznajomego, szach Ismail w bezmiarze miłości własnej uznał tak radykalny krok za coś całkowicie naturalnego, bo przecież zrobiła to dla niego. W rezultacie nie dostrzegł tego, co w niej wędrowne, wykorzenione. Jeśli kobieta tak łatwo wypowiedziała posłuszeństwo jednemu, mogła z równą łatwością zrobić podobną rzecz raz jeszcze. Były dni, kiedy kusiło ją zło; jego zło i jej. W łóżku szeptała do niego, że kryje w sobie inną siebie, złą, i kiedy ta druga dochodziła do głosu, nie mogła dłużej odpowiadać za swoje czyny, była zdolna do wszystkiego, wszystkiego. Podniecenie, w które wprawiały go te słowa, było nie do zniesienia. W miłości mu nie ustępowała. Była jego królową. Przez cztery lata nie dała mu syna. Cóż z tego? Była ucztą dla zmysłów. Dla takiej kobiety mężczyźni zabijali. Była jego nałogiem i nauczycielką.

– Chcesz, bym wysłał Bajazydowi puchar Szejbaniego... – wybełkotał jakby pod wpływem narkotyku. – Żebym mu posłał ludzką czaszkę?

– Dla ciebie picie z czaszki twego wroga jest wielkim zwycięstwem – szepnęła. – Ale kiedy Bajazyd napije się z czaszki pokonanego wroga swego adwersarza, jego serce przepełni lęk.

Zrozumiał, że zaklęła w ten puchar strach.

– Doskonale – rzekł. – Zrobimy, jak radzisz.

* * *

Minęły czterdzieste piąte urodziny Argalii. Był wysokim bladym mężczyzną i pomimo wielu lat spędzonych na wojnie jego skóra była biała jak skóra kobiety; zarówno kobiety, jak i mężczyźni zachwycali się jej miękkością. Uwielbiał tulipany i kazał je haftować na swych tunikach i pelerynach, wierząc, że przynoszą szczęście, i spośród tysiąca pięciuset odmian stambulskich tulipanów zwłaszcza sześć wypełniało jego pałacowe komnaty. Światło Raju, Niezrównana Perła, Wzmagający Rozkosz, Rozbudzający Namiętność, Zazdrość Diamentu i Róża Poranka: te były jego ulubione, ujawniały, że pod maską wojownika znajduje się sensualista, w skórze zabójcy kryje się istota wrażliwa, pierwiastek kobiecy w męskim. Miał też kobiece upodobanie do ozdób: kiedy zrzucał z siebie mundur, wypoczywał pośród jedwabiów i klejnotów, miał też wielką słabość do egzotycznych futer, czarnego lisa i moskiewskiego rysia, które docierały do Stambułu przez Teodozję na Krymie. Włosy miał długie i czarne jak diabeł, a wargi pełne i czerwone jak krew.

Właśnie krew, jej przelewanie było jego chlebem powszednim. Pod sułtanem Mehmedem II wziął udział w kilkunastu kampaniach i wygrał każdą bitwę, podczas której podniósł arkebuz do pozycji strzeleckiej albo dobył szabli. Zgromadził wokół siebie zastęp lojalnych janczarów niczym tarczę, mając za poruczników szwajcarskich olbrzymów, Othona, Bothona, Clothona i d’Artagnana, i chociaż na osmańskim dworze aż wrzało od intryg, udaremnił siedem prób zamachu. Po śmierci Mehmeda imperium stanęło na skraju wojny domowej między jego dwoma synami, Bajazydem i Cemem. Kiedy Argalia dowiedział się, że wielki wezyr wbrew muzułmańskiej tradycji nie chce pochować ciała zmarłego sułtana w ciągu trzech dni, żeby Cem mógł przybyć do Stambułu i objąć tron, zabrał szwajcarskich olbrzymów do siedziby wezyra i zabił go. Poprowadził armię Bajazyda przeciwko niedoszłemu uzurpatorowi i wygnał go z kraju. Kiedy było już po wszystkim, został dowódcą naczelnym wojsk nowego sułtana. Walczył z egipskimi mamelukami na lądzie i morzu, a kiedy rozgromił sojusz Wenecji, Węgier i Państwa Kościelnego, admiralska sława Argalii dorównała jego chwale wojownika na suchym lądzie.

Później problemy stwarzali głównie Kyzyłbaszowie z Anatolii. Nosili czerwone nakrycia głowy z dwunastoma plisami, by pokazać przywiązanie do imamickiego szyizmu, a to zbliżało ich do perskiego szacha Ismaila, samozwańczego Samego Boga. Trzeci syn Bajazyda, Selim Groźny, chciał ich całkowicie rozgromić, lecz jego ojciec był bardziej powściągliwy. Przez to Selim Groźny zaczął postrzegać ojca jako osobę nazbyt ugodową i słabą. Kiedy do Stambułu dotarł puchar od szacha Ismaila, Selim odebrał to jako śmiertelną zniewagę.

– Tego heretyka, który nazywa siebie Bogiem, ktoś musi nauczyć moresu – oświadczył. Wziął do ręki puchar, jak się podnosi rękawicę, która uderzyła w twarz wyzwanego na pojedynek. – Z tego pucharu napiję się krwi Safawidów – obiecał ojcu.

Argalia Turek zrobił krok w przód.

– A ja naleję tego trunku – powiedział.

Kiedy Bajazyd nie chciał wydać zgody na wojnę, sytuacja Argalii zmieniła się. Kilka dni później on i jego janczarzy przeszli na stronę Selima Groźnego i Bajazyda siłą odsunięto od władzy. Starego sułtana zesłano na przymusową emeryturę, odesłano do miejsca, gdzie się urodził, Dimetoki w Tracji, lecz po drodze zmarł z rozpaczy, i dobrze się stało. Na świecie nie było miejsca dla tych, którzy stracili zimną krew. Selim z Argalią u boku wytropił i udusił swych braci, Ahmeda, Korkuda i Szachinszacha, zabił też ich synów. Przywrócono porządek i wyeliminowano ryzyko przewrotu. (Wiele lat później, kiedy Argalia opowiedział il Machii o tych czynach, usprawiedliwiał je, mówiąc: „Kiedy książę przejmuje władzę, powinien od razu pokazać się z najgorszej strony, by później każdy jego uczynek wydał się poddanym poprawą wobec tego, jak zaczynał”, i kiedy il Machia usłyszał te słowa, zamilkł i zamyślił się, by po pewnym czasie pokiwać wolno głową. „Straszne – powiedział Argalii – ale prawdziwe”.) W końcu nadszedł czas, by zmierzyć się z szachem Ismailem. Argalię i jego janczarów wysłano do Rum w północno-środkowej Anatolii, gdzie pojmali tysiące Kyzyłbaszów i wymordowali tysiące innych. To uciszyło drani, gdy armia maszerowała przez ich kraj, żeby doręczyć list Selima Groźnego do szacha. W liście tym Selim pisał: „Nie przestrzegacie już przykazań i zakazów świętego prawa. Zachęcacie członków swojej wstrętnej szyickiej sekty do nieuświęconych związków cielesnych. Przelewaliście niewinną krew”. Sto tysięcy osmańskich żołnierzy rozbiło obóz nad jeziorem Wan we wschodniej Anatolii i czekało, aż będą mogli wepchnąć te słowa bluźnierczemu szachowi w gardło. W ich szeregach było dwanaście tysięcy janczarskich muszkieterów pod wodzą Argalii. Mieli też pięćset armat spiętych łańcuchami, tworzących przeszkodę nie do pokonania.

Pole bitwy na równinie Czałdyran rozpościerało się na północny wschód od jeziora Wan i tam wojska perskie miały stawić opór najeźdźcy. Armia szacha Ismaila liczyła sobie tylko czterdzieści tysięcy żołnierzy, w większości kawalerzystów, lecz Argalia, robiąc przegląd swych oddziałów, wiedział, że przewaga liczebna nie zawsze decyduje o wyniku bitwy. Jak wcześniej Wład Drakula na Wołoszczyźnie, Ismail stosował strategię spalonej ziemi. Anatolia była opustoszała i zwęglona, a posuwający się do przodu Osmanowie, maszerujący z Sivas do Erzincanu znajdowali niewiele do jedzenia i picia. Armia Selima była zmęczona i głodna, gdy po długim marszu rozłożyła obóz nad jeziorem, a taką armię zawsze łatwiej pokonać. Później zaginiona księżniczka wyjaśniła Argalii, dlaczego jej ówczesny kochanek nie zwyciężył.

– Przez rycerskość – powiedziała. – Głupią rycerskość i słuchanie się durnego kuzyna, a nie mnie.

Nadzwyczajne było to, że czarodziejka z Persji wraz ze swoją niewolnicą Zwierciadłem była obecna na posterunku dowództwa na wzgórzu nad polem bitwy, a jej cienkie szaty owiewane wiatrem tak sugestywnie oblekały jej twarz i piersi, że kiedy stanęła przed namiotem władcy, piękno jej ciała całkowicie odwróciło myśli safawidzkich żołnierzy od wojny.

– Musiał być szalony, że was zabrał – powiedział Argalia, gdy zakrwawiony i zmęczony zabijaniem znalazł ją porzuconą na koniec tego naznaczonego śmiercią dnia.

– Tak – odpowiedziała rzeczowo. – Oszalał z miłości do mnie.

W sprawach strategii wojskowej nawet jej czary nie były jednak w stanie skłonić go do posłuchu.

– Patrz – zawołała – wciąż budują umocnienia. Zaatakuj teraz, kiedy nie są jeszcze gotowe.

I:

– Patrz – zawołała – mają pięćset armat połączonych łańcuchami w jednej linii, a za nimi dwanaście tysięcy strzelców. Nie galopujcie na nich, bo powystrzelają was jak głupców.

I:

– Nie macie broni palnej? Przecież jest wam znana. Na litość boską, dlaczego nie zabraliście strzelb?

Na co odpowiedział kuzyn szacha, Durmisz Chan, ten dureń:

– Nie postąpilibyśmy fair, gdybyśmy ich zaatakowali, kiedy nie są gotowi do walki.

I:

– Nie postąpilibyśmy szlachetnie, gdybyśmy wysłali naszych żołnierzy, żeby zaatakowali ich od tyłu.

I:

– Strzelba to nie broń dla mężczyzny. Strzelba jest dla tchórzy, którzy boją się walki wręcz. Ale choćby mieli nie wiadomo ile strzelb i armat, podejdziemy tak blisko, że zmusimy ich do niej. Zwycięży odwaga, a nie – ha! – te ich „arkebuzy” i „muszkiety”.

Odwróciła się do szacha Ismaila, śmiejąc się w poczuciu bezsilności.

– Powiedz temu człowiekowi, że jest idiotą.

Perski szach odpowiedział jednak:

– Nie jestem rabusiem napadającym na karawany, żeby się chyłkiem do nich podkradać. Cokolwiek zrządzi Bóg, tak się stanie.

Nie chciała oglądać bitwy, siedziała w królewskim namiocie z twarzą odwróconą od wejścia. Zwierciadło siedziała przy niej i trzymała ją za rękę. Szach Ismail uderzył z prawej i zmiażdżył lewe skrzydło armii osmańskiej, lecz czarodziejka miała odwróconą twarz. Obie armie ponosiły ogromne straty. Perska kawaleria ścięła kwiat osmańskiej konnicy, Ilirów, Macedończyków, Serbów, Epirotów, Tesarczyków i Traków. Po stronie Safawidów zaś dowódcy padali jeden po drugim, a kiedy ginęli, czarodziejka w namiocie wypowiadała cicho ich imiona. Muhammad Chan Ustajlu, Husain Beg Lala Ustajlu, Saru Pira Ustajlu i tak dalej. Jak gdyby widziała wszystko, nie patrząc. A jej słowa odbijały się w Zwierciadle, toteż wydawało się, że imiona poległych odbijają się echem w królewskim namiocie. Amir Nizam al-Din Abd al-Baqi... al-Baqi... lecz imię szacha, który uważał się za Boga, nie zabrzmiało. Środek osmańskiej armii utrzymał pozycje, choć turecka kawaleria była bliska paniki, kiedy Argalia kazał sprowadzić artylerię.

– Sukinsyny – wrzeszczał do swoich janczarów – jeśli któryś z was spróbuje uciec, wymierzę te cholerne armaty w was!

Olbrzymi Szwajcarzy, uzbrojeni po zęby, biegali wzdłuż osmańskiej linii bojowej, żeby podkreślić wagę słów Argalii. Rozległy się grzmoty dział.

– Zaczęła się burza – rzekła czarodziejka, siedząc w namiocie.

– Burza – powtórzyła niewolnica.

Nie trzeba było patrzeć, gdy ginęła perska armia. Nadszedł czas na odśpiewanie smutnej pieśni. Szach Ismail żył, lecz wszystko przepadło.

Umknął z pola bitwy, ranny, i nie przyszedł po nią. Wiedziała o tym.

– Zostawił nas – powiedziała Zwierciadłu.

– Tak, zostawił.

– Jesteśmy na łasce wroga – rzekła czarodziejka.

– Na łasce – powtórzyła służka.

Żołnierze ustawieni na warcie przed namiotem też wzięli nogi za pas. Zostały same, dwie kobiety na polu strasznej rzezi. Tak odnalazł je Argalia, gdy siedziały z odsłoniętymi twarzami, sztywno wyprostowane i same, odwrócone od wejścia do królewskiego namiotu po zakończeniu bitwy na równinie Czałdyran, i śpiewały smutną pieśń. Księżniczka Qara Köz odwróciła się do niego, nie próbując nawet zakryć przed jego spojrzeniem nagości swych rysów, i od tej chwili widzieli tylko siebie, przepadli dla reszty świata.

Wygląda jak kobieta, pomyślała, jak wysoka, blada, czarnowłosa kobieta, która objadła się śmiercią. Jakże był biały, biały jak maska. A na niej, jak plama krwi, te czerwone, czerwone usta. Z szablą w prawej dłoni i arkebuzem w lewej. Był jednym i drugim, szermierzem i strzelcem, mężczyzną i kobietą, sobą i własnym cieniem. Porzuciła szacha Ismaila, tak jak on ją porzucił, i znów wybrała. Tego bladolicego kobietomężczyznę. Później zażądał jej i Zwierciadła jako łupów wojennych i Selim Groźny zgodził się, ona jednak wybrała go dużo wcześniej, i to jej wola puściła w ruch wszystko, co nastąpiło później.

– Nie lękaj się – powiedział po persku.

– Tutaj nikt nie zna znaczenia słowa strach – odpowiedziała, najpierw po persku, potem po czagatajsku, w języku swej turkickiej matki.

A pod tymi słowami prawdziwe słowa. Będziesz mój. Tak. Jestem twoja.

* * *

Po splądrowaniu Tebrizu Selim chciał zostać w stolicy Safawidów na zimę i wiosną podbić pozostałą część Persji, ale Argalia przestrzegł go, że żołnierze podniosą bunt, jeśli będzie się przy tym upierał. Odnieśli zwycięstwo i zaanektowali sporą część wschodniej Anatolii i Kurdystanu, niemal podwajając rozmiary Imperium Osmańskiego. Wystarczy. Niechaj linia osiągnięta po bitwie na równinie Czałdyran będzie nową granicą między wpływami Osmanów i Safawidów. Zresztą Tebriz był pusty. Brakowało jedzenia dla żołnierzy, koni i wielbłądów. Armia chciała wracać do domu. Selim zrozumiał, że musi się wycofać. Osiem dni po wkroczeniu armii osmańskiej do Tebrizu Selim Groźny wyprowadził swe wojska z miasta i ruszył na zachód.

Pokonany bóg traci swą boskość. Mężczyzna, który zostawia małżonkę na polu bitwy, przestaje być mężczyzną. Szach Ismail powrócił zgnębiony do swego zgnębionego miasta i spędził ostatnie dziesięć lat życia pogrążony w smutku i odurzony alkoholem. Nosił czarne szaty i czarny turban, sztandary Safawidów też przefarbowano na czarno. Już nigdy nie ruszył na pole bitwy i miotał się między głębokim smutkiem a rozpustą na skalę, która każdemu uzmysławiała jego słabość oraz głębię jego rozpaczy. Kiedy był pijany, biegał po komnatach pałacu, szukając kogoś, kogo tam nie było, kogo już nigdy miało tam nie być. Kiedy zmarł, nie miał nawet trzydziestu siedmiu lat. Był szachem Persji przez dwadzieścia trzy lata, ale wszystko, co ważne, już utracił.

* * *

Kiedy rozebrała Argalię i znalazła tulipany wyhaftowane na jego bieliźnie, zrozumiała, że jest uzależniony od przesądów, że jak każdy, kto na co dzień styka się ze śmiercią, chce za wszelką cenę oddalić od siebie ten ostatni dzień. Gdy zdjęła zeń bieliznę i znalazła je wytatuowane na łopatkach i pośladkach, a nawet na grubym trzonie penisa, wiedziała już na pewno, że spotkała miłość swego życia.

– Nie potrzebujesz już tych kwiatów – powiedziała mu, gładząc je. – Teraz masz mnie, ja będę twoim talizmanem-

Pomyślał: Tak, mam ciebie, ale tylko dotąd, aż cię stracę. Tylko dotąd, póki nie postanowisz mnie zostawić, tak jak zostawiłaś swoją siostrę, póki nie postanowisz znów zmienić koni, tak jak zamieniłaś szacha Ismaila na mnie. Koń jest ostatecznie tylko koniem. Czytała w jego myślach, a widząc, że potrzebuje dalszych zapewnień, klasnęła w dłonie. Do ukwieconej komnaty weszła służka Zwierciadło.

– Powiedz mu, kim jestem – poprosiła ją.

– Jest tą, która was kocha. Potrafi zaczarować węże na ziemi i ptaki z drzew, potrafi sprawić, by się zakochały, ona zaś zakochała się w was, panie, teraz więc możecie mieć wszystko, czego dusza zapragnie.

Czarodziejka wykonała nieznaczny ruch brwiami, a wtedy niewolnica pozwoliła, by jej szaty spłynęły na podłogę, i wsunęła się do łóżka.

– Ona jest moim Zwierciadłem – wyjaśniła czarodziejka. – Jest cieniem, który świeci. Ten, kto zdobywa mnie, dostaje też ją.

W tym momencie Argalia, wielki wojownik, dał za wygraną. Wobec tego oskrzydlającego ataku jedynym wyjściem była bezwarunkowa kapitulacja.

On właśnie dał jej nowe imię, „Angelika”. Bezradny wobec „Qara Köz”, z jej zwarciem krtaniowym i obco brzmiącą sekwencją dźwięków, nadał jej to seraficzne imię, pod którym miał ją poznać nowy świat. A ona z kolei przekazała to imię Zwierciadłu.

– Jeśli mam zostać Angeliką – powiedziała – w takim razie mój anioł stróż też będzie Angeliką.

Od wielu lat miał zaszczyt, korzystając z przychylności sułtana, zamieszkiwać w komnatach Topkapi, Domu Szczęśliwości, zamiast w spartańskich warunkach w koszarach janczarów. Teraz, kiedy te komnaty zyskały jeszcze pod kobiecą ręką, można się było w nich poczuć naprawdę jak w domu. Ludzie pokroju Argalii nie mogli sobie jednak pozwolić na przekonanie, że mają dom – była to niepokojąca i niebezpieczna idea. Mogła im się zacisnąć wokół szyi jak pętla. Selim Groźny nie był Bajazydem ani Mehmedem i nie uważał Argalii za niezastąpioną prawą rękę, lecz prawdopodobnego i groźnego konkurenta w walce o władzę, popularnego dowódcę, który mógł poprowadzić janczarów do jego prywatnych komnat w pałacu, tak jak już to kiedyś zrobił, gdy zgładził wielkiego wezyra. Człowiek zdolny do zamordowania wezyra był też zdolny do królobójstwa. Taki człowiek może nie jest już mu potrzebny. Gdy tylko wrócili do Stambułu, sułtan, publicznie obsypując pochwałami włoskiego dowódcę za jego udział w słynnym triumfie na równinie Czałdyran, potajemnie zaczął knuć plan unicestwienia Argalii.

Wiadomość o jego niepewnej pozycji dotarła do uszu Argalii dzięki decyzji Qary Köz o tym, by nadal zaspokajać jego miłość do tulipanów. Wszędzie wokół Domu Szczęśliwości ciągnęły się ogrody, otoczone murem lub tarasowe, zagajniki, gdzie swobodnie przechadzały się jelenie, i trawniki nad wodą opadające do Złotego Rogu. Rabaty obsadzone tulipanami można było znaleźć na Czwartym Dziedzińcu i na wzgórzu na północnym skraju kompleksu Topkapi, w najwyższym punkcie całego Domu Szczęśliwości, gdzie wznosiły się niewielkie drewniane pawilony wypoczynkowe zwane kioskami. Wokół nich rosły niezliczone tulipany, tworząc klimat wonnego spokoju i łagodności. Księżniczka Qara Köz i jej Zwierciadło, ze skromnie zasłoniętymi twarzami, często spacerowały po tych ogrodach i odpoczywały w kioskach, popijając słodkie soki i gawędząc z licznymi pałacowymi bostanci, ogrodnikami, których namawiały do przesłania kwiatów panu Argalii i z którymi paplały dla zabicia czasu, jak to kobiety, omawiając najnowsze plotki. Wkrótce cały ogrodowy personel, od robotników pielących grządki po samego Bostanci-Baszę, naczelnego ogrodnika, rozkochał się w tych dwóch damach i jak prawdziwym kochankom rozwiązywał im się język. Wielu z nich zauważyło, jak szybko obydwie cudzoziemki opanowały język turecki, niemal z dnia na dzień, tak się przynajmniej zdawało. Jak za sprawą czarów, mówili ogrodnicy.

Prawdziwe motywy Qary Köz nie były jednak zupełnie niewinne. Wiedziała, o czym szybko dowiadywali się wszyscy nowi rezydenci Domu Szczęśliwości, że bostanci w liczbie tysiąca i jeden byli nie tylko ogrodnikami sułtana, lecz także przeprowadzali egzekucje. Jeśli kobietę uznano za winną przestępstwa, właśnie bostanci zaszywał ją, wciąż żywą, w worku obciążonym kamieniami i wrzucał do Bosforu. A jeśli życie miał stracić mężczyzna, grupa ogrodników chwytała go i dokonywała aktu rytualnego uduszenia. Tak więc Qara Köz zaprzyjaźniła się z bostanci i dzięki nim poznawała „tulipanowe wieści”, jak je nazywali z pewną dozą czarnego humoru. Wkrótce smród zdrady zaczął przyćmiewać woń kwiatów. Ogrodnicy ostrzegli ją, że jej panu, wielkiemu dowódcy, słudze trzech sułtanów, grozi proces na podstawie sfingowanych zarzutów, a potem egzekucja. Powiedział jej o tym sam naczelny ogrodnik. Bostanci-Basza Domu Szczęśliwości był pierwszym katem sułtana, wybranym nie tylko ze względu na zdolności ogrodnicze, ale także z uwagi na chyże nogi, kiedy bowiem na śmierć skazywano kogoś wysoko postawionego na dworze, dawano mu szansę, której nie mieli plebejusze. Gdyby prześcignął w biegu Bostanci-Baszę, darowano by mu życie, a karę śmierci zamieniono na wygnanie. Bostanci-Basza słynął z tego, że biega jak wiatr, w rzeczywistości więc owa „szansa” była bardzo nikła. Tym razem jednak perspektywa tego, co musi zrobić, zasmucała go.

– Stracenie tak wielkiego męża przepełniłoby mnie wstydem – rzekł.

– W takim razie – odparła czarodziejka – spróbujmy znaleźć jakieś wyjście z tej sytuacji.

– Niedługo cię zgładzi – przestrzegła Argalię po powrocie do domu. – Ogrody aż huczą od plotek.

– Pod jakim pretekstem, jestem ciekaw? – zapytał Argalia z poważną miną. Księżniczka ujęła jego bladą twarz w dłonie.

– Pretekstem jestem ja – rzekła. – Wziąłeś mogolską księżniczkę jako zdobycz wojenną. Nie wiedział o tym, kiedy dawał ci pozwolenie, ale teraz już wie. Pojmanie mogolskiej księżniczki oznacza wypowiedzenie wojny mogolskiemu cesarzowi, powie więc, że stawiając Imperium Osmańskie w takim położeniu, dopuściłeś się zdrady i musisz za to zapłacić. Oto wiadomość, którą przekazują tulipany.

Argalia, w porę ostrzeżony, miał czas, żeby się przygotować, i zanim po niego przyszli, odesłał pod osłoną nocy Qarę Köz i Zwierciadło razem z wieloma skrzyniami pełnymi bogactw zgromadzonych podczas różnych zwycięskich kampanii wojennych w obstawie czterech szwajcarskich olbrzymów i całej kompanii najbardziej mu oddanych janczarów, w sumie około stu żołnierzy – mieli na niego czekać w Bursie na południe od stolicy.

– Jeśli ucieknę z wami – wyjaśnił – Selim dopadnie nas i wybije jak psy. Zamiast tego muszę stanąć przed sądem, a kiedy mnie skażą, muszę wygrać wyścig z ogrodnikiem.

Wiedziała, że Argalia powie coś takiego.

– Jeśli koniecznie chcesz umrzeć – rzekła – chyba będę musiała ci pozwolić. – Przez co chciała powiedzieć, że będzie musiała ratować mu życie, a to niełatwe zadanie, ponieważ nie będzie obecna w miejscu wielkiego wyścigu.

Kiedy tylko Selim Groźny w sali tronowej Domu Szczęśliwości wydał wyrok śmierci na zdrajcę Argalię, wojownik, znając zasady, odwrócił się na pięcie i zaczął biec. Salę tronową od Bramy Domu Ryb dzieliło około kilometra przez pałacowe ogrody i musiał się tam dostać przed Bostanci-Baszą w czerwonej czapeczce, białych muślinowych hajdawerach i z nagim torsem. Ruszył już za nim w pogoń i zmniejszał dzielący ich dystans z każdym krokiem. Gdyby go dopadł, zostałby stracony w Domu Ryb, a potem wrzucony do Bosforu, do którego trafiały wszystkie zwłoki. Biegnąc między rabatami, dostrzegł przed sobą Bramę Domu Ryb, usłyszał kroki Bostanci-Baszy tuż za sobą i zrozumiał, że nie biegnie dość szybko, by mu umknąć. „Jakim absurdem jest życie – pomyślał. – Żeby wyjść cało z tylu wojen, a potem dać się udusić ogrodnikowi. Prawdę mówią, że nie ma bohaterów, którzy nie przekonają się przed śmiercią o jałowości bohaterstwa”. Przypomniał sobie tę chwilę, gdy jako chłopak po raz pierwszy odkrył bezsens życia, sam w małej szalupie pośrodku morskiej bitwy we mgle. „Po tych wszystkich latach – pomyślał – znów muszę sobie przyswoić tę samą lekcję”.

Nigdy nie pojawiło się zadowalające wyjaśnienie, dlaczego rączy ogrodnik sułtana Selima Groźnego nagle padł na ziemię, chwytając się za brzuch zaledwie trzydzieści kroków przed końcem wyścigu – ani dlaczego jął puszczać najbardziej smrodliwe gazy, jakie kiedykolwiek wąchano, głośne jak salwy z armat, zawodził przy tym z bólu jak wyrwany korzeń mandragory, a tymczasem Argalia przebiegł metę w Bramie Domu Ryb, dosiadł czekającego na niego rumaka i pogalopował na wygnanie.

– Zrobiłaś coś? – Argalia zapytał ukochaną, kiedy spotkali się w Bursie.

– A co mogłam zrobić mojemu drogiemu Baszeńce? – odpowiedziała, szeroko otwierając oczy. – Wysłać mu liścik z podziękowaniem z góry za ukatrupienie ciebie, mój podły porywaczu, wraz z dzbanem anatolijskiego wina na dowód mej wdzięczności, to tak, owszem; ustalenie wszak, po jakim czasie pewna mikstura dodana do wina zacznie działać na żołądek, no, czegoś takiego oczywiście uczynić niepodobna.

Kiedy zajrzał jej w oczy, nie dostrzegł tam ani śladu przewrotności, żadnej wskazówki, że ona albo jej Zwierciadło, albo jedna i druga mogły w jakiś sposób przekonać ogrodnika, by nie dopełnił swej powinności, może nawet żeby wypił napój w odpowiednim czasie, w zamian za chwilę rozkoszy, która takiemu mężczyźnie mogła starczyć na całe życie. Nie, Argalia wmawiał sobie, coraz bardziej poddając się czarowi oczu Qary Köz, nic takiego nie mogło się zdarzyć. Spójrzcie w oczy mojej ukochanej, są takie niewinne, tyle w nich miłości i prawdy.

* * *

Admirał Andrea Doria, dowódca genueńskiej floty, przebywając na suchym lądzie, mieszkał w Fassolo, za murami miasta przed bramą San Tomasso przy północno-zachodnim wejściu do portu. Kupił willę od genueńskiego szlachcica, Jacoba Lomellina, ponieważ czuł się w niej jak Rzymianin w todze i z wieńcem laurowym na głowie, jeden z tych, którzy w czasach imperium mieszkali w wielkich nadmorskich willach jak ta w Laurentinum opisana przez Pliniusza Młodszego, a także z uwagi na widok na port, który o każdej porze pozwalał mu obserwować, kto wpływa do miasta i wypływa. Jego galery zacumowane były tuż przed domem, na wypadek gdyby konieczna była szybka akcja. Naturalnie więc jako jeden z pierwszych ujrzał okręt z Rodos, którym Argalia wracał do Italii, i przez lunetę dostrzegł na pokładzie dużą liczbę uzbrojonych po zęby mężczyzn w mundurach osmańskich janczarów. Czterech spośród nich było najwyraźniej olbrzymami albinosami. Pchnął posłańca z tarasu – poinstruował swego porucznika Cevę, by wypłynął na spotkanie jednostce z Rodos i dowiedział się, jakie zamiary mają nowo przybyli goście. Tak oto Ceva Skorpion stanął znów twarzą w twarz z kimś, kogo kiedyś porzucił na wodach wroga.

Mężczyzna, w którym Ceva nie rozpoznał jeszcze Argalii, ustawił się przed masztem okrętu, ubrany w zwijany turban i powiewne brokatowe szaty osmańskiego wielmoży. Miał za sobą janczarów, w pełni uzbrojonych i w pogotowiu, a obok niego stały i ściągały na siebie światło słońca, gdy reszta świata sprawiała wrażenie ciemnej i zimnej, dwie najpiękniejsze kobiety, jakie Ceva kiedykolwiek widział, o urodzie niczym nie osłoniętej i czarnych lokach powiewających jak pukle bogiń na wietrze. Gdy Ceva wszedł na pokład transportowca z oddziałem Złotej Kompanii tuż za sobą, kobiety odwróciły się do niego, a wtedy poczuł, że szabla wysuwa mu się z dłoni. Po chwili wyczuł łagodny, lecz nieugięty nacisk na barki, nacisk, któremu, zauważył, zupełnie nie chciał się opierać, i nagle razem ze wszystkimi swymi żołnierzami klęknął u stóp przybyłych, a jego usta wypowiadały niecodzienne słowa pozdrowienia. Witamy panie dobrodziejki i wszystkich, którzy was strzegą.

– Uważaj, Skorpionie – rzekł osmański wielmoża bezbłędnym włoskim z florenckim akcentem, a potem, naśladując wymowę samego Cevy, dodał: – Bo jeśli gość nie patrzy mi w oczy, wyrywam mu wątrobę i rzucam ją na pożarcie mewom.

Ceva zrozumiał teraz, kto przed nim stoi, i chciał się podnieść, sięgając po broń; z jakiegoś jednak powodu nie mógł się dźwignąć z kolan, podobnie jak jego ludzie.

– Ale z drugiej strony – ciągnął Argalia w zamyśleniu – na razie masz oczy na takiej wysokości, że możesz, kurwa, popatrzeć najwyżej na mojego kutasa.

Wielki condottiere Doria, którego broda i wąsy spływały z twarzy potężnymi kaskadami, pozował Bronzinowi jako Neptun, bóg morza, i stał nago na tarasie swej willi z trójnogiem w prawej dłoni, pozwalając artyście szkicować swą nagość, kiedy ku dużej konsternacji admirała z jego prywatnej przystani nadeszła mocno uzbrojona grupa awanturników i stanęła przed nim. Prowadził ich, o dziwo, jego człowiek, Ceva Skorpion, zachowujący się jak usłużny lizus, a pośrodku tej grupy, w pelerynach z kapturami, przybyły, jak mu się zdawało, dwie kobiece postacie, których tożsamości ani natury nie potrafił zrazu określić.

– Jeśli wam się wydaje, że banda zbójów i ich kurwy mogą wziąć Andreę Dorię bez walki – ryknął, chwytając w jedną dłoń szablę, gdy drugą wymachiwał trójnogiem – zobaczymy, ilu z was ujdzie stąd z życiem!

W tym momencie czarodziejka i jej niewolnica ściągnęły kaptury i nagle admirał Doria zaczął się czerwienić i jąkać. Cofnął się przed nadciągającą grupą w poszukiwaniu spodni, kobiety jednak najwyraźniej nie zwracały żadnej uwagi na jego nagość, co było jeszcze bardziej upokarzające.

– Chłopiec, którego zostawiliście na zatracenie, wraca po swoje – oznajmiła Qara Köz.

Mówiła bezbłędnie po włosku, zauważył Doria, chociaż z pewnością Włoszką nie była. Była cudzoziemką, dla której mężczyzna mógłby złożyć w ofierze swoje życie. Była królową godną uwielbienia, a jej towarzyszka, która wyglądała jak zwierciadlane odbicie królewskiej damy, niewiele ustępujące oryginałowi pod względem nadobności i uroku, również była pięknością godną adoracji. W obecności takich cudów niemożliwością było myśleć o walce. Admirał Doria, owinąwszy się peleryną, stał z otwartymi ustami, gdy podeszły do niego nieznajome, ten bóg morza zniewolony przez nimfy wyłaniające się z odmętów.

– Powraca – rzekła Qara Köz – tak jak obiecał, niczym książę, z wielką fortuną. Oczyścił się z pragnienia zemsty, możecie więc czuć się bezpieczni. Prosi was jednak o nagrodę, która w świetle jego dawnych zasług i obecnej łaskawości na pewno mu się należy.

– O jaką nagrodę może chodzić? – zapytał Andrea Doria.

– O waszą przyjaźń – odparła czarodziejka – dobrą kolację i gwarancję bezpiecznego przejazdu przez te ziemie.

– Bezpiecznego przejazdu w jakim kierunku? – zapytał admirał. – Gdzie on się wybiera z taką bandą spod ciemnej gwiazdy?

– Żeglarz do domu wrócił, Andreo – rzekł Argalia Turek. – Wojownik do domu wrócił. Zjeździłem cały świat, krwi mam już dosyć, zarobiłem swoje i teraz zamierzam odpocząć.

– Nie przestałeś być dzieckiem – stwierdził Andrea Doria. – Wciąż ci się wydaje, że dom, na koniec długiej podróży, to miejsce, gdzie człowiek odnajduje spokój.

Część III

16

Jak gdyby
wszyscy florentczycy
byli kardynałami

Jak gdyby wszyscy Florentczycy byli kardynałami, miejska biedota uprzedziła obleczone w czerwień eminencje zamknięte w Kaplicy Sykstyńskiej i rozpaliła ogniska, żeby uczcić wybór papieża z domu Medyceuszy. Dymu i płomieni było tyle, że z oddali miasto wyglądało, jakby trawił je ogień. Podróżny nadjeżdżający tu o zachodzie słońca – ten podróżny, nadjeżdżający tędy, teraz, tą drogą znad morza, o przymrużonych oczach, białej skórze i długich czarnych włosach, które nadawały mu wygląd nie powracającego do domu tubylca, lecz egzotycznej istoty z jakiejś dalekowschodniej legendy, może samuraja z wyspy Cipango lub Cipangu, czyli Giapan, potomka budzących respekt rycerzy z Kiusiu, którzy kiedyś pokonali najeźdźczą armię chińskiego cesarza Kubilaj-chana – mógł pomyśleć, że zbliża się do miejsca pożogi, i mógł się zatrzymać, pociągnąć za cugle i podnieść władczo dłoń dowódcy, dłoń przyzwyczajoną do posłuchu, żeby ocenić sytuację. Argalia w następnych miesiącach będzie często wspominał ten moment. Ogniska rozpalono przed podjęciem decyzji przez kardynałów, proroctwo ognia jednak się spełniło i rzeczywiście tej nocy kardynał Jan Medyceusz został papieżem Leonem X, by połączyć siły ze swym bratem, księciem Julianem z Florencji.

– Biorąc pod uwagę, że te sukinsyny dorwą się znowu do władzy, powinienem był zostać w Genui i odpłynąć z Dorią na jego okrętach, aż świat się opamięta – powiedział il Machii, kiedy go spotkał – ale prawda jest taka, że chciałem się pochwalić nią.

* * *

– Zakochany mężczyzna staje się głupcem – cesarz oznajmił Mogorowi dell’Amore. – Ukazanie światu niczym nieosłoniętej urody ukochanej to pierwszy krok prowadzący do jej utraty.

– Żaden mąż nie kazał Qarze Köz odsłaniać twarzy – rzekł podróżny. – Nie wydała też takiego polecenia swej niewolnicy. Podjęła tę decyzję sama, podobnie jak Zwierciadło.

Cesarz zamilkł. Zakochiwał się, ponad czasem i przestrzenią.

* * *

Czterdziestoczteroletni Niccolò „il Machia” późnym popołudniem grał w karty w oberży w Percussinie z młynarzem Frosinem Uno, rzeźnikiem Gabburrą i oberżystą Vettorim i wszyscy miotali na siebie obelgi, choć pilnowali, żeby nie dotknąć nimi pana na Sant’Andrea, nawet jeśli siedział podpity przy hałaśliwym stole i zachowywał się, jakby był jednym z nich, dwukrotnie walił pięścią w stół, kiedy przegrywał rozdanie, a trzykrotnie, kiedy wygrywał, używał rynsztokowego języka tak samo jak pozostali, pił nie mniej niż cała reszta i nazywał ich wszystkich swymi ukochanymi gnidami, gdy w wielkim pośpiechu, z dzikim spojrzeniem, pokazując coś palcem i okropnie zadyszany wpadł do gospody drwal Gaglioffo, hultajska dusza o niewyparzonym języku.

– Stu chłopa, a nawet więcej! – wrzasnął, wskazując drzwi i łapczywie wciągając w płuca powietrze. – Możecie mnie wyjebać od tyłu, jeśli łżę. Uzbrojeni po zęby z olbrzymami na koniach, i jadą w tę stronę!

Niccolò zerwał się na nogi, z kartami wciąż w dłoni.

– A więc, moi przyjaciele, wybiła moja ostatnia godzina – rzekł. – Wielki książę Julian w końcu jednak postanowił się ze mną rozprawić. Dziękuję wam za te nader przyjemne wieczory, które pod koniec ciężkiego dnia pomagały mi zeskrobać z mózgownicy pleśń, ale teraz muszę już iść pożegnać się z żoną.

Gaglioffo stał zgięty we dwoje, dyszał i trzymał się za bok, bo chwyciła go kolka.

– Panie – wydyszał – może to nie to, panie. Nie są ubrani w nasze stroje. Pierdoleni cudzoziemcy, panie, z pierdolonej Ligurii chyba, a może skądś jeszcze dalej. A z nimi jadą kobiety, panie. Kobiety jadą, cudzoziemki, panie, a kiedy spojrzy się na te dwie czarownice, człowieka nachodzi nagle, jak świńska cholera, straszna chuć, żeby je zerżnąć. Możecie mnie wyjebać, jeśli łżę. Panie.

To byli dobrzy ludzie, ta garstka wokół niego, choć generalnie mieszkańcy Florencji byli zdrajcami. Właśnie oni zdradzili republikę i ściągnęli z powrotem Medyceuszy. Zdradzili go ludzie, którym służył jako prawdziwy republikanin, jako sekretarz Drugiej Kancelarii, podróżujący dyplomata i założyciel florenckiej armii obywatelskiej. Po upadku republiki i odsunięciu od władzy gonfaloniere Piera Soderiniego, stojącego na czele rządu republiki, il Machia też został zdymisjonowany. Po czternastu latach lojalnej służby ci ludzie pokazali, że lojalność ich nie obchodzi. Tracili rozum, gdy chodziło o władzę. Pozwolili, by zabrano il Machię do podziemnych trzewi miasta, gdzie czekali na niego oprawcy z narzędziami tortur. Tacy ludzie nie zasługują, żeby się o nich troszczyć. Nie zasługują na republikę. Tacy ludzie zasługują na despotę. Może zresztą wszyscy ludzie są im podobni, wszędzie, oczywiście z wyjątkiem tych prostych ludzi, z którymi popijał i grał w karty albo tryktraka, i kilku starych przyjaciół, na przykład Agostina Vespucciego, dzięki Bogu, że nie torturowali Aga, nie był silny, do wszystkiego by się przyznał, do każdej rzeczy, a potem i tak by go zabili, chyba że wyzionąłby ducha podczas tortur, rzecz jasna. Ale oni nie chcieli Aga, on nie był tak wysoko postawiony jak il Machia. To jego, il Machię, chcieli ukatrupić.

