20proba (41 stron)

1. ZAGADNIENIA OGÓLNE


Geneza nazwy, chronologia, periodyzacja

Okres tzw. międzywojnia - wyznaczony datami 1918, czyli odzyskaniem niepodległości i 1939, czyli wybuchem drugiej wojny światowej.

¨jasna dekada = lata dwudzieste - euforia szczęścia i radości po odzyskaniu niepodległości

¨ciemna dekada = lata trzydzieste - postawy katastroficzne


Najważniejsze wydarzenia historyczne, przemiany społeczne i gospodarcze


rok wydarzenia historyczne przemiany społ. i gosp.

11 XI - odzyskanie niepodległości ¨zniesienie cenzury wojennej ¨likwidacja granic zaborczych

1918 listopad - J.Piłsudski + J.Moraczewski podpisują dekret stwierdzający, że Polska to republika, że do zwołania Sejmu władzę będzie sprawował Piłsudski

28 XI - ogłoszenie zasad ordynacji wyborczej

16 I - Paderewski premierem ¨parcelacja dóbr państwowych,

26 I - wybory do Sejmu rodzin panujących dawnych

styczeń-luty - powstanie wielkopolskie zaborców, zdrajców, gospodarstw

23 I - inwazja czeska na Śląsku Cieszyńskim źle prowadzonych

styczeń-wrzesień - walki na froncie wschodnim ¨przymusowy wykup nadwyżek

1919 19 IV - zajęcie Wilna przez Polaków ziemi

17 III - wybuch I powstania śląskiego

28 VI - podpisanie z Niemcami traktatu pokojowego w Wersalu

8 XII - Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu ustanawia tzw. linię Curzona - gr. wsch. I pol. zarząd tyko na zach. od linii Bug-Kuźnica-Pińsk

styczeń-marzec - przygotowania do wojny polsko-bolszewickiej

23 VI - powstanie rządu Władysława Grabskiego

1920 1 VIII - ogłoszenie manifestu Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski przez J.Marchlewskiego w Białymstoku ¨parcelacja nadwyżek

lipiec-sierpień - ustąpienie rządu Grabskiego, powołanie nowego z Witosem

12-15 VIII - bitwa o Warszawę

19/20 VIII - wybuch II powstania śląskiego

17 III - uchwalenie konstytucji

18 III - pokój ryski

1921 20 III - plebiscyt górnośląski

2/3 V - wybuch III powstania śląskiego

5 XI - wybory do sejmu i senatu

9 XII - Gabriel Narutowicz wybrany na prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe

1922 16 XII - zabójstwo Narutowicza

20 XII - Stanisław Wojciechowski drugim prezydentem

17 V - pakt lanckoroński

28 V - Wincenty Witos na czele rządu

1923 wrzesień-grudzień - hiperinflacja, strajki, niezadowolenie społ.

19 XII - Grabski premierem

1924 styczeń-kwiecień - pierwszy etap reformy skarbowo-walutowej Grabskiego ¨zahamowanie wzrostu cen ¨opanowanie recesji ¨zyskanie zaufania społ. ¨sukces gospodarczy

10 II - podpisanie konkordatu ¨pogłębienie kryzysu gosp.

1925 16 X - pakt reński ¨wzrost deficytu budżetowego

20 XII - Aleksander Skrzyński premierem

10 V - Witos premierem

przewrót majowy

1926 15 V Kazimierz Bartel premierem

31 V - Ignacy Mościcki prezydentem

2 X - premierem i ministrem spraw wojskowych Piłsudski

28 XI - rozwiązanie parlamentu ¨wzrost produkcji przemysłowej

1927 konflikt z Litwą ¨spadek bezrobocia

¨ogólne ożywienie gospodarcze

4 II - wybory do sejmu II kadencji poprzedzone powołanie przez obóz sanacyjny Bloku Współpracy z Rządem

1928 27 VIII - Liga Narodów podpisuje w Paryżu pakt Brianda-Kollogga = wyrzeczenie się wojny jako metody prowadzenia polityki wobec Polski

