ALERGIA POKARMOWA

Renata Bator

ALERGIA POKARMOWA

Zespół objawów klinicznych ( narządowych, układowych ) powstałych w organizmie ludzkim w następstwie spożycia pokarmu (-ów ) lub związków do niego dodanych, będący wynikiem nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej ustroju.

SŁOWNIK POJĘĆ

Alergia pokarmowa - to niepożądana reakcja pokarmowa, u podłoża której leżą mechanizmy immunologiczne.

Nietolerancja pokarmowa - to każda niepożądana reakcja na pokarm, w której nie udowodniono udziału układu immunologicznego.


Nadwrażliwość pokarmowa - to termin używany wymiennie z alergią i nietolerancją pokarmową oraz innymi niepożądanymi reakcjami na pokarm, poza sytuacją, gdy ich przyczyny mają podłoże czysto psychologiczne.


Awersja pokarmowa - oznacza wstręt i unikanie pewnych pokarmów z przyczyn czysto psychologicznych.

Objawy alergii pokarmowej

Reakcje skórne :

 pokrzywka (obrzęk naczynioruchowy),

 atopowe zapalenie skóry,

 grudzik uczuleniowy,inne zmiany z

towarzyszącym świądem, suchość skóry

Pokrzywka

Charakteryzuje się

powstawaniem zmian skórnych

pojawiających się i znikających

szybko bez pozostawienia

śladu

Postać ostra najczęściej

występuje po spożyciu leków,

mleka, ryb lub jajek.

Postać przewlekła jest mniej

obfita i utrzymuje się dłużej,

najczęściej po spożyciu

aspiryny.

Reakcje z układu oddechowego:

utrzymujący się katar lub stale zatkany nos,

nawracające infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych,

zapalenia uszu,

obrzęk krtani,

astma,

Objawy żołądkowo-jelitowe:

kolka brzuszna

wymioty i biegunka

brak apetytu

nieprawidłowe stolce (biegunki, zaparcia)

bóle brzucha, nudności

nieprawidłowe przyrosty masy ciała,

Reakcje neurologiczne:

ciągłe rozdrażnienie, nadmierna ruchliwość,

zaburzenia snu,

migrena, bóle głowy,

Reakcje uogólnione:

wstrząs anafilaktyczny (zagrożenie życia)

Jakie pokarmy uczulają najczęściej

W Polsce najczęściej

uczulają:

- jaja

- mleko

- orzechy

- soja

- ryby

- białka zbóż

- cytrusy

Uczulające produkty pochodzenia zwierzęcego

• mleko krowie

Szczególnie dotkliwie odczuwają skutki tej alergii niemowlęta i dzieci.

Wynika to z faktu, że jest ono najważniejszym i jednocześnie podstawowym składnikiem pokarmowym w tym wieku, a więc tym samym, głównym potencjalnym alergenem, mogącym wywoływać nieprawidłowe reakcje immunologiczne.

Ponadto objawy kliniczne po spożyciu mleka krowiego mogą być wynikiem nie tylko alergii na zawarte w nim białko, ale także nietolerancji cukru mlecznego – laktozy.

• białko jajka
  
  Białko jaja składa się z około 20 frakcji.

U osób wrażliwych objawy uczulenia, ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie, mogą wystąpić po kontakcie już z bardzo niewielką ilością tego białka (spożycie, obecność w powietrzu, np. podczas smażenia).

• Ryby
  
  Objawy niepożądane, podobnie jak w przypadku alergii na białka jaja kurzego, mogą pojawić się po spożyciu mięsa lub na drodze inhalacyjnej (smażenie, gotowanie) i są często tak samo burzliwe.

Skorupiaki i mięczaki, pomimo dużej siły alergizującej, nie stanowią u nas większego problemu ze względu na to, że nie są w naszym kraju powszechnie spożywane.

Ryby i owoce morza

Alergie na skorupiaki nie są

powszechne u dzieci, w

większości cierpią na nie

osoby dorosłe

Reakcje alergiczne na ryby

mogą być udziałem zarówno

dzieci jak i dorosłych

Popularność alergii na owoce

morza jest znacznie większa

w tych krajach w których

obserwuje się duże spożycie

ryb i skorupiaków

Właściwości alergizujące mogą ponadto wykazać:

• mięso wołowe,

• cielęce,

• kurze.