Nie zasługiwali na niego. Ci prości ludzie tutaj może i tak, ale ogólnie rzecz biorąc, ludzie zasługują na okrutnych książąt, których tak bardzo wielbią. Ból, który przeszywał wtedy jego ciało, nie był bólem, ale wiedzą. Był to ból pouczający, który roztrzaskał ostatnie fragmenty jego zaufania do ludzi. On im służył, a oni odpłacili mu bólem w tym pozbawionym światła podziemnym lochu, tym miejscu bez nazwy, gdzie bezimienni ludzie robili niewypowiedziane rzeczy z ciałami, które też były bezimienne, tam bowiem imiona się nie liczą, liczy się tylko ból, ból prowadzący do przyznania się i śmierci. Florentczycy chcieli jego śmierci, a przynajmniej nie obchodziło ich, czy przeżyje. W mieście, które dało światu pojęcie wartości i wolności indywidualnej ludzkiej duszy, jego nie cenili i ani trochę nie dbali o wolność jego duszy ni o stan jego ciała. Ofiarował im czternaście lat uczciwej i godnej służby, a ich nie obchodziło jego suwerenne indywidualne życie, jego ludzkie prawo do pozostania przy życiu. Taką społeczność należy odrzucić. Nie jest zdolna do miłości, sprawiedliwości i dlatego nie ma znaczenia. Taka społeczność w ogóle się nie liczy. Jej znaczenie nie jest pierwszorzędne, tylko drugorzędne. Liczą się jedynie despoci. Miłość ludu jest zmienna i niestała, więc pogoń za taką miłością jest absurdem. Nie ma miłości. Jest tylko władza.

Powoli, stopniowo, odbierali mu godność. Zabroniono mu opuszczać terytorium Florencji, a był człowiekiem uwielbiającym podróże. Zabroniono mu wstępu do Palazzo Vecchio, gdzie przepracował tyle lat, gdzie było jego miejsce. Został przesłuchany przez swego następcę, niejakiego Michelozziego, pieska Medyceuszy, służalca nad służalcami, w sprawie rzekomych defraudacji. Służył jednak republice uczciwie i nie wykryto ani śladu nadużyć. Potem znaleźli jego nazwisko na kartce w kieszeni mężczyzny, którego nie znał, i zamknęli go w tym bezimiennym miejscu. Mężczyzna ów nazywał się Boscoli i był głupcem, jednym z czterech głupców, których spisek przeciwko Medyceuszom był tak idiotyczny, że zdławiono go, zanim się zdążył rozpocząć. W kieszeni Boscolego znaleziono listę z ponad dwudziestoma nazwiskami: wrogów Medyceuszy w opinii głupca. Jedno z nazwisk brzmiało Machiavelli.

Kiedy się było w sali tortur, pewnych rzeczy zmysły już nigdy nie zapomną, wilgotnej ciemności, zimnego odoru ludzkiego łajna, szczurów, wrzasków. Kiedy człowiek przeżyje tortury, jakaś jego część nigdy nie przestaje odczuwać bólu. Kara zwana strappado była jedną z najbardziej bolesnych katuszy, jakie można zadać człowiekowi, nie zabijając go od razu. Nadgarstki związuje się na plecach i ten sam sznur, którym skrępowano ręce, przechodzi przez krążek zwisający z sufitu. Kiedy lina ciągnie człowieka do góry, ból w ramionach staje się całym światem. Nie tylko Florencja i jej rzeka, nie tylko Italia, ale całe boskie stworzenie zostaje wymazane przez ten ból. Ból staje się nowym światem. Tuż przed tym, zanim przestał myśleć o czymkolwiek innym i żeby nie myśleć o tym, co ma się zaraz wydarzyć, il Machia pomyślał o innym Nowym Świecie i o kuzynie Aga imieniem Amerigo, przyjacielu gonfaloniere Soderiniego, dzikim Amerigu, wędrowcu, który udowodnił wraz z Kolumbem, że Ocean nie kryje potworów, które mogłyby przegryźć statek na pół, ani nie zamienia się w ogień, kiedy okręt dopływa do równika, i nie staje się morzem błota, jeśli popłyniemy za daleko na zachód, i który, co jest ważniejsze niż to wszystko razem wzięte, miał dość oleju w głowie, by zdać sobie sprawę z czegoś, czego ten dureń Kolumb nigdy nie pojął, że ziemie na drugim brzegu Oceanu to nie Indie; nie mają nic wspólnego z Indiami i są w istocie rzeczy zupełnie nowym światem. Czy ten Nowy Świat zostanie teraz zakwestionowany rozkazem Medyceuszy, czy zostanie skreślony dekretem i stanie się po prostu kolejnym niefortunnym pomysłem – jak miłość, prawość lub wolność – który upadnie razem z padającą republiką, razem z Soderinim i resztą frajerów, nie wyłączając jego? Szczęściarz z tego wilka morskiego, pomyślał il Machia, siedzi sobie bezpiecznie w Sewilli, gdzie nie mogą go dosięgnąć nawet macki Medyceuszy. Amerigo może jest stary i schorowany, ale nie grozi mu żadna krzywda i przynajmniej może umrzeć w spokoju po swych morskich wojażach, myślał il Machia; a potem sznur pociągnął go do góry po raz pierwszy i zniknął Amerigo, a razem z nim Nowy Świat, ten stary zresztą też.

Zrobili to sześć razy, a ja nie przyznałem się do niczego, bo nie miałem się do czego przyznawać. Kiedy przestali go torturować, znowu zamknęli go w lochu, udając, że teraz o nim zapomną i pozwolą mu sczeznąć w tej śmierdzącej gryzoniami ciemności. I wtem, ni stąd, ni zowąd, uwolnienie. A z nim hańba, zapomnienie, małżeńskie życie. Powrót do Percussiny. Spacerował po lasach z Agiem Vespuccim i szukał korzeni mandragory, ale nie byli już dziećmi. Ich nadzieje leżały zniweczone za nimi, zamiast jaśnieć przed nimi. Czas na mandragorę minął. Kiedyś Ago próbował rozkochać w sobie La Fiorentinę, wsypując do jej napoju proszek z mandragory, bystra Alessandra nie dała się jednak przechytrzyć, była odporna na magiczny wpływ mandragory i obmyśliła dla Aga straszliwą karę. Tamtej nocy, po wypiciu napoju z mandragorą, zerwała ze skrupulatnie przestrzeganymi przez całe życie zasadami i wpuściła nędznego łobuza do swego wspaniałego łoża, a po czterdziestu minutach czystej rajskiej rozkoszy kazała go bezceremonialnie wyrzucić, przypomniawszy mu przed odejściem o tajemnej klątwie mandragory polegającej na tym, że każdy mężczyzna, który kocha się z kobietą pod działaniem magicznego korzenia, umrze w ciągu ośmiu dni, jeśli ta nie pozwoli mu zostać ze sobą całą noc, „o czym – rzekła – nie ma mowy, mój drogi”. Ago, to przesądne strachajło, z obsesją na punkcie czarów jak cała reszta świata, spędził osiem dni w przekonaniu, że koniec jest bliski, zaczął czuć śmierć ogarniającą jego członki, pieszczącą go zimnymi palcami i ściskającą go powoli, pomału, za jądra i serce. Kiedy dziewiątego dnia obudził się żywy, wcale nie odczuł ulgi.

– Śmierć żywych – poskarżył się il Machii – jest gorsza niż śmierć martwych, ponieważ żywi martwi wciąż odczuwają ból złamanego serca.

Niccolò wiedział co nieco o śmierci żywych, bo choć o mały włos uniknął śmierci martwych, był teraz truposzem, truposzem takim jak biedny Ago, obaj bowiem zostali odsunięci od życia, od stanowisk i od grand salon jak ten należący do Alessandry Fiorentiny, od tego wszystkiego, co uważali, mając ku temu wszelkie powody, za prawdziwą egzystencję. Tak, byli złamanymi kpami, gorzej, byli żonatymi kpami. Co wieczór przy kolacji wpatrywał się zza stołu w żonę i łapał się na tym, że nie ma jej nic do powiedzenia. Marietta, tak ją wołali, do tego dochodziły jego dzieci, ich dzieci, ich liczne, bardzo liczne dzieci, więc owszem, z pewnością ożenił się i miał dzieci, jak należy, ale to się działo w innej epoce, w epoce jego aroganckiej wielkości, kiedy każdego dnia posuwał inną dziewczynę, żeby zachować wigor i żywotność, oczywiście posuwał też swoją żonę, co najmniej sześć razy. Mariettę Corsini, swoją żonę, która cerowała mu bieliznę i ręczniki i o niczym nie miała pojęcia, która nie rozumiała jego filozofii ani nie śmiała się z jego dowcipów. Reszta świata uważała, że jest zabawny, ona zaś ze swym przywiązaniem do dosłowności sądziła, że można mówić tylko serio, natomiast aluzje i metafory są narzędziami, których używają mężczyźni do bałamucenia kobiet, do robienia im wody z mózgu. Kochał ją, to prawda. Kochał ją jak członka rodziny. Jak siostrę. Kiedy się z nią pieprzył, czuł, że robi coś z lekka niewłaściwego. Jakby kazirodczego, jakby posuwał własną siostrę. Właściwie jedynie ta myśl mogła go podniecić, kiedy się z nią kochał. Posuwam swoją siostrę, wmawiał sobie i spuszczał się.

Znała jego myśli, tak jak każda żona zna umysł męża, i unieszczęśliwiały ją one. Był wobec niej uprzejmy i na swój sposób szalenie mu na niej zależało. Madonna Marietta i jej szóstka dzieci, jego gęby do wyżywienia. Niedorzecznie płodna Marietta: wystarczyło, że jej dotknął, a ona już ogromniała, a potem wydawała na świat dzieci: Bernarda, Guida, Bartolomeę, Totta, Primaverę i jeszcze jednego chłopca, jak mu tam, Lodovica, wydawało mu się, że ojcostwo nie ma końca, a ostatnio z pieniędzmi było tak krucho. Signora Machiavelli. Wchodziła właśnie w pośpiechu do gospody, wyglądając, jakby jej dom stał w płomieniach. Na głowie miała czepek z falbanką, włosy opadały jej niesfornymi puklami wokół jajowatej twarzy o drobnych, pełnych wargach, rękami zaś poruszała jak kaczka trzepocząca skrzydłami; a jeśli już mowa o kaczkach, trzeba przyznać, że miała też kaczy chód. Jego żona kołysała się jak kaczka. Ożenił się z kobietą, która człapie jak kaczka. Nie wyobrażał sobie, że jeszcze kiedykolwiek dotknie intymnych części jej ciała. Naprawdę nie było już żadnego powodu, żeby jej dotykać.

– Niccolò mio – zawołała głosem, który, tak, rzeczywiście trochę za bardzo przypominał kaczy kwak – widziałeś, co nadjeżdża drogą?

– Co takiego, droga małżonko? – odpowiedział z troską.

– Coś, co nie wróży nam nic dobrego – rzekła. – Jakby sama Śmierć na koniu z olbrzymami i królowymi diablicami u boku.

* * *

Przybycie do posiadłości Sant’Andrea in Percussina kobiety, która miała się okryć sławą, a może raczej niesławą jako l’ammaliatrice Angelica, tak zwanej czarodziejki z Florencji, sprawiło, że mężczyźni nadbiegli z pól, a kobiety z kuchni, po drodze wycierając w fartuchy pobrudzone wyrabianym ciastem dłonie. Z lasów nadbiegli drwale, syn rzeźnika Gabburry wypadł z rzeźni z zakrwawionymi dłońmi, a garncarze zostawili piece do wypalania garnków. Brat bliźniak młynarza Frosina Uno, Frosino Due, wyłonił się z młyna przyprószony mąką. Janczarzy ze Stambułu, z bliznami po bitwach, ubrani w skóry, prezentowali się niezwykle, kwartet albinoskich szwajcarskich olbrzymów na białych koniach też stanowił rzadki widok w tych stronach, natomiast imponująca postać na czele kawalkady, ze swoją białą, białą skórą i czarnymi, czarnymi włosami, blady kapitan, którego signora Machiavelli przyrównała do samej Śmierci, niewątpliwie budził strach i dzieci pierzchały przed nim, gdy przejeżdżał obok, bo bez względu na to, czy rzeczywiście był aniołem zagłady, musiał za dużo napatrzeć się na śmierć, by wyszło to jemu lub komukolwiek innemu na dobre. Ale nawet jeśli był aniołem śmierci, wydawał się przy tym dziwnie znajomy i mówił bezbłędnie miejscowym dialektem, ludzie zaczęli się więc zastanawiać, czy Śmierć nie przybywa zawsze w miejscowym przebraniu – mówi twoim językiem, zna twoje tajemnice i śmieje się z twoich dowcipów, odwożąc cię do świata cieni.

To jednak te dwie kobiety, „królowe diablice” Marietty Corsini Machiavelli, szybko skupiły na sobie uwagę wszystkich. Jechały konno jak mężczyźni, siedząc na swych rumakach okrakiem, w sposób, który sprawiał, że ich żeńską widownię zatykało z jednego powodu, męską zaś z innego, a z ich twarzy biło światło objawienia, jak gdyby w tych pierwszych dniach po odsłonięciu twarzy zdolne były ściągać światło z oczu wszystkich, którzy na nie patrzyli, a potem jaśnieć nim niczym własną świetlistością, wywołując hipnotyzujące, fantastyczne efekty. Bracia Frosino, sami będąc bliźniakami, z rozanielonymi minami wyobrażali sobie rychłe podwójne wesele. Pomimo tego rozmarzenia byli jednak na tyle spostrzegawczy, by zauważyć, że te olśniewające damy nie są identyczne, może nawet nie są spokrewnione.

– Ta pierwsza jest panią, a ta druga służką – rzekł przyprószony mąką Frosino Due, dodając, ponieważ był z dwóch braci duszą bardziej poetyczną: – Są jak słońce i księżyc, głos i echo, niebo i jego odbicie w jeziorze.

Jego brat był typem bardziej przyziemnym.

– Ja wezmę tę pierwszą, a ty weźmiesz numer dwa – rzekł Frosino Uno. – Bo ta druga jest piękna, bez dwóch zdań, nie wyjdziesz na tym źle, choć przy tej pierwszej staje się niewidzialna. Musisz zamknąć jedno oko, żeby nie widzieć mojej dziewczyny, a wtedy zauważysz, że ta twoja też jest ładna. Starszy o jedenaście minut sobie przyznał prawo wyboru w pierwszej kolejności. Frosino Due już miał zaprotestować, lecz w tym momencie pierwsza dama, pani tej drugiej, odwróciła się i spojrzała bezpośrednio na braci, po czym szepnęła do swej towarzyszki doskonałą włoszczyzną:

– Co uważasz, Angeliko?

– Moja Angeliko, są prości, ale niepozbawieni pewnego wdzięku.

– Oczywiście nie wolno nam, moja Angeliko.

– Moja Angeliko, oczywiście. Ale może odwiedzimy ich we śnie.

– Jednego i drugiego, obie, moja Angeliko?

– Moja Angeliko, ich sny dzięki temu będą lepsze.

Były więc aniołami. Nie diablicami, lecz czytającymi w myślach aniołami. Bez wątpienia pod sukniami miały starannie złożone skrzydła. Bracia Frosino zarumienili się, zawstydzili i zaczęli się gorączkowo rozglądać, najwyraźniej jednak tylko oni usłyszeli to, co powiedziały anielskie istoty na koniach. Było to oczywiście niemożliwe, kolejny dowód, że całe zdarzenie miało charakter boski. Boski albo czarodziejski. Ale to były anioły, anioły. „Angelika”, imię, które ponoć wspólnie nosiły, nie było przydomkiem diabła. Były aniołami ze snu i obiecały młynarzom rozkosze, o których tacy mężczyźni jak oni mogli tylko marzyć. Rozkosze raju. Rozchichotani nagle bracia odwrócili się i pobiegli do młyna co sił w nogach.

– Dokąd to? – zawołał za nimi rzeźnik Gabburra, ale jak mogli mu powiedzieć, że chcą, nadzwyczaj pilnie, położyć się i zamknąć oczy? Jak wyjaśnić, dlaczego to takie ważne, dlaczego nigdy nie było ważniejsze to, żeby zasnąć?

Procesja zatrzymała się przed oberżą Vettoriego. Zapadła cisza przerywana tylko rżeniem zmęczonych koni. Il Machia jak wszyscy inni stał zapatrzony w przybyłe kobiety, kiedy więc usłyszał głos Argalii dobywający się z ust bladego wojownika, miał wrażenie, jakby odciągano go z miejsca wielkiej urody do cuchnącej kloaki.

– O co chodzi, Niccolò – mówił głos – czyżbyś nie wiedział, że kiedy się zapomina o przyjaciołach, znaczy to, że zapomina się też o sobie?

Marietta chwyciła się męża, zdjęta nagłym lękiem.

– Jeśli Śmierć stała się dzisiaj twoim przyjacielem – syknęła mu do ucha – nim noc zapadnie, twoje dzieci zostaną sierotami.

Il Machia potrząsnął głową, jak gdyby chciał się wyrwać z piwnego odurzenia, po czym spojrzał jeźdźcowi prosto w oczy – patrzył uważnie i chłodno.

– Na początku było trzech przyjaciół – powiedział cicho. – Niccolò „il Machia”, Agostino Vespucci i Antonino Argalia. Ich chłopięcym światem był czarodziejski las. Potem rodziców Nina zabrała zaraza. Wyjechał szukać szczęścia gdzie indziej i od tamtej pory go nie widzieli.

Marietta przenosiła wzrok z męża na nieznajomego i na jej twarzy pomału zaczęło się malować zrozumienie.

– A potem – konkludował Niccolò – po wielu latach zdradzieckich czynów przeciwko swemu krajowi i swemu Bogu, co skazało jego duszę na potępienie i sprawiło, że jego ciało zasłużyło na łamanie kołem, Argalia Pasza... Arkalia, Arqalia, Al-Ghalija, nawet imię jego stało się kłamstwem... powrócił do miejsca, które nie było już jego domem.

Choć nie należał do ludzi głęboko religijnych, il Machia był chrześcijaninem. Unikał mszy, sądził jednak, że wszystkie inne religie są fałszywe. Za większość wojen tego okresu odpowiedzialnością obarczał papieży, a wielu kardynałów i biskupów uważał za przestępców, chociaż to właśnie kardynałom i papieżom bardziej niż władcom świeckim podobało się, co miał do powiedzenia o naturze świata. Przekonywałby swych towarzyszy w oberży o tym, jak zepsucie w Kurii Rzymskiej oddaliło Włochów od wiary, nie był jednak heretykiem, z całą pewnością, i chociaż potrafił wyciągnąć pewne lekcje z niektórych aspektów rządów muzułmańskich sułtanów, a nawet je chwalić, myśl o służbie takiemu panu budziła w nim odrazę.

Do tego dochodziła sprawa pałacu pamięci, pięknej Angélique Coeur z Bourges, anielskiego serca, która po tym, co uczyniono z jej umysłem i ciałem, rzuciła się z okna i tak zginęła. Z oczywistych powodów kwestii tej nie mógł poruszyć w obecności żony, była bowiem typem zazdrośnicy, a sam odpowiadał za pogłębienie się w niej tej cechy jako dojrzały mężczyzna pełen miłości, nie dla żony, nie takiej, miłości dla Barbery Raffacani Salutati, kontraltu, która śpiewała tak cudnie, która robiła wiele innych rzeczy tak znakomicie, i to nie tylko na scenie, tak, Barbera, Barbera, tak!... już nie tak młoda jak kiedyś, lecz i tak dużo młodsza od niego i gotowa z niewiadomego powodu w latach rozkwitu swej urody kochać siwowłosego mężczyznę... tak więc, w sumie, wziąwszy pod uwagę wszystkie za i przeciw, lepiej było na razie skoncentrować się na kwestiach bluźnierstwa i zdrady.

– Panie Paszo – pozdrowił przyjaciela z dzieciństwa, brwi w kształcie skrzydeł nietoperzy marszcząc mocno w wyrazie dezaprobaty – cóż może sprowadzać tutaj, na chrześcijańskie ziemie, poganina?

– Chciałbym poprosić o przysługę – odparł Argalia – atoli nie dla siebie.

* * *

Dwaj przyjaciele z dzieciństwa znaleźli się sam na sam w gabinecie il Machii, gdzie w otoczeniu książek i stert papierzysk spędzili ponad godzinę. Niebo pociemniało. Wielu mieszkańców wioski rozeszło się do swoich spraw, wielu jednak zostało. Janczarzy siedzieli nieruchomo na swych wierzchowcach, podobnie jak obydwie damy, które przyjęły jedynie wodę od służącej Machiavellich. Po zapadnięciu nocy obaj mężczyźni wyłonili się z domu i widać było, że zawarli pewnego rodzaju rozejm. Na sygnał dany przez Argalię janczarzy zeskoczyli z koni, a Argalia pomógł zsiąść Qarze Köz i jej Zwierciadłu. Żołnierze mieli przenocować na terenie posiadłości, część na niewielkim polu niedaleko Greve, inni w poderi Fontalla, Il Poggio i Monte Pagliano. Czterech szwajcarskich olbrzymów miało pozostać w willi La Strada i rozbić przy niej namiot, żeby strzec bezpieczeństwa mieszkańców. Planowano, że gdy żołnierze odpoczną i odzyskają siły, ruszą dalej. Mieli jednak zostawić coś nadzwyczaj cennego.

Kobiety zatrzymają się u nas, poinformował żonę Niccolò, te cudzoziemki, mogolska księżniczka i jej służka. Marietta przyjęła tę wiadomość jak wyrok śmierci. Była przekonana, że ich uroda ją zabije, że spłonie na stosie niezaspokojonej chuci męża. Najbardziej urodziwe i ponętne kobiety, jakie widziano w Percussinie – te królowe diablice – miały trafić pod jej dach i na skutek ich obecności ona, Marietta, po prostu przestanie istnieć. Istnieć będą tylko te dwie kobiety. Ona będzie nieistniejącą żoną swego męża. Jedzenie będzie pojawiało się na stole w porze posiłków, rzeczy będą prane, dom utrzymywany w czystości, jej mąż natomiast nawet nie zauważy, kto się zajmuje tym wszystkim, ponieważ będzie się topił pod spojrzeniem tych cudzoziemskich czarownic, których nieodparta ponętność po prostu wymaże ją z pola widzenia. Dzieci trzeba będzie przenieść, może do domu przy ośmiu kanałach, na via Romana, a ona będzie musiała się rozdwoić między tamtym domem a La Stradą, niemożliwe, to się nie może stać, nie dopuści do tego.

Zaczęła go besztać, tam, przy wszystkich, na oczach całej wioski, olbrzymów albinosów i postaci Śmierci, którą okazał się zmartwychwstały Argalia, lecz il Machia podniósł rękę i przez chwilę znowu wyglądał jak florencki dostojnik, którym do niedawna był, a wtedy zrozumiała, że nic nie wskóra, i zamilkła.

– Dobra – rzuciła. – Ale nie mamy tu książęcego pałacu, więc niech się nie ważą labidzić, to wszystko, co mam do powiedzenia.

Po jedenastu latach małżeństwa z mężem kobieciarzem signora Marietta miała zszargane nerwy, a teraz on bezwstydnie tłumaczył jej nerwowością własne oddalenie się od niej i wizyty na przykład w buduarze tej kokoty Barbery. Tej wrzaskliwej Salutati, której plan był bardzo prosty: przeżyć Mariettę Corsini, a następnie przywłaszczyć sobie jej królestwo, zastąpić ją w głównej sypialni w willi La Strada, gdzie La Corsini była panią i matką dzieci Niccola. To sprawiło, że Marietta stanowczo postanowiła dożyć stu jedenastu lat, przybyć na pogrzeb swej rywalki i zatańczyć nago na jej nędznej mogile pod niepełną tarczą księżyca. Przerażała ją brutalność tych marzeń, przestała jednak zaprzeczać zawartym w nich prawdom. Zdolna była radować się ze śmierci innej kobiety. Może nawet była zdolna przyspieszyć jej nadejście. Być może trzeba się będzie uciec do morderstwa, rozmyślała, mało bowiem znała się na czarach i zwykle jej zaklęcia nie przynosiły żadnego skutku. Kiedyś przed zbliżeniem z mężem, a raczej przed zmuszeniem go do zbliżenia, nasmarowała całe ciało święconą maścią i gdyby się lepiej na tym znała, należałby do niej już na zawsze. Tymczasem on następnego popołudnia pognał jak zwykle do Barbery, a ona ciskała obelgi w stronę jego oddalających się pleców, nazywając go bezbożnym dziwkarzem, który nie uszanuje nawet świętych olejów.

Oczywiście nie słyszał jej, ale dzieci owszem, ich oczy były wszędzie, ich uszy słyszały wszystko, były jak szepczące sumienia domu. Mogła je wziąć za święte duchy, gdyby nie to, że musiała je karmić, cerować im ubrania i przykładać zimne kompresy do czół, kiedy miały gorączkę. Były realne w wystarczającym stopniu; złość i zazdrość były wszak realne jeszcze bardziej, spychała je więc, własne dzieci, na dalszy plan. Dzieci były oczami, uszami, buziami i słodkimi oddechami w nocy. Były drugorzędne. Jej świat wypełniał ten mężczyzna, jej mąż, taki posępny, taki uczony, taki atrakcyjny, ten wyrzucony, wygnany mężczyzna, nieudacznik, który wciąż nie rozumiał, co ma prawdziwą wartość w życiu, nawet strappado nie nauczyło go, ile warta jest prostota i miłość, nawet odrzucenie całego jego życia i pracy przez Florentczyków, którym służbie się poświęcił, nie nauczyło go, że lepiej miłością i lojalnością obdarzyć bliskich, a nie ogół. Miał dobrą żonę, kochała go, a jednak uganiał się za tanimi dziwkami. Miał swoją godność i erudycję oraz niewielką, acz dla nich wystarczającą posiadłość, a jednak codziennie wypisywał upokarzające listy na dwór Medyceuszy, błagając służalczym tonem o jakikolwiek publiczny urząd. To były lizusowskie listy, niegodne jego mrocznego, sceptycznego geniuszu, słowa zubażające duszę. Wzgardził tym, co powinien hołubić: tą skromną ojcowizną, tą ziemią, tymi domami, tymi lasami i polami oraz kobietą, która była pokorną boginią jego zakątka na ziemi.

Proste rzeczy. Śpiew drozdów przed świtaniem, obsypane owocami winorośle, zwierzęta, gospodarstwo. Tutaj miał czas na czytanie i pisanie, mógł pozwolić potędze swego umysłu zmierzyć się z umysłem każdego władcy. Umysł był jego największym atutem, miał w nim wszystko, co się liczyło, a jednak w tym stanie wściekłego rozczarowania, bolesnego wykorzenienia, najwyraźniej zależało mu tylko na tym, żeby znaleźć nowe lokum dla swego fiuta. Albo żeby go ulokować w tym jednym szczególnym miejscu, w tej Barberze, śpiewającej zdzirze. Kiedy w jakimś mieście wykonywano jego nową sztukę o mandragorze, dokładał starań, żeby zatrudniano także ją – podczas przerw zabawiała widownię śpiewem. Dziwne, że zniesmaczona publiczność nie wychodziła z bólem uszu. Dziwne, że jego dobra żona nie dodała mu trucizny do wina. Dziwne, że Bóg pozwalał na to, by latawicom takim jak Barbera świetnie się powodziło, a dobre kobiety gniły w domu i przekwitały.

„Ale może teraz – pomyślała Marietta – ta rycząca krowa i ja jedziemy na jednym wózku. Może teraz musimy wspólnie omówić problem czarownic, które przybyły zniszczyć nasze florenckie szczęście”.

* * *

Niccolò miał w zwyczaju obcować co wieczór z nieżyjącymi znakomitościami, tutaj, w tym pokoju, w którym stanął teraz twarzą w twarz z przyjacielem z dzieciństwa, żeby się przekonać, czy potrafi stłumić wzbierającą w nim nienawiść czy też są skazani na pozostanie wrogami do końca życia. Po cichu pytał zmarłych o radę. Był blisko z większością bohaterów i okrutników, filozofów i ludzi czynu dawnego świata. Kiedy zostawał sam, obstawali go, a potem spierali się, wyjaśniali albo zabierali go ze sobą na swe nieśmiertelne kampanie. Kiedy widział Nabisa, spartańskiego księcia, jak broni miasta i reszty Grecji przed Rzymianami; albo oglądał dojście do władzy Agatoklesa Sycylijskiego, syna garncarza, który objął władzę w Syrakuzach jedynie dzięki swej nikczemności; albo jechał z Aleksandrem Macedońskim przeciwko Dariuszowi, królowi Persji; czuł wówczas, jak zasłony jego umysłu rozsuwają się i świat staje się bardziej przejrzysty. Przeszłość była światłem, które, jeśli odpowiednio nakierowane, mogło rozświetlić teraźniejszość lepiej niż jakakolwiek współczesna lampa. Wielkość była niczym święty ogień z Olimpu przekazywana wielkim przez wielkich. Aleksander wzorował się na Achillesie, Cezar naśladował Aleksandra i tak dalej. Zrozumienie było też takim płomieniem. Wiedza nigdy nie rodziła się ot tak, po prostu, w ludzkim umyśle; zawsze się odradzała. Przekazywanie tej wiedzy z jednej epoki do drugiej, ten cykl ponownych narodzin: tym właśnie była mądrość. Wszystko inne to barbarzyństwo.

A jednak barbarzyńcy byli wszędzie i wszędzie odnosili zwycięstwa. Szwajcarzy, Francuzi, Hiszpanie, Niemcy, wszyscy przewalali się przez Italię w tym okresie niekończących się wojen. Nadeszli Francuzi i walczyli z papieżem, Wenecjanami, Hiszpanami i Niemcami na italskiej ziemi. Potem w mgnieniu oka nastąpiła wolta i Francuzi razem z papieżem, Wenecjanami i Florentczykami zaatakowali Mediolan. Potem papież, Francja, Hiszpania i Niemcy wystąpili przeciwko Wenecji. Później papież, Wenecja, Hiszpania i Niemcy przeciwko Francji. Potem Szwajcarzy w Lombardii. Potem Szwajcarzy przeciwko Francuzom. Italia zamieniła się w karuzelę wojen, przy czym wojna przypominała taniec ze zmieniającymi się partnerami, zabawę w krzesełka do wynajęcia zwaną też „wyprawą do Jerozolimy”. I we wszystkich tych wojnach żadna czysto włoska armia nie była dość dobra, by dać sobie radę z tymi hordami z dalekich krain.

Ostatecznie ta myśl skłoniła go do pojednania z dawno niewidzianym przyjacielem. Jeśli barbarzyńcy mają zostać przepędzeni, może Italia potrzebuje własnego barbarzyńcy. Może Argalia, który tyle lat mieszkał wśród barbarzyńców i wyrósł na tak straszliwego barbarzyńskiego wojownika, że wyglądał jak samo wcielenie Śmierci, będzie wybawcą, którego potrzebuje ten kraj. Na koszuli Argalii wyhaftowane były tulipany. „Śmierć wśród tulipanów – szeptali mu do ucha zmarli z aprobatą. – Może ten florencki Turek będzie dla tego miasta szczęśliwym kwiatem”.

Powoli, po długim zastanowieniu, il Machia wyciągnął rękę w geście pojednania.

– Jeśli odkupisz Italię – rzekł – może twoja długa podróż okaże się zrządzeniem Opatrzności, kto wie?

Argalia sprzeciwił się religijnemu wydźwiękowi hipotezy il Machii.

– W porządku – przyznał il Machia. – „Odkupiciel” to zły tytuł dla ciebie, zgadzam się. Zamiast tego wybierzmy „sukinsyn”.

Ostatecznie Andrea Doria przekonał już Argalię, że nie ma co marzyć o powrocie do domu i odpoczynku. „A myślisz, że co powie książę Julian? – zapytał go starszy condottiere. – Witaj w domu, uzbrojony po zęby piracie-zdrajco-pogromco chrześcijan-janczarze, ze swymi stu jeden zaprawionymi w boju żołnierzami i czterema olbrzymami albinosami, wierzę ci, kiedy mówisz, że przybywasz w pokojowych zamiarach, i oczywiście ci wszyscy panowie będą od tej pory zatrudnieni jako ogrodnicy, lokaje, cieśle i malarze pokojowi? Tylko małe dziecko uwierzyłoby w taką bajeczkę. Pięć minut po tym, jak się zjawisz, wyglądając, jakbyś szykował się na wojnę, wyśle całą armię, żeby zapolowała na twoją głowę. Jeśli więc udasz się do Florencji, jesteś już martwy, chyba że...” „Chyba że co?” był zmuszony zapytać Argalia. „Chyba że mu doradzę, iż powinien cię nająć i mianować dowódcą, którego tak bardzo potrzebuje. Nie masz chyba zbyt wiele innych możliwości – rzekł starszy mężczyzna. – Tacy jak my nie przechodzą w stan spoczynku”.

– Nie ufam księciu – Argalia wyznał il Machii. – A jeśli już o tym mowa, Dorii też do końca nie ufam. Zawsze był skończonym draniem i coś mi się nie wydaje, żeby charakterek poprawił mu się z wiekiem. Może wysłał Julianowi wiadomość ze słowami: zabij Argalię, jak tylko jego noga postanie w murach miasta. Jest bezwzględny i stać by go było na coś takiego. A może w przypływie życzliwości naprawdę mnie polecił, ze względu na starą znajomość. Nie chcę zabierać do miasta kobiet, dopóki sprawy się nie wyklarują.

– Powiem ci dokładnie, jak się mają sprawy – odpowiedział z goryczą Niccolò. – Absolutnym władcą w tym mieście jest Medyceusz. Papież też jest Medyceuszem. Okoliczni ludzie mówią, że Bóg również jest Medyceuszem, a jeśli chodzi o szatana, on na pewno nim jest, co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Przez Medyceuszy tkwię tutaj i klepię biedę, hodując zwierzęta, uprawiając ten kawałek ziemi i sprzedając drewno na opał, żeby z czegoś żyć, twój przyjaciel Ago też zresztą został na lodzie. Oto nasza nagroda za pozostanie w mieście i służenie mu wiernie przez całe życie. A potem zjawiasz się ty po latach bluźnierstw i zdrady, ale ponieważ książę dostrzeże w twoich zimnych oczach to, co wszyscy w nich widzą, mianowicie że jesteś dobry w zabijaniu, najprawdopodobniej staniesz na czele milicji, którą stworzyłem; milicji, którą powołałem, przekonawszy te skąpe sknery, mieszkańców tego bogatego miasta, że warto łożyć na stałą armię; milicji, którą wyszkoliłem i doprowadziłem do bitewnych triumfów podczas wielkiego oblężenia i odbicia naszej dawnej posiadłości, Pizy, i ta milicja, moja milicja, będzie dla ciebie nagrodą za życie pełne nikczemności, rabunku i rozpusty. Trudno w takiej sytuacji uwierzyć w to, czego uczy nas wiara, że cnota jest zawsze nagradzana, a występek karany, prawda?

– Opiekuj się moimi paniami, dopóki nie przyślę po nie – rzekł Argalia – a jeśli mi się poszczęści i uzyskam przychylność, zobaczę, co się da dla ciebie zrobić, dla Agostinka też.

– Świetnie – mruknął il Machia. – A więc teraz ty wyświadczasz mnie przysługę.

* * *

Życie mocno poturbowało Aga Vespucciego i ostatnio był inny: smutniejszy, mniej wulgarny, przybity. W przeciwieństwie do il Machii nie został wygnany z miasta, wiódł więc żywot w domu w Ognissanti i parał się handlem oliwą, wełną i jedwabiem, czego tak bardzo nie znosił, robił jednak częste wypady do Sant’Andrea in Percussina i leżał samotnie w mandragorowym lesie, przyglądając się ruchom liści i ptaków, aż przychodził czas na spotkanie z Niccolem w oberży, gdzie pili i grali w tryktraka. Jego lśniące złociste włosy przedwcześnie posiwiały, przerzedziły się, wyglądał więc poważnie. Nie ożenił się, nie odwiedzał też burdeli z dawną regularnością i ochotą. Jeśli utrata stanowiska zniszczyła jego ambicję, upokorzenie z rąk Alessandry Fiorentiny osłabiło jego popęd seksualny. Ubierał się teraz nędznie, a nawet robił się skąpy, zupełnie zresztą niepotrzebnie, bo pomimo utraty przezeń urzędniczej pensji majątek Vespuccich pozwalał mu się utrzymać. W noc przed wyjazdem il Machii z Florencji do Percussiny Ago wydał uroczystą kolację i na jej zakończenie wręczył każdemu z gości, łącznie z Niccolem, rachunek na czternaście soldów. Il Machia nie miał przy sobie takiej sumy, zapłacił więc tylko jedenaście. Teraz Ago wciąż mu przypominał z dość niestosowną częstotliwością, że jest mu winien trzy soldy.

Il Machia nie miał jednak przyjacielowi za złe tego, że ostatnio zachowuje się jak sknera, uważał bowiem, że Ago jeszcze bardziej niż on ucierpiał na skutek odrzucenia przez miasto ich wieloletniej ciężkiej pracy, a utrata ukochanej może wywołać w odtrąconym kochanku przeróżne dziwne symptomy. Ago był jedynym z trójki przyjaciół, który nigdy nie czuł potrzeby podróżowania, dla którego miasto było wszystkim, czego potrzebował, i to w nadmiarze. Jeśli więc il Machia utracił miasto, jemu runął cały świat. Czasem mówił nawet o opuszczeniu Florencji na zawsze, w ślad za Amerigiem do Hiszpanii, i przepłynięciu Oceanu. Kiedy rozmyślał o takich wojażach, nie sprawiało mu to przyjemności; zupełnie jakby chodziło o podróż między życiem a śmiercią. Wiadomość o zgonie Ameriga pogłębiła melancholię jego kuzyna. Wydawało się, że Ago bardziej niż kiedykolwiek wcześniej jest gotów zdecydować się na śmierć pod obcym niebem.

Inni starzy przyjaciele zrobili się kłótliwi. Biagio Buonaccorsi i Andrea di Romolo zerwali ze sobą, z Agostinem i il Machią zresztą też. Vespucci i Machiavelli utrzymywali jednak bliskie kontakty i dlatego Ago zjawił się konno przed świtem, żeby zapolować z il Machią na ptaki, i omal nie umarł ze strachu, kiedy w porannej mgle wyrosło wokół niego czterech olbrzymów, którzy chcieli wiedzieć, w jakiej sprawie przybywa. Gdy tylko jednak z domu wyłonił się il Machia, owinięty w długą pelerynę, i potwierdził jego tożsamość, olbrzymi stali się wobec niego całkiem życzliwi. Co więcej, o czym Argalia dobrze wiedział, ci czterej szwajcarscy janczarzy byli niepoprawnymi plotkarzami, gadatliwymi jak przekupki na targu, i kiedy czekali na il Machię, który wrócił do domu, żeby skończyć smarowanie lepem na ptaki gałązek wiązu w małych klatkach, Otho, Botho, Clotho i d’Artagnan przekazali Agowi tyle barwnych wiadomości na temat bieżącej sytuacji, że aż poczuł po długim okresie odrętwienia nowy przypływ pożądania. Wyglądało na to, że na te kobiety warto będzie rzucić okiem. Wreszcie Niccolò był gotowy – z pustymi klatkami na plecach wyglądał jak zrujnowany domokrążca – i dwaj przyjaciele ruszyli do lasu.

Mgła podnosiła się.

– Kiedy się skończy migracja drozdów – powiedział il Machia – my dwaj nie będziemy mogli liczyć nawet na tę odrobinę przyjemności.

W jego oczach było jednak światło, którego Ago od dawna nie widział, spytał więc:

– Niezłe są, co?

Powrócił też szeroki uśmiech il Machii.

– Co najdziwniejsze – powiedział – nawet moja żona nagle przestała na wszystko psioczyć.

W chwili, kiedy księżniczka Qara Köz i jej Zwierciadło znalazły się w domu Machiavellich, Marietta Corsini poczuła się nieswojo. Nadejście obydwu kobiet poprzedzała cudowna gorzkosłodka woń, która szybko rozeszła się po korytarzach, schodach, sięgając każdego zakątka domu, i wdychając ten bogaty aromat, Marietta nabierała przekonania, że jej życie nie jest tak ciężkie, jak jej się błędnie wydawało, że mąż ją kocha, dzieci są grzeczne, a te kobiety są ostatecznie najznamienitszymi gośćmi, jakich dotąd miała zaszczyt przyjmować pod swym dachem. Argalia, który chciał odpocząć jedną noc przed wyprawą do miasta, miał spać na łóżku w gabinecie il Machii; Marietta pokazała księżniczce gościnną sypialnię i zapytała, nieco zakłopotana, czy jej służąca zechce przenocować w jednym z pokoi dziecięcych. Qara Köz przyłożyła palec do ust gospodyni i szepnęła jej na ucho:

– Ten pokój będzie idealny dla nas obu.

Marietta położyła się na spoczynek w dziwnie błogim stanie, a kiedy jej mąż wsunął się obok niej do łóżka, powiedziała mu o decyzji dwóch pań o tym, żeby spać razem, przy czym wcale nie sprawiała wrażenia zgorszonej.

– Kogo obchodzą te kobiety? – odparł jej mąż i serce Marietty zabiło mocniej z radości. – Kobieta, której pragnę, jest tutaj, w zasięgu moich dłoni.

W pokoju unosiła się gorzkosłodka woń księżniczki.

Co do Qary Köz, kiedy za nią i jej Zwierciadłem zamknęły się drzwi, niespodziewanie zalała ją fala egzystencjalnego lęku. Ten smutek dopadał ją od czasu do czasu, nigdy jednak nie wiedziała, jak się przed nim bronić. I choć jej życie było serią podjętych decyzji, czasem grzęzła w wątpliwościach. Zbudowała swe życie na miłości, którą żywili do niej mężczyźni, na pewności, że potrafi taką miłość rozbudzić, kiedy tylko zechce, gdy jednak pojawiały się najmroczniejsze pytania o siebie, kiedy czuła, jak jej dusza drży i pęka pod ciężarem izolacji i straty, miłość żadnego mężczyzny nie mogła jej pomóc. Zdawała sobie sprawę, że życie nieuchronnie postawi ją przed wyborem między miłością i własnym „ja”, a kiedy nadejdzie kryzys, nie wolno jej wybrać miłości. Taki wybór naraziłby na niebezpieczeństwo jej życie. Przetrwanie przede wszystkim.