9 II - podpisanie w Moskwie zapewnienia o nieagresji tzw. protokołu Litwinowa m.in. przez Polskę ¨spadek cen na produkty rolne ¨spadek produkcji przemysłowej ¨bezrobocie

14 IV - płk Kazimierz Świtalski premierem ¨ograniczenie płac

1929 powstaje rząd złożony z najbliższych współpracowników Piłsudskiego ¨brak popytu na towary ¨wycofywanie się kapitału obcego

jesień - powstanie Centrolewu

październik-grudzień - pogłębiający się kryzys rządowo-parlamentarny

29 VIII - Mościcki rozwiązuje sejm i senat

1930 16-30 IX - pacyfikacja Galicji Wschodniej przez władze sanacyjne ¨pogłębiający się kryzys ekonomiczno-gospodarczy

16 XI - wybory do sejmu i senatu

1931 15 III - utworzenie Stronnictwa Chłopskiego pod przewodnictwem Witosa ¨zaostrzenie sytuacji społecznej ¨liczne protesty robotnicze i chłopskie

26 X - proces brzeski

marzec - ograniczenie swobody organizowania zebrań politycznych

1932 sierpień - minister sprawiedliwości uzyskuje prawo przenoszenia i usuwania prezesów i wiceprezesów sądów

październik - ograniczenie wolności adwokatury

25 VII - podpisanie pol.-radzieckiego paktu o nieagresji w Makowie

8 V - Mościcki ponownie prezydentem

1933 październik - Niemcy opuszczają Ligę Narodów

1934 26 I - podpisanie deklaracji o nieagresji pomiędzy Polską a Niemcami

5 V - przedłużenie paktu pol.-radz. o10 lat

kwiecień - uchwalenie konstytucji kwietniowej

1935 12 V - śmierć Piłsudskiego ¨strajki w różnych gałęziach gosp.

8 IX - wybory do sejmu i senatu zakończone klęską sanacji

1936 luty - powstanie tzw. frontu Morges ¨manifestacje i strajki chłopskie

1937 21 II - deklaracja obozu Zjednoczenia Narodowego ¨początek budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego w widłach Wisły i Sanu

2 X - przyłączenie Zaolzia do Polski

1938 6 XI - wybory parlamentarne

19 V - podpisanie pol.-franc. protokołu o działaniom wojennym przeciw Niemców w razie napaści

1939 23 VII - pakt Ribentrop-Mołotow w Moskwie

1 IX - agresja Niemiec na Polskę



Odkrycia naukowe i wynalazki techniczne

rok technika nauka

1916-19 ¨pierwsze próby sformułowania teorii wiązań chemicznych

1919 ¨transatlantycki przelot samolotem ¨pierwsze obserwacyjne potwierdzenie przewidywań teorii względności (zakrzywienia promieni świetlnych w polu grawitacyjnym) ¨pierwsza sztuczna reakcja jądrowa

1920 ¨rozgłośnia radiowa

1921 ¨sformułowanie wielowartościowych systemów logiki ¨powstanie analizy funkcjonalnej

1922 ¨program formalizacji matematyki (teoria dowodu, syntaktyka logiczna)

1924 ¨autostrada (Mediolan-Varese) ¨przelot niemieckiego sterowca Zeppelin przez Atlantyk ¨telewizja mechaniczno-optyczna 1924-34 ¨powstanie mechaniki kwantowej

1926-27 ¨stwierdzenie obrotu galaktyki

1927 ¨odkrycie mutagennego działania promieni rentgenowskich ¨podstawy chemii kwantowej ¨odkrycie dyfrakcji elektronów ¨odkrycie zasady nieoznaczoności

1928 ¨początki telewizji elektronicznej: ikonoskop ¨podstawy teorii informacji ¨koncepcja ogólnej teorii systemów ¨powstanie teorii gier ¨odkrycie antybakteryjnego działania związków pochodzenia roślinnego ¨pierwszy antybiotyk (penicylina) - A.Fleming