Alergiczne rośliny

• białka zbóż (gluteny)

Alergen ten odpowiada za chorobę trzewną (trwałą nietolerancję glutenu, enteropatię glutenozależną), wymagającą leczenia dietetycznego przez całe życie, przejściową nietolerancję glutenu, wymagającą diety eliminacyjnej przez około 2 lata, i wreszcie alergię na gluten;

• soja i inne motylkowe (groch, fasola, soczewica, bób);

• orzechy arachidowe;

• psiankowate - pomidor, ziemniak, papryka;

• baldaszkowate - seler, marchew, pietruszka, kminek;

• gorczyczne - kapusta, kalafior, rzodkiewka, chrzan, rzepa;

• niektóre owoce - jabłka, cytrusy, ananasy, banany

Dodatki do żywności

• Substancje naturalne i syntetyczne dodawane do żywności, w celu poprawy walorów produktów spożywczych, tj. smaku, zapachu, barwy, konsystencji, trwałości, mogą także być odpowiedzialne za wywoływanie niepożądanych reakcji pokarmowych.
  
  Substancjami tymi są: barwniki, kwas benzoesowy, glutaminian sodu, estry kwasu hydroksybenzoesowego, dwutlenek siarki, siarczany, substancje słodzące, spulchniające.
  
  
  

Powiązanie środków konserwujących z alergiami

Wśród wielu stosowanych aktualnie dodatków do żywności, źródłem największych problemów są takie substancje chemiczne jak:

• benzoesan sodu

• kwas sorbowy,

• dwutlenek siarki,

• tartrazyna,

• glutaminian sodu

• oraz azotyny i ich pochodne.

Związki te mogą powodować alergie, w tym

- pokrzywkę,

- obrzęk naczynioruchowy,

- zapalenie błony śluzowej nosa,

- astmę,

- a nawet reakcje anafilaktyczne.

• Do niebezpiecznych konserwantów zaliczają się również siarczyny.

• W ostatnich latach opisano szereg nagłych zgonów, których przyczynę upatrywano w nadwrażliwości na te związki.

• Dwutlenek siarki zawarty w różnorodnych konserwowanych artykułach spożywczych i napojach, również w winie, może wywoływać astmę.

• Osoby cierpiące na astmę aspirynową są szczególnie predysponowane do napadu astmy po spożyciu żywności zawierającej nawet małe ilości benzoesanu sodu.

• Benzoesan sodu jest najbardziej niebezpiecznym konserwantem zawartym w niektórych sosach, niektórych ketchupach i w serze.

• Nie wszystkie sosy i ketchupy zawierają benzoesan, dlatego tak ważne jest sprawdzanie ich składu na etykietach. (Symbol benzoesanu sodu to E211).

enzoesan sodumoże również występować naturalnie w

cynamonie,

herbacie

owocach jagodowych.

Stała ekspozycja na niskie dawki benzoesanu sodu powoduje przewlekłe alergie (u 8,8% osób cierpiących na nieżyt błony śluzowej nosa).

Jest on również znanym czynnikiem wywołującym pokrzywkę u przynajmniej 10% osób podatnych na to schorzenie.

W Polsce wprowadzono obowiązek znakowania składników alergennych, takich jak:

• zboża zawierające gluten, a więc pszenica, żyto, jęczmień, owies zwyczajny, pszenica oplewiona (orkisz, kamut lub ich szczepy hybrydowe);

• skorupiaki, jaja, ryby, orzeszki ziemne / orzeszki arachidowe, nasiona soi, mleko (łącznie z laktozą);

• migdały, orzech laskowy, włoski, nerkowiec, orzech pekan, orzech brazylijski, pistacja, orzech pistacjowy, orzech makadamia;
  
  
  

• seler, gorczyca, nasiona sezamu;

• dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniach powyżej 10 mg/kg lub 10 mg/l w przeliczeniu na SO₂.