Była to nieuchronna konsekwencja decyzji o odrzuceniu swoich. W dniu, kiedy postanowiła nie wracać na mogolski dwór z siostrą Khanzadą, przekonała się nie tylko o tym, że kobieta może wybrać własną drogę, ale także o tym, że takie wybory mają swoje następstwa, których nie da się wymazać. Dokonała wyboru i nastąpiło to, co nastąpiło, a ona niczego nie żałowała, tylko od czasu do czasu cierpiała na te ataki mrocznego lęku. Strach miotał nią i potrząsał jak burza drzewem i Zwierciadło przytulała ją wtedy, dopóki nie było po wszystkim. Opadła na łóżko, a Zwierciadło położyła się obok niej i przytuliła ją mocno, przyciskając dłonie do bicepsów Qary Köz, tuliła ją nie jak kobieta kobietę, lecz jak mężczyzna. Qara Köz przekonała się, że jej władza nad mężczyznami pozwoli jej ukształtować drogę własnego życia, ale zrozumiała też, że owo kształtowanie pociągać będzie za sobą wielkie straty. Doskonaliła sztukę magii, nauczyła się różnych języków świata, była świadkiem wielkich wydarzeń epoki, żyła jednak bez rodziny, bez klanu, bez jakiejkolwiek pociechy wynikającej z pozostawania w wyznaczonych nam ramach, w zasięgu ojczystego języka i pod opieką brata. Czuła się, jakby leciała nad ziemią, unosiła się wysiłkiem woli, obawiając się cały czas, że w każdej chwili czar może prysnąć, a ona runie na ziemię i zginie.

Te skrawki wiadomości na temat rodziny, które posiadała, tuliła do piersi, usiłując wycisnąć z nich więcej znaczenia, niż zawierały. Szach Ismail był niegdyś przyjacielem jej brata, Babura, a Turcy mieli swoje sposoby dowiadywania się, co się dzieje na świecie. Wiedziała więc, że jej brat żyje, że siostra powróciła do niego i że urodziło się dziecko, Nasiruddin Humajun. Poza tym wszystko było niepewnością. Utracili Ferganę, swoją rodową krainę, i być może nigdy nie uda jej się odzyskać. Babur pragnął ponad wszystko zdobyć Samarkandę, ale pomimo klęski i śmierci Szejbaniego Chana, Piołunowego Pana, wojska mogolskie najwyraźniej nie były w stanie utrzymać tego legendarnego miasta przez dłuższy czas. Tak więc Babur też nie miał domu, Khanzada nie miała domu i cała rodzina pozbawiona była stałego miejsca na ziemskim padole. Może na tym polegało bycie Mogołem – wiecznie wędrować, szukać, być uzależnionym od innych, walczyć bez sukcesu, tkwić w zagubieniu. Owładnęła nią rozpacz, lecz po chwili otrząsnęła się z niej. Nie byli ofiarami historii, tworzyli ją. Jej brat, jego syn i syn syna: jakież stworzą królestwo, chlubę na cały świat. Pragnęła tego, przewidziała to, urzeczywistniła siłą swej woli. Sama też to zrobi pomimo nieprawdopodobnych przeciwności w tym obcym świecie, stworzy własne królestwo, gdyż i ona stworzona była do rządzenia. Była kobietą z rodu Mogołów, nie mniej od mężczyzn przerażającą. Jej wola potrafiła zdziałać wiele. Po cichu, do siebie, recytowała po czagatajsku wiersze Ali-Shir Nava’i. Czagatajski, jej język ojczysty, był jej tajemnicą, ogniwem łączącym ją z prawdziwym, porzuconym „ja”, które postanowiła zastąpić „ja” stworzonym przez siebie, choć pozostawało oczywiście częścią tego nowego „ja”, jego podstawą, mieczem i tarczą. Nava’i, „płaczek”, który kiedyś w dalekim kraju śpiewał dla niej. Qara ko’zum, kelu mardumlug’ emdi fan qilg’il. Przyjdź, Qara Köz, i okaż mi swą dobroć. Pewnego dnia jej brat będzie władał wielkim cesarstwem, a ona powróci triumfalnie jako królowa. Lub dzieci jej brata przywitają jej dzieci. Więzów krwi zerwać nie można. Stworzyła siebie na nowo, lecz miała pozostać tą, którą była kiedyś, a jej dziedzictwo będzie nadal czekało na nią i na jej dzieci.

Otworzyły się drzwi. Wszedł mężczyzna, jej tulipanowy książę. Czekał, aż w domu wszyscy zasną, i teraz przyszedł do niej, do nich. Mrok jej nie opuścił, przesunął się tylko i zrobił miejsce w łóżku dla jej ukochanego. Zwierciadło, wyczuwając, że się rozluźniła, puściła ją z objęć i zajęła się strojem Argalii. Rano wybierał się do miasta i wszystko, jak twierdził, wkrótce miało się wyjaśnić. Znała prawdę. Wiedziała, że sprawy albo potoczą się pomyślnie, albo, jeśli nie, to bardzo niepomyślnie. Następnej nocy jej ukochany może już nie żyć, a wtedy ona będzie zmuszona dokonać kolejnego wyboru, żeby ocaleć. Dzisiaj jednak żył jeszcze. Zwierciadło przygotowywała go dla niej pieszczotami i olejkami. Patrzyła w świetle księżyca, jak jego blade ciało rozkwita pod dotykiem służącej. Z tak długimi włosami można go było niemal wziąć za kobietę, dłonie miał tak długie, palce tak smukłe, skórę tak nieprawdopodobnie miękką. Zamknęła oczy i nie wiedziała już, kto jej dotyka, jego dłonie były tak samo delikatne jak dłonie Zwierciadła, jego włosy równie długie, język równie sprawny. Umiał kochać się jak kobieta. A Zwierciadło ze swoimi brutalnymi palcami potrafiła dźgać ją jak mężczyzna. Jego giętkość, powolność, lekkość dotyku sprawiały, że go kochała. Cień został teraz zepchnięty w kąt i trzy poruszające się ciała oświetlał księżyc. Kochała go i służyła mu. Kochała Zwierciadło, ale jej nie służyła. Zwierciadło kochała ich oboje i służyła im. Dziś wieczorem najważniejsza była miłość. Jutro może coś innego będzie ważniejsze. Ale to dopiero jutro.

– Moja Angelika – powiedział.

– Tutaj jest Angelika, Angelika jest tutaj – odpowiedziały kobiety. Potem cichy śmiech, jęki, jeden zbyt głośny krzyk i stłumione odgłosy.

Zbudziła się przed świtem. On spał mocno, głębokim snem tego, od którego wiele się będzie oczekiwać, kiedy się obudzi, i przyglądała mu się, jak oddycha. Zwierciadło też jeszcze spała. Qara Köz uśmiechnęła się. Moja Angelika, szepnęła po włosku. Miłość między kobietami była trwalsza niż to coś między mężczyzną i kobietą. Dotknęła ich włosów, tak długich, tak ciemnych. Naraz usłyszała coś za drzwiami. Jakiś gość. Szwajcarzy zastąpili mu drogę. Potem usłyszała, jak gospodarz domu wychodzi i wyjaśnia wszystko. Widziała go takim, jakim był, ten Niccolò, wielki człowiek w godzinie klęski. Może znowu się podniesie, znów się wybije, lecz dom przegranego nie był dla niej właściwym miejscem. Wielkość tego pokonanego człowieka łatwo się uwidaczniała, wielkość intelektu, a może nawet duszy, przegrał jednak swoją wojnę, był więc dla niej nikim, nie mógł być kimś. Teraz polegała wyłącznie na Argalii, liczyła na to, że odniesie zwycięstwo, a gdyby tak się stało, ona wzniesie się z nim, rozwinie skrzydła. Gdyby go jednak straciła, będzie go opłakiwać jak szalona, będzie niepocieszona, a potem zrobi to, co trzeba będzie zrobić. Odnajdzie swoją drogę. Cokolwiek się dzisiaj wydarzy, ona niedługo odbędzie podróż do pałacu. Pałace były jej przeznaczone, i królowie.

* * *

Ptaki wskakiwały do klatek i przyklejały się do wysmarowanych lepem gałązek wiązu. Ago i il Machia chwytali je i skręcali im szyjki. Czekała ich prawdziwa uczta, pyszna potrawka ze śpiewających ptaków. Życie wciąż podsuwało im pewne przyjemności, przynajmniej do zakończenia migracji drozdów. Wrócili do La Strady z dwoma pełnymi workami i zastali zadowoloną Mariettę, która czekała na nich z kieliszkami dobrego czerwonego wina. Argalia i jego ludzie odjechali już, pozostawiwszy Konstantina Serba z tuzinem janczarów pod jego rozkazami, żeby bronili pań, jeśli zaistnieje taka potrzeba; Ago musiał więc poczekać na spotkanie z wędrowcem. Na chwilę ogarnęło go rozczarowanie. Niccolò opisał przemianę ich starego kumpla w niemal zniewieściałe, a przy tym przerażające orientalne ucieleśnienie Śmierci – wieśniacy nazywali go już Argalią Turkiem, tak jak przepowiadał dawno temu w dniu, kiedy jako dzieciak wyruszał w świat w poszukiwaniu szczęścia – i Ago nie mógł się doczekać, kiedy jego oczom ukaże się ten egzotyczny widok. Nieprawdopodobne było choćby to, że Argalia rzeczywiście powrócił z czterema szwajcarskimi olbrzymami, których sobie wymarzył.

Wtem na schodach rozległy się kroki i Ago Vespucci spojrzał do góry, a wtedy Argalia jakby przestał istnieć. Usłyszał, jak mówi do siebie, że do tej chwili nie było na świecie pięknych kobiet, że Simonetta Vespucci i Alessandra Fiorentina były zwykłymi gęsiami, ponieważ kobiety schodzące ku niemu były piękniejsze od samego piękna, tak piękne, że przedefiniowywały to pojęcie i skazywały to, co mężczyźni do tej pory uważali za piękne, na miano szarej przeciętności. Poprzedzająca je na schodach woń otuliła jego serce. Pierwsza kobieta odrobinę przewyższała urodą tę drugą, ale gdyby zamknąć jedno oko i przysłonić ją, wówczas ta druga wyglądałaby jak największa piękność świata. Po co jednak miałby to robić? Po co zasłaniać coś wyjątkowego, żeby sprawić, by coś znakomitego wyglądało wspanialej niż w rzeczywistości?

– Do stu diabłów, Machia – szepnął, pocąc się lekko, a przekleństwo wyrwało mu się z ust pod wpływem emocji po długim czasie, kiedy to całkowicie zarzucił przeklinanie, i worek z martwymi drozdami wysunął mu się z rąk. – Zdaje się, że właśnie na nowo odkryłem sens ludzkiego życia.

17

Książę zamknął się
w pałacu

Książę zamknął się w pałacu w obawie przed szturmem rozszalałego tłumu, w tych dniach bowiem, po wyborze pierwszego papieża z rodu Medyceuszy, miasto porwała ekstaza, która w każdej chwili mogła się przerodzić w zamieszki.

– Ludzie powariowali – Argalia relacjonował później il Machii – bez względu na płeć i wiek.

Odgłosy kościelnych dzwonów odgrywających glorię były ogłuszające i nie ustawały ani na moment, a ogniska groziły zniszczeniem całych sektorów miasta.

– W Mercato Nuovo – donosił Argalia – młodzi chuligani zrywali deski i belki z fasad sklepów jedwabnych i banków. Zanim wkroczyło wojsko, z dymem poszedł cały dach gildii kupców sukiennych, starej Calimali. Mówiono mi, że ogień płonął na kampanili Santa Maria Fiore. To szaleństwo trwało trzy dni.

Ulice dusiły się od dymu i zgiełku. W każdej bocznej uliczce pieprzyli się mężczyźni z kobietami i mężczyźni z mężczyznami i nikomu to nie przeszkadzało. Co wieczór przybrany girlandami wóz zaprzężony w woły przejeżdżał od ogrodów Medyceuszy na Piazza San Marco do Palazzo Medici na via Larga. Przed zamkniętym na cztery spusty pałacem mieszkańcy odśpiewywali pieśni na cześć papieża Leona X, a potem podpalali ukwiecony wóz. Z górnych okien pałacu Medyceuszy nowi władcy rzucali gawiedzi dary, jakieś dziesięć tysięcy złotych dukatów i dwanaście dużych serwet z przetykanego srebrem materiału, które Florentczycy podarli na strzępy. Na ulicach miasta pojawiły się beczki z winem i kosze z chlebem, po które sięgnąć mógł każdy. Więźniom darowano kary, kurwy bogaciły się, dzieciom płci męskiej nadawano imię księcia Juliana i jego bratanka Wawrzyńca bądź Jana, który stał się Leonem, niemowlętom płci żeńskiej natomiast nadawano przy chrzcie imiona Laodamii lub Semiramidy na cześć wielkich kobiet tego rodu.

Nie można było w takiej chwili wkroczyć do miasta z setką uzbrojonych ludzi i starać się o audiencję u księcia. Na ulicach prym wiedli sybaryci i podpalacze. Przy miejskiej bramie Argalia pokazał papiery strażnikom i odetchnął z ulgą, kiedy się dowiedział, że go oczekują.

– Tak, książę zobaczy się z wami – powiedzieli – ale rozumiecie, nie teraz.

Oddział janczarów koczował pod miejskimi murami do czwartego dnia, kiedy florencka zabawa na cześć papieża w końcu zaczęła wygasać. Ale wtedy także nie pozwolono Argalii wkroczyć do miasta.

– Dziś wieczorem po zmroku – rzekł dowódca straży – spodziewajcie się znakomitego gościa.

Potrafił kochać się jak kobieta i zabijać mężczyzn jak mężczyzna, ale Argalia nigdy jeszcze nie miał przed sobą medycejskiego księcia w całej okazałości. Lecz kiedy Julian Medyceusz tej nocy wjechał konno do jego obozu, z kapturem na głowie dla zachowania incognito, Argalia pojął natychmiast, że nowy władca Florencji jest słabeuszem, podobnie jak jadący u jego boku młody bratanek. Wiadomo było, że papież Leon jest człowiekiem możnym, przedstawicielem starej medycejskiej szkoły, dziedzicem potęgi Wawrzyńca Wspaniałego, swego ojca. Jak bardzo musiał się teraz martwić, że Florencję zawierzył takim miernotom! Żaden prawdziwy książę z rodu Medyceuszy nie wymknąłby się z własnego miasta jak złodziej na spotkanie z kimś, kogo miał zatrudnić. A że książę Julian postanowił tak właśnie uczynić, oznaczało to, że potrzebuje u swego boku kogoś silnego, kto doda mu animuszu. Wojskowego. Tulipanowego dowódcę, który będzie bronił „miasta kwiatów”. Bezsprzecznie czekał na niego wakat.

W swoim namiocie Argalia przyglądał się arystokracie w migotliwym żółtym świetle lampy. Ten mierny potomek Wawrzyńca Medyceusza miał około trzydziestu pięciu lat, pociągłą, smutną twarz i wyglądał na chorowitego. Wątpliwe, by mógł dożyć późnej starości. Na pewno był miłośnikiem literatury i sztuki. Na pewno był człowiekiem kulturalnym i błyskotliwym. A zatem kulą u nogi na polu bitwy. Taki niech lepiej zostanie w domu i zleci walkę tym, którzy się na niej znają, dla których kulturą jest walka, zabijanie zaś – sztuką. Bratanek, kolejny Wawrzyniec, miał ciemną karnację, srogi wyraz twarzy i dumny charakter; był jednym z tysiąca dwudziestoletnich florenckich fanfaronów, uznał Argalia. Chłopak, pełen chuci i zarozumiałości. Takiemu nie można zaufać w walce.

Argalia przygotował sobie argumenty. Zamierzał powiedzieć, że po długich wojażach zrozumiał jedno: Florencja jest wszędzie i cały świat jest Florencją. Wszędzie istnieją wszechpotężni władcy, Medyceusze, którzy stoją u steru, ponieważ tak było zawsze, i którzy mogą wszystko przekuć w prawdę, wystarczy wydać odpowiedni rozkaz. Wszędzie też istnieją „płaczkowie” (Argalia spóźnił się na okres „płaczków” we Florencji, ale wiadomość o mnichu Savonaroli i jego zwolennikach zaszła daleko), płaczkowie, którzy chcą pochwycić ster rządów, ponieważ są przekonani, że jakaś „wyższa siła” pokazała im, czym jest prawda. Wszędzie istnieją też ludzie, którym wydaje się, że stoją u steru, gdy tymczasem jest odwrotnie, i ta ostatnia grupa jest tak liczna, że można ją nawet nazwać klasą społeczną, może klasą Machiów, klasą służących, którzy wierzą, że są panami, dopóki nie uświadomi im się gorzkiej prawdy. Tej klasie nie można zaufać i zawsze miała stanowić największe źródło zagrożenia dla władcy. Dlatego też władca musi być pewien swej zdolności obrony nie tylko przed najazdami obcych armii, ale i przed buntem służących, nie tylko przed atakami wroga z zewnątrz, ale i wroga wewnętrznego. Wszędzie na świecie państwo pragnące stawić czoło obydwu tym zagrożeniom potrzebuje potężnego wojownika. A on, Argalia, idealnie ucieleśnia związek Florencji z resztą świata, ponieważ jest owym poszukiwanym wojownikiem, który potrafi zapewnić swemu miastu spokój i bezpieczeństwo, jak to czynił w innych miastach, w służbie innym panom daleko stąd.

Medyceusze wrócili do władzy kilka miesięcy wcześniej z pomocą hiszpańskich najemników, tak zwanych „białych Maurów”, pod rozkazami niejakiego generała Cardony. Pod pięknym miastem Prato stanęli przed florencką armią, dumą il Machii, która przewyższała ich liczebnie, ale nie miała ich odwagi ani przywództwa. Oddziały florenckie rozpierzchły się i uciekły, a miasto skapitulowało pierwszego dnia po czymś, co można było nazwać zaledwie cieniem oporu. „Biali Maurowie” splądrowali miasto z brutalnością, która przerażonych Florentczyków skłoniła do rozwiązania republiki, padnięcia na kolana i zaproszenia z powrotem Medyceuszy. Łupienie Prato trwało i trwało – przez trzy tygodnie. Życie straciło cztery tysiące mężczyzn, kobiet i dzieci, spalonych, zgwałconych, przeciętych na pół. Przed lubieżnością żołnierzy Cardony nie ustrzegły się nawet klasztory. We Florencji w bramę Prato uderzył piorun i takiego znaku nie można było zignorować. Jednakże – i było to sedno wywodu Argalii – Hiszpanie byli teraz tak znienawidzeni przez wszystkich Włochów, że Medyceusze postąpiliby niemądrze, gdyby znowu zechcieli się nimi wesprzeć. Potrzebna im była kadra zatwardziałych w boju wojowników, którzy przejęliby kontrolę nad florenckimi oddziałami, dodaliby im hartu i dyscypliny, czego wyraźnie im brakowało, owego ducha walki, którego Niccolò, z natury urzędnik, a nie żołnierz, najwyraźniej nie zdołał im wpoić.

I tak ostrożnie się dystansując od swego zniesławionego starego przyjaciela, Argalia Turek perswazją zdobył stanowisko condottiere Florencji. Był przyjemnie zaskoczony, że zaproponowano mu umowę na służbę stałą, a nie ograniczoną do kilku miesięcy. Inni wojownicy w tych czasach, u schyłku ery kondotierów, byli najmowani czasem na zaledwie trzy miesiące, a zapłatę uzależniano od powodzenia przedsięwzięć wojskowych. Wynagrodzenie Argalii było natomiast przyzwoite jak na tamte czasy. Ponadto książę Julian ofiarował swemu nowemu dowódcy sporą rezydencję na via Porta Rossa ze służbą i szczodrą sumą na prowadzenie domu.

– Admirał Doria musiał mnie bardzo zachwalać – Argalia rzekł do księcia Juliana, skwapliwie przyjmując tak korzystne warunki.

– Powiedział, że jesteś pan jedynym barbarzyńskim skurwysynem, z którym nie chciałby się mierzyć na lądzie ani na morzu, nawet gdybyś był nagi jak nieobrzezane niemowlę i trzymał w dłoni tylko kuchenny nóż – odparł elegancko książę.

* * *

Według legendy rodzina Medyceuszy była w posiadaniu magicznego zwierciadła, którego przeznaczeniem było ukazywanie rządzącemu księciu oblicza najbardziej urodziwej kobiety znanego świata, i właśnie w tafli tego lustra wcześniejszy Julian Medyceusz, wuj obecnego władcy, zamordowany w dzień spisku Pazzich, ujrzał po raz pierwszy twarz Simonetty Vespucci. Po jej śmierci zwierciadło pociemniało i przestało pełnić swą funkcję, jak gdyby nie chciało kalać pamięci Simonetty przedstawianiem kobiet pośledniejszej urody. W latach, kiedy rodzina przebywała na wygnaniu, zwierciadło przez pewien czas wisiało na swoim miejscu na ścianie dawnej sypialni wuja Juliana w starej rezydencji na via Larga, ale ponieważ stanowczo odmawiało pełnienia swej roli, zarówno jako narzędzie magiczne, jak i zwyczajne lustro, w końcu zdjęto je i zamknięto w schowku na miotły ukrytym w ścianie sypialni. Wtem ni stąd, ni zowąd, po wyborze papieża Leona, zwierciadło rozświetliło się znowu i podobno jedna ze służących zemdlała, kiedy otworzywszy schowek, ujrzała jaśniejącą w zasnutym pajęczynami kącie twarz kobiety, nieznajomej, która wyglądała jak przybysz nie z tego świata.

– W całym mieście nie ma takiej twarzy – oznajmił nowy książę Julian, kiedy pokazano mu ów cud, a jego samopoczucie i nastrój wyraźnie się poprawiły, gdy patrzył w magiczne lustro. – Powieście to zwierciadło z powrotem na ścianie, a ja dam złotego dukata każdemu mężczyźnie bądź kobiecie, którzy sprowadzą do mnie to zjawisko.

Wezwano malarza Andreę del Sarto, żeby spojrzał w zwierciadło i namalował podobiznę ukrytej w nim piękności, lustro wszak nie dało się tak łatwo przechytrzyć – magiczne zwierciadło, które by pozwoliło na powielenie swych tajemniczych wizerunków, szybko stałoby się bezużyteczne, kiedy więc del Sarto spoglądał w lustro, widział w nim tylko siebie.

– Trudno – obruszył się Julian. – Kiedy ją odnajdę, będziesz mógł namalować ją z natury.

Po odejściu del Sarta książę zaczął się zastanawiać, w czym tkwi problem: może zwierciadło nie ma zbyt wysokiego zdania o geniuszu tego artysty; ale przecież był najlepszym z dostępnych, Sanzio bowiem przebywał w Rzymie, kłócąc się z Buonarrotim w Watykanie, stary Filipepi zaś, który tak się zadurzył w Simonetcie, że chciał być pogrzebany u jej stóp – tego życzenia oczywiście nie spełniono – sam już nie żył, a na długo przed śmiercią i tak zamienił się w bezużytecznego nędzarza, który nie potrafił ustać bez dwóch lasek. Uczeń Filipepiego, Filippino Lippi, był lubiany przez festaiuoli, którzy organizowali miejskie parady i uliczne karnawały, ten ulubieniec tłumów nie nadawał się jednak do zadania, o jakim myślał książę. Zostawał więc del Sarto, ale wywód ten miał charakter czysto teoretyczny, ponieważ od tamtej pory magiczne zwierciadło działało tylko wtedy, kiedy książę znajdował się w pokoju sam. W następnych dniach zaczął wynajdować wymówki, by oddalić się do sypialni, co robił kilka razy dziennie i cieszył oczy tą nieziemską pięknością, a dworzanie, i tak zmartwieni jego ogólnie kiepskim zdrowiem i neurastenicznymi odruchami, zaczęli obawiać się zapaści i spoglądać w stronę jego prawdopodobnego następcy, Wawrzyńca, z coraz większą uniżonością i lękiem. Po czym do miasta przybyła ta czarująca istota u boku Argalii Turka i nastał czas l’ammaliatrice.

* * *

Miała zaledwie dwadzieścia dwa lata, była niemal ćwierć wieku od niego młodsza, a jednak kiedy zapytała il Machię, czy przejdzie się z nią po lesie, zerwał się z miejsca z entuzjazmem narwanego młodzika. Ago Vespucci też skoczył na równe nogi, co zirytowało Niccola; co, ta ciamajda wciąż tu jest? I spodziewa się, że będzie im towarzyszył podczas tej wyprawy? Nieznośny, naprawdę nieznośny, choć w tych okolicznościach prawdopodobnie nie da się go spławić. Następnie pojawiły się pierwsze sygnały, że księżniczka posiada wyjątkowe zdolności. Żona Niccola, Marietta, zazwyczaj najbardziej zazdrosna spośród wszystkich złośnic, przyjęła tę propozycję radośnie i przybrała ton, który zadziwił jej męża.

– Ależ oczywiście, musisz oprowadzić dziewczynę po okolicy – gruchała słodko i szybko przygotowała kosz z prowiantem i flaszką wina, by jeszcze bardziej uprzyjemnić im wycieczkę.

Zdumiony il Machia natychmiast nabrał przekonania, że na jego żonę ktoś musiał rzucić czar, a wtedy w jego myślach ukazały się słowa „cudzoziemskie czarownice”, przypomniawszy sobie jednak przysłowie o darowanym koniu, odsunął od siebie tego typu spekulacje i cieszył się swym szczęściem. Po półgodzinie ruszyli w towarzystwie Aga, a za nimi w dyskretnej odległości podążał Konstantin Serb ze swoim oddziałem strażników, i Niccolò poprowadził młodą księżniczkę z jej faworytą do dębowego lasu swego dzieciństwa.

– Kiedyś – zaczął Ago, a il Machia widział, że próbuje w ten dość żałosny sposób zrobić na niej wrażenie – znalazłem tutaj korzeń mandragory, magiczną roślinę z legend, znalazłem, naprawdę! Gdzieś tutaj.

Rozglądał się gorączkowo dookoła, niepewny, w którą stronę powinien wskazać.

– Ach, mandragora? – odparła Qara Köz z doskonałym florenckim akcentem. – Spójrzcie, tam rośnie cała grządka tych wspaniałości.

I zanim ktokolwiek zdążył je powstrzymać, zanim ktokolwiek zdążył je ostrzec, że muszą zatkać sobie uszy gliną, obydwie kobiety podbiegły do miejsca, gdzie rósł cały gąszcz tych roślin, i zaczęły wyrywać je z ziemi.

– Ten wrzask – krzyknął Ago, dużo przy tym machając bezradnie rękami. – Przestańcie! Stop! Wszyscy od tego powariujemy! Albo ogłuchniemy! Albo wszyscy...

Chciał powiedzieć „pomrzemy”, lecz obydwie rzucały mu zdziwione spojrzenia, z wyrwanymi mandragorami w każdej ręce, i nie słychać było żadnych potwornych dźwięków.

– Są trujące, oczywiście, jeśli spożyje się je w nadmiarze – powiedziała refleksyjnie Qara Köz – ale nie ma się czego bać.

Pojąwszy, że znajdują się w obecności kobiet, dla których korzeń mandragory bez protestu odda życie, obydwaj mężczyźni zdumieli się niepomiernie.

– Dobra, tylko mnie nimi nie częstujcie – zastrzegł Ago, usiłując zatuszować swój lęk sprzed kilku chwil – bo będę się musiał zakochać w was na zawsze, a przynajmniej do czasu, aż jedno z nas umrze.

Po czym zaczerwienił się mocno, a rumieniec wylał się pod kołnierz koszuli i wypełzł spod rękawów, zmieniając także kolor jego dłoni; co tylko świadczyło o tym, że już teraz zakochał się beznadziejnie i na zawsze. Nie była potrzebna magiczna moc żadnej rośliny, aby rozbudzić w nim miłość.

* * *

Zanim Argalia wrócił ze szwajcarskimi olbrzymami, by eskortować Qarę Köz do jej nowego domu w Palazzo Cocchi del Nero, ona rzuciła urok na wszystkich mieszkańców Sant’Andrea in Percussina, na każdego bez wyjątku mężczyznę, kobietę i dziecko. Nawet kokoszki wydawały się szczęśliwsze, a na pewno znosiły więcej jaj. Z tego, co mówiono, księżniczka nie robiła nic, żeby pobudzić wzrost tej adoracji, ta jednak wzrastała. W czasie sześciodniowego pobytu w domu Machiavellich spacerowała po lesie ze Zwierciadłem, czytała poezję w różnych językach, poznała dzieci gospodarzy i zaprzyjaźniła się z nimi, i nie zawahała się zaproponować pomocy w kuchni, choć Marietta propozycji tej nie przyjęła. Wieczorami z przyjemnością przesiadywała z il Machią w bibliotece i pozwalała Niccolowi czytać sobie rozmaite fragmenty z dzieł Pico delia Mirandoli i Dantego Alighieri, a także wiele pieśni z epickiego poematu Orlando innamorato Mattea Boiarda di Scandiano.

– Ach – wołała, gdy dowiadywała się o różnych perypetiach bohaterki Boiarda – biedna Angelika! Tylu prześladowców i tak niewielka moc, żeby się im przeciwstawić albo ich sobie podporządkować.

Tymczasem cała wioska jak jeden mąż zaczęła wygłaszać peany na jej cześć. Drwal Gaglioffo przestał nazywać Qarę Köz i Zwierciadło „czarownicami” do „zerżnięcia”, mówił natomiast o nich z pełnym poważania szczerym respektem, co naturalnie nie pozwalało mu choćby pomarzyć o stosunkach cielesnych z tymi wielkimi damami. Bracia Frosino, dwaj miejscowi galanci, śmiało oświadczyli, że starają się o jej rękę, nie było bowiem jasne, czy ona i Argalia Turek zostali sobie oficjalnie poślubieni – i oczywiście w takim przypadku młynarze przyznawali, że nie będą kwestionować jego praw w tej mierze – gdyby jednak pozostawała niezamężna, byli nią zdecydowanie zainteresowani, a nawet uzgodnili w interesie braterskiej miłości, że będą gotowi dzielić się nią i jej służącą, na zmianę. Nikt nie był tak naiwny jak Frosino Uno i Due, ogólnie jednak ludzie mieli o Qarze Köz wysokie mniemanie, nie tylko mężczyźni, również kobiety deklarowały, że znajdują się „pod jej urokiem”.

Jeśli jednak to wszystko były czary, to najłagodniejsze z możliwych. Wszyscy Florentczycy doskonale znali drapieżcze metody mrocznych czarodziejek tego okresu – przyzywanie demonów, by zmusić czystych mężczyzn do lubieżnych czynów, używanie lalek i szpilek do dręczenia wrogów, zdolność wpływania na dobrych mężów, by porzucali domy i pracę, a potem służyli im jako ulegli niewolnicy. W domu il Machii nic jednak nie wskazywało na to, by Qara Köz albo jej służąca praktykowały czarną magię, a przynajmniej jeśli coś na to wskazywało, z jakichś powodów nie czyniono z tego problemu. Czarownice lubiły wędrówki po lasach, wszyscy o tym wiedzieli, lecz leśne przechadzki Qary Köz i Zwierciadła zdaniem poczciwych mieszkańców Percussiny były jedynie „czarujące”. Incydent z grządką mandragory nie był szerzej znany, zresztą, co zastanawiające, il Machia nigdy potem nie odnalazł tego miejsca, a rośliny wyrwane przez obie panie nie zostały przez nie nikomu okazane, łatwo więc było Machiavellemu i jego przyjacielowi zwątpić, czy ten incydent w ogóle się zdarzył.

Powszechnie uważano, że czarownice mają skłonności lesbijskie, nikogo jednak, nawet Marietty Corsini, nie zaniepokoiła decyzja obu pań o dzieleniu łoża. „Przecież to tylko dla towarzystwa”, Marietta tłumaczyła mężowi sennym głosem, a on pokiwał głową ociężale, jak gdyby pod usypiającym wpływem nadmiernej ilości popołudniowego wina. Co do słynnego entuzjazmu czarownic do kopulowania z szatanem, w Percussinie po prostu nie było diabłów, żaden nie wyskoczył z piekła, żeby zarechotać w kominku albo przysiąść jak gargulec na dachu gospody lub kościoła. Była to era polowań na czarownice i w miejskich sądach słyszano, jak kobiety przyznają się do przerażających czynów – zdobywania władzy nad sercami i umysłami dobrych obywateli za pomocą wina, żywicy, upławów menstruacyjnych i wody wypijanych z trupich czaszek. Ale choć prawdą było, że wszyscy w Percussinie zakochali się w Qarze Köz, uwielbienie, które wzbudzała – może z wyjątkiem chutliwych bliźniąt Frosino – było najzupełniej czyste. Nawet Agowi Vespucciemu, temu romantycznemu poczciwinie, który miał ją kochać, jak sam zadeklarował, „aż jedno z nas umrze”, nie przychodziły wówczas do głowy myśli o tym, żeby się stać jej kochankiem. Adorowanie jej było wystarczająco rozkoszne.

Ci, którzy później spisywali i studiowali losy czarodziejki z Florencji, a w szczególności Gian Francesco Pico delia Mirandola, bratanek wielkiego filozofa Giovanniego i autor La strega ovvero degli inganni dei demoni („Czarownica, czyli Oszustwa Demonów”), wywnioskowali, że miazmaty aprobaty, którymi Qara Köz spowiła Percussinę i które szybko rozprzestrzeniły się na całą okolicę, docierając aż do San Casciano i Val di Pesa, Imprunety i Bibbione, Faltignano i Spedaletto, były efektem czarów o olbrzymiej sile mających poddać próbie jej moc – tę moc, którą w następnej kolejności wykorzystała ze znakomitym rezultatem w samej Florencji – oraz ułatwić jej przeniknięcie do środowiska, które mogło w przeciwnym razie okazać się wrogo nastawione. Gian Francesco odnotowuje, że kiedy Argalia Turek wrócił ze szwajcarskimi olbrzymami, zastał spory tłum zgromadzony przed domostwem Machiavellich, jak gdyby zdarzył się jakiś cud, jak gdyby w Percussinie ukazała się Madonna i wszyscy zbiegli się, by ją zobaczyć. A kiedy Qara Köz i Zwierciadło wyłoniły się z domu, wystrojone w najlepsze brokaty i klejnoty, zebrana ludność padła wręcz na kolana, jakby z prośbą o błogosławieństwo; którego, bez słów, z uśmiechem i łagodnie uniesioną dłonią, im udzieliła. Po czym odjechała, a Marietta Corsini, jak gdyby zbudziła się ze snu, zaczęła wrzeszczeć do ludzi tratujących jej posiadłość, żeby sobie poszli i zajęli się swoimi sprawami. Słowami Giana Francesca: „Wieśniacy opamiętali się i ze zdumieniem odkryli, gdzie się znajdują. Drapiąc się po głowach z konsternacją, wracali do swych domów, na pola, do młynów, lasów i pieców”.

Andrea Alciato, który wierzył, że czarownice i ich adherentów należy leczyć lekami ziołowymi, przypisywał tajemniczy „incydent z Percussiny” złym nawykom żywieniowym mieszkańców, które czyniły ich podatnymi na fantazje i halucynacje, natomiast Bartolomeo Spina, autor De Strigibus, dzieła napisanego dziesięć lat po tych zdarzeniach, posunął się do sugestii, że Qara Köz mogła doprowadzić wieśniaków do satanistycznego szału i zmusić ich do uczestnictwa w wielkiej, orgiastycznej czarnej mszy, choć w historycznych zapiskach z tego okresu nie ma dowodów na prawdziwość tego oszczerczego przypuszczenia.

* * *

Wkroczenie do Florencji nowego condottiere miasta i dowódcy florenckiej milicji, Antonina Argalii zwanego Turkiem, powitano hucznymi, hedonistycznymi uroczystościami, z których miasto owo słynęło. Na Piazza delia Signoria wzniesiono drewniany zamek i zainscenizowano oblężenie, w którym stu chłopa broniło twierdzy, a trzystu na nią nacierało. Nikt nie nosił zbroi, a ponieważ walczono tak zaciekle, dźgając się pikami i ciskając niewypalane cegły na głowy przeciwników, wielu aktorów musiało trafić do szpitala Santa Maria Nuova, gdzie niektórzy niestety zmarli. Na placu urządzono też polowanie na byki i one również posłały wielu uczestników zabawy do szpitala. Wypuszczono dwa lwy, by rozprawiły się z czarnym ogierem, lecz koń zareagował tak szlachetnie na atak pierwszego z nich, kopniakami przepędzając go spod Mercantantii, siedziby trybunału gildii kupców, na środek placu, że król zwierząt uciekł i ukrył się w zacienionym zakątku, po czym żaden z lwów nie wyrażał chęci podjęcia dalszej walki. Incydent ten interpretowano jako nadzwyczaj dobrą wróżbę, koniem była naturalnie Florencja, a lwy reprezentowały jej wrogów z Francji, Mediolanu i wszelkich innych przeklętych miejsc.

Po tym preludium do miasta wkroczyła procesja. Najpierw osiem ‘dfici, czyli toczących się platform, na których aktorzy odgrywali sceny zwycięstw wielkiego dawnego wojownika Kamillusa, cenzora i dyktatora, tak zwanego drugiego założyciela Rzymu, ukazując licznych jeńców, których wziął podczas oblężenia Wejów niemal dwa tysiące lat wcześniej, i demonstrując, jak bogate zebrał łupy wojenne w postaci broni, szat i srebra. Później tańczono i śpiewano na ulicach, pojawiły się też cztery szwadrony jeźdźców ciężkozbrojnych na wierzchowcach krytych czaprakami, z kopiami w pogotowiu. (Czterem szwajcarskim olbrzymom, Othonowi, Bothonowi, Clothonowi i d’Artagnanowi powierzono wyszkolenie żołnierzy florenckiej milicji w posługiwaniu się kopiami, cały świat znał bowiem kunszt szwajcarskiej piechoty w tej dziedzinie i już po pierwszych ćwiczeniach poprawa była dla wszystkich doskonale widoczna.) Na końcu przez wielką bramę wjechał Argalia w otoczeniu czterech szwajcarskich plotkarzy, z Konstantinem Serbem lekko z tyłu, między dwiema cudzoziemkami, na czele setki janczarów – ich wygląd przepełnił lękiem serca wszystkich, którzy ich ujrzeli. Teraz nasze miasto jest bezpieczne – rozległy się krzyki – przybyli bowiem nasi niezwyciężeni obrońcy. To właśnie określenie – Niezwyciężeni – przylgnęło do nowych strażników miasta. Książę Julian, machając z balkonu Palazzo Vecchio, wydawał się zadowolony, że jego wybór spotkał się z taką przychylnością ze strony mieszkańców; z kolei Wawrzyniec, jego bratanek, sprawiał wrażenie zasępionego i poirytowanego. Spoglądając na tych dwóch dostojników z rodu Medyceuszy, Argalia zrozumiał, że na młodszego z nich będzie musiał uważać.

Książę Julian rozpoznał w Qarze Köz kobietę z czarodziejskiego lustra, przedmiot jego rodzącej się obsesji, i serce zabiło mu mocniej z radości. Wawrzyniec też ją ujrzał i w swym wszetecznym duchu natychmiast zamarzył o tym, by ją posiąść. Sam Argalia zdawał sobie sprawę z tego, czym grozi wprowadzenie ukochanej do miasta tak ostentacyjnie, podsunięcie jej pod nos księciu, którego wuj o tym samym imieniu bezwstydnie wykradł poprzednią wielką piękność tego miasta mężowi, Rogatemu Marcowi Vespucciemu, którego osobowość tak się załamała pod wpływem tej straty, że kiedy jego żona zmarła, odesłał wszystkie jej stroje i wszystkie obrazy z jej podobizną do Palazzo Medici, żeby książę mógł wejść w posiadanie wszystkiego, co po niej zostało, po czym skierował swe kroki na Ponte delia Grazie i tam się powiesił. Argalia nie był jednak typem o skłonnościach samobójczych i przewidywał, że książę nie zechce zrazić do siebie potężnego wojownika, którego właśnie najął i którego przybycie do miasta w tym momencie świętował. „A jeśli jednak spróbuje mi ją odebrać – pomyślał Argalia – będę czekał ze swoimi ludźmi, i żeby odbić ją takiemu przeciwnikowi, musiałby być Herkulesem albo Marsem, a przecież, jak każdy widzi, ta wrażliwa duszyczka nikogo takiego nie przypomina”.

Tymczasem cieszył się, że może się nią pochwalić.

Gdy Qara Köz ukazała się tłumom, po mieście rozszedł się szept, a ten zamienił się w szmer, który uciszył wszelkie hałaśliwe odgłosy tego dnia, zanim więc Argalia i jego towarzyszki przybyli do Palazzo Cocchi del Nero, zapadła niezwykła cisza, gdy mieszkańcy Florencji rozmyślali nad pojawieniem się wśród nich fizycznego ideału, ciemnowłosej piękności, która wypełniła pustkę pozostawioną w ich sercach po śmierci Simonetty Vespucci. Chwilę po jej przybyciu Florencja przyjęła ją z otwartym sercem jako swoją nową twarz, nowy symbol, ujęcie w ludzkiej postaci tej niezrównanej urody, którą posiadało samo miasto. Ciemnowłosa Dama z Florencji: poeci sięgnęli po pióra, malarze po pędzle, rzeźbiarze po dłuta. Ludzie prości, najbardziej hałaśliwe i jazgotliwe czterdzieści tysięcy dusz w całej Italii, uhonorowali ją na swój sposób, nieruchomiejąc i milknąc, kiedy przejeżdżała obok. Dzięki temu wszyscy usłyszeli, co się stało, kiedy książę Julian i Wawrzyniec Medyceusz spotkali się ze świtą Argalii przy wejściu do ich nowego, czterokondygnacyjnego domu, przy trzech wysokich łukach w fasadzie pietra forte. Nad bramą pośrodku fasady widniał herb rodziny Cocchi del Nero, której ostatnio nie wiodło się najlepiej, sprzedała więc pałac Medyceuszom. Było to wielkie architektoniczne cacko przy ulicy, która mogła się poszczycić innymi wspaniałymi rezydencjami najstarszych florenckich rodów, Soldanierich, Monaldich, Bostichich, Cosich, Bensich, Bartolinich, Cambich, Arnoldich i Davizzich. Książę Julian chciał uświadomić Argalii i wszystkim innym swą nadzwyczajną hojność i postanowił to uczynić, kierując swe uwagi, które opatrzył wieloma teatralnymi gestami, a nawet małym ukłonem, nie do Argalii, lecz do Qary Köz.