1929 ¨zegar kwarcowy ¨podstawy elektrodynamiki kwantowej ¨odkrycie zjawiska rozszerzania się Wszechświata

od 1930 ¨rozwój metody strukturalnej w badaniach językowych i literackich - praska szkoła lingwistyczna 1930-31 ¨dowody twierdzeń matematycznych dotyczących rozstrzygalności i zupełności systemów dedukcyjnych

lata 30. ¨ugruntowanie semantyki logicznej ¨początki rozwoju fizyki ciała stałego ¨pasmowa teoria metali i półprzewodników

1931 ¨cyklotron

1932 ¨odkrycie pierwszej antycząstki - pozytonu ¨wywołanie pierwszej reakcji jądrowej za pomocą cząstek sztucznie przyspieszonych ¨odkrycie neutronu - protonowo- jądrowa teoria jądra atomowego ¨odkrycie promieniowanie radiowego Galaktyki

1933 ¨mikroskop elektronowy ¨podanie semantycznej definicji prawdy ¨aksjomatyka rachunku prawdopodobieństwa

1934-37 ¨odkrycie i podanie teorii promieniowania Czerenkowa

1935 ¨magnetofon ¨mezonowa teoria sił jądrowych

1936 ¨emisja stałego programu telewizyjnego ¨teoria ekonomiczna oparta na tezie o zależności ogólnego poziomu produkcji, zatrudnienia i dochodu od wielkości inwestycji ¨teoria powstania życia na Ziemi

1937 ¨nylon 1937-47 ¨odkrycie leptonu m i mezonu p

1938 ¨odkrycie cyklu węglowego reakcji jądrowych jako źródła energii gwiazd 1938-39 ¨dokonanie i odkrycie rozszczepienia jądra atomowego

1939 ¨samolot odrzutowy


Prądy artystyczne

·futuryzm

·dadaizm

·ekspresjonizm

·surrealizm = nadrealizm (patrz tabelka z Hutnikiewicza)


Typowe gatunki literackie


w prozie wzorce o rodowodzie młodopolskim (pod koniec lat dwudziestych)

·ekspresjonistyczna stylistyka

·skłonność do metafory i przedstawień wyolbrzymiających, nabierających cechy GROTESKI (“Ferdydurke" W.Gombrowicza) lub lirycznych pamiętników (“Sklepy cynamonowe" B.Schultza)


powieść nierealistyczna

·świat nie jest opisany w kategoriach realizmu

·GROTESKA - kategoria absurdu: zestawienie sprzeczności, dysharmonia, konflikt

·język, fabuła, kompozycja, motywacja - nie wszystko komponuje się realistycznie

·narrator bohater

·paralelizm płaszczyzn fabularnych (“Ferdydurke"; “Mistrz i Małgorzata" M.Bułhakowa)

·sensualizm (“Sklepy...")


powieść o charakterze PARABOLI

·parabola = przypowieść - krótkie alegoryczne opowiadanie o treści moralno - dydaktycznej utwór literacki, najczęściej prozatorski, w którym fabuła i reakcje bohaterów maja poza jednostkowym i konkretnym, także wymiar uogólniający i odsyłający do uniwersalnych i powtarzalnych sytuacji ludzkiej egzystencji; schematyzm, nieskomplikowanie; kierowana także do ludzi przeciętnych (patrz “Proces" F.Kafki)

·akcja rozgrywa się w umownej scenerii

·narracja ma charakter obiektywny, nie zawiera komentarzy i wskazówek

·świat przedstawiony przypomina sen = ONIRYCZNOŚĆ


unowocześnienie powieści poprzez zastosowanie w narracji zasady montażu filmowego


powieść psychologiczna

·obserwacja wewnętrznych doświadczeń człowieka (przejawiających się powstawaniem kompleksów, poczuciem niespełnienia i alienacji)

·istotna rola podświadomości - analiza rzeczywistości marzeń, snu, ukrytych pragnień

·oddziaływanie psychoanalityczne teorii Zygmunta Freuda na tematykę

·narracja personalna

·mowa pozornie zależna

·forma monologu wewnętrznego


reportaż


dramat

teoria “CZYSTEJ FORMY" Witkacego

·koncepcja sztuki odkrywającej istotę bytu, dającej dostęp do metafizycznej tajemnicy istnienia (koncepcja młodopolska)