Nietypowe alergie

• Nadwrażliwość pokarmowa, manifestująca się w najwcześniejszym okresie życia dziecka, może wskazywać na niekorzystne działanie alergenów już w czasie ciąży i karmienia piersią.

• Pokarmami najczęściej wtedy uczulającymi, pomimo niespożywania ich przez noworodka czy niemowlę, są: mleko, jaja, ryby, owoce cytrusowe, zboża, mięso wołowe i kurze, ziemniaki, czekolada.
  
  
  
  
  

• Trzeba pamiętać, że często nie jeden, lecz kilka pokarmów jednocześnie może być odpowiedzialnych za niepożądane objawy kliniczne.

• Ciekawym zjawiskiem jest występowanie niepożądanych objawów u osób, które wykazują jednocześnie nadwrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne lub kontaktowe - jest to tzw. reakcja krzyżowa.

Przykłady reakcji krzyżowych:

• alergia na pierze i jednocześnie na jaja, drób;

• alergia na roztocza i jednocześnie na krewetki;

• alergia na trawy oraz chwasty i zarazem na marchew, ziemniaki, jabłka, sezam.

LECZENIE ALERGII POKARMOWEJ

• polega na wprowadzeniu diety eliminacyjnej która eliminuje szkodliwy składnik zastępując go pod względem odżywczym przez inny nieszkodliwy.

• Jeżeli choroba polega na nadwrażliwości na określony składnik pokarmowy ( bądź grupę pokrewną) to eliminacja jego powinna doprowadzić do ustąpienia objawów bądź ich złagodzenia.

• Zasadą diety eliminacyjnej jest nie stwarzanie zagrożenia dla rozwoju dziecka, nawet w przypadku wieloletniego stosowania.

• Czas stosowania diety jest różny określony dla przebiegu choroby oraz czynnika alergizującego.
  
  
  

Istota diety eliminacyjnej:

• eliminacja nietolerowanego składnika pokarmowego,

• dostarczanie innych składników odpowiednich pod względem jakościowym i ilościowym (białko krowie >białko sojowe),

• ominięcie niedoskonałych etapów trawienia i wchłaniania poprzez zastępowanie określonych składników przez takie, które nie wymagają ww. etapów. ( laktoza > glukoza, fruktoza).

Cele diety eliminacyjnej :

• wyciszenie reakcji immunologicznej w przewodzie pokarmowym,

• zmniejszenie przepuszczalności bariery śluzówkowej,

• ochrona błony śluzówkowej,

• nabywanie tolerancji na szkodliwe obecnie składniki pokarmowe.

Alergie pokarmowe

• Najczęściej zaczynają się u dzieci odstawionych od piersi w 2-3 mies. życia.

• Białko mleka krowiego, jakie maluch dostaje w butelce, jest pierwszym poważnym alergenem, z którym styka się jego jeszcze niedojrzały przewód pokarmowy.

• Przy uczuleniu na mleko podaje się dziecku specjalne mieszanki bezmleczne, dostępne w aptekach. (Niektóre zrobione są na bazie soi i trzeba uważać, gdyż z czasem może dojść do uczulenia na soję).

• Z diety trzeba też wykluczyć wszystkie przetwory mleczne: kefiry, śmietanę, twarożek, masło.

• Jeśli dziecko jest uczulone na jajka, nie może jeść potraw, które je zawierają: omletów, majonezów, kremów, lodów i makaronów.
  
  
  
  
  
  

• Co kilka miesięcy,w porozumieniu z lekarzem można sprawdzać, czy malec toleruje już uczulające wcześniej pokarmy.

Uwaga!!!

Czasami objawy alergii na białko mleka pojawiają się u niemowlęcia karmionego tylko piersią. Wtedy to mama musi wykluczyć ze swojej diety mleko, sery, masło, czasem wołowinę i cielęcinę.

• U większości dzieci objawy alergii pokarmowej zanikają do 3. roku życia, gdyż ich przewód pokarmowy "dorośleje", u niektórych specjalnej diety trzeba przestrzegać aż do wieku szkolnego, a czasem i dłużej.
  