– Rad jestem – rzekł – że mogę ofiarować temu niezwykłemu klejnotowi oprawę właściwą jego urodzie.

– Panie, nie jestem błyskotką – Qara Köz odpowiedziała dźwięcznym tonem – lecz księżniczką królewskiej krwi z rodu Timura i Temudżyna, czyli Czyngis-chana, którego nazywacie Dżyngisem, spodziewam się więc, że będziecie się do mnie zwracali w sposób odpowiedni.

Mogoł! Mogor! Te wytworne, obco brzmiące słowa przekazywano sobie w tłumie z ust do ust, wzbudzając niemal erotyczne połączenie podniecenia i grozy. Tym, który wyraził odczucia części osób, był Wawrzyniec Medyceusz, zarumieniony od przekonania o własnej ważności, potwierdzając tym samym opinię próżnego nicponia, którą wyrobił sobie o nim Argalia.

– Argalia, ty głupcze – zawołał Wawrzyniec. – Uprowadzając tę zarozumiałą córę Mogołów, ściągniesz nam na głowy Złotą Ordę.

– To rzeczywiście byłby wyczyn – odparł poważnie Argalia – zwłaszcza że Orda została pokonana, a jej potęga złamana na zawsze przez przodka księżniczki, Timura, ponad sto lat temu. Poza tym, waszmościowie, nikogo nie uprowadziłem. Księżniczka była wcześniej więziona przez perskiego szacha Ismaila, a ja uwolniłem ją po naszym zwycięstwie nad nim na równinie Czałdyran. Przybywa tutaj z własnej nieprzymuszonej woli w nadziei na osiągnięcie zbliżenia między wielkimi kulturami Europy i Wschodu, wiedząc, że może się od nas wiele nauczyć, ale i wierząc, że wiele może nauczyć nas.

Jego wypowiedź została dobrze przyjęta przez zebranych – którzy też byli pod wielkim wrażeniem wiadomości, że ich nowy obrońca był po zwycięskiej stronie w tej legendarnej już bitwie – i rozległy się głośne wiwaty na cześć księżniczki, uniemożliwiając zgłaszanie dalszych zastrzeżeń co do jej obecności. Książę Julian, sprawnie odzyskawszy animusz po chwili zaskoczenia i konsternacji, podniósł rękę, prosząc o ciszę.

– Kiedy tak znakomity gość przybywa do Florencji – zawołał – Florencja musi stanąć na wysokości zadania i tak też się stanie!

* * *

W Palazzo Cocchi del Nero znajdował się jeden z najwspanialszych grand salon w mieście, sala o szerokości siedmiu i długości szesnastu metrów, oświetlona pięcioma olbrzymimi oknami wypełnionymi szkłem ołowiowym, w której można było wyprawiać najbardziej wystawne przyjęcia. Główna sypialnia, tak zwana Komnata Małżeńska, chlubiła się freskowanym fryzem na wszystkich czterech ścianach, ilustracją romantycznego poematu pióra Antonia Pucciego opartego na starym prowansalskim romansie – w tej komnacie dwoje (a nawet troje) kochanków mogło przepędzić całe dnie i noce, ani przez chwilę nie odczuwając potrzeby opuszczenia łoża i domu. Innymi słowy, była to rezydencja, w której Qara Köz mogła się zachowywać jak wszystkie wielkie damy Florencji, oddzielona od pospólstwa, odseparowana od wszystkich prócz najznakomitszych mieszkańców miasta. Nie tak jednak księżniczka postanowiła spędzać czas.

Było jasne, że zarówno jej, jak i jej Zwierciadłu niezmiernie się podoba to nowe życie z odsłoniętą twarzą. Za dnia księżniczka wychodziła na zatłoczone ulice, udawała się na targ albo po prostu zwiedzała miasto, ze Zwierciadłem do towarzystwa i jedynie Konstantinem Serbem do ochrony, umyślnie wystawiając się na widok publiczny, na co nigdy dotąd żadna florencka wielka dama sobie nie pozwalała. Florentczycy pokochali ją za to. Początkowo nazywali ją Simonettą Due, czyli Simonettą Drugą, potem jednak, usłyszawszy, jakim imieniem zwracają się do siebie, ona i jej Zwierciadło – Angeliką Pierwszą. Gdziekolwiek kierowała swe kroki, rzucali jej pod stopy kwiaty. I powoli jej śmiałość zawstydziła młode arystokratki z Florencji, więc i one powychodziły z domów. Zrywając z tradycją, zaczęły wieczorami przechadzać się dwójkami lub czwórkami ku uciesze młodych kawalerów, którzy wreszcie mieli dobry powód, żeby trzymać się z dala od burdeli. Miejskie domy uciechy zaczęły pustoszeć i rozpoczął się tak zwany „zmierzch kurtyzan”. Papież w Rzymie, doceniając tę nagłą moralną przemianę mieszkańców swego rodzinnego miasta, zastanawiał się na głos w obecności księcia Juliana, który składał właśnie wizytę w Wiecznym Mieście, czy ciemnowłosa księżniczka nie jest przypadkiem najnowszą świętą Kościoła, chociaż utrzymywała, że nie jest chrześcijanką. Julian, człowiek religijny, powtórzył to jednemu z dworzan, a wtedy pamfleciści z Florencji opisali tę anegdotę całemu miastu. Gdy tylko Leon X zaczął spekulować w ten sposób na temat ewentualnej boskiej natury Qary Köz, zaraz pojawiły się doniesienia o cudach.

Wielu spośród tych, którzy ją widzieli, jak spaceruje ulicami, utrzymywało, że słyszeli rozbrzmiewającą wokół niej kryształową muzykę sfer. Inni przysięgali, że widzieli nad jej głową świetlistą aureolę, tak jasną, że widać ją było nawet w świetle upalnego dnia. Bezpłodne kobiety podchodziły do Qary Köz i prosiły, by przyłożyła im dłoń do brzucha, a potem rozpowiadały wszystkim, że jeszcze tej samej nocy zachodziły w ciążę. Niewidomi odzyskiwali wzrok, chromi zaczynali chodzić; wśród opisów jej magicznych uczynków brakowało jedynie wskrzeszenia zmarłego. Nawet Ago Vespucci wstąpił w szeregi głosicieli cudów, twierdząc, że jego winnice, które łaskawie odwiedziła i pobłogosławiła, obrodziły tak bardzo, że jego rodzina nigdy jeszcze nie miała podobnego winobrania; i zadeklarował, że raz w miesiącu będzie na własny koszt dostarczał wino do Palazzo Cocchi del Nero.

Krótko mówiąc, Qara Köz z odsłoniętą twarzą – jako „Angelika” – osiągnęła pełnię swych kobiecych mocy i cały potencjał tych możliwości wykorzystywała wobec tego miasta, wypełniając powietrze dobroczynną mgiełką, która w umysłach Florentczyków wyczarowywała obrazy rodzicielskiej, dziecięcej, cielesnej i boskiej miłości. Anonimowi pamfleciści głosili, że jest nowym wcieleniem bogini Wenus. W powietrzu unosiły się subtelne wonie pojednania i harmonii, ludzie pracowali intensywniej i bardziej wydajnie, poprawiła się jakość życia rodzinnego, wzrósł wskaźnik urodzeń i zapełniły się wszystkie kościoły. W niedziele, w bazylice San Lorenzo, klan Medyceuszy wysłuchiwał kazań wychwalających zalety nie tylko członków tej potężnej familii, lecz także ich nowego gościa, „księżniczki nie tylko odległych Indii i krainy Kataj, lecz także naszej Florencji”. Był to świetlany okres czarodziejki. Wkrótce jednak miały nadejść ciemne chmury.

W tym czasie ludzie mieli głowy pełne wyobrażeń fikcyjnych czarodziejek – wśród nich znajdowała się Alcina, zła siostra Morgany le Fay, z którą wspólnie prześladowały swą trzecią siostrę, dobrą wróżkę Logistillę, córkę Miłości; i Melissa, czarodziejka z Mantui; i Dragontina, która uwięziła rycerza Orlanda; i Kirke z pradawnych czasów oraz nienazwana, lecz straszna Czarodziejka z Syrii. Czarownica jako brzydka starucha, wiedźma, w wyobraźni Florentczyków ustąpiła miejsca tym cudnym istotom – ich rozpuszczone włosy wskazywały na rozwiązłość moralną, ich mocy uwodzenia nie sposób się było oprzeć, a swe czary wykorzystywały czasem w służbie dobru, czasem jednak po to, żeby zaszkodzić. Po przybyciu Angeliki do miasta przyjęła się idea dobrej czarodziejki, wspaniałomyślnej, ponadprzeciętnej istoty, która jest zarówno boginią miłości, jak i strażniczką ludu. Oto ona, w Mercato Vecchio, we własnej osobie – „Spróbuj tych gruszek, Angelico!” – „Angelico, te śliwki są soczyste!” – nie wymysł, ale kobieta z krwi i kości. Ubóstwiano więc ją i uważano, że jest zdolna do wielkich rzeczy. Odległość dzieląca jednak czarodziejkę od czarownicy wciąż nie była zbyt duża. Nadal słyszało się głosy, które sugerowały, że to nowe wcielenie kobiety-czarodzieja, poprzez którą uwalniano tajemne moce wszystkich niewiast, jest maską, a ich prawdziwe twarze to nadal przerażające lica lamii, wiedźm.

Ci sceptycy, którzy z racji swego zgorzkniałego charakteru buntują się przeciwko nadnaturalnej wersji zdarzeń, być może preferują bardziej konwencjonalne wytłumaczenie owego złotego okresu szczęśliwości i materialnego dobrobytu, jaki wówczas przeżywała Florencja. Pod nieco tyrańską egidą papieża Leona X, prawdziwego pana Florencji, i albo człowieka genialnego, albo skończonego głupca, w zależności od osobistego zdania na ten temat, miasto kwitło, jego wrogowie słabli itd., itd., wszystko prawda. Gdybyście należeli do tych pełnych żółci niedowiarków, spotkanie papieża z królem Francji po bitwie pod Marignano; jego sojusze i traktaty; nowe terytoria, które wykroił albo wykupił i przekazał Florencji, na czym miasto ogromnie skorzystało; nadanie Wawrzyńcowi Medyceuszowi tytułu księcia Urbino; bądź zaaranżowanie przezeń małżeństwa Juliana z księżniczką Filibertą Sabaudzką, po czym król Francji, Franciszek I, podarował mu księstwo Nemours i może nawet szepnął mu do ucha, że Neapol też niedługo będzie należał do niego... to wszystko zajmowałoby poczesne miejsce w waszych myślach.

Przyznajmy tym skwaszonym jak kapusta formalistom: tak, niewątpliwie potęga papiestwa była ogromna. Podobnie jak potęga króla Francji, króla Hiszpanii, szwajcarskiej armii i osmańskiego sułtana, a wszyscy oni byli wiecznie zaangażowani w spory, małżeństwa, pojednania, wypowiedzenia traktatów, zwycięstwa, porażki, machinacje, negocjacje, kupczenie względami, ściąganie podatków, intrygi, kompromisy, wahania i czort wie, co jeszcze. Te wszystkie działania, na szczęście, nie mają tutaj nic do rzeczy.

Po pewnym czasie Qara Köz zaczęła zdradzać oznaki fizycznego i duchowego osłabienia. Może Zwierciadło zauważyła te oznaki jako pierwsza, obserwowała bowiem swoją panią minuta po minucie każdego dnia; dostrzegłaby więc najdrobniejsze naprężenie w kąciku tych zmysłowych ust, widziała skurcze chwytające mięśnie tych ramion tancerki, leczyła bóle głowy, znosiła bez słowa skargi chwile poirytowania. A może najpierw to Argalia Turek zaczął się o nią martwić, ponieważ po raz pierwszy od początku ich romansu zaczęła odrzucać jego awanse, prosząc Zwierciadło, by go zaspokoiła zamiast niej. Nie mam ochoty. Jestem zbyt zmęczona. Moje cielesne żądze osłabły. Nie bierz tego do siebie. Czemu nie możesz tego zrozumieć? Jesteś już tym, kim jesteś, najpotężniejszym z wojowników, nie musisz niczego udowadniać. Tymczasem ja próbuję dopiero stać się taką, jaką mam się stać. Jak możesz mnie kochać i nie rozumieć tego? To nie miłość, tyłko egoizm. Banalne wygasanie miłości wśród sprzeczek. Nie chciał uwierzyć, że ich miłość może umrzeć. Nie wierzył w to. Wyrzucał z głowy tę myśl. Ich miłość była romansem epoki. Nie mogła się skończyć małostkowymi kłótniami.

Książę Julian też zauważył, że coś złego się dzieje z jego czarodziejskim lustrem, w które wciąż codziennie się wpatrywał ku niebotycznej irytacji swojej żony, Filiberty Sabaudzkiej. Jego związek z Filibertą miał charakter czysto polityczny. Ta dama z Sabaudii nie była młoda; nie była też piękna. Po ślubie Julian nie przestawał wielbić Qary Köz, choć należy tu oddać temu wątłemu i pobożnemu człowiekowi, że nigdy nie próbował jej uwieść i odebrać swemu wielkiemu dowódcy, zadowalając się wydaniem na jej cześć uroczystości porównywalnej jedynie z tymi zorganizowanymi z okazji wizyty papieża we Florencji. Filiberta po przybyciu do miasta usłyszała legendy o tej wielkiej fecie na cześć księżniczki Mogorów i zażądała od świeżo poślubionego małżonka, by zorganizował coś przynajmniej równie hucznego na cześć własnej żony, na co Julian odparł, że takie święto będzie bardziej na miejscu, kiedy żona da mu potomka. Rzadko jednak odwiedzał jej łoże, a jego jedynym synem miał być bękart, Ippolito, który zostanie kardynałem, jak to czasem się dzieje z bękartami. Po tej zniewadze Filiberta głęboko znienawidziła Qarę Köz, a kiedy dowiedziała się o istnieniu czarodziejskiego lustra, je również znienawidziła. Gdy pewnego dnia usłyszała, jak Julian biada nad złym stanem zdrowia ciemnowłosej księżniczki, uznała, że ma tego dość.

– Nie czuje się dobrze – poinformował ją żałośliwie, kiedy znalazła go jak zwykle rozmarzonego przed czarodziejskim lustrem. – Popatrz na tę biedaczkę. Niedomaga.

– Już ja dopilnuję, żeby naprawdę zaniemogła! – wrzasnęła Filiberta i rzuciła srebrną szczotką w magiczne lustro, rozbijając je na kawałki. – Ja też nie czuję się dobrze. A mówiąc prawdę, tak okropnie nie czułam się jeszcze nigdy. Zatroszcz się o moje zdrowie tak samo, jak troszczysz się o nią.

Prawda była taka, że Qara Köz przeliczyła się z siłami, bo żadna kobieta nie podołałaby tak wielkiemu wysiłkowi przez tak długi czas. Utrzymywanie w mocy swych czarów czterdziestu tysięcy osób, miesiąc po miesiącu, rok po roku, to zbyt wiele, nawet jak na nią. Pojawiało się coraz mniej doniesień o cudach, a potem całkowicie ustały. Papież nie wspominał już o świętości.

A nad życiem i śmiercią, w przeciwieństwie do Alankuwy, bogini słońca, nie miała władzy. Trzy lata po jej przybyciu do Florencji zachorował i zmarł Julian Medyceusz. Filiberta spakowała swoje rzeczy, w tym całą olbrzymią wyprawę ślubną, i natychmiast, bez zbędnych ceremonii, wróciła do Sabaudii.

– Florencją włada saraceńska kurwa – wyjaśniła po powrocie do domu – nie jest to więc właściwe miejsce dla dobrej chrześcijanki.

18

Do incydentu
z lwami
i niedźwiedziem

Do incydentu z lwami i niedźwiedziem doszło podczas uroczystości na cześć Qary Köz. Pierwszego dnia zorganizowano wyścig palio i pokaz fajerwerków. Drugiego dnia na Piazza delia Signoria wypuszczono dzikie zwierzęta, byki, bawoły, jelenie, niedźwiedzie, lamparty i lwy – walczyli z nimi jeźdźcy i piesi lansjerzy, a także mężczyźni ukryci w gigantycznym drewnianym żółwiu oraz w drewnianym jeżozwierzu. Jeden człek został stratowany przez bawołu.

W pewnym momencie największy lew chwycił za gardło niedźwiedzia i już miał go zadusić, kiedy ku zdumieniu wszystkich w obronie niedźwiedzia wstawiła się lwica i ugryzła lwa tak mocno, że ten rozluźnił chwyt. Po tym zdarzeniu niedźwiedź doszedł do siebie, natomiast inne lwy i lwice nie dopuszczały do siebie tej, która go ocaliła, smętnie krążyła więc po zatłoczonym placu, nikogo nie atakując i ignorując zaczepki i okrzyki gawiedzi, wyraźnie zrozpaczona. W następnych dniach i miesiącach toczono wiele dysput o znaczeniu tego dziwnego zajścia. Panowało zgodne przekonanie, że lwica reprezentowała Qarę Köz, ale kim byli niedźwiedź i lew? Wyjaśnienie, które ostatecznie zdobyło akceptację i zostało uznane za prawdziwe, rozpowszechniono w anonimowej broszurze, której autorem, o czym wiedziała jedynie garstka Florentczyków, był Niccolò Machiavelli, popularny dramatopisarz, zdymisjonowany urzędnik republiki. Lwica pokazała, że jest gotowa stanąć pomiędzy własnym gatunkiem a innym w imię pokoju, pisał autor broszury. Podobnie Qara Köz przybyła do nich, by pogodzić siły, które pozornie wydawały się nie do pogodzenia, nawet gdyby miała sprzeciwić się swoim pobratymcom, żeby to osiągnąć. „Ale w przeciwieństwie do lwicy na piazza, ta ludzka lwica nie jest sama. Ma i zawsze mieć będzie wśród niedźwiedzi mnóstwo prawdziwych przyjaciół”.

Dla wielu ludzi stała się więc symbolem pokoju, poświęcenia w imię pokoju. Wiele mówiło się o jej „wschodniej mądrości”, lecz kiedy wiadomość ta doszła do jej uszu, zbagatelizowała ją.

– Na Wschodzie nie ma jakiegoś szczególnego rodzaju mądrości – zwróciła się do Argalii. – Wszystkie istoty ludzkie są głupie w tym samym stopniu.

* * *

Gdy tylko Qara Köz i Zwierciadło opuściły jego dom, il Machia poczuł nadejście gorzkiego zniechęcenia, które miało w nim pozostać przez ostatnie trzynaście lat życia. Przyjaciele zniknęli, kiedy władza usunęła go ze swych pałaców, a chwała była tylko odległym wspomnieniem, lecz odejście z jego życia wielkiej piękności dopełniło czary goryczy. Teraz, kiedy prysł urok rzucony na Percussinę, jego żona znów stała się dla niego złośnicą o kaczym chodzie, a dzieci ciężarem. Nadal sporadycznie odwiedzał inne kobiety, nie tylko śpiewającą Barberę, ale też pewną damę z sąsiedztwa, której mąż ulotnił się bez słowa pożegnania. Te wizyty nie podnosiły go na duchu. Niejednokrotnie z zazdrością myślał o tamtym zbiegłym mężu i poważnie zastanawiał się, czy sam nie powinien zniknąć pewnej nocy i pozwolić rodzinie uwierzyć, że nie żyje. Gdyby był w stanie sformułować koncepcję, co miałby zrobić ze swoim życiem po tej dezercji, może i by się zdecydował na taki krok. Tymczasem zawarł swe myśli i wiedzę całego życia w krótkiej książeczce, którą pisał służalczo w nadziei na odzyskanie łask na dworze, w małym dziełku będącym lustrem książąt, tak mrocznym lustrem, że nawet on się obawiał, iż może się nie spodobać. Ale chyba mądrość ceni się wyżej niż powierzchowność, przenikliwość uważa się za cenniejszą niż pochlebstwa? Książkę tę zadedykował Julianowi Medyceuszowi, cały tekst spisawszy odręcznie, a kiedy Julian zmarł, to samo uczynił dla Wawrzyńca. W duchu najbardziej jednak frapowała go świadomość, że piękno opuściło go na zawsze, że motyl nie usiadł na zwiędniętym kwiecie. Spojrzał jej w oczy, a ona dostrzegła jego przygaśnięcie i odwróciła wzrok. Poczuł się wtedy, jakby wydano na niego wyrok śmierci.

Spędził z Argalią sam na sam dwadzieścia minut w swojej bibliotece, kiedy nowy dowódca florenckiej armii przyjechał po swoją damę serca.

– Przez całe życie – powiedział mu wtedy Argalia – odkąd byłem dzieckiem, moje motto brzmiało: Rób, co musisz robić, by dostać się tam, gdzie musisz się udać. Przetrwałem dzięki temu, że poznawałem, co jest mi najbardziej przydatne, i że podążałem za tą gwiazdą, poza lojalnością, poza patriotyzmem, poza granicami znanego nam świata. Ja, ja, zawsze i tylko ja. Tak postępuje ten, który chce przetrwać. Ale ona mnie poskromiła, Machia. Znam ją, bo wciąż jest taka, jaki byłem ja. Będzie mnie kochać dotąd, aż kochanie mnie nie będzie już jej do niczego potrzebne. Będzie mnie ubóstwiać dotąd, aż nadejdzie czas, by mnie nie ubóstwiać. Muszę więc zadbać o to, by ten czas nadszedł jak najpóźniej. Bo ja nie kocham jej w ten sposób. Miłość, którą do niej żywię, wie, że dobro kochanego znaczy więcej niż dobro kochającego, ponieważ miłość ta jest wyzuta z egoizmu. Ona chyba o tym nie wie. Ja oddałbym za nią życie, ale ona za mnie by nie umarła.

– W takim razie mam nadzieję, że nie będziesz musiał za nią umierać – powiedział mu Niccolò – bo szkoda by było twego dobrego serca.

Przez chwilę był też sam na sam z nią, a raczej sam na sam z nią i jej służącą zwaną Zwierciadłem, z którą się nie rozstawała i która, przypuszczał il Machia, była jej prawdziwą miłością. Nie rozmawiał z nią o sprawach serca. To byłoby niestosowne, niegrzeczne. Zamiast tego powiedział:

– Oto Florencja, pani, i będzie ci się tutaj dobrze żyło, Florentczycy bowiem umieją żyć dobrze. Jeśli jednak jesteś, pani, rozsądna, zawsze będziesz wiedzieć, gdzie się znajduje tylne wyjście. Zaplanujesz trasę ucieczki i dopilnujesz, by można było z niej w każdej chwili skorzystać. Bo kiedy wylewa Arno, ci bez łodzi toną.

Wyjrzał przez okno i ujrzał czerwoną kopułę katedry za polem, na którym pracował dzierżawca jego ziemi. Na niskim murku wygrzewała się jaszczurka. Usłyszał wilgę złocistą, jej uiii-la-uii-lo. Krajobraz przecinały i porządkowały dęby, kasztanowce, cyprysy i pinie. W oddali, wysoko na niebie, szybował i kołował myszołów. Piękno przyrody pozostało, temu nie można było zaprzeczyć; ta bukoliczna scena jemu kojarzyła się jednak z więziennym dziedzińcem.

– Dla mnie – zwrócił się do Qary Köz – niestety ucieczki nie ma.

* * *

Często do niej pisywał po tamtym dniu, nigdy jednak tych listów nie wysyłał i przed śmiercią widział się z nią jeszcze tylko raz jeden. Natomiast Ago – Ago, który wciąż miał swobodny dostęp do miasta – raz w miesiącu odwiedzał ją w Palazzo Cocchi del Nero, a ona czyniła mu ten zaszczyt i przyjmowała go w tak zwanej Komnacie Wilg sąsiadującej z grand salon, nazwanej tak ze względu na ptaki namalowane wszędzie na jej niby zalesionych ścianach. Wóz z winem wysyłał do wejścia dla dostawców przy wąskiej uliczce na tyłach rezydencji, nie wchodził jednak do domu jako dostawca. Wkładał najlepsze ubranie, strój dworski, który ostatnio na niewiele mu się przydawał, po czym paradował po via Porta Rossa jak starzejący się fatygant o włosach niegdyś złocistych, teraz zaś posiwiałych, przerzedzonych i przylizanych, który z kwiatami w ręku udaje się z wizytą do ukochanej. Wyglądał trochę śmiesznie, ten fakt odbijał się w jej nadto szczerych oczach, ale na więcej nie było go stać. On od niej niczego nie oczekiwał, ona natomiast o coś go poprosiła, o coś, co miało zostać ich tajemnicą.

– Zrobisz to dla mnie? – zapytała.

– Kiedy tylko sobie zażyczysz, pani – odparł.

Tylko Zwierciadło i wilgi wiedziały, co zostało powiedziane.

Julian Medyceusz zmarł, władcą Florencji został Wawrzyniec Medyceusz jako Wawrzyniec II i sytuacja zaczęła się zmieniać. Przez trzy lata jednak zmiany nie były dostrzegalne. Wawrzyniec potrzebował Argalii tak samo jak wcześniej jego wuj. Właśnie Argalia poprowadził florenckich żołnierzy do walki z Francesco Marią, księciem Urbino, którego Leon X właśnie zdradził. W latach wygnania Medyceuszy to Francesco Maria udzielił im schronienia, teraz jednak zwrócili się przeciw niemu, by zagarnąć jego księstwo. Był potężnym panem stojącym na czele dobrze wyszkolonych oddziałów i nawet z pomocą wszystkich janczarów Argalii pokonanie go zajęło trzy tygodnie. Podczas tych walk zginęło dziewięciu zaprawionych w boju osmańskich wojowników. Wśród poległych znalazł się d’Artagnan, jeden z czterech szwajcarskich olbrzymów, i ciężko było patrzeć na rozpacz zawodzących Othona, Bothona i Clothona. Argalia zdławił bunt kilku baronów lojalnych Francescowi Marii w Marchii Ankony; a potem on, Argalia Turek, stał się po prostu zbyt potężny dla Wawrzyńca, by ten mógł otwarcie przeciwko niemu wystąpić.

W tymże właśnie okresie il Machia dostarczył na dwór Wawrzyńca swą małą książeczkę. Nigdy nie usłyszał słowa podziękowania, wdzięczności, krytyki czy choćby prostego potwierdzenia odbioru, nie znaleziono też jej egzemplarza wśród rzeczy księcia po jego śmierci. Po mieście krótko krążyły historie o tym, jak to Wawrzyniec roześmiał się pogardliwie, kiedy wręczono mu tomik, a potem odrzucił go od siebie.

– Ten nieudacznik śmie pouczać księcia, jak ma zwyciężać – skomentował z dużą dozą sarkazmu. – Rzecz jasna, natychmiast muszę się tej książki nauczyć na pamięć. – I gdy ucichły śmiechy dworzan, dodał, wywołując drugą falę służalczych chichotów. – Jednego możemy być pewni. Jeśli nazwisko tego Niccola Mandragoli w ogóle zostanie zapamiętane, to jako nazwisko komedianta, nie myśliciela.

Anegdota ta doszła do uszu Aga Vespucciego, nie miał jednak serca powtórzyć jej przyjacielowi. W rezultacie Niccolò czekał na odpowiedź wiele miesięcy. Kiedy stało się jasne, że odpowiedź nie nadejdzie, il Machia jeszcze bardziej podupadł na zdrowiu. Co do książeczki, schował ją i za życia nie starał się już o jej wydanie.

Wiosną roku 1519 Wawrzyniec zrobił w końcu pierwszy ruch. Wysłał Argalię w pościg za Francuzami do Lombardii, gdzie Turek z Florencji starł się z oddziałami Franciszka I w różnych zakątkach prowincji Bergamo. Pod nieobecność Argalii zorganizowano na Piazza di Santa Croce wielki turniej, wydarzenie wzorowane na podobnym turnieju na cześć Simonetty Vespucci, kiedy to ówczesny Julian Medyceusz nosił sztandar wychwalający urodę la sans pareille. Qarę Köz zaproszono, by zasiadła na honorowym miejscu na królewskiej trybunie, pod niebieskim baldachimem ozdobionym złotymi liliami, a wtedy Wawrzyniec podjechał do niej na koniu i rozwinął nowy sztandar, tym razem z jej podobizną namalowaną przez del Sarta; słowa pozostały jednak te same. La sans pareille.

– Dedykuję te zmagania królowej piękności naszego miasta, Angelice z Florencji i Kataju – ogłosił Wawrzyniec.

Qara Köz pozostawała niewzruszona, nie rzuciła mu szarfy ani chusteczki na znak swej przychylności, a coraz intensywniej czerwone policzki księcia zdradzały jego podszyty upokorzeniem gniew. W turnieju brało udział około szesnastu mężczyzn, żołnierzy, którzy zostali strzec miasta, i wystawiono dwie nagrody, palio ze złotego brokatu i drugie ze srebrnego. Książę nie zgłosił się do zawodów, lecz usiadł obok Qary Köz i odezwał się do niej dopiero wtedy, kiedy wręczono trofea.

Po turnieju wydano w Palazzo Medici ucztę, podczas której podano do picia zuppa pavese, a do jedzenia pawie, bażanty z Chiavenny, toskańskie kuropatwy i ostrygi z Wenecji. Była też pasta na modłę arabską z dużą ilością cukru i cynamonu, unikano natomiast wszelkich dań ze świńskiego mięsa, takich jak fagioli z wieprzowymi skórkami, przez wzgląd na preferencje honorowego gościa. Był dżem z pigwy z Reggio, marcepan ze Sieny i dobre florenckie caci marzolini, czyli „marcowy ser”. Stoły wspaniale zdobiły wielkie sterty pomidorów. Po uczcie przyszła pora na oracje poetów i myślicieli na temat miłości, tak jak podczas uczty u Agatona, którą opisał Platon. Wawrzyniec zakończył tę część uroczystości, recytując wybrane wyjątki z Uczty: „Co więcej, nawet śmierć ponieść za drugiego potrafi tylko ten, który kocha, i to nie tylko mężczyzna, ale i kobieta. Dobrze o tym świadczy Hellenom Alkestis, córka Peliasa; ona jedna chciała umrzeć za swego męża, mimo że miał ojca i matkę”². Kiedy siadł z impetem, Qara Köz zapytała, dlaczego wybrał ten fragment.

– Po co mówić o śmierci – rzekła – kiedy życie oferuje tyle przyjemności?

Zatrwożył ją Wawrzyniec, bo zwrócił się do niej najostrzejszymi słowami, na jakie mógł się zdobyć. Dużo już wypił, a powszechnie było wiadomo, że nie ma mocnej głowy do trunków.

– Śmierć, droga pani, nigdy nie jest tak daleko, jak nam się wydaje – rzekł. – I kto wie, jakie ofiary będziesz pani musiała niedługo ponieść?

Znieruchomiała wtedy i ucichła, rozumiejąc, że głosem tego młodego nieokrzesańca, jej gospodarza, zaraz przemówi do niej przeznaczenie.

– Zanim zwiędnie kwiat – ciągnął – jego woń zanika. A wasza perfuma, pani, bardzo wywietrzała, czyż nie? – To nie było pytanie. – Niewiele się już mówi o niebiańskiej muzyce rozbrzmiewającej w waszym pobliżu albo o chwalebnych uzdrowieniach, albo o cudownych ciążach w bezpłodnych łonach. Nawet nasi najbardziej łatwowierni obywatele, nawet głodujący, którzy jedzą chleb z ziołami wywołującymi halucynacje, żeby odciągnąć myśli od głodu; nawet żebracy, którzy zjadają zgniłe resztki i trujące rośliny tak często, że każdej nocy widują demony, nie mówią już o waszych czarodziejskich mocach. Gdzież są wasze czary, pani, gdzie teraz ten upajający zapach, który myśli wszystkich zwrócił ku sprawom miłosnym? Wydaje się, że czary nawet najpiękniejszej kobiety słabną, jak to ująć... z wiekiem.

Qara Köz miała dwadzieścia osiem lat, ale wyczuwało się w niej wyczerpanie, które przyćmiewało jej światło, a także pewne napięcie, z powodów osobistych, które Wawrzyniec rozszyfrował bezbłędnie i brutalnie.

– Nawet w domu – szepnął teatralnie – sprawy mogą nie układać się jak dawniej, co? Sześć lat pożycia we Florencji i kilka lat wcześniej, a dzieci wciąż nie ma. Ludzi dziwi ta wasza bezpłodność. Lekarzu, wylecz się sam.

Qara Köz zaczęła się podnosić. Dłoń Wawrzyńca II wylądowała mocno na jej przedramieniu, przyciskając je do poręczy fotela.

– Jak długo twój opiekun będzie cię chronił, pani, jeśli nie dasz mu syna? – zapytał. – To znaczy, jeśli w ogóle wróci z wojny.

W tym momencie zrozumiała, że zaplanowano akt zdrady, że jakaś jednostka lub grupa pod rozkazami Argalii zgodziła się go zdradzić w zamian za obiecany awans, który mógł się okazać skrytobójczym nożem między żebrami lub publiczną egzekucją. Jedna zdrada często pociąga za sobą następną.

– Nie uda ci się go zabić wśród jego żołnierzy – powiedziała słabo i w tej samej chwili przed oczami ukazała jej się jak przepowiednia twarz Konstantina Serba. – Coście mu obiecali – zapytała – że po tylu latach przyjaźni przystał na coś tak nikczemnego?

Wawrzyniec pochylił się i szepnął jej do ucha:

– Wszystko, co może sobie wymarzyć – odpowiedział okrutnie.

A więc to ona była przynętą, a w Konstantinie, który od tak dawna strzegł jej z tak bliska, owa bliskość zrodziła głód bardziej intymnego zbliżenia, i stało się. Przywiodła Argalię do zguby.

– Nie zrobi tego – powiedziała.

Dłoń księcia na jej przedramieniu zacisnęła się jeszcze mocniej.

– Cóż, nawet jeśli zrobi, księżniczko – rzekł – nie musi dostać swej nagrody.

Tak, rozumiała już. Oto miała jak na dłoni swój los.

– Przypuśćmy, że żołnierze wrócą z bitwy, wioząc martwego dowódcę na tarczy – mamrotał mężczyzna obok niej. – Potworna tragedia, oczywiście, pogrzeb wśród bohaterów miasta i co najmniej miesiąc żałoby. Ale wyobraźcie sobie, pani, że przed jego powrotem przenosimy was, waszą służącą ze wszystkimi rzeczami z via Porta Rossa na via Larga. Przypuśćmy, że byłabyś pani tam moim gościem, szukając pocieszenia w okresie wielkiego smutku. Wyobraźcie sobie, co bym zrobił temu tchórzowi, który zamordował herosa Florencji, waszego ukochanego i mojego przyjaciela. Moglibyście opisać wszelkie tortury, jakie byście sobie, pani, wymarzyli, a ja zagwarantowałbym, że zabójca nie wyzionie ducha, dopóki nie doświadczy ich wszystkich w pełni.

Zaczęła grać muzyka. Przyszła pora na tańce. Miała zatańczyć pawanę z mordercą swych nadziei.

– Muszę się zastanowić – powiedziała, a on skłonił głowę.

– Naturalnie – odparł – byle szybko, a zanim zaczniesz się zastanawiać, przyprowadzą cię, pani, dziś wieczorem do mych prywatnych komnat, byś wiedziała, nad czym się zastanawiać.

Przestała tańczyć i stanęła przed nim.

– Pani, proszę – strofował ją, wyciągając dłonie, aż znowu zaczęła poruszać się w tańcu. – Jesteście księżniczką królewskiej krwi z rodu Timura i Czyngis-chana. Wiesz pani przecież, na jakim świecie żyjesz.

Wieczorem wróciła do domu ze Zwierciadłem, zademonstrowawszy, że istotnie wie, na jakim świecie żyje.

– Angeliko, co trzeba było uczynić, zostało dokonane – rzekła.

– A teraz, Angeliko, szykujmy się na śmierć – odparła służąca.

Tak brzmiało zaszyfrowane hasło, które ustaliły z księżniczką dawno temu, a znaczyło ono, że nadszedł czas zmian, na porzucenie jednego życia i znalezienie następnego, na skorzystanie z planu ucieczki i zniknięcie. Żeby temu planowi nadać bieg, Zwierciadło w długiej pelerynie z kapturem musiałaby wymknąć się wejściem dla dostawców, kiedy miasto pogrąży się we śnie, na wąską uliczkę za Palazzo Cocchi del Nero i przedostać się do dzielnicy Ognissanti, pod dom Aga Vespucciego. Ale ku jej zdziwieniu Qara Köz pokręciła głową.

– Nie uciekniemy – powiedziała – dopóki mój mąż nie powróci żywy.

Nie miała władzy na życiem i śmiercią i teraz polegała na sile, której wcześniej nigdy nie ufała: na sile miłości.

* * *

Następnego dnia wyschła rzeka. Po mieście rozeszła się pogłoska, że Wawrzyniec Medyceusz jest śmiertelnie chory, i chociaż nikt nie mówił tego głośno, wszyscy wiedzieli, że chorobą, która go zmogła, było straszne morbo gallico, czyli syfilis. Brak wody w Arno odbierano jako zły omen. Lekarze Wawrzyńca doglądali go dwadzieścia cztery godziny na dobę, ale tylu Florentczyków zmarło na tę chorobę, odkąd pojawiła się w Italii dwadzieścia trzy lata wcześniej, że niewielu się spodziewało, iż książę wyżyje. Jak zwykle połowa miasta winą za pojawienie się choroby obarczała francuskich żołnierzy, druga zaś twierdziła, że to marynarze Krzysztofa Kolumba przywlekli ją z dalekich krajów, Qara Köz nie zwracała jednak najmniejszej uwagi na tę paplaninę.

– To się stało szybciej, niż przewidywałam – zwróciła się do Zwierciadła – co znaczy, że jest tylko kwestią czasu, nim podejrzenie padnie na mnie.

Wielu uznałoby tę uwagę za dziwną, ponieważ Qara Köz nie chorowała na syfilis, co mogło potwierdzić badanie medyczne, ani też nie zaraziła się francą w późniejszych latach. W rzeczy samej nikt nie podejrzewał też Wawrzyńca II o to, że się zaraził, co czyniło nagły rozwój choroby w jej najagresywniejszej postaci czymś jeszcze bardziej niezwykłym. Sprawa była podejrzana, a w takim przypadku należało znaleźć podejrzanego – a przynajmniej kozła ofiarnego. Kto wie, jak potoczyłyby się sprawy, gdyby Argalia Turek nie wrócił do miasta żywy.

W nocy przed jego powrotem nie mogła zasnąć, a kiedy sen wreszcie nadszedł, przyśniła jej się siostra. Na niebieskim dywanie obrzeżonym czerwono-złotym wzorem, z czerwono-złotym rombem pośrodku, w dużym namiocie z czerwono-złotego materiału siedziała Khanzada Begam i wpatrywała się w mężczyznę, którego nie rozpoznawała, ubranego w kremowy jedwabny strój z różowo-zielonym szalem zarzuconym na ramiona, z turbanem na głowie w kolorach bladoniebieskim, białym, z odrobiną złota. Jestem twym bratem, Baburem, rzekł nieznajomy. Spojrzała mu w twarz, ale brata nie widziała. Nie sądzę, odrzekła. Mężczyzna odwrócił się do drugiego mężczyzny siedzącego trochę dalej, z boku. Kukultaszu, zwrócił się do niego, kim jestem? Panie, odparł drugi mężczyzna, nazywasz się Zahiruddin Muhammad Babur, co jest tak pewne, jak to, że znajdujemy się w Kunduzie. Khanzada Begam odpowiedziała: Dlaczego jemu mam wierzyć bardziej? Nie znam żadnego Kukultasza. Brat i siostra nadal siedzieli w namiocie, ona obsługiwana przez służki, on strzeżony przez żołnierzy dzierżących włócznie i łuki. Nie okazywano żadnych emocji. Nie poznała swego brata. Nie widzieli się od dziesięciu lat. Qara Köz zrozumiała, choć pogrążona była we śnie, że jest wszystkimi tymi ludźmi. Jest swoją siostrą, która, oderwana od rodziny, nie potrafiła odnaleźć ścieżek pamięci i miłości pozwalających jej wrócić. Była swym bratem, Baburem, okrutnikiem i zarazem poetyczną duszą, który potrafił tego samego popołudnia ściąć kilka głów, a potem wychwalać urodę leśnej polany, a jednak nie miał swojego kraju, ziemi, którą mógłby nazwać własną, i wciąż wędrował po świecie, bijąc się o przestrzeń, zdobywał miejsca, tracił je, a to triumfalnie wkraczał do Samarkandy lub do Kandaharu, a to go stamtąd przepędzano; Baburem w biegu, wiecznie w biegu, w pogoni za ziemią, na której mógłby stanąć bez ruchu. I była też Kukultaszem, przyjacielem Babura, i służkami, i żołnierzami, unosiła się poza sobą i patrzyła na własną historię, jakby przydarzała się komuś innemu, niczego przy tym nie czując, nie pozwalając sobie poczuć niczego. Była nie tylko sobą, ale i swym zwierciadłem.