·zdecydowane zerwanie z tradycją, zwłaszcza realistyczną - w imię uwydatniania w sztuce samoistnej siły kreacyjnej (zbliżenie do poglądów awangardy)

·konstrukcja dowolnych elementów: barw, dźwięków, słów lub działań, ale słów i działań całkowicie uniezależnionych od tzw. sensu życiowego, życiowego prawdopodobieństwa

·uwolnienie teatru od schematów

·zerwanie z tendencją iluzjonistyczną

·antypsychologizm

·celem dzieła sztuki jest wywołanie u odbiorcy metafizycznego przeżycia indywidualnej Tajemnicy Istnienia, zmaganie się człowieka z samym sobą

·związek z groteską i nadrealizmem

·Czysta forma prowadzi do postrzegania świata z perspektywy marzeń sennych (wszystko jest jednocześnie możliwe i nieprawdopodobne, realne i nierzeczywiste, poważne i wykpione, tragiczne i komiczne)

·dialog pozbawiony sensownych połączeń pojęciowych i logiki, często wzbogacany bezsensownymi neologizmami lub absurdalnym dowcipem i drwiną


poezja (patrz punkt: 4, 5, 6)

·“jasna dekada" i “ciemna dekada" Ţ od optymizmu do katastrofizmu

·Awangarda Krakowska

·poezja skamandrycka

·futuryzm

·poeci niezależni:

¨Bolesław Leśmian

¨Władysław Broniewski

¨Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

¨Konstanty Ildefons Gałczyński (krąg “Kwadrygi")



2.

Przemiany światopoglądowe na początku XX wieku

W XIX wieku wydawało się, że wszystko już zdołano wyjaśnić

ten pogląd zmieniły nowe odkrycia np Einsteina- szczegółowa i ogólna teoria względności podważyła uchodzące za oczywiste pojęcia- czasu i przestrzeni. Czas oraz przestrzeń są kategoriami względnymi, zależnymi od sytuacji. (patrz fizyka, klasa 3)

Watson- twórca behawioryzmu. Założył, że przedmiotem badania nie mogą być stany wewnętrzne. Obserwować można jedynie zachowanie ludzkie (stąd nazwa). Człowiek i jego życie sprowadzone jest do systemu reakcji, dość łatwo dających się przewidzieć i określić. Wszystkie czynności to jedynie wyuczone odruchy.

Freud- twórca frudyzmu. Freud doszedł do przekonania, że przyczyną nerwic jest tłumienie wrodzonych, naturalnych człowiekowi instynktów i popędów. Szczególną rolę przypisał popędowi seksualnemu. Popęd ten tłumiony powoduje napięcie pomiędzy świadomością a podświadomością.


Te zjawiska stały się przyczyną kryzysu wartości. Człowiek poczuł się zagrożony nową wizją świata. Motyw ten przewija się przez sztukę okresu. Panuje wiara, że wszystko jest względne, nie ma żadnych wartości absolutnych.

Powstają nowe prądy filozoficzne:

egzystencjalizm- człowiek pojawia się na świecie bez żadnego powodu, jego istnienie jest bez sensu.

katastrofizm- zapowiada zmierzch cywilizacji ludzkiej.


Sztuka:

zaczyna liczyśc się forma

zainteresowanie techniką

rozwój filmu


Przeobrażenia w strukturze społecznej

Poglądy Witkiewicza na temat kultury, cywilizacji i społeczeństwa

Cywilizacja zmierza ku zagładzie z powodu zaniku “metafizycznego instynktu człowieka". Utrata przez człowieka podmiotowości, jego mechanizacja, sprowadzenie do roli wykonawcy czynności, a nie twórcy- wiodą nieuchronnie do ostatecznego kryzysu cywilizacji, znajdującego swój finał w tragicznym “urzeczowienu" ducha.

Zanik przeżyć metafizycznych jakich dostarcza filozofia, sztuka, religia spowoduje brak reakcji na zjawiska duchowe.