  
  

Karmienie piersią zapobiega alergiom u dzieci

• Lekarze często podkreślają zalety karmienia piersią i namawiają mamy do jak najdłuższego utrzymania tego sposobu odżywiania niemowlęcia.

• Alergolodzy podkreślają, że dzieci długo karmione piersią rzadziej chorują na choroby alergiczne w późniejszym wieku.

• Wskazuje na to coraz większa liczba badań.

• Składniki immunologiczne przekazywane niemowlętom to między innymi :

- przeciwciała (ważny element chroniący dziecko przed zakażeniami w pierwszych miesiącach życia),

- czynniki regulujące odpowiedź układu odpornościowego (zwane immunomodulatorami),

- czynniki przyspieszające dojrzewanie systemu immunologicznego

- oraz substancje o działaniu przeciwzapalnym.

• Okazuje się jednak, że skład mleka u karmiących kobiet jest różny, gdyż zależy w dużym stopniu od diety i to on decyduje o właściwościach pokarmu chroniących przed chorobami alergicznymi.

• Najskuteczniejszą redukcję zachorowań na alergie odnotowano u dzieci matek spożywających duże ilości warzyw i owoców oraz tłuszczu roślinnego.

• Nie wystarczy jednak samo karmienie piersią.

• Ponieważ składniki pożywienia przenikają do mleka, bardzo ważne jest, jak odżywia się matka.

Zasady leczenia dietetycznego

• Prawda I - rozpoczynając dietę, nie wystarczy poprzestać na wyeliminowaniu szkodliwego składnika.

• Zanim zostanie on z diety usunięty trzeba poznać wszystkie dostępne możliwości zastąpienia go innym , podobnie wartościowym.

• Eliminowanie bez uzupełnienia to błąd, który nie tylko doprowadza do zubożenia jadłospisu dziecka, ale przede wszystkim pozbawia go cennych składników potrzebnych do wzrostu i rozwoju, a więc: białka, witamin, mikroelementów itd.
  
  
  

• Dieta dziecka musi być urozmaicona, w małych ilościach powinny być podawane różnorodne pokarmy.

• Dieta jednostajna, ograniczona do np. 10 stałych składników staje się niebezpieczna, gdyż zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych reakcji alergicznych na produkty stałe w większych ilościach podawane choremu.

• I tak, jeśli wykluczamy gluten i kukurydzę, nie bazujemy wyłącznie na ryżu i ziemniakach.

• Rozszerzamy dietę wprowadzając: sorgo, jagły, grykę, amarantus, czy tapiokę.

Tapioka ( granulat )

• Powstaje ze skrobi manioku.

• Zawiera bardzo dużo lekkostrawnych węglowodanów i niewiele białka.

• Jest pozbawiona smaku i nie powoduje alergii.

• Stanowi ważny składnik diety bezglutenowej i niskobiałkowej.

• Hreczka, czyli gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum) to tak zwane "zboże rzekome".

• Jej bogate w skrobię, trójgraniaste orzeszki doskonale nadają się do produkcji kaszy i mąki

Zalety Amarantusa

- wysoka zawartość białka o wartości przewyższającej białko mleka

- nienasycone kwasy tłuszczowe ważne w zmniejszaniu ryzyka rozwoju miażdżycy i chorób serca

- tokotrienole i włókno strawne obniżające poziom cholesterolu

- duża zawartość skwalenu opóźniającego procesy starzenia się organizmu

- niefermentujące włókno spożywcze obniżające ryzyko występowania chorób nowotworowych

- dwukrotnie więcej błonnika niż otręby owsiane

- duża zawartość cennych żywieniowo składników mineralnych takich jak żelazo, wapń, magnez, fosfor, potas oraz znaczna zawartość wit. z grupy B oraz wit. A, E i C

- nie zawiera glutenu, może więc być cennym składnikiem diety dzieci chorych na celiakię

• Prawda II – wprowadzenie nowych składników musi odbywać się stopniowo!!

• Wszystkie nowe produkty muszą być wprowadzane bardzo ostrożnie, w małych ilościach i dłuższych odstępach czasu.