Wtem sen zaczął się zmieniać. Okapy i kopuły namiotu stężały w czerwony kamień. Co było przejściowe, przenośne, zmienne, stało się nagle stałe i trwałe. Kamienny pałac na wzgórzu i jej brat Babur wypoczywający na kamiennym podium pośrodku prostokątnego basenu, pięknego basenu, basenu niemającego równego sobie. Był tak bogaty, że w przypływie szczodrości mógł opróżnić basen i wypełnić go pieniędzmi, a potem pozwolić, by jego poddani czerpali z tego bogactwa. Był bogaty, spokojny, i miał nie tylko basen, ale i całe królestwo. Ale to nie był Babur. Nie był jej bratem. Nie poznawała go. Był kimś, kogo nie znała.

– Widziałam przyszłość, Angeliko – rzekła do Zwierciadła, kiedy się zbudziła. – Przyszłość jest ustalona, a potomek mojego brata jest władcą, jakiego jeszcze nie było. My jesteśmy wodą, możemy zamienić się w powietrze i zniknąć jak dym, przyszłość jednak to bogactwo i kamień. – Poczeka na nadejście przyszłości. A potem wróci do starego życia, ponownie się z nim połączy, staną się jednością. Lepiej się sprawi niż Khanzada. Będzie umiała rozpoznać władcę.

W jej śnie była jeszcze kobieta, widziana od tyłu, kobieta o długich złocistych włosach opadających na ramiona, siedziała naprzeciwko króla i rozmawiała z nim, ubrana w długi strój uszyty z rombów w wielu różnych kolorach. W pałacu żyła jeszcze jedna kobieta, która nigdy nie widziała słonecznego światła, która krążyła po pałacowych korytarzach jak duch, a to nikła, a to jawiła się wyraźniej, a to znowu nikła. Ten fragment snu był niejasny.

* * *

Qara Köz znała się na tłumieniu emocji. Odkąd zabrano ją do prywatnych komnat Wawrzyńca II, nie pozwoliła sobie na żadne uczucia. Zrobił to, co zamierzał uczynić, a ona też ziściła swe zamiary, z zimną krwią. Po powrocie do Palazzo Cocchi del Nero zachowywała się z całkowitym spokojem i opanowaniem. Zwierciadło krzątała się, napełniając kilka cassoni, wielkich kufrów, do których kobiety zwykle pakowały wyprawę ślubną, żeby przygotować wszystko do szybkiego wyjazdu, nawet jeśli jej pani postanowiła zostać. Qara Köz czekała przy otwartym oknie w grand salon, pozwalając, by wiatr przywiewał do jej uszu ludzkie gadanie z miasta. Nie minęło dużo czasu, gdy usłyszała słowo, o którym wiedziała, że zostanie wypowiedziane, słowo, przez które jej dalszy pobyt w pałacu stawał się niebezpieczny. A jednak nie podejmowała próby ucieczki.

Czarownica. Rzuciła na niego urok. Spółkował z czarownicą, zachorzał i zmarł. Przedtem nie chorował. Czary. Zaraziła go diabelską zarazą. Czarownica, czarownica, czarownica.

Wawrzyniec II już nie żył, kiedy armia wróciła po zwycięstwie pod Cisano Bergamasco, maszerując w prawidłowym szyku pomimo konsternacji spowodowanej próbą zabicia w ferworze walki gran condottiere, wojownika Argalii, przez Konstantina Serba. Razem z sześcioma innymi janczarami uzbrojonymi w muszkiety, piki i szable Konstantin tchórzliwie zaatakował dowódcę od tyłu. Pierwsza kula trafiła Argalię w ramię i zrzuciła go z siodła, co przez przypadek uratowało mu życie, ponieważ leżącego dowódcę zewsząd otaczały konie i buntownicy nie mogli się do niego przedostać. Trójka pozostałych przy życiu szwajcarskich olbrzymów zostawiła wroga na pierwszej linii, żeby stoczyć bój ze zdrajcami na tyłach, i po zaciętej walce wręcz bunt został stłumiony. Konstantin Serb leżał martwy z sercem przebitym szwajcarską piką, lecz poległ także Botho. Przed zapadnięciem nocy bitwa z Francuzami została rozstrzygnięta korzystnie, Argalia jednak nie radował się ze zwycięstwa. Z pierwotnej kompanii żołnierzy przy życiu pozostało niespełna siedemdziesięciu.

Gdy zbliżali się do miasta, ujrzeli wznoszące się wszędzie płomienie, jak w dniu wyboru papieża, i Argalia puścił do przodu jeźdźca, żeby dowiedzieć się, co się stało. Zwiadowca wrócił z wiadomością, że książę nie żyje, a pozbawieni przywódcy obywatele są skłonni winić Qarę Köz za rzucenie nań uroku tak silnego, że wyżerał jego ciało niczym głodna bestia, zaczynając od genitaliów i stamtąd posuwając się coraz dalej. Argalia poinstruował Othona, jednego z żyjących, zrozpaczonych szwajcarskich braci, by chyżo poprowadził armię do koszar. Zebrawszy wokół siebie Clothona i pozostałych janczarów, nie dbając o ranne prawe ramię na temblaku, pogalopował jak wiatr do domu. Bo rzeczywiście tej nocy wiało, widzieli wyrwane z korzeniami drzewa oliwkowe, przewrócone dęby, jakby były wątłymi podrostami, i kasztany, i wiśnie, i olchy, toteż kiedy pędzili, wydawało się, że cały las leci obok nich; a gdy podjechali bliżej miasta, usłyszeli wielką wrzawę, jaką tylko potrafią wzniecić mieszkańcy Florencji. Nie była to jednak oznaka radości. Brzmiało to tak, jakby każdy obywatel miasta zamienił się w wilkołaka i wył do księżyca.

* * *

Jakaż krótka podróż od czarodziejki do czarownicy. Jeszcze wczoraj była nieoficjalnie świętą patronką miasta. Teraz pod jej domem gromadził się motłoch.

– Drzwi od tyłu są wciąż otwarte, Angeliko – nagliła Zwierciadło.

– Angeliko, zaczekamy – odparła księżniczka. Siedziała na krześle przy bocznym oknie w grand salon i wyglądała ukradkiem, widząc, nie będąc widzianą. Niewidzialność była jej przeznaczeniem. Zachowywała spokój. Wtem usłyszała odgłos końskich kopyt i podniosła się.

– Jest już.

I rzeczywiście – to był on.

Przed pałacem Cocchi del Nero ulica Porta Rossa rozszerzała się w niewielki plac, przy którym stał również pałac Davizzich oraz wieże domu Foresich. Argalia i janczarzy, jadąc w stronę tego placu, zwolnili pod wpływem gęstniejącej czeredy polujących na czarownice. Byli jednak nieugięci i ciężko uzbrojeni, pozwolono im więc przejechać. Kiedy dotarli przed pałac, oczyścili teren, a kiedy upewnili się, że jest bezpiecznie, otwarto drzwi. Ktoś z tłumu zawołał:

– Dlaczego chronicie czarownicę?

Argalia zignorował to pytanie. Ale ten sam głos znowu zapytał:

– Komu służycie, condottiere, ludowi czy własnej chuci? Służycie miastu i jego księciu, na którego rzucono zły urok? Czy jesteście zniewoleni przez wiedźmę, która go zaczarowała?

Argalia zrobił zwrot na koniu, by stanąć naprzeciw ciżby.

– Służę jej – odparł – zawsze służyłem i będę służył.

Po czym z około trzydziestką swoich ludzi wjechał na wewnętrzny dziedziniec, powierzając działania przed pałacem Clothonowi. Jeźdźcy zatrzymali się wokół studni na środku dziedzińca, gdy cichy zazwyczaj pałac rozbrzmiewał różnymi odgłosami, rżeniem zwierząt, brzękiem broni i wrzaskami ludzi wykrzykujących rozkazy i odpowiedzi. Wybiegli służący, by napoić i nakarmić jeźdźców oraz ich wierzchowce. I teraz Qara Köz, jak kobieta budząca się ze snu, zdała sobie nagle sprawę z niebezpieczeństwa. Stanęła na szczycie schodów prowadzących z dziedzińca, a Argalia stał w dole z zadartą głową. Był blady jak śmierć.

– Wiedziałam, że żyjesz – rzekła. Nie wspominała o jego rannym ramieniu.

– I ty musisz żyć – powiedział. – Zbiera się coraz większy tłum.

Nie powiedział nic o bólu w prawym ramieniu ani o ogniu promieniującym z rany na całe ciało. Nie powiedział nic o łomotaniu serca, kiedy na nią patrzył. Brakowało mu tchu po długiej jeździe. Jego biała skóra wydawała się gorąca w dotyku. Nie użył słowa „kocham”. Po raz ostatni w życiu zastanawiał się, czy zmarnował miłość dla kobiety, która dawała swą miłość tylko dotąd, aż przychodził czas, by ją odebrać. Odsunął od siebie tę myśl. Oddał serce raz jeden w życiu i uważał się za szczęśliwego, że miał taką szansę. Pytanie, czy zasługiwała na jego miłość, nie miało znaczenia. Jego serce odpowiedziało na to pytanie dawno temu.

– Będziesz mnie chronić – rzekła.

– Własnym życiem – odpowiedział. Zaczął lekko drżeć. Kiedy padł podczas bitwy pod Cisano Bergamasco, po żalu z powodu zdrady Konstantina Serba szybko przyszło uzmysłowienie sobie własnej głupoty. Dał się podejść dokładnie tak samo, jak kiedyś podszedł perskiego szacha Ismaila podczas bitwy na równinie Czałdyran. Walczący szablą zawsze zostanie pokonany przez uzbrojonego w broń palną. W epoce muszkietów i lekkich przenośnych armat polowych nie było miejsca dla rycerzy w zbroi. Był postacią z przeszłości. Zasługiwał na tę kulę, tak jak stare zasługuje na to, by zniszczyło je nowe. Kręciło mu się trochę w głowie.

– Nie mogłam wyjechać – wyznała. W jej głosie pobrzmiewała nuta zdziwienia, jak gdyby dowiedziała się o sobie czegoś niezwykłego.

– Musisz wyjechać teraz – odpowiedział, dysząc lekko.

Nie ruszyli ku sobie. Nie padli sobie w ramiona. Ona oddaliła się i odnalazła Zwierciadło.

– Teraz, Angeliko, gotujmy się na śmierć – powiedziała.

* * *

Noc płonęła. Wszędzie w rozświetlone niebo buchały płomienie. Księżyc w pełni wisiał nisko nad horyzontem, zabarwiony na czerwono, gigantyczny. Wyglądał jak oko Boga, zimne i szalone. Książę nie żył i władzę przejęły plotki. Zgodnie z pogłoskami papież potępił „Angelikę”, nazywając ją zbrodniczą wszetecznicą, wysyłał też kardynała, by przejął kontrolę nad miastem i rozprawił się z rozszalałą wiedźmą. Nie zatarło się wspomnienie o spaleniu na stosie trzech głównych „płaczków”, Girolama Savonaroli, Domenica Buonviciniego i Silvestra Maruffiego, na Piazza delia Signoria, a niektórzy nie mogli już się doczekać swądu przypiekanego kobiecego ciała. Lecz niecierpliwość w ogóle leży w naturze motłochu. Do północy tłum potroił się liczebnie i był nastrojony coraz groźniej. Na pałac Cocchi del Nero posypały się kamienie. Falanga janczarów pod wodzą Clothona Szwajcara wciąż osłaniała wejście, ale nawet janczarów morzy zmęczenie, a niektórzy okryci byli ranami. Wtem, o świcie, przy wtórze wycia tłumu, nadeszła fatalna wiadomość. Armia Florencji, podburzona niepotwierdzonymi doniesieniami o rozkazie papieża w sprawie wiedźmy Angeliki, zbuntowała się i dołączyła do rozwścieczonych mas, a teraz maszerowała przez via Porta Rossa w pełnym uzbrojeniu. Kiedy Clotho usłyszał o tym, pojął, że teraz już wszyscy jego bracia nie żyją, i uznał, że jest gotów doprowadzić sprawy do końca.

– Za Szwajcarów! – krzyknął i rzucił się w tłum z całą mocą, wywijając mieczem w jednym ręku i kolczastą kulą na łańcuchu w drugim.

Pozostali janczarzy spojrzeli na niego ze zdumieniem, ponieważ zebrani nie mieli przy sobie niczego prócz kijów i kamieni, lecz Clothona nic nie mogło powstrzymać. Był w ferworze zabijania. Ludzie padali tratowani pod kopytami jego konia. Tłum szalał ze strachu i gniewu i początkowo wszyscy cofnęli się przed rozjuszonym olbrzymem albinosem na koniu. Później nadeszła dziwna chwila, chwila z rodzaju tych, które wpływają na losy narodów, bo gdy tłum pozbywa się lęku przed armią, zmienia się świat. Nagle tłum przestał się cofać i w tym momencie Clotho na swym koniu, z mieczem wzniesionym do uderzenia, zrozumiał, że jest już po nim.

– Janczarzy, do mnie! – krzyknął, a wtedy spadła na nich jak lawina ludzka chmara, tysiące ryczących głosów, chwytających dłoni i uderzających pięści, na żołnierzy posypał się deszcz kamieni i ludzie rzucali się na nich jak koty, przewracając konie, ginąc pod tnącymi ostrzami, ale dotąd nacierali, szarpali, ciągnęli, chwytali, ściągali, aż wszyscy żołnierze zostali zrzuceni z koni, a wtedy nadeszły tratujące stopy tłumu, miażdżąca siła gęstej, coraz gęstszej ciżby, i cały świat stał się krwią.

Jeszcze przed przybyciem florenckiej milicji, przed którą tłum rozstąpił się jak morze i przepuścił uzbrojonych żołnierzy, janczarzy przed Palazzo Cocchi del Nero nie żyli, a odebranymi im toporami tłum atakował trzy pary wielkich drewnianych drzwi pałacu. Na dziedzińcu za tymi drzwiami Argalia Turek i pozostali przy nim wojownicy, usadowieni na koniach w pełnym bojowym rynsztunku byli gotowi stoczyć bój na śmierć i życie. „Największą hańbą jest śmierć z rąk tych, którymi się dowodziło na wojnie – pomyślał Argalia – ale przynajmniej moi najstarsi kompani zginą ze mną, i jest to dla mnie wielki honor”. Potem kwestie hańby i honoru uleciały z jego myśli, bo odjeżdżała Qara Köz, i nadeszła pora, żeby wypowiedzieć ostatnie słowa.

– Całe szczęście, że motłoch jest taki głupi – powiedziała – inaczej Ago i Zwierciadło nie dostaliby się do wyjścia od ulicy. Całe szczęście, że posłuchałam rady twojego przyjaciela Niccola, w przeciwnym razie nie byłoby żadnego planu, nikt nie czekałby na zewnątrz z pustymi beczkami po winie, żeby nas w nich ukryć, i z wozem zaprzężonym w wypoczęte konie, żeby nas stąd wywieźć.

– Na początku było trzech przyjaciół – rzekł Argalia Turek – Antonino Argalia, Niccolò „il Machia” i Ago Vespucci. I na końcu też było ich trzech. Il Machia będzie miał dla ciebie szybsze konie. Ruszaj. – Gorączka coraz mocniej dawała mu się we znaki, a ból od rany był nieznośny. Wstrząsały nim drgawki. Wiedział, że koniec przyjdzie niedługo. Trudno mu będzie dłużej usiedzieć w siodle.

Zatrzymała się.

– Kocham cię – powiedziała. Oddaj za mnie życie.

– A ja ciebie – odpowiedział. Ja już umieram, ale umrę za ciebie.

– Kochałam cię jak żadnego innego – powiedziała. Oddaj za mnie życie.

– Byłaś miłością mojego życia – odpowiedział. Moje życie już prawie ze mnie uleciało, ale co zostało, oddam za ciebie.

– Pozwól mi zostać – powiedziała. – Oddaj im mnie. Wtedy to wszystko się skończy. – I znów w jej głosie nuta zdziwienia tym, co pozwalała sobie powiedzieć, zaproponować, poczuć.

– Za późno – odparł.

Ostatni bój Niezwyciężonych z Florencji, ich ostateczna klęska i unicestwienie podczas buntu na via Porta Rossa, rozegrał się na dziedzińcu pałacu zwanego później krwawym. Nim walki dobiegły końca, czarownica ze swoją asystentką już dawno zniknęły, a kiedy mieszkańcy Florencji dowiedzieli się o ich ucieczce, ich gniew osłabł i jak ludzie budzący się z potwornego snu, stracili apetyt na śmierć. Opamiętali się i nie byli już ciżbą, lecz gromadą oddzielnych, suwerennych istot, a wszystkie one, mamrocząc, wróciły do swych domów, zawstydzone, i żałowały, że mają na rękach krew.

– Jeśli nam umknęła – powiedział ktoś – niech przepadnie i krzyżyk na drogę.

Nie podejmowano prób pogoni. Pozostał tylko wstyd. Kiedy do Florencji przybył regent papieża, Palazzo Cocchi del Nero zamknięto na cztery spusty, założono na nim miejską pieczęć i nikt w nim nie zamieszkał przez ponad sto lat. A gdy padł Argalia Turek, straciwszy przytomność od płonącej w jego ciele posocznicy, gdy haniebna pika żołnierza przebiła mu szyję, nim skonał od zakażenia, epoka wielkich condottieri dobiegła końca.

A rzeka Arno, jak gdyby przeklęta przez czarownicę, pozostała sucha przez rok i jeden dzień.

* * *

– Nie miała dzieci – zaobserwował cesarz. – Co ty na to?

– Jest coś jeszcze – odparł ten drugi.

* * *

Zaczynało właśnie świtać, kiedy Niccolò ujrzał w oddali Aga – Aga trzymającego lejce na wozie z dwiema beczkami po winie, i na ten widok zrezygnował z łapania drozdów, postawił na ziemi klatki i poszedł przygotować konie. Nie bardzo mógł sobie pozwolić na ofiarowanie dwóch koni, miał jednak je oddać, i to bez żalu. Może tak zostanie zapamiętany, jako ten, który pomagał w ucieczce przed prześladowcami Damie Mogołów, księżniczce królewskiej krwi z rodu Timura i Czyngis-chana, niegdysiejszej czarodziejce z Florencji. Krzyknął do żony, żeby natychmiast przygotowała jedzenie i wino i spakowała jeszcze trochę na podróż; słysząc w jego głosie naglącą nutę, wyskoczyła z łóżka i bez sprzeciwu zrobiła, o co prosił, chociaż przebudzenie z nadzwyczaj głębokiego snu wydanymi bezceremonialnie rozkazami nie było przyjemne. Po chwili przed dom Machiavellich przytelepał się Ago, zadyszany, przestraszony. Nie było z nim Argalii. Brwi il Machii zadały pytanie przyjacielowi, który przesunął palcem po szyi, a potem zalał się łzami strachu, nerwów i żalu.

– Otwieraj te beczki, na litość boską – Marietta Corsini wyszła z domu, żeby to powiedzieć. – Pewnie tak się potłukły, że ledwo żyją.

Ago wyłożył beczki poduchami i wałkami, zainstalował z boku drzwiczki na zawiasach i wywiercił niewielkie otwory wentylacyjne, jednak pomimo tych wysiłków obydwie panie wydostały się ze swych kryjówek w kiepskim stanie, z wypiekami na twarzy, ciężko dyszące i obolałe. Z wdzięcznością przyjęły wodę, ale odmówiły jedzenia ze względu na wpływ niedawnej podróży na ich żołądki. Po czym, bez zbędnych ceregieli, poprosiły o pokój, gdzie mogłyby się przebrać, i Marietta wprowadziła je do głównej sypialni. Zwierciadło podążała za Qarą Köz z niewielkim kuferkiem w ręku, a kiedy pół godziny później opuściły komnatę, były mężczyznami ubranymi w krótkie tuniki – czerwono-złotą u Qary Köz, zielono-białą u Zwierciadła – z paskami zapiętymi w talii, w wełnianych pończochach do jazdy konnej i butach z giemzy. Włosy miały ścięte krótko i wsunięte pod przylegające piuski. Marietcie aż dech zaparło na widok ich nóg w ciasnych rajtuzach, ale nic nie powiedziała.

– Nie zjecie czegoś przed odjazdem? – zapytała, nie wyraziły jednak chęci.

Podziękowały jej za torbę z chlebem, serem i zimnym mięsem, które im przygotowała. Po czym wyszły przed dom, gdzie czekali il Machia z Agostinem. Ago wciąż siedział na wozie. Beczki nie leżały już z tyłu, zastąpiły je dwie skrzynie z rzeczami pań, i jeszcze jedna torba zawierająca ubrania Aga i wszystkie pieniądze, jakie miał pod ręką, łącznie z kilkoma wekslami o dużych nominałach.

– Zdobędę więcej, kiedy dotrzemy do Genui – zapowiedział. – Mam swoje czeki. – Spojrzał Qarze Köz prosto w oczy. – Panie nie możecie podróżować samotnie.

Otworzyła szerzej oczy.

– A więc – odpowiedziała – poproszony o pomoc i widząc, w jakim znalazłyśmy się położeniu, jesteś gotów bezzwłocznie opuścić dom, pracę, swoje życie i odjechać z nami ku niepewnej przyszłości, umykając przed jednym niebezpieczeństwem, ale kto wie ku ilu następnym?

Ago Vespucci pokiwał głową.

– W taki razie, mój panie, teraz należymy do ciebie.

Il Machia pożegnał się ze starym kompanem.

– Na początku było trzech przyjaciół – powiedział – Antonino Argalia, Niccolò „il Machia” i Ago Vespucci. Dwóch z tej trójki kochało podróże, trzeci wolał siedzieć w domu. Teraz, z tych dwóch podróżników, jeden odszedł na wieki, a drugi nie może się ruszyć z domu. Moje horyzonty skurczyły się i mam do napisania same zakończenia. I to ty, mój kochany Ago, ty, wieczny domator, wyruszasz z domu, żeby odnaleźć nowy świat. – Wyciągnął rękę i włożył trzy soldy w dłoń Aga. – Byłem ci je winien – rzekł.

Kilka minut później, gdy dwóch jeźdźców i mężczyzna na wozie zniknęli za zakrętem, wczesne słońce poranka pocałowało Aga Vespucciego we włosy, teraz już tak rzadkie i posiwiałe. Lecz w tym żółtym świetle wyglądał, jak gdyby znów posiadał złociste loki z czasów dzieciństwa, kiedy razem z il Machią pierwszy raz wybrali się do dębowego lasu CafFagio, do dolinnego zagajnika niedaleko bazyliki Santa Maria dell’Impruneta, a także do lasów wokół zamku Bibbione, w nadziei, że odnajdą korzeń mandragory.

19

Jest potomkiem
Adama,
nie Mahometa

Jest potomkiem Adama, nie Mahometa ani kalifów, przekonywał go Abul Fazl; swoje prawa do tronu i autorytet zawdzięcza pochodzeniu od Pierwszego Człowieka, ojca wszystkich ludzi. Nie ogranicza go jedna wiara ani konkretny rejon geograficzny. Większy od króla królów, który rządził Persją przed nadejściem muzułmanów, nieograniczony starym hinduskim pojęciem Ćakrawartin – króla, którego rydwan może potoczyć się wszędzie, którego ruchu nie można powstrzymać – jest Władcą Powszechnym, królem świata bez granic i ideologicznych barier. Wynikało z tego, że to natura ludzka, a nie boska wola, jest wielką siłą, która kształtuje historię. On, Akbar, człowiek idealny, jest motorem czasu.

Słońce jeszcze nie wstało, a cesarz już był na nogach. Sikri pogrążone w mroku zdawało się ucieleśniać wielkie tajemnice życia. Odnosił wrażenie, że jest ono nieuchwytnym światem pytań, na które on musi znaleźć odpowiedzi. To była jego pora na medytacje. Nie modlił się. Od czasu do czasu pojawiał się w wielkim meczecie, który zbudował wokół grobowca Salima Ćisztiego, choć tylko dla zachowania pozorów, żeby uciszyć plotki złośliwych języków. Język Badauniego. I następcy tronu, który był jeszcze mnie pobożny od swego ojca, natomiast żeby mu zrobić na złość, sprzymierzył się z dewotami. Zazwyczaj jednak cesarz lubił wykorzystywać tę wczesną porę, zanim słońce rozgrzeje kamienie Sikri i emocje jego mieszkańców, żeby przemyśleć różne sprawy, wielkie sprawy, nie małe przyziemne zmartwienia takie jak książę Salim. Medytował jeszcze w południe, wieczorem i o północy, ale te wczesne medytacje lubił najbardziej. W tle muzycy grali cicho religijne hymny. Często ich odprawiał i pozwalał, by pieściła go cisza. Cisza przerywana jedynie zarannymi okrzykami ptaków.

Czasem – był bowiem mężczyzną o wielu pragnieniach – te uduchowione rozważania przerywały wizje kobiet: tancerek, konkubin, nawet królewskich małżonek. Dawniej najczęściej rozpraszała go Dźodha, jego wymyślona królowa; myśli o jej ostrym języku, urodzie, erotycznym kunszcie. Nie był człowiekiem idealnym, wiedział o tym w głębi ducha, przez dłuższy czas uważał jednak ją za kobietę idealną. Towarzyszkę, przyjaciółkę, w łóżku tygrysicę, dla każdego mężczyzny ucieleśnienie marzeń. Była jego arcydziełem, tak mu się przynajmniej wydawało przez dłuższy czas, spełnionym snem, podróżniczką ze świata khajal, wyobraźni, którą przeprowadził przez granicę fantazji ku rzeczywistości. Ostatnio jednak sprawy miały się inaczej. Dźodha straciła moc zakłócania jego medytacji. Zamiast niej odwiedzała go inna kobieta. Qara Köz, Czarnooka, zaginiona księżniczka: przez dłuższy czas nie chciał jej uznać, nie chciał zrozumieć, w jakim kierunku popycha go serce, prowadziło go bowiem w stronę czegoś niemożliwego, namiętności, której nie da się zaspokoić, będącej, w każdym znaczeniu tego słowa, niestosowną. Nasłuchiwał odgłosów przyszłości, a ona była echem z dalekiej przeszłości. Może to właśnie go zwabiło, jej nostalgiczne przywoływanie; w takim razie była rzeczywiście niebezpieczną czarownicą, która go ściągnie w przeszłość, a w rezultacie uwsteczni go w każdej innej sferze, idei, wierzeń, nadziei.

Zaszkodzi mu. Wprowadzi go w delirium nierealnej miłości, a on zanurzy się w niej i oddali od świata prawa, czynów, majestatu i przeznaczenia. Może po to właśnie ją przysłano. Może Niccolò Vespucci jest wrogiem – królowa matka Hamida Bano była głosicielką tej teorii – agentem chrześcijańskiego świata, skąd przybył, mordercą mającym go unicestwić przez zatrucie jego myśli tą szkarłatną kobietą, tą pozbawioną korzeni zdrajczynią. Nikt nie był w stanie zdobyć Sikri orężem, ale zaginiona księżniczka zdoła być może pokonać cesarza od środka. Szkodziła mu. A jednak to właśnie ona przychodziła, coraz częściej, i rozumiała rzeczy, których Dźodha nie mogła nigdy pojąć. Rozumiała na przykład ciszę. Kiedy zaginiona księżniczka przychodziła do niego, nie odzywała się. I nie była to metoda, żeby mu dokuczyć, żeby się z nim droczyć. Nie odzywała się, nie chichotała, nie śpiewała. Przybywała z wonią jaśminu i po prostu siadała obok, nie dotykając go, a potem patrzyła, jak budzi się dzień, aż wschodni horyzont zaczynał się czerwienić, pojawiał się leciutki wietrzyk i w tym momencie stawali się jedną osobą, jednoczył się z nią, jak nigdy wcześniej z żadną inną kobietą, i w końcu, z najwyższą delikatnością, odchodziła, a on czekał w samotności na pierwsze czułe muśnięcia świtu.

Nie, wcale mu nie szkodziła, i przeciwstawi się każdemu, kto by twierdził inaczej. Nie widział zła w niej ani w człowieku, który ją tutaj sprowadził. Jak można potępiać kogoś tak śmiałego? Qara Köz była kobietą, jakiej nigdy jeszcze nie spotkał, kobietą, która wykuwała własny los, poza konwenansami, siłą jedynie własnej woli, kobietą królewskiego formatu. To było jego nowe marzenie, niewyobrażalna wizja tego, jaka mogłaby być kobieta. Niepokoiła go, podniecała, upajała, opętała. Tak, Qara Köz była niezwykła; taki też, uważał cesarz, był Vespucci, Mogor dell’Amore. Cesarz wystawił go na próbę i znalazł w nim wiele dobrego. Nie był wrogiem. Był faworytem. Nie zasługiwał na oskarżenia, tylko na pochwały.

Akbar zmusił myśli do powrotu na właściwy tor. Nie był człowiekiem idealnym, to określenie pochlebcy, a pochlebstwa Abul Fazla wikłały go, jak to ujął Mogor dell’Amore, w sieć paradoksu. Wyniesienie człowieka do niemal boskiego statusu i przekazanie mu władzy absolutnej, jednocześnie twierdzenie, że to ludzie, nie bogowie, są panami ludzkich losów, zawierało sprzeczność, która nie wytrzymałaby dłuższej analizy. Poza tym wszędzie dookoła rozsiane były dowody na ingerencję wiary w ludzkie sprawy. Nie udało mu się zapomnieć samobójstwa sióstr o anielskich głosach, Tany i Riri, które wolały wybrać śmierć, niż sprzeniewierzyć się swojej religii. Nie pragnął boskości. Bez Boga, zastanawiał się cesarz, może łatwiej byłoby ustalić, czym jest dobroć. Kwestia oddawania czci, wyrzeczenia się siebie w obliczu Wszechmogącego, była dystrakcją, fałszywym tropem. Gdziekolwiek jej szukać, dobroć na pewno nie tkwiła w rytuałach, bezmyślnej adoracji bóstwa, a raczej, być może, w powolnym, niezręcznym, naznaczonym błędami procesie odnajdywania indywidualnej lub wspólnej drogi.

I znów, natychmiast, ugrzązł w sprzecznościach. Nie pragnął boskości, wierzył jednak w sprawiedliwość swych rządów, we władzę absolutną, a przy takim nastawieniu owa dziwna koncepcja dobroci nieposłuszeństwa, która jakoś wkradła się do jego myśli, była iście wywrotowa. Zdobył władzę nad życiem ludzi drogą podboju. Nieuchronną konkluzją, do której musi dojść każdy władca-realista, jest to, że racja stoi po stronie silniejszego, a cała reszta, na przykład ta niekończąca się medytacja na temat cnoty, jest jedynie dekoracją. Mężem cnotliwym jest zwycięzca, tyle tylko wystarczyło powiedzieć. Różnice istniały, można się było spodziewać egzekucji i samobójstw, ale niezgodę można było zdławić i to jego pięść miała tego dokonać. A w takim razie co z wewnętrznym głosem, który szeptał mu co rano o harmonii, i nie chodziło o głupie formułki mistyków, że wszyscy ludzie są jednym, lecz o ten dziwniejszy koncept. Że niezgoda, różnice, nieposłuszeństwo, rozdźwięk, brak szacunku, obrazoburstwo, zuchwalstwo, nawet bezczelność mogą być źródłem dobra. Takie myśli nie przystawały królowi.

Pomyślał o książętach z dalekich krain z opowieści cudzoziemca. Oni też nie uzurpowali sobie boskiego prawa do swych ziem, jedynie prawo zwycięzcy. Ich filozofowie też ukazywali człowieka stojącego w centrum swojej epoki, swego miasta, swego życia, swego kościoła. Niemądrze jednak przypisywali Bogu ludzkie cechy, wymagali boskiej aprobaty, wsparcia swego stanowiska w tej sprawie, wyższej sprawie Człowieka, chociaż obywali się bez potrzeby takiej aprobaty w niższej sprawie władzy. Jacy byli zagubieni i jacy mali, władając jedynie miastem w Toskanii z rzymskim biskupstwem, a jakie wysokie mieli o sobie mniemanie. On był władcą bezgranicznego wszechświata i widział rzeczy wyraźniej niż oni. Nie, poprawił się, wcale nie, i popadał w dogmatyzm, jeśli tak twierdził. Mogor miał rację. Przekleństwem rasy ludzkiej jest nie to, że tak bardzo się różnimy, ale że tak bardzo jesteśmy do siebie podobni.

Wstał, gdy na pokrytej dywanami podłodze rozlało się światło dnia. Nadeszła pora, by się pokazać przy oknie dźarokha i przyjąć wyrazy uwielbienia ludu. A lud był tego dnia w radosnym nastroju – to też łączyło ich z ludnością tamtego drugiego miasta, którego ulice przemierzał w marzeniach, ta skłonność do świętowania – piętnastego października bowiem cesarz obchodził urodziny według kalendarza słonecznego, Jego Królewska Mość miał więc być zważony, po dwanaście razy, między innymi ze złotem, jedwabiem, perfumami, miedzią, masłem ghi, żelazem, zbożem i solą, a mieszkanki haremu miały wysłać do każdego domu należną mu część darów. Hodowcy zwierząt mieli otrzymać tyle owiec, kozłów i kur, ile cesarz miał lat. Pewną grupę innych zwierząt, przeznaczonych na rzeź, zamierzano wypuścić, żeby biegały samopas i wykorzystały swoją szansę. Później w haremie miał wziąć udział w ceremonii zawiązywania węzła na linie życia, linie, która odliczała jego wiek. I dzisiaj też musiał podjąć decyzję dotyczącą cudzoziemca nazywającego siebie Mogołem Miłości.

Cesarz doświadczał wielu uczuć za sprawą tego oryginała: rozbawienia, zainteresowania, rozczarowania, zawodu, zaskoczenia, zdumienia, fascynacji, irytacji, przyjemności, konsternacji, podejrzeń, sympatii, nudy i – w coraz większym stopniu, trzeba było przyznać – czułości i podziwu. Któregoś dnia uświadomił sobie, że takie właśnie uczucia budzą w rodzicach dzieci, tylko że w przypadku jego synów chwile czułości bywały rzadkie, stale natomiast pojawiały się rozczarowanie, zawód i podejrzenia. Następca tronu niemal od kołyski intrygował przeciw niemu, a wszyscy trzej chłopcy byli degeneratami, młodzieniec z historią Qary Köz do opowiedzenia był zaś niezmiennie pełen szacunku, bezsprzecznie inteligentny, bez wątpienia nieustraszony i potrafił wspaniale opowiadać. Ostatnio Akbar zaczął nosić się z pewnym niemal skandalicznym zamiarem w stosunku do tego coraz mu milszego Vespucciego, który tak dobrze się przystosował do dworskiego życia w Sikri, że teraz prawie wszyscy traktowali go, jak gdyby miejsce na dworze należało mu się z mocy prawa. Książę Salim nienawidził go, podobnie jak religijny fanatyk Badauni, którego tajemna księga jadowitych ataków na cesarza stawała się z dnia na dzień coraz grubsza, gdy jej autor coraz bardziej chudł, te antagonizmy jednak liczyły się cudzoziemcowi na korzyść. Jego matka i królowa Mariam-uz-Zamani, starsza od niego i naprawdę istniejąca żona, również go nie znosiły, ale im brakowało wyobraźni i sprzeciwiały się wszelkim ingerencjom świata marzeń w świat rzeczywisty.

Ów niemal skandaliczny zamysł dotyczący Vespucciego od pewnego już czasu nie dawał Akbarowi spokoju, i chcąc wystawić go na próbę, zaczął angażować cudzoziemca w sprawy państwowe. Złotowłosy „Mogoł” niemal natychmiast opanował zasady działania skomplikowanego systemu mansabdari – który pozwalał zarządzać cesarstwem i od którego uzależnione było jego przetrwanie – piramidy przywódców odpowiedzialnych za utrzymanie żołnierzy i koni w liczbie zgodnej z przyznaną im rangą i otrzymujących w zamian dochody będące źródłem ich bogactwa. W ciągu kilku dni nauczył się na pamięć imion wszystkich mansabdarów w całym cesarstwie, podzielonych na trzydzieści trzy klasy, od książąt dowodzących dziesięcioma tysiącami żołnierzy po dowódców najniższego szczebla, mających pod sobą dziesięciu ludzi, a ponadto zapoznał się z osiągnięciami poszczególnych przywódców i był w stanie doradzać cesarzowi, którzy z nich zasłużyli na awans, a którzy nie wywiązują się z obowiązków. Właśnie ten cudzoziemiec zaproponował Akbarowi dokonanie w strukturze systemu fundamentalnej zmiany, która miała zagwarantować cesarstwu stabilność na sto pięćdziesiąt lat. Pierwotnie mansabdarowie rekrutowali się w większości albo spośród wywodzących się z tej samej grupy etnicznej co Mogołowie Turańczyków z Azji Środkowej, których rodziny pochodziły z okolic Fergany i Andiżanu, albo spośród Persów. Nakłoniony przez Mogora Akbar zaczął jednak wprowadzać dużą liczbę przedstawicieli innych grup, Radźputów, Afgańczyków i indyjskich muzułmanów, aż żadna z grup nie stanowiła już większości. Turańczycy pozostawali najliczniejsi, ale po tej wielkiej reformie mieli w rękach tylko jedną czwartą stanowisk. W rezultacie żadna grupa nie mogła dyktować warunków pozostałym, a wszyscy byli zmuszeni pozostawać w dobrych stosunkach z resztą i współpracować ze sobą. Sulh-i-kul. Pełen pokój. Wszystko było kwestią organizacji.

Prócz magicznych sztuczek i zacięcia gawędziarskiego Mogor dell’Amore miał też inne talenty. Cesarz, któremu ogromnie zaimponował, zaczął poddawać próbie jego umiejętności wojskowe i sportowe, i odkrył, że potrafi jeździć konno na oklep, trafia do celu z łuku i całkiem pewnie posługuje się szablą. Poza polami gry i walki zasłynął już z daru do języków i szybko stawał się mistrzem najpopularniejszych gier na dworze, takich jak gra planszowa ćandal mandal i gra w karty gandźifa, którą uatrakcyjnił, usiłując utożsamić poszczególne karty z wysokimi dostojnikami państwowymi z Sikri. Aśwapatim, Panem Koni, najwyższą kartą w grze, musiał oczywiście być sam cesarz. Dhanpatim, Panem Skarbów, był oczywiście minister finansów radża Todar Mal, a Tijapati, Królową Dam, była naturalnie Dźodhabai. Radża Man Singh był Dalpatim, Panem Bitwy, a Birbal, najbardziej ze wszystkich ukochany, pierwszy pośród równych, powinien prawdopodobnie być Garhpatim, Panem Fortu. Akbara szalenie bawiły te pomysły.

– A ty, Mogole Miłości – powiedział – musisz być Asrpatim, jak sądzę.

Czyli Panem Dżinnów, królem magików i czarnoksiężników. Wtedy cudzoziemiec ośmielił się powiedzieć:

– A Ahipatim, Panem Węży, Dźahanpanah... może nim być następca tronu, książę Salim?

Krótko mówiąc, był człowiekiem o wielu cennych zaletach, bez czego nie można było się mienić człowiekiem wartościowym.

– Historie mogą poczekać – powiedział mu cesarz. – Musisz poszerzyć swą wiedzę o tym, jak tutaj wyglądają sprawy.

Tak więc Mogora dell’Amore oddano pod skrzydła najpierw radży Todara Mala, a potem radży Mana Singha, by wprowadzili go w arkana finansów i rządzenia, a kiedy Birbal udał się na zachód w kierunku fortec Ćittorgarh i Mehrangarh, Amer i Dźajsalmer odwiedzić poddanych i sojuszników cesarstwa w tych stronach, cudzoziemiec towarzyszył mu w roli asystenta i wrócił zadziwiony potęgą cesarza, odwiedziwszy te pałace nie do zdobycia, których książęta zginali kolana przed królem królów. Gdy miesiące wydłużyły się w lata, stało się dla wszystkich jasne, że tego wysokiego złotowłosego mężczyzny nie można dłużej uznawać za cudzoziemca. „Mogoł Miłości” stał się doradcą i powiernikiem Wielkiego Mogoła.

– A przy okazji, uważaj na wężowego pana – ostrzegł Mogora cesarz. – Nóż, o którym marzy, żeby wbić mi w plecy, może trafić w twoje.

Potem odszedł Birbal.

Cesarz obwiniał się o to, że spełnił życzenie przyjaciela i przekazał mu dowództwo nad wojskiem. Ale Birbal, o dziwo, wziął powstanie kultu Rauszanai, afgańskich iluminatów, do siebie, niejako w imieniu cesarza. Ich przywódca, prorok Bajazyd, wymieszał hinduizm z islamem i upichcił panteistyczną zupę amoralności. Birbal był zniesmaczony.

– Ponieważ Bóg jest we wszystkich i we wszystkim, wynika z tego, że wszystkie czyny są czynami boskimi, a ponieważ w każdym postępku tkwi Bóg, nie ma różnicy między dobrem i złem, uczynkami dobrymi i złymi, tak więc, możemy robić, co nam się żywnie podoba? – drwił. – Dźahanpanah, wybaczcie mi, ale ten buntownik śmieje się z was. Odebrał piękno waszemu pragnieniu odnalezienia jednej wiary we wszystkich wiarach, i zamienił je w brzydotę, żeby z was zadrwić. Już za samą tę zuchwałość trzeba go ukarać, nawet gdyby nie plądrował i grabił jak barbarzyńca. Grabież jest oczywiście według niego dozwolona – ha! – bo Rauszanai to lud wybrany, który zrządzeniem Boga ma odziedziczyć Ziemię, jeśli więc chcą sięgnąć po to dziedzictwo trochę przed czasem, kto powie, że nie mają do tego prawa?