Zapowiadał nadejście epoki kolektywów, w której o losach świata decydować będą nie jednostki, lecz zbiorowości. Odczuwał to jako ostateczny kres i katastrofę wolności, sztuki i cywilizacji.

Sztuka- realizacja teorii czystej formy w teatrze. Polega to na takim deformowaniu rzeczywistości, którego sens określałaby tylko sceniczna konstrukcja, a nie logika życiowa. Spektakl teatralny miał być syntezą gestu, mimiki i dekoracji. Bohater zaś, dąży do czegoś niezwykłego i nienaturalnego. Tylko sztuka w Czystej Formie umożliwia przeżycie Tajemnicy Istnienia.


Prawidłowości rządzące procesem dziejowym-

ustroje:

kapitalistyczny- podziały społeczne powodują antagonizmy

faszystowski- “Dziarscy Chłopcy"- kult siły, ślepa wierność, posłuszeństwo

komunistyczny- władzę uzyskują szewcy, pozostali ludzie są poniżani

technokracja- Hiperrobociarz- kres ideologii, początek mechanizacji

Przewroty społeczne do niczego nie prowadzą, nie przynoszą żadnych korzyści. Bieg histori wraca do punktu wyjścia.

Rewolucja- przyśpiesza mechanizację, prowadzi do zagłady indywidualizmu oraz kultury i sztuki, niszczy wszystko łącznie ze swoimi twórcami. Bunt przynosi nową, trwalszą formę niewolnictwa.


Literackie portrety dyktatorów jako ostrzezenie dla ludzkosci:

Utwór Autor Postac

Antygona Sofokles Kreon

Makbet W. Szekspir Makbet

Hamlet W. Szekspir król

Dziady- cześć III A. Mickiewicz car

Dziady- Ustęp A. Mickiewicz car

Kordian J. Słowacki car

Nie-Boska Komedia Z. Krasiński Pankracy

Szewcy S. Witkiewicz Gnebon Puczymorda

Który skrzywdziłeś Cz. Miłosz dyktator


Jednostka zagubiona w świecie cywilizacyjnego koszmaru:

jednostka podporządkowana jest władzy i pozbawiona indywidualności

wartości moralne ulegają zatraceniu

świat jest zdegenerowany

praca nie daje satysfakcji

wszechobecna nuda i marazm

człowiek przestaje istnieć jako jednostka. Staje się automatem wykonującym rozkazy.

nie ma wyjścia z tej sytuacji, niemożliwa jest ucieczka


3. Przemiany estetyczne na początku XX wieku. Osiągnięcia J. Joyce'a i M. Prousta. Ekspresjonizm, dadaizm, futuryzm i nadrealizm w Europie. Dadaiści i futuryści wobec tradycji i kultury. Ekspresjoniści i futuryści wobec wojny. Nowatorstwo artystyczne "Sklepów cynamonowych" B. Schulza.


Na początku XX wieku dążono w sztuce do zerwania z zasadami tworzenia w wiekach poprzednich. Dotychczasowy wyłączny kanon piękna ustalony przez starożytność i renesans został zastąpiony nowym. Do tej pory za model sztuki uchodziła natura, za ideał piękna - najdokładniejsze odtworzenie modelu, za atrybuty doskonałości - harmonia i równowaga. Wiek XX nie uznaje ponadczasowej techniki artystycznej, istnieje tu wielość stylów i rozmaitość piękna. Sztukę XX wieku charakteryzuje antynaturalizm. Sztuka współczesna zaskakuje i niepokoi odbiorcę, wywołuje szok i napięcie, w przeciwieństwie do zrównoważonej i harmonijnej sztuki dawnej.

W literaturze zmienia się obraz bohatera. Ideał "prawdziwego" człowieka ustępuje miejsca anonimowemu podmiotowi, którego indywidualność zostaje zastąpiona przez nieskończoną rzekę myśli, wewnętrzny monolog. W powieści XX-wiecznej psychika bohatera jest poddawana wnikliwej analizie, w której granice czasu i przestrzeni ulegają rozmyciu i zatarciu.