• Najlepiej zaczynać od jednego produktu, obserwując reakcję dziecka po podaniu jego małej ilości np. w poniedziałek, przy powtórzeniu posiłku np. w piątek.

• Jeżeli jakieś niepokojące objawy wystąpią pomiędzy tymi dawkami lub bezpośrednio po nich to oznacza, że składnik ten jest szkodliwy i trzeba go unikać.

• Prawda III – dieta musi być lekkostrawna.

• Każdy alergik, zwłaszcza pokarmowy ma w mniejszym lub większym stopniu uszkodzoną śluzówkę układu pokarmowego.

• Istnieje więc ryzyko choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jako konsekwencji wieloletniego uczulenia na kurz i roztocza kurzu domowego, a np. w pyłkowicy często dochodzi do krzyżowego uczulenia pomiędzy pyłkiem roślin (przyczyną pyłkowicy), a składnikiem pokarmowym np. pyłek brzozy i jabłko.

• W takich przypadkach wskazane jest zwłaszcza na początku diety podawania żywności gotowanej, rozdrobnionej i lekkostrawnej.

• Należy wyeliminować potrawy tłuste, pieczone, smażone np. mięsa, frytki, naleśniki.

• Pozwoli to na zmniejszenie wrażliwości układu pokarmowego, jego regenerację i odbudowę.
  
  
  

• Nie wolno również podawać wywarów z mięsa; każdego, gdyż są one ciężkostrawne.

• Zupy powinny być przygotowywane z wody, jarzyn, oleju tłoczonego na zimno z dodatkiem kasz, płatków i ewentualnym dodatkiem mięsa (gotowanego oddzielnie).

• Zupa nie powinna stanowić zbyt obciążającej części posiłku, bo wtedy trudno liczyć na apetyt w dalszej części obiadu czy kolacji.

• Najlepsze są zupy lekkie, nie zagęszczone mąką, z małą ilością oleju i dodatków w postaci makaronów i kasz.

• Ważne jest również to, że do trawienia każdego nowego produktu układ pokarmowy chorego musi się „przygotować.”

• Niekiedy przyczyną wymiotów, biegunki, ból brzucha, niestrawności, nie jest reakcja alergiczna na pożywienie lecz fakt, iż organizm nie jest w stanie go strawić, bo albo podano go jednorazowo zbyt wiele, albo ma on trudności z jego przyswojeniem.

• Prawda IV – jak najmniej wędlin!

• Aby nie przeciążać uszkodzonego i wrażliwego układu pokarmowego, lepiej zrezygnować z wędlin.

• Obecnie każda wędlina zawiera więcej niekorzystnych dla alergików dodatków (soja, kazeina, konserwanty, barwniki, przeciwutleniacze), niż czystego mięsa.

• Lepiej i zdrowiej jest podawać mięso gotowane (bez wywaru) z królika, przepiórki, jagnięcia, indyka lub dziczyzny, pieczone w folii aluminiowej lub rękawach foliowych, oczywiście rozdrobnione.

Prawda V – nawyki żywieniowe człowiek kształtuje sobie w dzieciństwie

• I właśnie dlatego, powinniśmy przyzwyczajać dziecko do potraw spełniających wymogi nowoczesnego żywienia zaspakajającego potrzeby odżywcze, estetyczne i konsumenckie.

• Dziecko, które ciągle coś je: chrupki, cukierki, owoce lub pije soki, nie chce jeść posiłków głównych.

• Wyrabiając złe nawyki żywieniowe doprowadzamy do rozregulowania procesów trawiennych, niestrawności i otyłości, początków wielu poważnych schorzeń.

• Prawda VI – bezpieczeństwo jedzenia

• Bardzo często zdarza się, że dziecko aktywnie uczestniczy w zabawie, mając w rączce np. chrupki, cukierki lub ciastka.

• Jest to ogromnie niebezpieczne.

• Roześmiane, rozgadane, biegające dziecko bardzo łatwo może się jedzeniem zachłysnąć lub zakrztusić.

• Dotyczy to głównie dzieci małych i alergików, u których dość często występuje wiotkość krtani, a tym samym mają one większą możliwość zachłyśnięcia się pokarmem.

Dziękuję