Idea grabieży jako religijnej powinności, dzięki której wybrańcy dostają to, co otrzymali od Boga i co im się w związku z tym należy, bardzo przypadła do gustu plemionom w afgańskich górach i kult szybko się rozwijał. Potem Bajazyd nagle zmarł i przywódcą kultu został jego najmłodszy syn, szesnastoletni Dźalaluddin. Złość Birbala na taki rozwój wypadków była niepomierna, bo jedno z imion Akbara również brzmiało Dźalaluddin i ten zbieg okoliczności znacznie spotęgował butę Rauszanai.

– Dźahanpanah, nadeszła pora, żeby odpowiedzieć na te zniewagi tak, jak na to zasługują – przekonywał.

Akbar, rozbawiony tym niemilitarnym despektem, zgodził się spełnić życzenie Birbala. Tym razem jednak cudzoziemiec Mogor dell’Amore nie towarzyszył Birbalowi.

– Nie jest gotów na afgańską wojnę – oświadczył cesarz przy wybuchu ogólnej wesołości w Sali Audiencji Prywatnych. – Powinien zostać tutaj, na dworze, i nam dotrzymywać towarzystwa.

Powstanie nie było jednak żartem. Górskie szlaki stały się prawie nieprzejezdne. I niedługo po tym, jak Birbal przybył do tego regionu, żeby dać iluminatom nauczkę, wpadł w zasadzkę na przełęczy Malandraj. Później krążyły złośliwe pogłoski o tym, jak to wielki minister próbował ratować skórę i salwował się ucieczką, zostawiając swoich żołnierzy, ale cesarz dawał wiarę innym plotkom – tym, które wspominały o zdradzie. Podejrzewał, że w całej sprawie maczał palce następca tronu, nie udało mu się jednak niczego udowodnić. Nigdy nie odnaleziono ciała Birbala. Wybito osiem tysięcy jego żołnierzy.

Po katastrofie na przełęczy Malandraj cesarz na dłuższy czas pogrążył się w bolesnej rozpaczy, nie chciał jeść ani pić i czuł się całkowicie osamotniony. Napisał wiersz na cześć poległego przyjaciela. Dawałeś bezsilnym, co mogłeś, Birbalu. Teraz ja jestem bezsilny, a ty niczego mi nie zostawiłeś. Po raz pierwszy i ostatni napisał w pierwszej osobie, nie jak król, lecz jako człowiek lamentujący po utracie ukochanej osoby. I gdy opłakiwał Birbala, wysłał najpierw Todara Mala, a potem Mana Singha, żeby zmusili Rauszanai do uległości. W pałacach Sikri wszędzie widział otchłanie, puste przestrzenie, gdzie niegdyś znajdowały się trzy spośród Dziewięciu Klejnotów, a których nie mogli wypełnić ludzie mniejszego formatu. Jeszcze bardziej zbliżył się do Abul Fazla i coraz bardziej polegał na jego radach. A potem wpadł na ten pomysł, niemal skandaliczny, który wciąż ważył w myślach osiem miesięcy po śmierci Birbala, w dniu swych czterdziestych czwartych urodzin według kalendarza słonecznego, kiedy sam szedł na ważenie na królewskiej wadze.

Pytanie, na które próbował znaleźć odpowiedź, brzmiało: Czy powinien tego cudzoziemca, Mogora dell’Amore, zwanego również Niccolem Vespuccim, narratora niewiarygodnych historii, który arogancko twierdził także, że jest jego wujem, który sprawdzał się jako nadzwyczaj prężny administrator i doradca i którego tak niespodziewanie polubił, czy powinien nadać mu honorowy tytuł syna? Tytuł farzanda był jednym z najrzadziej nadawanych i najbardziej pożądanych zaszczytów w kraju i każdego, kto go otrzymywał, natychmiast przyjmowano do wąskiego grona najbliższych powierników cesarza. Czy ten młody hultaj, który był dla niego bardziej jak młodszy brat niż dziecko (bądź wuj), jest wart takiego zaszczytu? I – co równie ważne – jak ta decyzja zostałaby odebrana?

Pokazał się przy oknie dźarokha i tłum przyjął go potężnymi wiwatami. Mogoł Miłości, zastanawiał się Akbar, też był lubiany przez lud. Ta popularność, podejrzewał cesarz, miała tyle samo wspólnego z powodzeniem jego domu uciech nad jeziorem, Domu Skandy, gdzie królowały Kościotrupka i Materacja, ile z opowieścią o Qarze Köz, niewątpliwie jednak historia o zaginionej księżniczce stała się częścią tradycji tego miasta i zainteresowanie nią mieszkańców nie chciało osłabnąć. Ludzie wiedzieli też, że synowie cesarza sprawiają mu zawód. W związku z tym problemem stawała się przyszłość dynastii. Według legendy antenat Mogołów, Timur, wtedy jeszcze drobny bandyta, podróżował w przebraniu poganiacza wielbłądów, gdy zagabnął go żebrzący fakir, prosząc o pokarm i wodę. „Jeśli dasz mi strawę, ja ci dam królestwo”, obiecał fakir, człowiek, który wyrzekł się islamu na rzecz hinduizmu. Timur dał mu to, czego chciał, po czym fakir narzucił na niego swoją pelerynę i zaczął wymierzać mu w zadek klapsy. Po jedenastu uderzeniach Timur ze złością odrzucił pelerynę. „Gdybyś wytrzymał więcej klapsów – rzekł fakir – twoja dynastia trwałaby dłużej. Tymczasem zakończy się na jedenastym potomku”. Cesarz Akbar był ósmym potomkiem Timura Chromego, więc jeśli dać wiarę legendzie, Mogołowie będą bezpieczni na tronie Hindustanu jeszcze przez trzy pokolenia. Kłopotliwe było natomiast dziewiąte. W wieku osiemnastu, piętnastu i czternastu lat, wszyscy jego synowie byli już pijakami, jeden z nich cierpiał na wielką chorobę, a następca tronu, cóż można by powiedzieć o następcy tronu, był diabłem wcielonym, i tyle.

Cesarz, usadowiony w swoje urodziny na szalach życia, dwunastokrotnie ważony w mleku ryżowym, rozmyślał o przyszłości. Później odwiedził warsztaty artystów, lecz myślami błądził gdzie indziej. Nawet w haremie, gdzie otoczyły go kobiety, gdzie zapadł się w ich miękkość, był rozkojarzony. Czuł, że znalazł się w punkcie zwrotnym i że decyzja dotycząca cudzoziemca w jakiś sposób jest z nim nierozerwalnie związana. Wprowadzenie go do rodziny byłoby znakiem, że istotnie realizuje ideę Abul Fazla o przeistoczeniu się w Króla Świata, że może włączyć do swej linii – do siebie – osoby, miejsca, opowieści, możliwości z krain jeszcze niepoznanych, krain, które też można by, gdy przyjdzie na nie kolej, wcielić. Jeśli jeden cudzoziemiec mógł stać się Mogołem, z czasem mogliby to zrobić wszyscy cudzoziemcy. Dodatkowo byłby to kolejny krok na drodze do stworzenia kultury przyłączania, tejże kultury, którą kult Rauszanai ośmieszał samym swoim istnieniem: nastąpiłoby urzeczywistnienie jego wizji, w której wszystkie rasy, plemiona, klany, wierzenia i narody stają się częścią jednej wielkiej mogolskiej syntezy, jednej wielkiej synkretyzacji Ziemi, jej nauk, sztuk, miłości, różnic, problemów, próżności, filozofii, rozrywek i kaprysów. Wszystko to skłaniało go do konkluzji, że uhonorowanie Mogora dell’Amore tytułem farzanda byłoby przejawem siły.

A z drugiej strony, czy nie wyglądałoby na słabość? Sentymentalność, oszukiwanie samego siebie, naiwność? Dać się nabrać przybyszowi o gładkiej mowie, o którym nic nie wiedziano prócz tego, co sam przedstawił jako własną historię, niekompletną i chronologicznie problematyczną? Bo nadanie mu oficjalnego tytułu oznaczałoby w gruncie rzeczy stwierdzenie, że prawda już się nie liczy, że nie ma znaczenia, czy ta opowieść jest tylko zręcznym kłamstwem. Azali władca powinien w sposób tak ostentacyjny okazywać pogardę dla prawdy? Czyż nie powinien bronić tej wartości, a potem kłamać, kiedy mu wygodnie, pod płaszczykiem tej obrony? Czyż władca nie powinien, krótko mówiąc, być bardziej zdyscyplinowany, mniej podatny na fantazje i wizje? Być może jedyną wizją, na którą powinien sobie pozwolić, jest potęga. Czy wyniesienie cudzoziemca dobrze się przysłuży potędze cesarza? Może tak. A może nie.

Za tymi pytaniami kryły się jeszcze głębsze wątpliwości, pytania ze świata magii, który wszyscy zamieszkiwali z taką samą pasją, z jaką żyli w świecie rzeczy namacalnych. Kiedy Akbara widywano codziennie przy oknie dźarokha, podsycał tę wiarę; tam w dole znajdowali się wyznawcy szerzącego się Kultu Spojrzenia, którzy później rozpowiadali historie o cudach. Każdego dnia sprowadzano tam chorych, konających i rannych i jeśli padł na nich wzrok Akbara, jeśli Spojrzał na nich w chwili, kiedy oni Spoglądali na niego, nieuniknionym skutkiem było ozdrowienie. Spojrzenie przenosiło moc cesarza na Spojrzeniobiorcę. Magia zawsze płynęła od kogoś o większej (cesarz, nekromanta, czarownica) do kogoś o mniejszej magicznej mocy; tak brzmiało jedno z jej praw.

Ważne było, żeby nie łamać praw magii. Jeśli zostawiała cię kobieta, to dlatego że nie rzuciłeś na nią odpowiedniego uroku albo czary kogoś innego okazały się silniejsze od twoich, albo twoje małżeństwo zostało przeklęte w taki sposób, że przecinało więzy miłości między mężem i żoną. Dlaczego takiemu-a-takiemu, a nie temu-a-temu dobrze się wiodło w interesach? Bo odwiedzał odpowiedniego czarodzieja. Coś w cesarzu burzyło się przeciwko tego typu rozumowaniu, bo czyż nie był to rodzaj infantylizacji siebie, żeby rezygnować z własnej mocy działania i wierzyć, że taka moc znajduje się gdzieś poza nami, a nie w nas samych? Podobne zastrzeżenia miał wobec Boga, jego istnienie pozbawiało bowiem ludzi prawa do samodzielnego tworzenia struktur etycznych. Lecz magia była wszędzie dookoła, nie można było temu zaprzeczyć i tylko lekkomyślny władca by ją bagatelizował. Religię można było raz jeszcze przemyśleć, ponownie zbadać, przerobić, a może nawet odrzucić; magia była odporna na takie zakusy. Ostatecznie dlatego właśnie historia Qary Köz tak łatwo zawładnęła wyobraźnią mieszkańców Sikri. Przenosiła swą magię, „ich” magię do innych światów, światów z własnym okultyzmem, i jej czary okazały się potężniejsze od tamtejszych czarów. Jej czary. Którym nawet on, cesarz, nie był w stanie się oprzeć.

Kwestie magiczne związane z cudzoziemcem Niccolem Vespuccim, samozwańczym Mogołem Miłości, można było określić następująco: Czy jego obecność wśród nich jest błogosławieństwem czy przekleństwem? Czy wyniesienie go na wysokie stanowisko obdarzy cesarstwo błogosławieństwem czy raczej, poprzez złamanie jakiegoś mrocznego prawa przeznaczenia, ściągnie na królestwo katastrofę? Czy cudzoziemskość jest czymś, co należy przyjmować jako siłę ożywiającą, przynoszącą jej zwolennikom bogactwo i pomyślność, czy może zafałszowuje coś w jednostce i całym społeczeństwie, inicjuje proces degradacji, który kończy się wyobcowaną, pozorną śmiercią? Cesarz zasięgał rady u strażników niewidocznych królestw, chiromantów, astrologów, wróżbitów, mistyków i rozmaitych duchownych, których nie brakowało w stolicy, zwłaszcza w pobliżu grobowca Salima Ćisztiego, ich rady były jednak sprzeczne. Nie prosił o opinie pochodzących z Europy, tak jak Mogor, ojców Acquavivy i Monserrate, ich wrogość wobec gawędziarza była bowiem powszechnie znana. A Birbal, och, jego ukochany, mądry Birbal odszedł.

Koniec końców został sam ze sobą. Tylko on mógł dokonać wyboru.

Dzień dobiegł końca. Nie podjął decyzji. Medytował o północy pod sierpem księżyca. Przyszła do niego, cała w srebrze, po cichu, jaśniejąca.

* * *

Doszło do tego, że Dźodha stała się niewidzialna dla wielu ludzi. Naturalnie widzieli ją przydzieleni jej służący, ponieważ od tego zależał ich byt, ale inne królowe, którym zawsze nie w smak była jej obecność, teraz jej nie dostrzegały. Wiedziała, że dzieje się z nią coś złego, i przenikał ją strach. Czuła się słabsza, a nawet, od czasu do czasu, czuła, że znika, jak gdyby zapalała się i gasła, jak gdyby świecę jej istnienia zdmuchiwano, zapalano ponownie, potem zdmuchiwano i znowu zapalano. Birbal nie żył, a ona nikła, jak jej się zdawało. Świat zmieniał się na gorsze. Cesarz ostatnio odwiedzał ją dużo rzadziej, a kiedy już przychodził, wydawał się zamyślony. Kiedy się z nią kochał, odnosiła wrażenie, że myśli o kimś innym.

Szpiegujący eunuch, Umar Ajjar, który widział wszystko, łącznie z rzeczami, które jeszcze się nie wydarzyły, znalazł ją, gdy odpoczywała w popołudniowym skwarze w Komnacie Wiatrów, przewiewnym pokoju na drugim piętrze, gdzie trzy z czterech ścian wypełniały dźali, kamienne ażurowane ekrany. Był to dzień po urodzinach cesarza i w ruchach eunucha dał się zauważyć osobliwy pośpiech. Zazwyczaj cały był powolnością, gracją i płynnymi gestami, dzisiaj jednak wydawał się niemal podenerwowany, jak gdyby wiadomość, którą miał do przekazania, tłukła się w nim, doprowadzając go niemal do utraty równowagi.

– Dobra – zaczął – wielki dzień dla ciebie. Maria Wieczności i Maria Pałacu, żona i matka Boskiego Kalifa, Jedynego Klejnotu, Chedywa Epoki, przybywają z osobistą wizytą.

Marią Wieczności była Mariam-uz-Zamani, prawdziwa matka księcia Salima, Radźkumari Hira Kumwari, radźpucka księżniczka z rodu Kaććhawahów z Ameru. Marią Pałacu, Mariam Makani, była matka cesarza, Hamida Bano. (Kalifem, jak i Klejnotem, i Chedywem był sam cesarz.) Jeśli te dwie wielkie damy, które nigdy wcześniej nie poświęciły ani chwili nieistniejącej królowej, wybierały się z wizytą do jej prywatnych komnat, w powietrzu wisiało coś naprawdę ważnego. Dźodha zebrała się w sobie i przyjęła pokorną postawę, złożywszy dłonie i spuściwszy wzrok, w oczekiwaniu na ich przybycie.

Kilka minut później weszły dostojnym krokiem, a ich twarze wyrażały zarówno zdumienie, jak i pogardę. Bibi Fatima, dama dworu królowej matki i jej echo, tym razem się nie stawiła, jako że niedawno zmarła, zresztą panie celowo przyszły bez towarzystwa dworzan, nie licząc Umara Ajjara, co do którego można było mieć pewność, że dotrzyma tajemnicy. Rozejrzały się z konsternacją, a potem zwróciły się o pomoc do Ajjara.

– Gdzie ona jest? – syknęła Hamida Bano. – Wyszła?

Umar skinął głową w stronę Dźodhy. Królowa matka wydawała się zakłopotana, natomiast młodsza królowa prychnęła z irytacją i odwróciła głowę w kierunku wskazanym przez szpiega.

– Znalazłam się tutaj, choć dziwię się temu wielce – rzekła królowa Mariam-uz-Zamani, mówiąc za głośno i zbyt powoli, jak gdyby prowadziła rozmowę z nierozgarniętym dzieckiem – i zwracam się do kobiety, która nie istnieje, której postać nie odbija się w żadnym lustrze, która dla mnie jest pustą przestrzenią na dywanie. Jestem tu z matką cesarza, Wdową po Kopule Rozgrzeszenia, Ukochaną Byłą Małżonką cesarza Humajuna, Strażnika Świata, którego Gniazdo jest w Raju, ponieważ obawiamy się, że coś gorszego od ciebie może niedługo opętać cesarza, mego czcigodnego małżonka, a jej znamienitego syna. Uważamy, że został na niego rzucony czar przez cudzoziemca, Vespucciego, który przybył do nas jako niegodziwy wysłannik niewiernych albo samego diabła, żeby zmącić nasz spokój i rzucić nas na kolana, i że ten czar zniewolił męskość cesarza, tym samym zagrażając jego rozsądkowi, co z kolei naraża na niebezpieczeństwo całe królestwo, a co za tym idzie, nas wszystkich. Musiałaś już słyszeć o tym uroku, zdaje się, że wiedzą o nim już wszyscy w Sikri! Przybiera postać zjawy tak zwanej zaginionej księżniczki o imieniu Qara Köz.

Jesteśmy, jesteśmy świadome... – (i w tym momencie Maria Wieczności zacięła się, bo to, co miała powiedzieć, stanowiło obrazę dla jej dumy) – ...że cesarz z sobie tylko znanych powodów przedkłada ciebie nad inne towarzyszki – (słowo „królowe” nie przeszło jej przez gardło) – i żywimy nadzieję, że pojmując niebezpieczeństwo, jakie mu grozi, będziesz wiedzieć, co jest twoim obowiązkiem. Mówiąc otwarcie, chcemy, byś wykorzystała wszystkie swoje zdolności, żeby go uratować przed tymi czarami, przed pożądaniem do tego piekielnego demona w kobiecej postaci, i dlatego przybywamy, żeby ci pomóc i nauczyć cię wszystkich sposobów, jakimi kobiety zawsze utrzymywały władzę nad mężczyznami, rzeczy, których cesarz jako mężczyzna nie mógł wiedzieć, a w związku z tym nie mógł ich przekazać tobie, swemu nieco absurdalnemu, a teraz, jak się zdaje, prawie niedostrzegalnemu wytworowi wyobraźni. Wiemy, że przeczytałaś wiele ksiąg i, nie mam co do tego wątpliwości, dobrze sobie przyswoiłaś to, czego mogły cię nauczyć. Są jednak rzeczy, których w księgach nigdy nie spisano, zachowały się zaś w ustnych przekazach kobiet wypowiadanych szeptem przez matki do córek od początków ludzkości. Wykorzystaj tę wiedzę, a znów stanie się twoim niewolnikiem i być może nie dopuścimy do zwycięstwa demona nad panem Fatehpur Sikri. Bo ona jest, mamy co do tego pewność, złośliwym widmem z przeszłości, mściwym duchem żywiącym urazę za długie wygnanie i usiłującym wciągnąć cesarza z powrotem do przeszłości, żeby go opętać i zgubić, ze szkodą dla nas wszystkich. A zresztą lepiej by było, jeśli to możliwe, oszczędzić sobie widoku Cesarza Hindustanu, Króla Objawienia i Rzeczywistości, Posiadacza Nieskalanego Ciała, Pana Wiary i Firmamentu, jak zadurza się w zjawie swej zbuntowanej, zresztą już nieżyjącej, stryjecznej babki.

– Pamiętaj, co się stało z malarzem Daśwanthem – przypomniała królowa matka.

– A właśnie – podchwyciła Mariam-uz-Zamani. – Można uznać jeszcze za dopuszczalną utratę w ten sposób artysty, ale Schronienia Świata nie można zapodziać.

Naprawdę nie widziały kobiety, do której przemawiały, były jednak gotowe ułożyć się na jej kobiercach, wesprzeć na jej poduszkach, popijać wino przyniesione przez jej służących i w powietrze przekazywać odwieczne sekrety kobiet na tematy intymne. Po pewnym czasie przestały się czuć, jak gdyby postradały zmysły, i zachowywały się, jakby były same, rozmawiały tylko we dwie, mówiąc otwarcie o tym, co zawsze było skrywane, śmiejąc się do rozpuku z gorszącej komedii pożądania, absurdalnych rzeczy, których pragnęli mężczyźni, i równie absurdalnych rzeczy, które robiły kobiety, żeby ich zadowolić, aż spłynęły z nich lata, wróciła do nich młodość i przypomniały sobie, jak inne srogie, surowe kobiety przekazywały im te tajemnice, a i one po jakimś czasie zaczynały zanosić się radosnym śmiechem, wspominając, jak im przekazywano tę wiedzę, i na koniec tego wszystkiego śmiech wypełniający pokój był śmiechem pokoleń, wszystkich kobiet i historii.

Rozprawiały w ten sposób przez pięć i pół godziny, a gdy skończyły, uznały, że był to jeden z najszczęśliwszych dni w ich życiu. Dźodha zaczęła w nich budzić życzliwsze myśli niż kiedykolwiek wcześniej. Była teraz jedną z nich, częścią kobiecego łańcucha; nie była już tylko wytworem cesarza. Po części należała też do nich.

Zapadał zmierzch. Nadeszły służące z kamforowymi świecami w srebrnych świecznikach. Zapalono kaganki w głębi komnaty i płonęły w nich wesoło nasiona bawełny i tłuszcz, toteż na dźali z czerwonego kamienia zatańczyły cienie obu dam. Wtedy w innej części Sikri ostatecznie i na zawsze zaszła zmiana w wyobraźni cesarza, w jego khajal, wskutek czego w Komnacie Wiatrów Umar Ajjar wydał z siebie stłumiony krzyk, a chwilę później Maria Wieczności i Maria Pałacu ujrzały to, co on zobaczył przed nimi: nie tylko cień trzeciej kobiety pośród dźali, ale mocny zarys wyłaniający się z powietrza, coraz ostrzejszy, coraz wyraźniejszy, wypełniający się, aż stanęła przed nimi kobieta z intrygującym uśmiechem na ustach.

– Ty nie jesteś Dźodhą – wybąkała słabym głosem królowa matka.

– Nie – odparła zjawa, której czarne oczy mocno błyszczały. – Dźodhabai odeszła, bo cesarz już jej nie potrzebuje. Od tej pory ja będę jego towarzyszką.

Tak brzmiały pierwsze słowa zjawy.

* * *

Pomimo wysiłków obydwu królowych wiadomość o zastąpieniu wymyślonej królowej Dźodhabai zjawą Qary Köz błyskawicznie rozeszła się po mieście. Dla niektórych był to ostateczny dowód, że zaginiona księżniczka naprawdę kiedyś istniała, że należy do świata faktów, nie baśni, ponieważ kobieta, która nigdy nie żyła i nie umarła, nie mogłaby dorobić się ducha. Dla innych uwiarygodniało to tezę Abul Fazla o boskim statusie cesarza, teraz bowiem mógł się już poszczycić nie tylko stworzeniem całkowicie wymyślonej kobiety, która chodziła, mówiła i kochała się z nim pomimo swego nieistnienia, lecz także sprowadzeniem ze świata zmarłych prawdziwej kobiety. Liczne rodziny urzeczone historiami o zaginionej księżniczce, które szybko stały się bajkami opowiadanymi wieczorem dzieciom przez rodziców, zachwyciły się możliwością ujrzenia jej w miejscu publicznym. Rozległo się też kilka oburzonych głosów tradycjonalistów, którzy nalegali, żeby zjawa zasłaniała się za każdym razem, kiedy będzie opuszczać królewskie komnaty; to bezwstydne paradowanie z odsłoniętą twarzą, któremu oddawała się na zachodnich ulicach, jest bowiem nie do przyjęcia wśród przyzwoitych mieszkańców mogolskiej stolicy.

Nonszalancja, z jaką przyjęto to nadprzyrodzone zdarzenie, była oczywiście konsekwencją przyzwyczajenia do takich zdarzeń w tym czasie, zanim na zawsze oddzielono świat rzeczywisty od nierzeczywistego i skazano je na oddzielne funkcjonowanie z innymi monarchami i oddzielnymi systemami prawnymi. Bardziej zaskakiwał brak współczucia dla nieszczęsnej Dźodhabai, tak bezceremonialnie odrzuconej przez cesarza, tak upokarzająco zastąpionej w Komnacie Wiatrów na oczach królowej matki i najstarszej królowej małżonki. Na wielu obywatelach Dźodha wywarła niekorzystne wrażenie ze względu na jej niechęć do opuszczania pałacu. Dla nich jej dematerializacja była zasłużoną karą za zbytnią arogancję i brak kontaktu ze zwykłymi ludźmi. Qara Köz stała się królową ludzkich serc, tymczasem Dźodha zawsze była powściągliwa i pełna rezerwy.

Umar Ajjar doniósł o wszystkim cesarzowi, dodał jednak pewną przestrogę. Wiadomość o Qarze Köz nie wszędzie spotkała się z pozytywnym oddźwiękiem, w żadnym wypadku. W kolonii turańskiej, w sektorze perskim i na obszarach zamieszkanych przez indyjskich muzułmanów dało się odczuć pewne zaniepokojenie. Wśród niemuzułmańskich politeistów, którzy mieli tylu bogów, że trudno było ich zliczyć, pojawienie się nowej cudownej istoty mało kogo obeszło, gdyż boska populacja rozrosła się już tak, że trudno ją było objąć umysłem, bóstwa kryły się we wszystkim, duszki zamieszkiwały drzewa, rzeki i Bóg wie, co jeszcze, prawdopodobnie istniał też bóg śmieci i bóg wychodków, więc jeśli na pokładzie znalazł się kolejny duch, nie warto było nawet o tym wspominać. Natomiast na ulicach monoteizmu odnotowano pewien wstrząs. Dało się słyszeć cichy pomruk, pomruk, który mogło wychwycić tylko najwrażliwsze ucho, na temat stanu umysłu cesarza. W potajemnym dzienniku Badauniego, którego Umar wciąż co noc uczył się na pamięć, gdy przywódca stronnictwa mankul pogrążony był we śnie, podniesiono kwestię bluźnierstwa, bo o ile ewentualnie można twierdzić, że jeśli ktoś potrafi zamienić marzenia w rzeczywistość, nie występuje przeciwko żadnemu boskiemu prawu, a zatem stworzenia Dźodhy można było nie potępiać, to tylko Bóg Wszechmogący posiada władzę nad żywymi i umarłymi, więc sprowadzenie kobiety z zaświatów dla własnej osobistej przyjemności było posunięciem się o wiele, wiele za daleko i nic nie mogło takiego czynu usprawiedliwić.

To, co Badauni zapisał w domowym zaciszu, jego zwolennicy zaczęli sobie po cichu przekazywać. Te szeptane rozmowy prowadzono bardzo cicho, bo, jak głosiło stare powiedzenie, na mogolskim dworze jeśli jesteś przezorny, to będziesz pokorny. A jednak w opinii Ajjara istniały powody do niepokoju, ponieważ pod tym cichym mamrotaniem, na jeszcze niższym poziomie, dało się słyszeć mroczniejszy szept, głębsze potępienie nowego związku między Akbarem i Qarą Köz. Z tego głębszego poziomu Umar wychwycił kilka słabych dźwięków, dźwięków, które nie ważyły się być dźwiękami, wypowiadanych przez usta, które ledwo się poruszały i przerażała je myśl o podsłuchującym uchu. Te prawie nieme wibracje zawierały słowo o takiej mocy, że mogło poważnie zaszkodzić estymie, jaką darzono cesarza, a może nawet zachwiać jego tronem.

Tym słowem było kazirodztwo. I ostrzeżenie Umara przyszło w samą porę, bo niedługo po pojawieniu się Qary Köz w Fatehpur Sikri następca tronu, książę Salim, wyjechał ze stolicy i podniósł sztandar buntu w Allahabadzie, a bluźnierstwo i kazirodztwo były oskarżeniami, którymi uzasadniał rebelię. Bunt ten prowadzony był nieudolnie, chociaż Salimowi udało się zgromadzić trzydziestotysięczną armię. Przez kilka lat galopował po północnym Hindustanie, twierdząc, że pragnie obalenia rządów ojca, bez próby bezpośredniego starcia się z tym wielkim władcą w bitwie. Udało mu się jednak odnieść jeden straszny triumf, kiedy z powodzeniem doprowadził do zamordowania najbliższego żyjącego doradcy cesarza, którego winił za zdeprawowanie umysłu ojca, nakłanianie go do czynów bluźnierczych i odwrócenie się od Boga i Świętego Proroka, a także, poprzez jego wieczne złośliwe uwagi, nastawienie cesarza przeciwko księciu, jego następcy, jego synowi. Abul Fazl zginął w zasadzce, tak jak wcześniej Birbal. Książę Salim wysłał prośbę do swego sprzymierzeńca, radży Bira Singha Deo Bundeli z Orćhy, przez którego ziemie przejeżdżał Klejnot Sikri, by wysłać go na tamten świat, a radża prośbę tę skwapliwie wypełnił, ściął głowę nieuzbrojonemu ministrowi i wysłał ją Salimowi do Allahabadu, gdzie ten, wykazując się jak zwykle wyczuciem dobrego smaku i przyzwoitością, wrzucił ją do polowej latryny.

Akbar odpoczywał wsparty na zagłówku w Komnacie Wiatrów, wypiwszy może odrobinę za dużo wina, i słuchał wieczornej zjawy Qary Köz, która śpiewała smutne pieśni miłosne przy akompaniamencie dilruby, kiedy nadszedł Umar Ajjar z wiadomością o śmierci Abul Fazla. Ta potworna wieść pomogła cesarzowi wytrzeźwieć. Podniósł się i natychmiast opuścił pokoje Qary Köz.

– Od tej pory, Umarze – poprzysiągł sobie – będziemy na powrót postępować jak władca wszechświata i przestaniemy się zachowywać jak zadurzony młokos z pryszczami na gębie.

Prawa, które wiązały władcę, nie były prawami przyjaźni czy zemsty. Władca musiał się kierować dobrem swego królestwa. Akbar wiedział, że dwaj z jego trzech synów nie nadają się do przejęcia tronu, tak bardzo bowiem byli wyniszczeni alkoholem i chorobami, że w każdej chwili mogli umrzeć. Pozostawał więc tylko Salim; bez względu na to, czego się dopuścił, ciągłość linii musiała być zachowana. Dlatego też Akbar pchnął posłańców do Salima – obiecywał, że nie będzie się mścić za śmierć Abul Fazla, i wyznawał swemu pierworodnemu dozgonną miłość. Salim uznał te słowa za dowód na to, że zgładzenie Abul Fazla było uzasadnione. Teraz, kiedy ta tłusta gnida została wyeliminowana, jego ojciec znów otworzył ramiona. Salim wysłał Akbarowi dar w postaci słoni, trzystu pięćdziesięciu sztuk, żeby udobruchać Króla Słoni. Potem zgodził się przyjechać do Sikri i w domu babki Hamidy Bano padł cesarzowi do stóp. Cesarz podniósł Salima, zdjął turban i nałożył go na głowę następcy tronu na znak, że nie chowa do niego urazy. Salim rozpłakał się. Naprawdę był żałosny.

Natomiast co do mentora Salima, Badauniego, wrzucono go do najplugawszej celi w najgłębszym lochu w Fatehpur Sikri i żaden mężczyzna ani żadna kobieta prócz samych więźniów nie widzieli go już nigdy żywego.

* * *

Po śmierci Abul Fazla cesarz stał się bardziej surowy. Do niego należało określenie, jak winni żyć jego poddani, i zbyt długo zaniedbywał ten obowiązek. Zakazał powszechnej sprzedaży alkoholu z wyjątkiem sytuacji, kiedy przepisał go lekarz. Powziął kroki przeciwko wielkim rojom prostytutek krążących wokół stolicy jak szarańcza i kazał je wszystkie przenieść nieopodal do obozowiska zwanego Miastem Diabła, zarządził też, by każdy mężczyzna udający się do diabła spisał swoje imię i adres przed wkroczeniem do tej strefy. Odwodził ludzi od spożywania krowiego mięsa, cebuli i czosnku, zalecał natomiast jedzenie tygrysiego mięsa dla nabrania większej odwagi. Ogłosił, że praktyki religijne mają być wolne od prześladowań, niezależnie od religii, że można wznosić świątynie, obmywać lingamy, mniej tolerancyjny był natomiast wobec bród, ponieważ brody pobierały pokarm z jąder i dlatego nie rosły eunuchom. Zakazał dziecięcych ślubów, nie pochwalał palenia wdów i niewolnictwa. Zalecał poddanym, żeby nie brali kąpieli po zbliżeniu intymnym. I wezwał cudzoziemca nad Anup Talao, którego wody zmarszczyły się i wzburzyły, chociaż nie było wiatru – wróżba ta oznaczała, że sprawy, które winny pozostać w spokoju, zostały poruszone.

– Otacza cię wciąż zbyt wiele tajemnic – rzekł cesarz z irytacją. – Nie możemy polegać na człowieku, którego historia życia jest pełna zagadek. Więc powiedz nam wszystko, wyrzuć to z siebie od razu, a wtedy podejmiemy decyzję, co z tobą uczynić i w jakim kierunku pójdzie twoje przeznaczenie, ku gwiazdom czy ku ziemi. Mów jasno, nie zwlekaj. Niczego nie pomijaj. Dzisiaj jest dzień sądu.

– Niewykluczone, że to, co powiem, nie zyska waszej przychylności, Wasza Miłość – odpowiedział Mogor dell’Amore – ponieważ rzecz dotyczy Mundus Novus, Nowego Świata, i kapryśnej natury Czasu na tym niezbadanym jeszcze do końca lądzie.

* * *

Za wielkim oceanem, w Mundus Novus, normalne prawa czasu i przestrzeni nie miały zastosowania. Co do przestrzeni, była w stanie jednego dnia się gwałtownie rozciągnąć, a następnego skurczyć, toteż rozmiary Ziemi zdawały się podwajać bądź zmniejszać o połowę. Różni podróżnicy wracali ze skrajnie różnymi relacjami na temat proporcji nowego świata, natury jego mieszkańców i sposobu, w jaki ten nowy kwadrant świata może się zachowywać. Pojawiały się opisy latających małp i węży długich jak rzeka. Co do czasu, zupełnie wymykał się spod kontroli. Nie tylko przyspieszał i zwalniał w całkowicie niezrozumiały sposób, były też okresy – chociaż słowo „okres” nie jest właściwe do opisu takich zjawisk – kiedy stał w miejscu. Tubylcy, ci nieliczni, którzy opanowali europejskie języki, potwierdzali, że żyją w świecie niepodlegającym zmianom, w miejscu zastoju, „poza czasem”, mówili, i woleli, żeby tak już zostało. Możliwe, i niektórzy filozofowie zażarcie bronili tej tezy, że to europejscy podróżnicy i osadnicy sprowadzili do Mundus Novus czas, razem z licznymi chorobami. Dlatego nie działał, jak należy. Nie przystosował się jeszcze do nowej sytuacji. „Przyjdzie jeszcze czas – mówili mieszkańcy Mundus Novus – na czas”. Tymczasem należało się pogodzić z kapryśną naturą zegarów nowego świata. Najbardziej zatrważającym skutkiem tej chronologicznej niepewności było to, że czas płynął w różnym tempie dla różnych ludzi, nawet w ramach jednej rodziny lub gospodarstwa domowego. Dzieci starzały się szybciej niż ich rodzice, aż w końcu wyglądały starzej niż ich przodkowie. Niektórym zdobywcom, żeglarzom i osadnikom wydawało się, że dzień jest zawsze za krótki. Innym dłużył się niemiłosiernie.

Cesarz, zasłuchany w słowa Mogora dell’Amore, uświadomił sobie, że zachodnie krainy są egzotyczne i dziwaczne w stopniu niezrozumiałym dla przeciętnych ludzi Wschodu. Na Wschodzie mężczyźni i kobiety ciężko pracowali, żyli źle albo dobrze, spotykała ich śmierć, chlubna lub nie, należeli do różnych wyznań będących inspiracją dla wielkiej sztuki, wielkiej poezji, wielkiej muzyki, źródłem odrobiny pocieszenia i ogromnego zamętu. W sumie wiedli normalny ludzki żywot. Natomiast w tych niezwykłych zachodnich krajach wydawało się, że ludzie łatwo ulegają różnym histeriom – na przykład histeria „płaczków” we Florencji – które przetaczają się przez ich kraje jak zaraza i bez ostrzeżenia wywracają wszystko do góry nogami. Ostatnio kult złota zrodził szczególny rodzaj skrajnej histerii, która stała się siłą napędową ich historii. Oczami wyobraźni Akbar widział zachodnie świątynie całe ze złota, ze złotymi kapłanami w środku i ze złotymi wiernymi przychodzącymi na modlitwę ze złotymi darami, żeby zadowolić złotego boga. Żywili się złotą strawą, gasili pragnienie złotymi trunkami, a kiedy płakali, stopione złoto płynęło po ich lśniących policzkach. To właśnie złoto pchnęło tamtejszych żeglarzy jeszcze dalej na zachód pomimo niebezpieczeństwa, że spadną w otchłań na krańcu świata. Złoto, a także @Indie, gdzie ponoć wznosiły się całe góry złota.

Nie znaleźli Indii, znaleźli natomiast... zachód jeszcze dalej na zachodzie. Na owym „dalszym zachodzie” znaleźli złoto i zaczęli szukać dalej, złotych miast i złotych rzek, i napotkali istoty jeszcze mniej prawdopodobne i interesujące od nich samych, dziwacznych, nieprzeniknionych ludzi ubranych w pióra, skóry i kości – i nazwali ich Indianami. Akbar uważał to za obraźliwe. Mężczyzn i kobiety, którzy składali bogom ofiary z ludzi, nazwano Indianami! Niektórzy z tych „Indian” z drugiego końca świata byli niewiele lepsi od barbarzyńców; ale nawet ci, którzy wznosili miasta i tworzyli imperia, zatracili się, tak przynajmniej wydawało się cesarzowi, w krwawych filozofiach. Ich bóg był na wpół ptakiem, na wpół wężem. Ich bóg stworzony był z dymu. Mieli boga warzyw, boga rzepy i zboża. Chorowali na syfilis i uważali kamienie, deszcz i gwiazdy za żywe istoty. W polu pracowali powoli, nawet leniwie. Nie wierzyli w zmiany. Nazwanie tych ludzi Indianami w kategorycznej opinii Akbara było zniewagą dla szlachetnej ludności Hindustanu.

Cesarz wiedział, że dotarł w swym umyśle do pewnej granicy, za którą nie sięgały już jego zdolności pojmowania i zaciekawienie. Były tam wyspy, które później przeradzały się w kontynenty – oraz kontynenty, które okazywały się jedynie wyspami. Były tam rzeki, dżungle, cyple i przesmyki i do diabła z nimi wszystkimi. Może i żyły w tych krainach hydry albo gryfy, albo smoki strzegące wielkich gór skarbów, które rzekomo wznosiły się głęboko w dżungli. Proszę bardzo, niech Hiszpanie i Portugalczycy sobie je zabierają. Zaczęło świtać tym nierozumnym dziwakom, że wcale nie odkryli szlaku do Indii, lecz dotarli zupełnie gdzieś indziej, do miejsca niebędącego ani Wschodem, ani Zachodem, leżącego między Zachodem i wielkim Gangesowym Morzem i baśniową wyspą Taprobane, poza królestwami Hindustanu, Cipangu i Kataju. Odkryli, że świat jest większy, niż im się wydawało. Wędrowali po wyspach i terra firma Oceanu i padali na szkorbut, ankylostomiazę, malarię, suchoty i malinicę. Krzyżyk na drogę! Cesarz był już nimi wszystkimi zmęczony.

A przecież tam właśnie się udała, zbuntowana księżniczka z domu Timura i Temudżyna, siostra Babura, siostra Khanzady, krew z jego krwi. Żadna kobieta w historii świata nie odbyła wcześniej takiej podróży. Kochał ją za to i podziwiał, ale był również pewien, że tej rejs przez Ocean był swoistą formą umierania, śmiercią przed śmiercią, ponieważ śmierć także jest odejściem ze świata znanego ku nieznanemu. Odpłynęła ku nierzeczywistości, do świata fantazji, który wciąż powoływano do życia z marzeń. Widziadło ukazujące się w jego pałacu było bardziej rzeczywiste niż ta niegdysiejsza kobieta z krwi i kości, która zostawiła świat realny dla niemożliwej nadziei, tak jak wcześniej zostawiła naturalny świat rodziny i obowiązku dla egoistycznych wyborów miłości. Marząc o odnalezieniu drogi z powrotem do korzeni, o połączeniu z sobą sprzed lat, przepadła na zawsze.

* * *

Droga na wschód była dla niej zamknięta. Korsarze na tamtejszych wodach uniemożliwiali przeprawę morską. W świecie osmańskim i w królestwie szacha Ismaila spaliła za sobą mosty. W Chorasanie obawiała się pojmania przez tego, kto wypełnił lukę pozostawioną przez Szejbaniego Chana. Nie wiedziała, gdzie przebywa Babur, lecz droga powrotna do niego była niedostępna. W Genui, w domu Andrei Dorii na skraju wody, dokąd poprosiła się zawieźć Agowi Vespucciemu, uznała, że nie może wrócić szlakiem, którym przybyła. Nie mogła też, w obawie przed gniewem Florencji, zostać. Doria, posiwiały wilk morski, szczerze wstrząśnięty męskim wizerunkiem Qary Köz i jej Zwierciadła, choć powstrzymał się od komentarzy, przyjął je z wyszukaną grzecznością, Qara Köz wciąż bowiem była w stanie wydobyć z mężczyzn galanterię, nawet z tych słynących z bezduszności i brutalności – i zapewnił, że dopóki są pod jego ochroną, żaden Florentczyk nie zrobi im krzywdy. To właśnie Doria jako pierwszy wspomniał o rozpoczęciu nowego życia za Oceanem.