Cykl powieściowy Marcela Prousta "W poszukiwaniu straconego czasu" stanowi przełom w historii powieści XX-wiecznej. Rzeczywistość, w której znajduje się narrator, jest zawartością jego indywidualnej świadomości, ludzie i rzeczy nabierają charakteru symboli. Temat powieści jest jedynie tłem, pretekstem do rozpatrywania moralnych, metafizycznych lub społecznych problemów. Przeszłość i teraźniejszość, sen i medytacja przełamują granice czasu i przestrzeni.

Podobnie w powieści "Ulisses" Jamesa Joyce'a zostaje wprowadzony monolog wewnętrzny (forma skojarzeniowego "strumienia świadomości"), niekonwencjonalne pojęcie czasu i przestrzeni, odrzucenie klasycznych ram osobowości bohaterów i wprowadzenie różnorodności stylów i poetyk. Płaszczyzny czasowe krzyżują się w ten sposób, że powieść można czytać w dowolnym porządku.

Powieść współczesna dąży do wyrażenia życia człowieka w jego najgłębszej istocie. Jednak ambicje przerastają niewydolność starych chwytów pisarskich, co w konsekwencji prowadzi do rozsadzenia struktur tradycyjnych. Pojawia się estetyka " nerwowa, gwałtowna i brutalna".

Reformie uległ również teatr. Główną rolę w przedstawieniu nie odgrywa już słowo i literatura lecz gest i gra przestrzeni, które tworzą swoistą ekspresję teatralną. Spektakl teatralny miał nie być odtworzeniem rzeczywistości tylko widowiskiem, nową, autonomiczną, niezależną całością. Środkami ekspresji były taniec, ruch, obrzęd, mające na celu pogłębić wrażliwość ludzką i służyć wyrażeniu metafizycznej dziwności istnienia. Realizm zostaje wyparty przez symbolikę i metafizykę. Sięgano do sztuki ludowej, średniowiecznej (widowiska pasyjne i misteria), do wielkiego teatru greckiego. Fascynacja grą form geometrycznych i techniką doprowadza do zabudowania sceny, upodabniając ją do hali fabrycznej.

Sztuka XX wieku określa się jako tworzenie form. Forma jest sztuką sama w sobie. Wzruszenie jakie wywołuje artysta, nie jest efektem działania tematu lecz formy. Przeciwstawienie się naturalizmowi objawia się w abstrakcjonizmie. Liczy się idea dzieła, a nie wrażenia optyczne, niczym nie przypominające rzeczywistości. Oddzielając sztukę od przyrody stworzono czyste malarstwo, czystą rzeźbę i czystą architekturę. W malarstwie eliminuje się elementy plastyczne i perspektywę: obraz ma być czystą płaszczyzną. Rzeźbę znamionuje skrajny subiektywizm i dążenie do antyantropomorfizmu. Artysta mógł wkomponowywać w dzieło elementy natury według dowolnego i subiektywnego wyboru. Cechą najistotniejszą rzeźby jest deformacja. W architekturze natomiast istotne miejsce zajmował funkcjonalizm. Wyzbyto się elementów malarskich i plastycznych, ograniczając się do konstrukcji geometrycznych i oświetlonych przestrzeni. Pojawiły się nowe materiały konstrukcyjne: stal, nikiel, chrom, które wyparły kamień i drewno.

Zmiany pojawiły się również w świecie muzyki. Miała ona być ładem i konstrukcją, grą form, która nic nie wyraża. W obrębie jednego dzieła kojarzono najróżniejsze i najsprzeczniejsze konwencje, prowadząc do nakładania się stylów. Stworzono tzw. muzykę absolutną - bez praw tonalności, tematyki i modulacji. Później powstała również "muzyka konkretna" - złożona z dźwięków rzeczywistych (np. hałasów).


[w tym miejscu plik 'tabelaxx.doc]


Ruchy dadaistyczny i futurystyczny zajmowały podobne pozycje wobec tradycji i kultury.

Futuryści przeciwstawiali się uciążliwemu dziedzictwu historii. Człowiek XX stulecia odczuwa tradycję jako przeszkodę, która hamuje i krępuje jego twórczą swobodę. Tradycja i dorobek artystyczny poprzednich pokoleń jest dla niego bezwartościowy. Wychowanie i szkoła funkcjonują wedle starych wzorów, narzucając nawyki, normy myślenia, odczuwania i postępowania wzorujące się na przeszłości. Dziedzictwo to obarcza i ogranicza możliwość manifestowania idei powstających na gruncie rozwoju. Tradycje i dziedzictwo przeszłości uważali za główne hamulce społecznego i artystycznego postępu.

Dadaiści sprzeciwiali się sztuce, moralności, społeczeństwu, kulturze. Według nich społeczeństwo i kultura były odpowiedzialne za powstawanie wojen. Dążyli do zniszczenia jednego i drugiego, cofnięcia się do pierwotności, początków dziejów stworzenia. Wartości społeczne, moralne, artystyczne uważali za względne i wątpliwe. Dadaizm miał być wyzwoleniem z kategorii czasu historycznego. Tradycyjnej sztuce zarzucali nieszczerość, kłamstwo. Jej dzieła fałszują rzeczywistość i autentyczność wyrazu. Walka z tradycją w malarstwie stworzyła technikę tzw. collage'u (nakładanie się na siebie różnych i sprzecznych stylów w jednym obrazie).

Futuryści i ekspresjoniści mieli odmienny stosunek do wojny.

Futuryści uważali, że to, co nowe, silne, dynamiczne i agresywne, ma rację, jest słuszne. Wojna miała być niezawodnym i najlepszym sprawdzienem fizycznej i moralnej tężyzny człowieka. Warunkowała jego wartość i przydatność społeczną i narodową. Ideałem była siła i agresja.

Ekspresjoniści potępiali wojnę jako przyczynę powszechnego kryzysu duchowego, który dotknął kulturę europejską, a także kryzysu polityczno-społecznego lat powojennych. Głosili ideologię powszechnego braterstwa. Zwracali się przeciw militaryzmowi i kapitalizmowi. Atakowali aparat wojska, wojny i kapitału, który miał być wszechpotężny.

Proza Brunona Schulza jest prozą nowatorską, odbiegającą od tradycji. W "Sklepach cynamonowych" autor posługuje się oryginalnym stylem, który podobny jest do języka poezji (metafory), a jednocześnie - do języka naukowego (wyszukane słowa, zwroty obcego pochodzenia). Rzeczywistość kształtowana jest przez subiektywnego narratora, który stwarza świat pełen symboli i mitów uniwersalnych. Jest to świat płynny, zmienny, nie podlegający stałym prawom i zasadom. Przypomina on rzeczywistość senną (oniryczną), surrealistyczną, egzystującą poza prawem logiki. W "Sklepach cynamonowych" krajobraz miasteczka ulega zaskakującym przemianom: ulice zmieniają się w labirynt, modyfikacje przestrzeni odzwierciedlają nastrój bohatera.


4. Literatura pierwszej i drugiej dekady 20-lecia - porównanie. Reakcja twórców na fakt odzyskania niepodległości - różne postawy. Stosunek do tradycji i kultury w wierszach “Herostrates", “Manifest szalony", “Do krytyków". Odrzucenie tradycji romantycznej w “Czarnej wiośnie" i “Herostratesie". Krytyczna postawa wobec rzeczywistości w wierszach “Pogrzeb prezydenta Narutowicza", “Niemcom", “O książce". Rozwój ideowy poetów grupy Skamander. Ewolucja ideowa polskich futurystów. Losy P. Jasieńskiego. Aktualność polityczna poezji W. Broniewskiego. Katastrofizm i jego przejawy w literaturze międzywojennej. Przeczucie zagłady w wierszach J. Czechowicza i Cz. Miłosza. Proroctwo końca cywilizacji w “Szewcach". S. I. Witkiewicz jako katastrofista. Symbolika śmierci S. I. Witkiewicza i J. Czechowicza.