– Gdybym nie miał tylu barbarzyńskich piratów do wybicia – rzekł – sam pomyślałbym o takiej podróży śladami słynnego kuzyna signora Vespucciego.

Do tego czasu już ukatrupił takich piratów całkiem sporo, jego osobista flota, składająca się głównie ze statków odebranych korsarzom, liczyła teraz dwanaście jednostek, a ich załogi były lojalne tylko Dorii – jemu i nikomu innemu. Nie uważał się już jednak za prawdziwego condottiere ze względu na brak zainteresowania walką na lądzie.

– Argalia był ostatnim z nas – oświadczył. – Bo po mnie został już tylko cień.

W wolnym czasie, kiedy nie wojował, toczył polityczne boje w Genui z rywalami z rodzin Adornich i Fregosich, którzy starali się, jak mogli, żeby nie dopuścić go do władzy.

– Ale wciąż mam statki – rzekł i dodał, nie mogąc się powstrzymać nawet w obecności pań, może dlatego że były w męskim przebraniu: – A oni nawet nie mają fiutów, prawda, Ceva?

Ceva Skorpion, jego wytatuowany kapitan o posturze byka, zarumienił się nawet, nim odpowiedział z zakłopotaniem:

– Prawda, admirale, moje oczy nigdy żadnego nie wypatrzyły.

Doria zaprowadził gości do biblioteki i pokazał im coś, czego żadne z nich nigdy nie widziało, nawet Ago, którego krewnego sprawa dotyczyła: Cosmographiae introductio benedyktyńskiego mnicha Waldseemüllera z klasztoru Saint-Die-des-Vosges, razem z olbrzymią mapą, która po rozłożeniu przykryła podłogę, mapą, której nazwa była niemal tak samo imponująca: Universalis cosmographia secundum Ptholoemaei traditionem et Americi Vespucci aliorumque Lustrationes, „Geografia świata według tradycji Ptolemeusza z uzupełnieniami Ameriga Vespucciego i Innych”. Na tej mapie Ptolemeusza i Ameriga ukazano jako olbrzymów, bogów spoglądających z góry na swe dzieło, a na dużej części Mundus Novus widniało słowo America.

„Nie widzę powodu – napisał Waldseemüller w swoim Introductio – dla którego ktoś miałby być przeciwny nazwie pochodzącej od imienia Ameriga, odkrywcy, człeka wielkiej roztropności i geniuszu”.

Kiedy Ago Vespucci przeczytał te słowa, głęboko się wzruszył i zrozumiał, że przeznaczenie w postaci jego kuzyna musiało prowadzić go ku nowemu światu przez całe życie, choć zawsze był niechętny zmianom i uważał postrzelonego Ameriga za fanfarona, którego opowieści na swój temat należy przyjmować ze szczyptą rezerwy. Nie znał Ameriga zbyt dobrze i nigdy tak naprawdę nie próbował poznać go lepiej, niewiele ich bowiem łączyło. Teraz jednak podróżnik Vespucci był człekiem wielkiej roztropności i geniuszu i naznaczył swoim imieniem nowy świat – i za to zasługiwał na szacunek.

Powoli, wstydliwie, z dużym niepokojem i powtarzając wielokrotnie, że podróżnik z niego żaden, Ago zaczął omawiać z admirałem Dorią odkrywcze podróże swego kuzyna. Padły słowa Venezuela i Vera Cruz. Tymczasem Qara Köz studiowała mapę świata. Na nowe nazwy własne reagowała tak, jak gdyby słyszała zaklęcia, czary, które mogą spełnić jej największe pragnienia. Chciała słyszeć więcej, więcej. Valparaiso, Nombre de Dios, Cacafuego, Rio Escondido, mówił Ago. Poruszał się na czworakach i czytał. Tenochtitlán, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Montezuma, Yucatán, dodał Andrea Doria, a także Española, Puerto Rico, Jamaica, Cuba, Panama.

– Słowa te, których nigdy nie słyszałam – rzekła Qara Köz – podpowiadają mi drogę do domu.

Argalia nie żył...

– Przynajmniej wyzionął ducha w rodzinnym mieście, w obronie tego, co kochał – wygłosił lakoniczne epitafium Doria i podniósł kieliszek wina na jego cześć.

Ago nie umywał się do takiego człowieka, Qara Köz wiedziała jednak, że jest wszystkim, co ma. Właśnie z Agostinem miała odbyć ostatnią podróż, z Agostinem i Zwierciadłem. Mieli być jej ostatnimi opiekunami. Dowiedzieli się od Dorii o przekonaniu większości płynących na zachód żeglarzy, a także władców Hiszpanii i Portugalii, że wkrótce odnaleziony zostanie nowy szlak do Indii, przesmyk, odpowiedni dla żeglugi, przez lądy Mundus Novus, prowadzący do Gangesowego Morza. Wielu ludzi pilnie poszukiwało tej drogi. Tymczasem bezpiecznie można było zamieszkać w koloniach Hispaniola i Kuba, a nowe miejsce, Panama, stawało się prawdopodobnie jeszcze bezpieczniejsze. W tych stronach „Indianie” byli w większości podporządkowani kolonizatorom, milion na Hispanioli i ponad dwa miliony na Kubie. Wielu z nich zostało nawróconych na chrześcijaństwo, chociaż nie mówili chrześcijańskimi językami. Bezpieczne były w każdym razie tereny nadbrzeżne, a teraz nawet otwierały się miejsca w głębi lądu. Można było, mając pieniądze, zdobyć kajutę na karaweli wypływającej z Kadyksu albo Palos de Moguer.

– W takim razie popłynę – oświadczyła poważnym tonem księżniczka – i zaczekam. A ta szczelina w nowym świecie, której tak wytrwale szuka tylu wspaniałych mężów, niewątpliwie zostanie odnaleziona.

Stała wyprostowana z odwróconymi na zewnątrz dłońmi i twarzą rozświetloną nieziemskim światłem, przypominała więc Andrei Dorii samego Chrystusa, Nazarejczyka dokonującego swych cudów, Chrystusa rozmnażającego chleb, ryby albo ożywiającego Łazarza. Na twarzy Qary Köz malowało się to samo napięcie z okresu zaczarowania Florencji, a żal i strata czyniły ją jeszcze bardziej zasmuconą. Moc powoli ją opuszczała, zamierzała ją jednak wykorzystać ostatni raz tak jak nigdy przedtem i wtłoczyć historię świata na tor, którym chciała, by podążał. Powoła do istnienia ów przesmyk samą mocą swych czarów i woli. Andrea Doria spojrzał na tę młodą kobietę w oliwkowej tunice i pończochach, z krótko przyciętymi czarnymi włosami okalającymi głowę jak mroczna aureola, i zmógł go ten widok. Padł przed nią na kolana, pochylił się, by dotknąć jej bucika z giemzy, i ze spuszczoną głową pozostał tak przez minutę, może dłużej. W późniejszych latach Doria, który dożył sędziwego wieku, każdego dnia rozmyślał o tym, co wtedy zrobił, i nigdy nie był pewien – uklęknął, żeby przyjąć błogosławieństwo czy żeby go udzielić, chciał oddać jej cześć czy ją chronić, podziwiać ją w ostatnich chwilach chwały czy odwieść od zguby. Pomyślał o Chrystusie w Ogrójcu i o tym, jak musiał być zdany na swych uczniów, kiedy przygotowywał się do śmierci.

– Mój statek zabierze was do Hiszpanii – rzekł.

* * *

W białej porannej mgle Cadolin, legendarny okręt korsarski, opuścił przystań swego nowego pana Andrei Dorii w Fassolo z trzema pasażerami i Cevą Skorpionem za sterem, z wciągniętą genueńską flagą, krzyżem świętego Jerzego. Podczas pożegnania udało się Dorii powściągnąć emocje, które wcześniej rzuciły go na kolana.

– Biblioteka człowieka czynu jest rzadko używana – wyznał Qarze Köz – ale pani tchnęła sens w moje książki.

Miał wrażenie, że po przeczytaniu Cosmographiae introductio i obejrzeniu wielkiej mapy Waldseemüllera księżniczka dosłownie wstępuje między karty książki, przenosi się ze świata ziemi, powietrza i wody i wkracza do kosmosu papieru i atramentu, że przepłynie ocean, ale nie wyląduje na Hispanioli w Mundus Novus, lecz na stronicach opowieści. Był pewien, że już nigdy jej nie zobaczy w tym świecie, ani w tym nowym, ponieważ śmierć jak sokół siedziała jej na ramieniu, śmierć miała z nią podróżować jeszcze przez czas jakiś, aż straci cierpliwość i zmęczy się podróżą.

– Zegnaj – powiedziała księżniczka i rozpłynęła się w bieli.

Ceva sprowadził później Cadolina z powrotem do Fassolo z miną, jak gdyby resztki radości opuściły jego życie na zawsze. Niemal dwa lata później Doria usłyszał wiadomość o odkryciu przez Magellana nękanej sztormami cieśniny, która pozwoli szczęśliwym żeglarzom ominąć południowy kraniec nowego świata. Męczyły go koszmary, w których piękna księżniczka ginie w Cieśninie Magellana razem ze swymi towarzyszami. Do końca jego długiego życia do Genui nie dotarły żadne konkretne wiadomości o miejscu jej pobytu ani o jej losie. Natomiast pięćdziesiąt cztery lata po wypłynięciu zaginionej księżniczki z Italii u bram Villa Doria stanął młody złotowłosy awanturnik mający nie więcej niż dwadzieścia lat, i twierdził, że jest jej synem. Wtedy już Andrea Doria nie żył od trzynastu lat, a właścicielem domu był wnuk jego brata, Giovanni, książę Melfi, założyciel wielkiego rodu Doria-Pamphilii-Landi. Jeśli Giovanni kiedykolwiek poznał historię zaginionej księżniczki z rodu Timura i Temudżyna, dawno o niej zapomniał i kazał przegonić obdartusa spod drzwi. Potem młody „Niccolò Antonino Vespucci”, nazwany na cześć dwóch najlepszych przyjaciół ojca, wyruszył w świat, na pokładach różnych okrętów, czasem jako członek załogi, innym razem jako beztroski pasażer na gapę, nauczył się wielu języków, opanował rozmaite umiejętności, nie wszystkie w granicach dopuszczalnych przez prawo, i zgromadził własny zasób historii, opowieści o umknięciu kanibalom na Sumatrze i o perłach wielkości kurzych jaj z Brunei, o zimowej ucieczce przed Wielkim Turkiem Wołgą do Moskwy, o przeprawieniu się przez Morze Czerwone arabską dawą związaną sznurkiem i o poliandrii w tej części Mundus Novus, gdzie kobiety miały po siedmiu, ośmiu mężów, a żadnemu mężczyźnie nie wolno było poślubić dziewicy, o pielgrzymce do Mekki, gdzie podawał się za muzułmanina, i o rozbiciu się niedaleko ujścia rzeki Mekong razem z wielkim poetą Camõesem, kiedy to ocalił Os Lusiadas, płynąc do brzegu nago ze stronicami utworu poety trzymanymi nad głową.

O sobie mówił kobietom i mężczyznom spotykanym w czasie tych peregrynacji tylko tyle, że jego historia jest o wiele dziwniejsza niż wszystkie te opowiastki, może ją jednak wyjawić wyłącznie jednemu człowiekowi na świecie, przed którym stanie pewnego dnia w nadziei, że otrzyma to, co mu się słusznie należy, i że chroni go potężne zaklęcie – przynosi ono powodzenie wszystkim, którzy mu pomagają, i ściąga nieszczęścia na tych, którzy go krzywdzą.

– Schronienie Świata, jest zupełnie oczywiste, że na skutek zmienności warunków chronologicznych w Mundus Novus – przekonywał cesarza Akbara nad Anup Talao – czyli na skutek niestałości natury czasu w tamtych stronach, moja matka czarodziejka mogła przedłużyć swą młodość i mogła jeszcze żyć przez trzysta lat, gdyby nie straciła ducha, gdyby nie straciła wiary w możliwość powrotu do domu, pozwoliła więc sobie na poddanie się śmiertelnej chorobie, żeby móc przynajmniej dołączyć do zmarłych członków rodziny w zaświatach. Gdy wydawała z siebie ostatnie tchnienie, przez okno wleciał sokół i przysiadł na jej łożu. Były to jej ostatnie czary, pojawienie się w nowym świecie tego majestatycznego ptaka zza Oceanu. Kiedy sokół wyleciał przez okno, wszyscy zrozumieliśmy, że to była jej dusza. Miałem dziewiętnaście i pół roku w chwili jej śmierci, i gdy spała, bardziej wyglądała jak moja starsza siostra niźli rodzic. Mój ojciec i Zwierciadło nie przestawali się jednak starzeć w normalnym tempie. Jej czary nie były już dość silne, by pomóc im oprzeć się działaniu czasu, tak jak nie starczyło jej mocy, by zmienić geografię świata. Nie odnaleziono szczeliny pośrodku lądu i była uwięziona w nowym świecie, dopóki nie postanowiła umrzeć.

Cesarz milczał. Jego nastrój był nieodgadniony. Wody Anup Talao pozostawały niespokojne.

– Na koniec spodziewasz się, że ci w to uwierzymy – rzekł wreszcie cesarz ociężale. – W końcu i po tym wszystkim... to. Że nauczyła się zatrzymywać czas.

– We własnym ciele – odparł ten drugi – i tylko dla siebie.

– Gdyby to było możliwe, dokonałaby zaiste kolosalnego wyczynu – powiedział Akbar, po czym wstał i wszedł do pałacu.

* * *

Tej nocy Akbar siedział samotnie na najwyższym piętrze Pańć Mahal i wsłuchiwał się w ciemność. Nie dał wiary cudzoziemcowi. Miał zamiar opowiedzieć sobie lepszą historię. Był cesarzem marzeń. Mógł wydobyć prawdę z ciemności i unieść ją pod światło. Stracił cierpliwość do cudzoziemca i ostatecznie, jak zawsze, został sam ze sobą. Posłał swoją wyobraźnię na drugi koniec świata jak skrzydlatego posłańca i w końcu nadeszła odpowiedź. To teraz była jego historia.

Dwadzieścia cztery godziny później wezwał Vespucciego nad Basen Niemający Równego Sobie, którego wody wciąż falowały niespokojnie. Miał ponurą minę.

– Panie Vespucci – zapytał – słyszał pan o wielbłądach? Miał pan okazję zaobserwować ich zwyczaje? – Głos miał niski jak grzmot burzy toczący się po wzburzonych wodach basenu. Cudzoziemiec nie wiedział, co powiedzieć.

– Skąd takie pytanie, Dźahanpanah? – zapytał, a oczy cesarza rozbłysły gniewem.

– Nie waż się zadawać nam pytań. Pytamy raz jeszcze, czy w nowym świecie żyją wielbłądy, wielbłądy takie jak tutaj, w Hindustanie, czy można je znaleźć wśród tamtejszych gryfów i smoków? – zapytał Akbar, a widząc, że ten drugi kręci głową, podniósł uciszającą dłoń i mówił dalej głosem przybierającym na sile. – Zawsze sądziliśmy, że fizyczna swoboda wielbłądów jest dla zwykłych ludzi lekcją amoralności. Bo między wielbłądami nie ma rzeczy zakazanych. Młody samiec wkrótce po narodzinach próbuje spółkować z własną matką. Dorosły samiec nie ma żadnych zahamowań przed zapłodnieniem swej córki. Wnuczęta, dziadkowie, siostry, bracia, wszyscy są brani pod uwagę, kiedy wielbłąd szuka partnera. Dla tych zwierząt pojęcie kazirodztwa nie ma żadnego znaczenia. My natomiast nie jesteśmy wielbłądami, nieprawdaż? Przeciwko kazirodztwu istnieją prastare zakazy i surowe kary wymierzane są tym parom, które ich nie przestrzegają – i słusznie, z czym się zgodzisz, jak sądzimy.

Mężczyzna i kobieta rozpływają się we mgle i pogrążają w bezkształtnym nowym świecie, gdzie nikt ich nie zna. Na całym świecie mają tylko siebie i służącą. Mężczyzna też jest sługą, służy pięknu, a jego podróż ma na imię miłość. Docierają do miejsca, którego nazwa nie ma żadnego znaczenia, tak jak nie mają znaczenia ich imiona. Mijają lata i umierają ich nadzieje. Zewsząd otaczają ich ludzie energiczni. Dziki świat na południu i taki sam na północy powoli, bardzo powoli dają się ujarzmić. Co było nieokreślone i oporne na zmiany, otrzymuje kształt, prawo, formę, lecz proces ten potrwa długo. Podbój następuje powoli, bardzo powoli. Krok do przodu, wstecz, potem znów do przodu, małe zwycięstwa, małe porażki i potem znowu większe zdobycze. Nikt nie pyta, czy to dobry bądź zły proces. Nieuzasadnione pytanie. Dokonuje się dzieło boże, a poza tym wydobywa się złoto. Im większa wrzawa wokół nich, im bardziej dramatyczne zwycięstwa, im potworniejsze klęski, im krwawsza zemsta starego świata na nowym, tym bardziej cichną, te trzy nieistotne osoby, mężczyzna, kobieta, służąca. Dzień po dniu, miesiąc po miesiącu, rok po roku stają się coraz mniejsi i mniej ważni. Potem przychodzi choroba i kobieta umiera, zostawia jednak na świecie dziecko, dziewczynkę.

Mężczyzna nie ma teraz niczego na świecie prócz dziecka i służącej, zwierciadła nieżyjącej żony. Razem wychowują dziewczynkę. Angelikę. Dziecko czarów. Imię służącej też brzmiało Angelika. Mężczyzna patrzy, jak dziewczyna dorasta i staje się drugim zwierciadłem, odbiciem matki, nieodrodną jej córą. Służąca, coraz starsza, dostrzega to niesamowite podobieństwo w dziewczynie, odrodzenie się przeszłości, widzi też rodzące się pożądanie ojca. Jakże są samotni, wszyscy troje, w tym świecie, który jeszcze nie ukształtował się w pełni, w którym słowa mogą przybierać dowolne znaczenia, podobnie jak czyny; w którym trzeba jak najlepiej wykuwać nowe życie. Między mężczyzną i służącą jest pewne porozumienie, bo dawniej często sypiali ze sobą, wszyscy troje, i tęsknią za tą trzecią, która odeszła. Nowe życie, życie w innym wcieleniu, rośnie, by wypełnić pustkę w powietrzu po starym życiu.

Angelika, Angelika. W pewnym momencie zmienia się język, którym się posługują, potem pewne słowa tracą swe znaczenie, na przykład słowo ojciec ulega zapomnieniu, podobnie jak słowa moje dziecko. Żyją w stanie naturalnym, w stanie łaski, w Edenie, gdzie owoc drzewa nie został jeszcze zjedzony, toteż dobro i zło są nieznane. Młoda kobieta dorasta między mężczyzną a służącą i to, co dzieje się między nimi, dzieje się naturalnie, wydaje się czyste, a ona jest szczęśliwa. Jest księżniczką królewskiej krwi z rodu Timura i Temudżyna, a na imię ma Angelika, Angelika. Pewnego dnia odnaleziony zostanie szlak i z ukochanym mężem u boku wkroczy do swego królestwa. Do tego czasu mają swój niewidzialny dom, swe anonimowe życie i to łóżko, w którym się poruszają, tak rozkosznie, tak często, tak długo, wszyscy troje, mężczyzna, służąca i dziewczyna. Potem rodzi się dziecko, ich dziecko, latorośl trojga rodziców, chłopiec o złocistych włosach jak jego ojciec. Mężczyzna nadaje synowi imiona swych najbliższych towarzyszy. Było kiedyś trzech przyjaciół. Ściągając ich imiona zza Oceanu, czuje, że ściągnął także ich. Jego syn to jego odrodzeni przyjaciele. Płyną lata. Dziewczyna z niewiadomych powodów zaniemogła. Coś niedobrego dzieje się w jej życiu. Czegoś brakuje jej duszy. Zaczyna majaczyć. Kim jest, pyta. Podczas ostatniej rozmowy z synem każe mu odnaleźć rodzinę, połączyć się z nią i na zawsze tam pozostać, u źródła swojego „ja”, nigdy już nie odjeżdżać, nigdy nie wypuszczać się w szeroki świat w poszukiwaniu miłości, przygody, siebie. Jest księciem królewskiej krwi z rodu Mogołów. Musi wyjechać i opowiedzieć swoją historię. Przez okno wpada sokół i ulatuje z jej duszą. Młodzian ze złocistymi włosami udaje się do portu poszukać statku. Stary mężczyzna i służąca zostają. Nie są już ważni. Dokonali tego, czego mieli dokonać.

– Nie tak to było – rzekł Mogor dell’Amore. – Moją matką była Qara Köz, siostra waszego dziada, wielka czarodziejka, która nauczyła się zatrzymywać czas.

– Nie – odparł cesarz Akbar. – Tego nie potrafiła.

* * *

Manbai, bratanica Mariam-uz-Zamani, siostra radży Mana Singha, poślubiła swego wieloletniego ukochanego, księcia Salima w dniu wyznaczonym przez astrologów, piętnastego Isfandarmudha tego roku według nowego kalendarza słonecznego wprowadzonego przez cesarza, czyli trzynastego lutego, w rodzinnym pałacu-fortecy w Amerze, w obecności Jego Cesarskiej Mości, padyszacha Akbara, Schronienia Świata. Kiedy znalazła się sam na sam ze swym mężem w noc poślubną, po tradycyjnym nałożeniu maści i wymasowaniu książęcego członka postawiła dwa warunki, nim pozwoliła mu w siebie wejść.

– Po pierwsze – rzekła – jeśli jeszcze raz spotkasz się z tą kurwą Kościotrupką, lepiej zacznij sypiać z penisem w pancerzu, bo nie będziesz wiedział, która noc będzie nocą mojej zemsty. A po drugie, musisz coś zrobić z tym złotowłosym przybłędą, nędznym kochankiem Kościotrupki, bo dopóki przebywa w Sikri, twój ojciec może w swoim szaleństwie dać mu to, co się słusznie należy tylko tobie.

Po wydarzeniach nad Anup Talao cesarz zrezygnował z pomysłu wyniesienia Niccola Vespucciego do rangi farzanda. W pełni przekonany o słuszności swojej wersji historii cudzoziemca – i nieco nią zniesmaczony – doszedł do wniosku, że takiego dziecka, zrodzonego z niemoralnego związku, nie można uznać za członka rodziny królewskiej. Pomimo oczywistej niewinności samego Vespucciego w tej sprawie, a wręcz jego niewiedzy na temat własnych korzeni, i bez względu na to, jak wielkim urokiem i talentem był obdarzony, to jedno słowo, kazirodztwo, stawiało go poza nawiasem. Oczywiście dla osoby tak zdolnej jak on pracy w Sikri nie mogło zabraknąć, gdyby tylko zechciał ją podjąć, i cesarz wydał instrukcje, żeby znaleziono mu i zaproponowano jakieś zatrudnienie, ich zażyłość musiała się jednak skończyć. Jak gdyby dla potwierdzenia słuszności tych decyzji wody Anup Talao odzyskały dawny spokój. Niccolò został powiadomiony przez Umara Ajjara, że ma zezwolenie na pozostanie w stolicy, musi jednak natychmiast zaprzestać korzystania z przydomku „Mogor dell’Amore”. Łatwość dostępu do osoby cesarza, którą się dotąd cieszył, także, powinien zrozumieć, należała już do przeszłości.

– Od dzisiaj – zakomunikował Ajjar – będziesz traktowany jak zwykły obywatel.

Mściwości książąt nie ma końca. Nawet tak surowe popadnięcie w niełaskę jak w przypadku Vespucciego nie zadowoliło Manbai.

– Jeśli myśli cesarza tak gładko przeskakują od czułości do odrzucenia – rozumowała – mogą równie szybko przeskoczyć w odwrotnym kierunku.

Dopóki cudzoziemiec pozostawał w stolicy, sukcesji księcia Salima nie można było być pewnym. Lecz ku jej wielkiemu zdenerwowaniu następca tronu nie podjął kroków przeciwko swemu przegranemu rywalowi, który nie przyjął urzędniczej posady zaproponowanej mu przez wysłanników Akbara i pozostał w Domu Skandy z Kościotrupką i Materacją, gdzie dbał o przyjemność gości tego przybytku. Manbai nie kryła pogardy.

– Skoro mogłeś bez żadnych skrupułów zabić tak wielkiego męża, jakim był Abul Fazl, co cię powstrzymuje przed rozprawieniem się z tym stręczycielem? – pytała.

Salim jednakowoż obawiał się niezadowolenia ojca i powstrzymywał się. Potem Manbai dała mu syna, księcia Khusru, i sytuacja się zmieniła.

– Teraz musisz zabezpieczyć nie tylko własną przyszłość, ale i przyszłość swego następcy – przekonywała go Manbai i tym razem Salim nie miał dla niej wymijającej odpowiedzi.

Zmarł też Tansen. Ucichła muzyka życia.

Cesarz zabrał ciało przyjaciela do jego rodzinnego miasta Gwalior, pochował go przy grobowcu jego mistrza, fakira szejka Mohammeda Ghausa, i zrozpaczony wrócił do Sikri. Jedno po drugim gasły jasne światła jego życia. Może skrzywdził Mogoła Miłości, dumał podczas podróży powrotnej, i śmierć Tansena była dla niego karą. Człowiek nie jest odpowiedzialny za czyny swych przodków. Ponadto Vespucci potwierdził lojalność wobec cesarza, nie zgadzając się na wyjazd. Nie był więc tylko podróżującym oportunistą. Przyjechał na dobre. Minęły ponad dwa lata. Może czas go zrehabilitować. Gdy królewska procesja minęła Hiran Minar i ruszyła pod górę ku kompleksowi pałacowemu, podjął decyzję i pchnął gońca do Domu Skandy z poleceniem, żeby cudzoziemiec stawił się rano na dziedzińcu do gry w paćisi.

Manbai utrzymywała sieć informatorów w każdej dzielnicy na wypadek takiej właśnie ewentualności i w ciągu godziny od wizyty gońca w Domu Skandy żona następcy tronu dowiedziała się, że wiatr zawiał z innej strony. Natychmiast udała się do męża i zbeształa go jak matka nieposłuszne dziecię.

– Tej nocy – powiedziała – musisz pokazać, że jesteś mężczyzną.

Mściwości książąt nie ma końca.

* * *

O północy cesarz siedział cicho na szczycie Pańć Mahal i wspominał słynną noc, kiedy Tansen zaśpiewał w Domu Skandy ragę dipak i zapalił nie tylko lampy tłuszczowe, lecz także siebie. W chwili, kiedy owo wspomnienie zajmowało jego myśli, na skraju wody daleko pod nim rozbłysnął czerwony kwiat ognia i po chwili dezorientacji cesarz uzmysłowił sobie, że to jakiś budynek pali się w ciemności. Kiedy niedługo potem doniesiono mu, że doszczętnie spłonął Dom Skandy, na chwilę ogarnęła go trwoga, przyszło mu bowiem do głowy, że płomień z jego wspomnień w jakiś sposób doprowadził do innego, groźniejszego pożaru. Myśl o tym, że Niccolò Vespucci mógł zginąć, przepełniła go smutkiem. Kiedy jednak przeszukano dymiące zgliszcza, nie odnaleziono śladu po ciele cudzoziemca. Wśród zwęglonych ruin nie znaleziono też zwłok Kościotrupki ani Materacji; co więcej, wszystkie damy z tego przybytku zdołały zbiec, ich klienci również. Manbai nie była jedyną osobą w Fatehpur Sikri, która zapobiegawczo przykładała ucho do ziemi. Kościotrupka zbyt długo żyła w lęku przed swą dawną panią.

Usłyszawszy o zniknięciu cudzoziemca, o jego zagadkowej dematerializacji z płonącego domu, co sprawiło, że wielu mieszkańców stolicy uznawało go teraz za czarownika, cesarz obawiał się najgorszego.

– Niebawem się przekonamy – zastanawiał się – czy coś wyniknie z całej tej gadaniny o klątwach.

Dzień po pożarze znaleziono płaskodenną łódź do transportowania lodu, Gundźaiś, zatopioną na drugim brzegu jeziora, z wielką dziurą wyrąbaną zajadle toporem. Niccolò Vespucci, Mogoł Miłości, odszedł na dobre, umknąwszy łodzią, a nie dzięki czarom, i zabrał ze sobą obie panie. Z Kaszmiru sprowadzono kolejną partię lodu i nie było łodzi, którą można by przetransportować ją jeziorem do Sikri. Trzeba było wykorzystać do tego celu bardziej luksusowe statki pasażerskie – Asaiś i Araiś, a nawet lekką Farmaiś załadowano blokami lodu aż do linii wodnej.

„Wymierza nam karę za pomocą wody – pomyślał cesarz. – Teraz, kiedy odszedł, sprawi, że będziemy spragnieni jego obecności”.

Kiedy przybył książę Salim wskutek nalegań Manbai, żeby oskarżyć zbiegłe trio o podpalenie własnego domu, cesarz dostrzegł poczucie winy bijące z twarzy syna jak światło latarni morskiej, nic jednak nie powiedział. Co się stało, to się nie odstanie. Wydał rozkazy, żeby nie zatrzymywano cudzoziemca i jego kobiet. Nie zamierzał ich ścigać i sprowadzać przed swoje oblicze, by odpowiedzieli za zatopienie łodzi. Niech odjadą. Życzył im dobrze. Mężczyźnie w płaszczu z wielobarwnych skórzanych rombów, kobiecie cienkiej jak nóż i drugiej jak odbijająca się piłka. Jeśli świat jest sprawiedliwy, znajdzie się spokojny zakątek nawet dla tak osobliwej trójki jak oni. Historia Vespucciego dobiegła końca. Przeszedł na niezapisaną kartę po ostatniej stronie, poza iluminowaną bordiurę istniejącego świata, i wkroczył do wszechświata zmarłych za życia, tych nieszczęśników, których żywot się kończy, zanim przestaną oddychać. Cesarz nad jeziorem życzył Mogołowi Miłości łagodnego życia po życiu i bezbolesnego końca; odwrócił się.

Niejasna natura tego, co się wydarzyło, irytowała Manbai i na próżno domagała się krwi.

– Poślij za nimi ludzi, żeby go zabili! – krzyczała na męża, on jednak uciszył ją i po raz pierwszy w swym marnym życiu zdradził, na jak wielkiego zapowiada się władcę. Wydarzenia ostatnich dni głęboko nim poruszyły i coś nowego zaczęło się w nim budzić, coś, co pozwoli mu zostawić za sobą nadąsaną młodość i zamienić się w człowieka wielkiego formatu.

– Skończyłem z zabijaniem – oświadczył. – Od tej pory czynem wspanialszym od zniszczenia życia będzie dla mnie jego ocalenie. Już nigdy nie proś mnie, bym wyrządził komuś taką krzywdę.

Ta zmiana w następcy tronu zaszła jednak zbyt późno. Zagłada Fatehpur Sikri już się rozpoczęła. Następnego dnia wczesnym rankiem do sypialni cesarza doleciały odgłosy paniki, a kiedy kazał się znieść ze wzgórza, mijając wielkie poruszenie przy wodociągu i jeszcze głośniejszą kakofonię w karawanseraju i wokół niego, zauważył, że coś się dzieje z jeziorem. Powoli, z każdą mijającą chwilą, poziom wody obniżał się – woda cofała się w tempie spacerującego człowieka. Posłał po głównych inżynierów w mieście, nie potrafili wszak wyjaśnić tego zjawiska.

– Jezioro nas opuszcza! – krzyczeli ludzie, to samo złociste, życiodajne jezioro, które kiedyś podróżny nadjeżdżający o zachodzie słońca wziął za zbiornik płynnego złota.

Bez jeziora bloki lodu z Kaszmiru nie zapewnią mieszkańcom pałacu świeżej wody pitnej. Bez jeziora mieszkańcy miasta, którzy nie mogą sobie pozwolić na kaszmirski lód, nie będą mieć nic do picia, zabraknie wody do gotowania i mycia, a ich dzieci szybko pomrą. Dzienny upał nasilał się. Bez jeziora miasto było wyschniętą i pomarszczoną łupiną. Woda cały czas ustępowała. Śmierć jeziora oznaczała też śmierć Sikri.

Bez wody jesteśmy niczym. Nawet cesarz bez dostępu do wody zamieni się w proch. Woda jest prawdziwą monarchinią, a my wszyscy – jej niewolnikami.

– Ewakuować miasto – rozkazał cesarz Akbar.

* * *

Do końca swych dni cesarz żył w przekonaniu, że niewyjaśnione zniknięcie jeziora w Fatehpur Sikri było sprawką cudzoziemca, którego tak niesprawiedliwie odtrącił, którego nie chciał z powrotem przygarnąć, a kiedy zmienił zdanie, było już za późno. Mogoł Miłości zwalczył ogień wodą i zwyciężył. Była to najbardziej druzgocąca porażka Akbara; cios nie był jednak śmiertelny. Mogołowie byli już kiedyś nomadami, mogli więc stać się nimi na nowo. Namiotowa armia już się zbierała, ci artyści składanych domów, w liczbie dwóch i pół tysiąca, a z nimi wielbłądy i słonie, gotowi pomaszerować, dokąd rozkaże, i wznieść pawilony z materiału, gdzie tylko postanowi się zatrzymać. Jego cesarstwo było zbyt ogromne, jego kieszenie zbyt głębokie, armia zbyt silna, by poradził sobie z nim jeden cios, nawet cios tak potężny jak ten. W pobliskiej Agrze wznosiły się pałace i fort. W Lahaurze również. Bogactwa Mogołów były nieprzebrane. Musiał opuścić Sikri, musiał opuścić swe ukochane czerwone miasto z cienia i dymu i stanąć samotnie w miejscu, które tak nagle wyschło, by na wieki być symbolem nietrwałości wszystkiego, nagłości, z jaką zmiana może spaść nawet na najpotężniejsze z narodów i największych z ludzi. A jednak miał przeżyć. Na tym polegało bycie władcą, żeby umieć się unosić na falach metamorfoz. A ponieważ władca jest tylko sumą swych poddanych, człowiekiem wyniesionym do niemal boskiej rangi, zatem na tym też polegało bycie człowiekiem. Unosić się na falach metamorfoz i żyć dalej. Dwór miał się przenieść, a razem z nim służba i wielu notabli, lecz dla biedaków nie było miasta w ostatniej karawanie opuszczającej karawanseraj. Dla biedaków było to, co zawsze, czyli nic. Mieli rozproszyć się po bezmiarze Hindustanu, a własne przetrwanie było ich prywatną sprawą. A jednak nie buntują się i nie mordują nas, myślał cesarz. Akceptują swój marny los. Jak to możliwe? Jak? Widzą, że ich porzucamy, a jednak wciąż nam służą. To też jest tajemnica.

Dwa dni trwały przygotowania do tej wielkiej migracji. Wody wystarczyło na dwa dni. Po tym czasie jezioro się opróżniło, zostało tylko błotniste zagłębienie tam, gdzie kiedyś lśniła słodka woda. Za kolejne dwa dni nawet błoto miało zaschnąć i zamienić się w skorupę. Trzeciego dnia rodzina królewska z dworzanami ruszyła drogą do Agry, cesarz siedząc prosto na swym wierzchowcu, królowe olśniewające w palankinach. Za królewską procesją podążali notable, a za nimi olbrzymia kawalkada osób na ich utrzymaniu. Kolumnę zamykały wozy zaprzężone w woły, na które rzemieślnicy załadowali swoje towary. Rzeźnicy, piekarze, kamieniarze, prostytutki. Dla takich ludzi zawsze znajdzie się miejsce. Umiejętności można przetransportować. Ziemi się nie da. Chłopi, jakby linami przywiązani do pól, które były wysuszone i umierały, patrzyli na przejazd tej wielkiej procesji. Po czym, postanowiwszy chyba przeżyć jedną noc przyjemności przed niedolą reszty życia, porzucone masy wspięły się na wzgórze do pałaców. Tej nocy i tylko tej nocy zwykli ludzie mogli grać w paćisi z żywymi figurami na królewskim dziedzińcu i siąść jak król na wierzchołku kamiennego drzewa w Sali Audiencji Prywatnych. Tej nocy wieśniak mógł spocząć na najwyższym piętrze Pańć Mahal i być monarchą wszystkich, których oglądał z góry. Tej nocy, gdyby chcieli, mogli się przespać w komnatach królów.

Jutro jednak będą musieli wymyślić sposób na przeżycie.

* * *

Ktoś z królewskiej świty nie wyjechał z Fatehpur Sikri. Po pożarze w Domu Skandy Manbai popadła w stan umysłowego rozchwiania, najpierw wrzaskami i krzykiem domagała się krwi, a potem, kiedy książę Salim ją zganił, ogarnęła ją głęboka melancholia i głośne żale raptownie umilkły. Gdy umierało Sikri, jej życie także się kończyło. W zamęcie tamtych ostatnich dni, być może dręczona poczuciem winy, odpowiedzialności za śmierć stolicy mogolskiego imperium, wykorzystała chwilę samotności i w zacisznym zakątku swego pałacu, kiedy w pobliżu nie widziała służących, najadła się opium i skonała. Ostatnim uczynkiem księcia Salima, nim dołączył do pogrążonego w żalu ojca na czele wielkiego exodusu, było pochowanie ukochanej małżonki. W ten oto sposób długa historia wzajemnej wrogości Manbai i Kościotrupki znalazła swój tragiczny finał.

I gdy Akbar mijał krater wypełniony kiedyś życiodajnym jeziorem, zrozumiał naturę klątwy, którą na niego rzucono. Przeklęto nie teraźniejszość, przeklęto przyszłość. W teraźniejszości był niezwyciężony. Gdyby zechciał, mógł wybudować dziesięć nowych Sikri. Lecz kiedy go zabraknie, wszystko, co wymyślił, wszystko, co z takim trudem stworzył, jego filozofia i styl życia, wszystko to wyparuje jak woda. Przyszłość nie będzie taka, jaką sobie wymarzył, będzie suchym, nieprzyjaznym miejscem, w którym trudne będzie przetrwanie, ludzie będą nienawidzić sąsiadów, niszczyć ich miejsca kultu i znowu wzajemnie się zabijać w ferworze rozgorzałego na nowo konfliktu, któremu raz na zawsze usiłował położyć kres, konfliktu o Boga. W przyszłości będzie rządzić nie cywilizacja, ale okrucieństwo.

„Jeśli takiej chciałeś udzielić mi lekcji, Mogole Miłości – zwrócił się w myślach do nieobecnego cudzoziemca – tytuł, który sobie nadałeś, jest niewłaściwy, bo w tej wersji świata nie będzie miejsca na miłość”.

Tej nocy w brokatowym namiocie przyszła jednak do niego zaginiona księżniczka, Qara Köz, o urodzie jaśniejącej jak płomień. Nie była to ostrzyżona postać w męskim typie, w jaką się przeobraziła, żeby uciec z Florencji, lecz zaginiona księżniczka w pełnym blasku młodości, ta sama istota o nieodpartym uroku, która urzekła perskiego szacha Ismaila i Argalię Turka, florenckiego janczara, Mistrza Czarodziejskiej Kopii. Tamtej nocy, gdy Akbar opuścił Sikri, przemówiła do niego po raz pierwszy. W pewnej sprawie – rzekła – mylicie się.

Była bezpłodna. Była kochanką szacha, kochanką wielkiego wojownika i ani jednemu, ani drugiemu nie dała potomstwa. Zatem nie urodziła córeczki w nowym świecie. Nie miała dzieci.

Kim więc była matka cudzoziemca, spytał zdumiony cesarz. Na ścianach brokatowego namiotu światło świec zamigotało w lusterkach i te refleksy zatańczyły w jego oczach. Miałam Zwierciadło, rzekła zaginiona księżniczka. Była do mnie podobna jak moje odbicie w wodzie, jak echo mojego głosu. Wszystkim się dzieliłyśmy, także naszymi mężczyznami. Mogła jednak być kimś, kim ja nigdy nie mogłam się stać. Ja byłam księżniczką, ona zaś została matką.

Reszta w dużej mierze wyglądała tak, jak sobie wyobraziliście, powiedziała Qara Köz. Córka Zwierciadła była zwierciadłem swej matki i kobiety, której zwierciadłem była Zwierciadło. I przychodziła śmierć, tak. Kobieta, która stoi teraz przed wami, którą wskrzesiliście, odeszła pierwsza. Później Zwierciadło wychowywała córkę, każąc jej wierzyć, że jest tym, kim nie była, kobietą, której matka dziewczynki kiedyś stanowiła lustrzane odbicie i którą kochała. Zatarcie się granicy między pokoleniami, utrata słów „ojciec” i „córka”, zastąpienie ich innymi, kazirodczymi słowami. I rzecz, którą, jak sobie wyobraziliście, robił jej ojciec, to też było. Ojciec, który został jej mężem. Popełniona została zbrodnia przeciwko naturze, ale nie przeze mnie, i to nie moje dziecko zostało w ten sposób zhańbione. Zrodzona z grzechu umarła młodo, nie wiedząc, kim jest. Angelika, Angelika, tak. Tak miała na imię. Przed śmiercią wysłała syna, by was odnalazł i poprosił o coś, co mu się nie należało. Winowajcy milczeli przy jej łożu śmierci, kiedy jednak Zwierciadło i jej pan stanęli przed Bogiem, wszystkie ich uczynki zostały ujawnione.

Prawda jest więc taka. Niccolò Vespucci, którego wychowano w przekonaniu, że urodziła go księżniczka, był dzieckiem dziecka Zwierciadła. Ani on, ani jego matka nie byli winni oszustwa. Sami zostali oszukani.

Cesarz zamilkł i rozmyślał o niesprawiedliwości, którą wyrządził, za co karą była zagłada jego stolicy. Przekleństwo niewinnego dotknęło winnego. Spokorniały pochylił głowę. Zaginiona księżniczka, Qara Köz, Czarnooka, usiadła u jego stóp i delikatnie dotknęła jego ręki. Noc umknęła już. Zaczynał się nowy dzień. Przeszłość nie miała znaczenia. Istniała tylko teraźniejszość, i jej oczy. Pod ich przemożnym czarodziejskim wpływem pokolenia zacierały się, zlewały, rozpływały. Dla niego jednak była zakazana. Nie, nie, niemożliwe. Czyż mogło być zbrodnią przeciwko naturze to, co czuł? Kto by śmiał zabraniać cesarzowi tego, na co cesarz sobie pozwolił? Był arbitrem prawa, wcieleniem prawa, a w jego sercu nie było zbrodni.

Wskrzesił ją z martwych i obdarzył wolnością żywych, uwolnił ją, by wybrała i została wybrana, a ona wybrała jego. Jak gdyby życie było rzeką, a mężczyźni kamieniami, przeprawiła się przez płynne lata i wróciła, by zapanować nad jego snami, uzurpując sobie miejsce innej kobiety w jego khajal, w jego boskiej, wszechmocnej fantazji. Może nie był już panem siebie. A jeśli się nią znudzi?... Nie, nigdy się nią nie znudzi... Ale czy da się ją odprawić czy sama tylko będzie mogła zdecydować o swym odejściu?

– Wreszcie przybyłam do domu – powiedziała mu. – Pozwoliliście mi wrócić, jestem więc, u kresu mej podróży. A teraz, Schronienie Świata, jestem twoja.

Do czasu, aż być przestaniesz, pomyślał Powszechny Władca. Do czasu, moje ukochanie, aż przestaniesz.

Bibliografia

KSIĄŻKI

Ady, Cecilia M., Lorenzo de’ Medici and Renaissance Italy. The English University Press Ltd, London 1960.

Alberti, Leon Battista, The Family in Renaissance Florence. University of South Carolina Press, Columbia 1969.

Anglo, Sydney, The Damned Art: Essays in the Literature of Witchcraft. Routledge & Kegan Paul, Boston 1977.

Ariosto, Ludovico, Orland szalony, przekład Piotr Kochanowski. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Wrocław 1965.

Birbari, Elizabeth, Dress in Italian Painting 1460-1500. John Murray, London 1975.

Boiardo, Matteo, Orlando Innamorato. Parlor Press, West Lafayette 2004.

Bondanella, Peter, red., przekład Mark Musa, The Portable Machiavelli. Penguin, New York 1979.

Brand, Michael, and Lowry, Glenn, red., Fatehpur-Sikri. Marg Publications, Bombay 1987.

Brebner, John Bartlet, The Explorers of North America: 1492-1806. A. & C. Black, London 1933.

Brown, Judith and Davis, Robert, Gender and Society in Renaissance Italy. Longman, London, New York 1998.

Brucker, Gene, red., The Society of Renaissance Florence: A Documentary Study. University of Toronto Press, Toronto 2001.

-, Sorcery in Early Renaissance Florence. „Studies in the Renaissance”, Vol. 10 (1963), str. 7-24.

-, Renaissance Florence. University of California Press, Berkeley 1969.

-, Giovanni and Lusanna: Love and Marriage in Renaissance Florence. University of California Press, Berkeley 1986.

Burckhardt, Jacob, Kultura Odrodzenia we Włoszech, przekład Maria Kreczowska. PIW, Warszawa 1991.

Burke, Peter, Kultura i społeczeństwo w renesansowych Włoszech, przekład Wojciech Kwiryn Siewierski. PIW, Warszawa 1991.

-, The Renaissance. Barnes & Noble, New York 1967.

Burton, Sir Richard, The Illustrated Kama Sutra. Hamlyn Publishing Group, Middlesex 1987.

Calvino, Italo, przekład George Martin, Italian Folktales. Harcourt Brace Jovanovich, New York 1980.

Camporesi, Piero, The Magic Harvest: Food, Folklore and Society. Polity Press, Cambridge 1993.

Cassirer, Ernest, red., The Renaissance Philosophy of Man. The University of Chicago Press, Chicago 1948.

Castiglione, Baldesar, przekład George Bull, The Book of the Courtier. Penguin, New York 1967.

Cohen, Elizabeth S. and Cohen, Thomas V., Daily Life in Renaissance Italy. The Greenwood Press, Westport 2001.

Collier-Frick, Carole, Dressing Renaissance Florence. Johns Hopkins University Press, Baltimore 2002.

Creasy, Sir Edward S., History of the Ottoman Turks from the Beginning of Their Empire to the Present Time. UMI, Out-of-Print Books on Demand, Ann Arbor 1991.

Curton, Philip D., Cross-Cultural Trade in World History. Cambridge University Press, New York 1984.

Dale, Stephen Frederic, Indian Merchants and Eurasian Trade, 1600-1750. Cambridge University Press, New York 1994.

Dalu, Jones, red., A Mirror of Princes: The Mughals and the Medici. Marg Publications, Bombay 1987.

Dash, Mike, Tulipomania. Random House, New York 2001.

de Grazia, Sebastian, Machiavelli in Hell. Harvester Wheatsheaf, Hertfordshire 1989.

Dempsey, C, The Portrait of Love: Botticelli’s Primavera and Humanist Culture at the Time of Lorenzo the Magnificent. Princeton University Press, Princeton 1992.

Dubreton-Lucas, J., Daily Life in Florence in the Time of the Medici. The Macmillan Company, New York 1961.

Eraly, Abraham, Emperors of the Peacock Throne: The Age of the Great Mughals. Penguin Books India, New Delhi 2000.

Fernandez-Armesto, Felipe, Amerigo: The Man Who Gave His Name to America. Random House, New York 2007.

Findly, Ellison B., The Capture of Maryam-uz-Zamani’s ship: Mughal women and European traders. „Journal of the American Oriental Society”, Vol. 108, No. 2 (kwiecień 1988).

Finkel, Caroline, Osman’s Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923. John Murray, London 2005.

Gallucci, Mary M., „Occult” Power: The Politics of Witchcraft and Superstition in Renaissance Florence. „Italica” Vol. 80 (wiosna 2003), str. 1-21.

Gascoigne, Bamber, The Great Mughals: India’s Most Flamboyant Rulers. Constable & Robinson, London 2002.

Goodwin, Godfrey, The Janissaries. Saqi Books, London 1997.

Goswamy, B.N. and Smith, Caron, Domains of Wonder: Selected Masterworks of Indian Painting. San Diego Museum of Art, San Diego 2005.

Grimassi, Raven, Italian Witchcraft: The Old Religion of Southern Europe. Llewellyn Publications, Woodbury 2006.

Gupta, Ashin Das and Pearson, M.N., red., India and the Indian Ocean, 1500-1800. Oxford University Press, Calcutta 1987.

Hale, J.R., Florence and the Medici: The Pattern of Control. Thames & Hudson, London 1977.

Horniker, Arthur Leon, The Corps of the Janizaries, „Military Affairs”, Vol. 8, No. 3 (jesień 1944), str. 177-204.

Imber, Colin, The Ottoman Empire, 1300-1650: Structure of Power. Palgrave Macmillan, New York 2002.

King, M., Women of the Renaissance. University of Chicago Press, Chicago 1991.

Klapisch-Zuber, Christine, Women, Family and Ritual in Renaissance Italy. University of Chicago Press, Chicago 1985.

Kristeller, Paul Oskar, Renaissance Concepts of Man and Other Essays. Harper & Row Publishers, New York 1973.

Lal, Ruby, Domesticity and Power in the Early Mughal World. Cambridge University Press, New York 2005.

Landucci, L.A., Florentine Diary from 1450 to 1516. Arno Press, New York 1969.

Lawner, Lynne, Lives of the Courtesans: Portraits of the Renaissance. Rizzoli, New York 1987.

Lorenzi, Lorenzo, przekład Ursula Creagh, Witches: Exploring the Iconography of the Sorceress and Enchantress. Centro Di, Firenze 2005.

Machiavelli, Niccolo, Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem Rzymu Liwiusza, przekład Krzysztof Żaboklicki. PIW, Warszawa 1972.

Manucci, Niccolao, przeklad William Irvine, Mogul India 1653-1708 or Storia do Mogor, Vols. I & II. Low Price Publications, New Delhi 1996.

Manucci, Niccolao, przeklad William Irvine, Mogul India 1653-1708 or Storia do Mogor, Vols. III & IV. Low Price Publications, New Delhi 1996.

Masson, Georgina, Courtesans of the Italian Renaissance. St Martin’s Press, New York 1976.

McAlister, Lyle N., Spain and Portugal in the New World: 1492-1700. University of Minnesota, Minneapolis 1984.

Mee, Charles L., Daily Life in Renaissance Italy. American Heritage Publishing Co. Inc., New York 1975.

Morgan, David, Medieval Persia, 1040-1797. Pearson Education Ltd, Essex 1988.

Mukhia, Harbans, The Mughals of India. Blackwell Publishing, Maiden 2004.

Nath, R., Private Life of the Mughals of India: 1526-1803. Rupa & Co., New Delhi 2005.

Origo, Iris, The Domestic Enemy: Eastern Slaves in Tuscany in the 14^th and 15’^h Centuries. „Speculum” 30 (1955), str. 321-366.

Pallis, Alexander, In the Days of the Janissaries. Hutchinson & Co., London 1951.

Penrose, Boies, Travel and Discovery in the Renaissance 1420-1620. Harvard University Press, Cambridge 1952.

Pottinger, George, The Court of the Medici. Croom Helm Ltd, London 1978.

Raman, Rajee, Ashoka the Great and Other Stories. Vadapalani Press, Vadapalani (data wydania nieznana).

Rizvi, Saiyid Athar Abbas and Flynn, Vincent John Adams, Fathpur-Sikri. Taraporevala Sons & Co., Mumbai 1975.

Rogers, Mary and Tinagli, Paolo, Women in Italy, 1350-1650: Ideals and Reality. Manchester University Press, Manchester 2005.

Rosenberg, Louis Conrad, The Davanzati Palace, Florence, Italy. A Restored Palace of the Fourteenth Century. The Architectural Book Publishing Company, New York 1922.

Ruggiero, Guido, Binding Passions: Tales of Magic, Marriage, and Power at the End of the Renaissance. Oxford University Press, New York 1993.

Sachs, Hannelore, The Renaissance Woman – zob. rozdział: Women Slaves, Beggars, Witches, Courtesans, Concubines, str. 49-53. McGraw-Hill, New York 1971.

Savory, Roger, Iran Under the Safavids. Cambridge University Press, New York 1980.

Seed, Patricia, Ceremonies of Possession in Europe’s Conquest of the New World: 1492-1640. Cambridge University Press, New York 1995.

Sen, Amartya, The Argumentative Indian: Writings on Indian History, Culture and Identity. Farrar, Straus & Giroux, New York 2005.

Seyller, John, The Adventures of Hamza: Painting and Storytelling in Mughal India. Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institute, Washington 2002.

Sharma, Shashi S., Caliphs and Sultans: Religious Ideology and Political Praxis. Rupa & Co., New Delhi 2004.

Symcox, Geoffrey, red., Italian Reports on America: 1493-1522. Brepols, Turnhout 2001.

Thackston, Wheeler M., red., przekład, The Baburnama: Memoirs of Babar, Prince and Emperor. Oxford University Press, New York 1996.

Thackston, Wheeler M., red., przekład, The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Oxford University Press, New York 1999.

Treharne, R.F. and Fullard H., red., Muir’s Historical Atlas: Medieval and Modern. X wyd., Barnes & Noble Inc., New York 1964.

Trexler, R., Public Life in Renaissance Florence. Academic Press, New York 1980.

Trexler, Richard, Dependence and Context in Renaissance Florence – zob. rozdział: Florentine Prostitution in the Fifteenth Century: Patrons and Clients. Medieval and Renaissance Texts and Studies, Binghamton 1994.

Turnball, Stephen, Essential Histories: The Ottoman Empire, 1326-1699. Routledge, Oxford 2003.

Viroli, Maurizio, Uśmiech Machiavellego: biografia, przekład Krzysztof Żaboklicki. WAB, Warszawa 2006.

Weinstein, D., Savonarola and Florence: Prophecy and Patriotism in the Renaissance. Princeton University Press, Princeton 1970.

Welch, Evelyn, Shopping in the Renaissance: Consumer Cultures in Italy, 1400-1600. Yale University Press, New Haven 2005.

STRONY WWW

al-Fazl ibn Mubarak, Abu, przekład H. Beveridge, Akbar-namah (The Book of Akbar). Packard Humanities Institute: Persian Literature in Translation. W Internecie: http://persian.packhum.org/persian

al-Fazl ibn Mubarak, Abu, przekład H. Blockhmann i płk. H.S. Jarrett. Ain-i-Akbari (Akbar’s Regulations). Packard Humanities Institute: Persian Literature in Translation. W Internecie: http://persian.packhum.org/persian

Bada’uni, Abd al-Qadir, przekład Haig, W., Ranking, G., Lowe, W., Muntakhab ut-tawarikh, Packard Humanities Institute: Persian Literature in Translation. W Internecie: http://persian.packhum.org/persian

Brehier, Louis, The Catholic Encyclopedia, Vol. V – zob. hasło: „Andrea Doria”. Robert Appleton Company, New York 1909. W Internecie: www.newadvent. org/cathen/05134b.htm

Cross, Suzanne, Feminae Romanea: The Women of Ancient Rome. 2001-2006. W Internecie: web.mac.com/heraklia/Dominae/imperial_women/index.html

Encyclopaedia Britannica, 2007 – zob. hasło: „Doria, Andrea”. W Internecie: Encyclopaedia Britannica Online, 31 października 2007: http://www.britannica. com/eb/article-9030969

Gardens of the Mughal Empire – zob. str.: Silver, Brian Q. Introduction to the Music of the Mughal Court. Smithsonian Productions. W Internecie: www. mughalgardens.org/html/music01.html

Von Garbe, Richard, przekład Lydia G. Robinson, Akbar, Emperor of India. Project Gutenberg eBook, 23 listopada 2004. W Internecie: www.gutenberg.org

OD AUTORA

Nie jest to pełna lista prac, które czytałem. Jeśli nieumyślnie pominąłem jakieś źródło, z którego materiały wykorzystano w tekście, przepraszam. Wszelkie przeoczenia tego typu zostaną uzupełnione w przyszłych wydaniach, jeśli zostanę o nich powiadomiony.

Podziękowania

Chcę podziękować Vanessie Manko za pomoc w ułożeniu bibliografii, a także za jej bezcenne wsparcie w wyszukiwaniu materiałów do tej powieści, co po części umożliwiło Towarzystwo Hertoga Hunter College w Nowym Jorku. Jestem także wdzięczny redaktorom Willowi Murphy’emu, Danowi Franklinowi i Ivanowi Nabokovowi; Emory University; oraz Stefanowi Carboniemu, Frances Coady, Navinie Haidar, Rebecce Kumar, Suketu Mehcie, Harbansowi Mukhii oraz Elizabeth West. Również Ianowi McEwanowi, z którym, wiele lat temu, zaimprowizowaliśmy piosenkę pod tytułem Moja słodka Polenta.

Słownik

Abdus Samad – jeden z malarzy perskich, który był dworskim malarzem Humajuna i Akbara. Przyczynił się do rozwoju szkoły miniatury indyjskiej.

Adham [Khan] – patrz: Akbar.

afim – w urdu/hindi: opium

Akbar, Dźalaluddin Muhammad (1542-1605) – najpotężniejszy władca dynastii Mogołów, jak również w historii subkontynentu indyjskiego (opanował niemal całe Indie bez południowego Dekanu). W pamięci hinduskich poddanych zachował się jako władca tolerancyjny i wyrozumiały (promował tolerancję religijną, zlikwidował podatek od pielgrzymek hinduistycznych i dżizję – podatek od bycia niemuzułmaninem w państwie muzułmańskim). Pierwszy cesarz mogolski, który urodził się w Indiach i traktował je jako swoją ojczyznę.

Jego urodziny i pierwsze lata życia upłynęły w smutnych i niebezpiecznych okolicznościach ucieczki i ukrywania się jego ojca Humajuna i matki Hamidy Bano Begam (patrz: Humajun). W wieku 13 lat odziedziczył tron, ale przez pierwsze lata faktyczną władzę sprawował jego opiekun – generał Bajram Khan. Spod wpływu Bajrama Khana młodego władcę, niecierpliwie czekającego na okazję zarządzania imperium, uwolniły Maham Anaga (jego główna mamka, która sama miała polityczne ambicje) i matka Akbara. W 1561 r. Akbar wysłał przyrodniego brata – Adham Khana, syna Maham Anagi, na podbój Malwy; po zwycięstwie musiał upominać się o należną część łupów, co zaważyło na jego stosunkach z mamką. Kiedy Adham Khan zamordował zaufanego współpracownika Akbara i wkroczył siłą do haremu Akbara, cesarz ukarał go karą śmierci – został zrzucony z balkonu pałacu, Maham Anaga zaś zmarła z żalu niedługo potem.

Przez całe panowanie Akbar intensywnie przyłączał nowe terytoria i prowadził kampanie konsolidujące cesarstwo. W latach 1567-1568 prowadził wojnę przeciw władcy Mewaru – Udajowi Singhowi, który schronił się w górach Arawali, zostawiając swoją siedzibę, twierdzę Ćittorgarh, na długotrwałe oblężenie. Radźputowie walczyli dzielnie, mimo to szala zwycięstwa przechyliła się na stronę cesarza. Radźputowie, przekonawszy się o przegranej, zgodnie z surowym kodeksem honoru dokonali dźauharu (zbiorowego spalenia kobiet, dzieci i starców) i walcząc zajadle, wystąpili do bohaterskiej śmierci na polu bitwy. Akbar zdecydował się na dokonanie krwawej masakry wszystkich, którzy schronili się w forcie; mówi się o 30 tysiącach zamordowanych.

Akbar starał się również o zdobywanie sojuszy między innymi poprzez zawieranie małżeństw. Kilka jego żon pochodziło spośród radźpuckich księżniczek, jego bliscy współpracownicy byli Radźputami.

W 1572 r. Akbar wyruszył na podbój Gudźaratu, którego dokonał bez oporu władcy Muzaffara Szacha, ale w trzy miesiące później Mirzowie znów zaatakowali, więc zabił ich przywódcę i zgodnie ze starym zwyczajem mogolskim ku przestrodze na polu bitwy wzniósł wieżę z obciętych głów wrogów. Zwalczył rebelie w Bengalu i Biharze. W 1595 r. cesarz rozkazał młodszemu synowi wyruszyć na podbój Indii Południowych. Walki w Dekanie trwały, podczas gdy Murad w 1599 r. zmarł na delirium tremens, kolejny syn – Danijal zajął jego miejsce. Danijal również był uzależniony od alkoholu i pod jego przywództwem morale armii spadało, więc sam Akbar wyruszył do Dekanu i podbił Ahmednagar.

Do powrotu z kampanii w 1601 r. zmusił cesarza bunt pierworodnego syna Salima, który zniecierpliwiony oczekiwaniem na sukcesję, zaaranżował zabicie wieloletniego powiernika Akbara Abula Fazla, co bardzo dotknęło cesarza. Salima Begam, ulubiona żona Akbara, i jego matka, Hamida Bano Begam, zaangażowały się w pojednanie syna z ojcem. Akbar mu przebaczył, Salim zaś wrócił do Allahabadu i zamiast zgodnie z rozkazem cesarza podbijać Mewar, oddawał się spożywaniu opium i wina.

Po śmierci drugiego syna Danijala w 1604 r. z powodu nadużycia alkoholu jedyną nadzieją na następcę był pierworodny syn Salim. Cesarz bał się, że spotka go podobny los, wyruszył więc do Allahabadu, ale powrócił w pośpiechu do Agry na wieść o chorobie matki Hamidy Begam, która zmarła w 1604 r. Salim został wezwany do Agry, gdzie przez jakiś czas trzymano go w zamknięciu z daleka od używek; wydawało się, że ta terapia pomogła, ale Akbar wciąż był niepewny co do losów imperium. Zastanawiał się być może nad przekazaniem władzy Khusro – pierworodnemu synowi Salima. Ostatni rok życia cesarza upłynął w niepewności, kogo wybierze na następcę. Jako wielki wielbiciel słoni (cesarz słynął z upodobania do ujeżdżania tych dzikich zwierząt w czasie rui, co było bardzo niebezpiecznie, zbierał również najlepsze słonie w czasie swoich podbojów), zorganizował nawet walkę najsilniejszych słoni Salima i Khusro. Zwierzę Salima zwyciężyło, ale doszło do kłótni i bijatyki między ich zwolennikami, co bardzo zmartwiło cesarza. W 1605 r., po trwającej około miesiąca chorobie, cesarz zmarł, wskazawszy Salima jako swego następcę.

Babar (inaczej Babur, czyli tygrys, 1483-1530) – pseudonim nadany Zahiruddinowi Muhammadowi, założycielowi indyjskiej dynastii [Wielkich] Mogołów. Babar ze strony matki był potomkiem Czyngis-chana (15 pokolenie), ze strony ojca zaś – Timura Chromego (5 pokolenie). W 1494 r. odziedziczył po ojcu niewielkie królestwo Fergana w Azji Środkowej, które utracił na rzecz krewnych. Już jako nastolatek wykazywał się walecznością w wojnach i niestrudzenie podbijał terytoria Azji Środkowej, poszukując dla siebie królestwa. Niestety nie utrzymywał zdobywanych obszarów. Kilkakrotnie podbijał i tracił Samarkandę (stolicę Timura). Wreszcie w 1504 r. skutecznie zdobył Kabul, z którego uczynił swoją siedzibę. Kolejnym sukcesem wojskowym było podbicie Kandaharu w 1522 r. Poszukując nowych terytoriów do ekspansji, zainteresował się Indiami Północnymi, do których, jak uważał, miał dziedziczne prawo wynikające z najazdu Timura na Delhi w 1398 r. Początkowo wyruszał na wyprawy łupieżcze (pierwsza w 1505 r., do 1519 odbyło się ich pięć), lecz w 1523 na prośbę o pomoc sułtanów Agry i Lahauru, wkroczył w głąb terytorium Indii, aby zwalczyć dynastię Lodich, z czasem podbił okolice i miasta Lahaur, Delhi i Agra. W 1526 r. ostatecznie pokonał wojska Lodich w bitwie pod Panipatem. W 1527 r. w bitwie pod Khanuą zwyciężył Ranę Sanghę z królestwa Mewaru. Ostatnie lata życia Babara upłynęły na walkach w Radźputanie i Biharze.

Babar przez całe życie prowadził notatki, z których w ostatnich latach stworzył Babarnama, autobiografię cenioną jako dzieło literackie i za niezwykłą wręcz szczerość zapisów. Kiedy pierworodny syn cesarza i pretendent do tronu, Humajun, ciężko zachorował, Babar miał obejść jego łoże trzykrotnie, prosząc o wyzdrowienie syna i przyjęcie jego śmiertelnej choroby na siebie. Po wyzdrowieniu syna zachorował i zmarł w 1530 r.

Badauni (1540-1615?) – ortodoksyjny muzułmanin, znalazł się na dworze Akbara w 1574 r., rywalizował z liberalnym Abul Fazlem, ulubionym powiernikiem i kronikarzem cesarza. Został wybrany przez Akbara na jednego z siedmiu imamów odmawiających modlitwy w jednym z dni tygodnia. Był również historykiem, krytykował religijną tolerancję Akbara, jako odchodzenie od islamu. Spisywał dzieje Akbara, w formie bardziej krytycznej niż panegiryczna Akbarnama Abul Fazla.

Birbal – patrz: Dziewięć Klejnotów, Akbar.

birjani – potrawa z ryżu, warzyw i mięsa, gotowanych razem z przyprawami.

bulbul – słowik, od bul bul, czyli onomatopei oddającej śpiew tego ptaka.

chan (spolszczone khan) – tytuł władców mongolskich i tureckich.

chrześcijanie na dworze Akbara – jezuici: Włoch Rudolf Acquaviva, Hiszpan Antony Monserrate i perski przechrzta Francis Henriquez przybyli na dwór Akbara na jego zaproszenie w 1580 r., z nadzieją, że uda im się namówić cesarza na zmianę wiary. Władca był bardzo zainteresowany zdobyciem wiedzy na temat chrześcijaństwa, traktował misjonarzy z wielkim szacunkiem, jeden z synów – Murad był nawet uczony przez Monserrate, nie został jednak chrześcijaninem.

Cipangu – nazwa zapisana przez Marco Polo jako chińskie określenie na Japonię.

czaugan – polo, którego Akbar był wielkim wielbicielem. Wymyślił nawet piłkę z drzewa palasi (butea frondosa, inaczej „płomień lasu”), która świeciła, pozwalając rozgrywać mecze nocą.

Ćakrawartin – z sanskrytu: ćakra – koło, wartin – obracają; w starożytnych Indiach koncepcja potężnego władcy świata, w tej metaforze: koła jego rydwanu obracają się wszędzie, a więc jego panowanie nie ma ograniczeń.

ćandal mandal – rodzaj gry w kości wymyślony przez Akbara.

Ćausa – patrz: Humajun.

Danijal – patrz: Akbar.

Daśwanth – syn nosiciela palankinów; odkryto jego wybitny talent, ponieważ malował na ścianach Fatehpur Sikri. Akbar oddał go pod opiekę swoich perskich malarzy, m.in. Abdusa Samada. Po 10 latach służby na dworze Akbara popadł w depresję i popełnił samobójstwo.

dhoti – w Indiach strój męski z pasa materiału owijanego wokół bioder.

dilruba – instrument strunowy.

Din-i-Ilahi – „religia Boga” założona przez Akbara wiara, która ograniczała się do wąskiego kręgu wtajemniczonych, głównie dworzan, opierała się na mistycyzmie i tolerancji religijnej, szczególną pozycję zajmował w niej sam Akbar. Zawołaniem jej wyznawców stało się Allahu akbar, czyli „Bóg jest wielki”, co można jednak było również zrozumieć jako „Akbar jest Bogiem”. Akbar był zapewne świadomy tej podwójnej interpretacji i zamętu, jaki wywoła ona wśród ortodoksyjnych muzułmanów w jego królestwie. Prawdopodobnie wstąpienie do wspólnoty nie wymagało zerwania z dotychczasową wiarą.

dynastia Mogołów – [inaczej: Wielkich Mogołów] dynastia wywodząca się z potomków ludów mongolskich i tureckich, władająca Indiami. Nazwa od perskiego słowa mughul określającego Mogoła. Władcy tej dynastii to w kolejności: Babar (1483-1530), Humajun (1508-1556), Akbar (1542-1605), Dźahangir (inaczej Salim, 1569-1627), Szachdźahan (1592-1666), Aurangzeb (1618-1707) i Bahadur Szach. Dominacji Mogołów na subkontynencie indyjskim kres położył brytyjski kolonializm.

Dziewięć Klejnotów (nawaratna) – doradcy i współpracownicy cesarza Akbara, który, choć nie umiał czytać i pisać, był wielkim mecenasem sztuki i zgromadził wokół siebie tych ludzi o różnych talentach:

Abul Fazl (1551-1602) – najbardziej zaufany doradca i kronikarz życia cesarza (autor jego biografii pt. Akbarnama). W oparciu o swoją wiedzę ostro krytykował kler muzułmański. Wspierał Akbara w stworzeniu polityki tolerancji religijnej, popierał ideę sulh-i-kul, czyli uniwersalnego pokoju, jako źródła i podstawy władzy i potęgi Akbara, podkreślał boski charakter władzy Akbara, był jednym z gorących wyznawców stworzonej przez niego nowej wiary. Został zamordowany na prośbę Salima – syna Akbara, który uważał, że dworzanin mu nie sprzyja.

Faizi (1547-1595) – brat Abul Fazla, wybitny poeta perski.

Tansen – legendarny muzyk i poeta. Kształcił się u Haridasa i Hazrat Mohammada Ghausa. Był najpierw muzykiem na dworze księcia Mewaru, a potem Akbara. Jest pochowany w Gwaliorze. Przypisuje się mu autorstwo wielu klasycznych rag (kompozycji muzycznych). W Indiach krążą legendy o sile jego sztuki; twierdzi się, że śpiewając ragi, potrafił rozpalić pożar lub sprowadzić deszcz.

Birbal (1528-1586) – urodził się jako ubogi bramin (kapłan hinduski) w Kalpi, nazywał się Maheś Das, służył na dworze króla Bhagawana Dasa, który sprowadził go na dwór Akbara. Stał się zaufanym współpracownikiem i przyjacielem Akbara, był znanym poetą i muzykiem. Zmarł w 1586 r. jako dowódca wyprawy przeciw plemionom afgańskim najeżdżającym Pendżab (zwolennicy sekty Rauszanai). Miał się ratować ucieczką, nie odnaleziono jego ciała. W ludowej tradycji Indii krąży wiele opowieści o Akbarze i Birbalu, które pokazują jego niespożytą inteligencję, bystrość i humor.

Radża Todar Mal – został przez Akbara wybrany do stworzenia i kontrolowania systemu finansów cesarstwa, zreformował system podatkowy, wprowadził ustandaryzowane miary i wagi. Ze względu na skuteczność wprowadzony przez mego system podatkowy stał się wzorem dla kolejnych władców mogolskich, a nawet dla brytyjskich kolonizatorów.

Radża Man Singh – Radźput z dynastii Kaććhawahów z Ameru, był zaufanym wodzem Akbara, wnukiem jednego z jego teściów.

Abdul Rahim Khan-i-khana – syn Bajram Khana, poeta.

Fakir Aziauddin – mistyk i doradca Akbara.

Mułła Do Pjaza – doradca Akbara.

dźali – misternie rzeźbiony kamienny ekran.

dźarokha – w architekturze indo-muzułmańskiej rodzaj balkonu, czasem częściowo zabudowanego, służącego władcy do ceremonii.

Faizi – patrz: Dziewięć Klejnotów.

farangi – urdu: cudzoziemiec.

Fatehpur Sikri – miasto, stolica Akbara, którą z wdzięczności założył w 1571 r. koło wioski Sikri (ok. 40 km od Agry), gdzie mieszkał Salim Ćiszti – mistyk sufizmu, który przepowiedział cesarzowi, że będzie miał trzech męskich potomków. Akbar porzucił stolicę w 1585 r. i powrócił do Agry.

gandźifa – perska gra w karty, która osiągnęła popularność w Indiach w XVI w.

ghi – oczyszczone/sklarowane masło.

Gulbadan Begam (1523-1603) – córka Babara, przybrana siostra Humajuna (została zaadoptowana przez Maham Begam – pierwszą żonę Babara, matkę Humajuna). W 1574 r. wyruszyła na pielgrzymkę do Mekki i wróciła do Indii dopiero w 1582 r. Na prośbę Akbara spisała swoje wspomnienia o dynastii mogolskiej.

Hamida Bano Begam – patrz: Humajun, Akbar.

Humajun (1508-1556) – pierworodny syn Babara, wybrany przez niego na następcę. Był waleczny i nieustraszony w walce jak ojciec, ale lubił spędzać czas w haremie lub na spożywaniu opium. Nie umiał utrzymać kontroli nad podbitymi terytoriami i umacniać jedności królestwa.

W 1530 r., po śmierci Babara, odziedziczył panowanie nad obszarem, który nie był ustabilizowanym państwem ze sprawną administracją, lecz stosunkowo świeżą zdobyczą. Musiał zwalczać siły zewnętrzne (Radźputów czy Afganów), ale również siły odśrodkowe, gdyż przez całe panowanie występowali przeciw niemu bracia (Kamran, Askari i Hindal), którym Humajun wielokrotnie i wielkodusznie wybaczał zdradę (postępując tak zgodnie z przedśmiertną prośbą ojca).

Największym rywalem Humajuna był Ser Khan – z afgańskiego klanu Surów, który zgromadził wokół siebie rzesze Afganów mieszkających w Indiach. Humajun w 1539 r. przegrał bitwę pod Ćausą i musiał ratować się ucieczką. W czasie przeprawy przez rzekę omal nie utonął, uratował go nosiwoda, któremu w zamian za to cesarz obiecał, że zasiądzie na tronie. Obietnicę swą spełnił, według różnych źródeł czyniąc nosiwodę cesarzem na dwie godziny lub dwa dni. Ser Szach koronował się na króla Indii, a jego wojska podążyły w ślad za Humajunem, z intencją wypchnięcia go poza obszar Indii, do Azji Środkowej. W 1540 r. doszło do kolejnej bitwy z armią mogolską pod Kanaudź, również ta potyczka skończyła się porażką i ucieczką wojsk przez rzekę, podczas której utonęły setki żołnierzy; Humajun przeprawił się na słoniu. Cesarz zdecydował się na schronienie w Sindzie, gdzie przez sześć miesięcy bezskutecznie oczekiwał na pomoc spokrewnionego z nim władcy.

W tym bezowocnym czasie poznał jednak Hamidę, czternastolatkę, córkę nauczyciela Hindala, która początkowo nie chciała pojąć go za męża (być może powodem tego był jej związek z Hindalem). Jednak długie starania Humajuna (33-letniego) i Dildar Begam (matki Hindala) sprawiły, że Hamida wyszła za Humajuna, stając się królową Hamidą Bano Begam.

Cesarz przyjął zaproszenie króla Maldewa z Mewaru w Radźputanie, który deklarował pomoc w walce z Ser Khanem, wyruszył tam wraz z dworem, ale dowiedział się o planowanej zdradzie i schronił się u władcy Umarkotu. Ta wyprawa przez pustynię była bardzo ciężka, szczególnie dla Hamidy w zaawansowanej ciąży. W Umarkocie w 1542 r. urodził się Akbar. W 1543 r. Humajun, wyproszony przez władcę Sindu, opuścił Indie. Wyprawa przez góry Hindukuszu odbyła się w bardzo ciężkich warunkach atmosferycznych, z niewielkimi zapasami żywności. Za przełęczą Bolan uciekinierów miała spotkać zasadzka przygotowana przez braci. Ostrzeżony wcześniej Humajun uciekł razem z Hamidą, ale pozostawił Akbara, mając nadzieję, że zgodnie z niepisanym kodeksem, nie stanie mu się krzywda z rąk krewnych. I rzeczywiście Akbar został przewieziony do Kandaharu, gdzie zajęła się nim z troską i miłością żona Askariego – Sultanam Begam.

W 1544 r. Humajun udał się do Persji, gdzie został przywitany z honorami przez Szacha Tahmaspa, wręczył mu w prezencie słynny Kohinur i otrzymał pomoc wojskową w zamian za obietnicę oddania szachowi Kandaharu i stania się szyitą (choćby tymczasowo). W 1545 r. odbił Kamranowi Kabul, choć jeszcze pięciokrotnie Kabul przechodził z rąk Humajuna w ręce Kamrana i odwrotnie. W Kabulu para cesarska spotkała się z Akbarem, gdzie zorganizowano huczne obchody obrzezania pierworodnego syna. W 1554 r. Humajun wyprawił się do Indii, towarzyszył mu Akbar i zaledwie pięć tysięcy żołnierzy. Władza dynastii Surów po śmierci Ser Szacha (1545 r.) stopniowo słabła, więc bez większego oporu udało się Humajunowi odzyskać Delhi i Agrę.

Humajun był zapalonym astrologiem, całe swoje życie podporządkowywał przepowiedniom, zmarł w 1556 r. po fatalnym upadku ze schodów biblioteki, z której dachu oglądał gwiazdy.

Huzur – w urdu/hindi: pan, władca.

Ibadat Khana – „dom wyznania/oddawania czci” założony przez Akbara w Fatehpur Sikri w 1575 r. Nie wiadomo dokładnie, który z budynków pełnił tę rolę. Być może przenoszono posiedzenia do różnych miejsc. Być może spotkania odbywały się w namiocie (Mogołowie często rozbijali między budowlami namioty, jako koczownicy przyzwyczajeni do wędrowania, czuli się przytłoczeni kamiennymi budowlami). Początkowo cesarz zapraszał do niego przedstawicieli różnych szkół islamu, z czasem rozczarowany wewnętrznymi sporami religijnymi, zainspirowany przez sufizm i swoje duchowe potrzeby, zaprosił do religijnych dyskusji przedstawicieli innych religii: hinduizmu, dźinizmu, zoroasztrianizmu, chrześcijaństwa i judaizmu. Spowodowało to ostrą krytykę postawy Akbara przez ortodoksyjnych muzułmanów.

iszkbazi – w urdu/hindi: gra miłosna.

Kambaj – port w Indiach Srodkowo-Zachodnich, nad Zatoką Kambajską, wypływano z niego do Mekki; również nazwa księstwa.

Khanzada – starsza siostra Babara. Kiedy w 1500 r. Babar walczył z plemionami uzbeckimi o Samarkandę, został zmuszony do zawarcia pokoju i oddania swojej siostry za żonę ich przywódcy – Szejbaniemu. Kiedy szach Ismail, założyciel dynastii Safawidów, pokonał Szejbaniego, poćwiartował jego ciało i wysłał do Persji, a z czaszki oprawionej w złoto kazał wykonać puchar, który stał się jego ulubionym naczyniem. Khanzada została z honorami wysłana do Kabulu pod opiekę Babara w 1511 r. Na dworze Babara, a potem jego syna Humajuna działała jako doradczyni, pomagając w rozwiązywaniu politycznych konfliktów.

Khusru (inaczej: Khusro) – patrz: Akbar.

Kohinur – góra światła, legendarny diament, który obecnie znajduje się w posiadaniu królowej brytyjskiej. Pierwsza wzmianka pochodzi z autobiografii Babara, gdzie wspomina on o tym cennym diamencie zdobytym w czasie podboju Malwy, ale szczodrze oddaje go synowi Humajunowi. Humajun miał go wręczyć szachowi perskiemu, kiedy prosił go o pomoc wojskową. Jakimś sposobem klejnot trafił z Persji z powrotem do Indii w ręce Mogołów w 1526 r. W 1739 r. Nadir Szach zdobył go w czasie najazdu na Indie, podstępem zachęcając władcę, który ukrył go w turbanie, do wymiany nakryć głowy, co było elementem dworskiej kurtuazji. Nadir Szach nadał mu nazwę „góra światła”, pod którą jest znany. Po śmierci Nadir Szacha diament w niewyjaśnionych okolicznościach trafił do Ahmeda Szacha – króla Afganistanu. Po wielu perturbacjach wrócił do Indii w ręce władcy Pendżabu, skąd w 1849 r. przejęli go Brytyjczycy. Wierzy się, że diament przynosi klątwę posiadaczowi, ale nigdy nie uczyni krzywdy kobiecie.

Kućh Nahin – w urdu/hindi: nic.

lingam – wyobrażenie hinduskiego boga Siwy pod postacią fallusa.

Madźnun-Lajla – z kultury arabskiej, para szaleńczo zakochanych bohaterów, którzy zginęli z miłości, ponieważ ich uczuciu sprzeciwiał się świat. Symbolizują miłość romantyczną, gotową do najwyższych wyrzeczeń.

Maham Anaga – patrz: Akbar.

mankul – jedna z dwóch tradycyjnych gałęzi wiedzy w świecie islamu, opiera się na studiowaniu tego, co zostało objawione, bezkrytycznie.

ma’kul – jedna z dwóch tradycyjnych gałęzi wiedzy w świecie islamu, zachęcająca do rozumowego i logicznego pojmowania rzeczywistości.

Man Singh – patrz: Dziewięć Klejnotów.

Murad – patrz: Akbar.

Namiot Wyznań – patrz: Ibadat Khana.

paćisi – pochodząca z Indii gra planszowa, której nazwa wywodzi się od słowa paćisi – dwadzieścia pięć, jako największej wartości rzutu. Rozgrywana na planszy w kształcie równoramiennego krzyża, do rozgrywania służyły muszelki. W Fatehpur Sikri na placu przed pałacem Pańć Mahal znajduje się plansza, na której jako pionków miano używać tancerek, zmieniających pozycję tanecznymi krokami.

panka – wachlarz.

pankawala – służący poruszający wachlarzem.

raga – w indyjskiej muzyce klasycznej kompozycja, która w stylu hindustani (z Indii Północnych) odpowiada poszczególnej porze roku, a nawet dnia. Ragi malhar to ragi pory deszczowej, ragi dipak zaś odpowiadają skwarowi gorącego lata.

ryszi – w hinduizmie: wieszcz.

sadhu – w hinduizmie: święty mąż, asceta.

Salim – patrz: Akbar.

Skanda – indyjski bóg wojny syn boga Siwy i bogini Parwati.

sulh-i-kul – „uniwersalny pokój/tolerancja”, idea tolerancji religijnej zaczerpnięta przez Akbara z sufizmu, który fascynował cesarza. Sufizm – mistyczny odłam islamu – głosił tolerancję wobec innych wyznań.

Sultanam Begam – patrz: Humajun.

Śajtanpura – „miasto szatana”, osada prostytutek, którą Akbar przeniósł na obrzeża Fatehpur Sikri, aby kontrolować prostytucję. Klienci musieli się rejestrować imieniem i stanowiskiem. Pomysł upadł, ponieważ używano fałszywych danych.

takht – tu: tron.

Tansen – patrz: Dziewięć Klejnotów.

Todar Mal – patrz: Dziewięć Klejnotów.

Üsküb – turecka nazwa Skopie.

Walpy i Alpy – w urdu/hindi tworzy się połączenia wyrazów z istniejącego słowa i podobnego do niego neologizmu.

Wali Allah – „przyjaciel Boga”, w sufizmie zwrot honoryfikatywny do osób bliskich bogu.

Zelabdin Echebar – w 1558 r. delegacja trzech angielskich kupców, na której czele stał John Newbery, przywiozła Akbarowi list od królowej Elżbiety, która nazwała go Zelabdin Echebarem (czyli Dźalaluddinem Akbarem), niezwyciężonym i potężnym księciem Kambaju.

Opracowała Monika Browarczyk

1 Przekład Jalu Kurka (cytowane wydanie).

2 Fragment w przekładzie Władysława Witwickiego (Polska Biblioteka Internetowa).