Literatura pierwszej i drugiej dekady 20-lecia - porównanie

Pierwsza dekada - zwana czasem jasnym dziesięcioleciem. Dominują w niej postawy optymistyczne (po odzyskaniu niepodległości), wiara w świetlaną przeszłość. Najgłośniejszą grupą tego okresu okazał się Skamander. Wśród zjawisk poetyckich pierwszego dziesięciolecia wyróżnia się twórczość poznańskich ekspresjonistów, skupionych wokół pisma “Zdrój".

W prozie pierwszych lat niepodległości dominują rozważania nad społecznymi politycznymi dylematami odrodzonego państwa.

Główne grupy literackie:

Przełom lat 20-tych i 30-tych zaznaczył się stopniowo narastającym poczuciem kryzysu wartości cywilizacji i kultury.


Druga dekada - zwana czasem ciemnym dziesięcioleciem, ze względu na charakter zjawisk literackich. Istotne znaczenie miał tu kryzys ekonomiczny, jaki swego czasu ogarnął bez mała cały świat. Kryzys ten wyzwalał w ludziach lęk i niepewność, był źródłem społecznych patologii, sprzyjał rozpadowi norm moralnych i więzi międzyludzkich. Niepokój o przyszłość cywilizacji i kultury wiązał się również z rozwojem totalitarnych systemów społeczno-politycznych, opartych na ideologiach faszyzmu i komunizmu (w tej kwestii Polska była szczególnie zagrożona: z jednej strony faszystowskie Niemcy, a z drugiej stalinowski Związek Radziecki). Katastrofizm, znamienny dla literatury tych lat, uwidacznia się najpełniej w twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza

W latach 30-tych wkracza do literatury polskiej młode pokolenie poetów, którzy konsekwentnie wyrażać będą w swej twórczości postawę katastroficzną. Będą tworzyć obrazy zbliżającej się zagłady świata, cywilizacji, kultury. Problemy te podjął już w 2. połowie lat 20-tych Józef Czechowicz. Ważnym elementem okresu lat 30-tych jest wileńska grupa Żagary. Także i ta grupa w swej twórczości daje wyraz przekonaniom katastroficznym.

Wśród twórców tego okresu należy wymienić Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, a także młodych debiutantów: W. Gombrowicza i J. Andrzejewskiego.

Główne grupy literackie:





Reakcja twórców na fakt odzyskania niepodległości

W większości społeczeństwa polskiego zapanowała radość, ze względu na odzyskaną niepodległość po ponad 120 latach zaborów. Cieszono się i radowano.

Sytuacja nie przedstawiała się jednak tak klarownie i pięknie. Nie wszyscy jednak zdawali sobie z tego sprawę. Znaczne różnice w rozwoju gospodarczym poszczególnych zaborów utrudniały ujednolicenie ekonomiczne. Również zamach na prezydenta Gabriela Narutowicza świadczył o niestabilności państwa polskiego. Niepokoje nasiliły się w dobie Wielkiego Kryzysu Ekonomicznego.

Z tych właśnie względów twórczość pierwszej dekady cechuje optymizm, wielka radość po odzyskaniu niepodległości. Natomiast gdy do ludzi dotarł fakt, iż niepodległość to nie wszystko, ją jeszcze trzeba utrzymać, odbudować i ujednolicić kraj, wtedy zaczęły w literaturze dominować motywy bezsilności, załamania i katastrofizmu (wynikające również z obawy przed potęgami Niemiec i ZSRR).

według klasycznych reguł budowy wiersza. Zatem twórczość Skamandra gromadziła środki formalne i elementy treściowe różnych kierunków literackich i artystycznych oraz łączyła, różne często sprzeczne p

Stosunek do tradycji i kultury oraz odrzucenie tradycji romantycznej w wierszu “Herostrates"

“Herostrates" - jest to wiersz, w którym poeta podejmuje polemikę z tradycją romantyczną, pragnie dokonać przewartościowania mitów narodowych w związku z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Autor wyraża swój niepokój, lęk o ojczyznę, czy będzie umiała wyzwolić się ze swej martyrologicznej przeszłości, czy sprosta przywróconej wolności.

W początkowej części utworu autor przypomina losy Polski, jej mesjaniczne cierpienie pod zaborami, wspomina żołnierzy-tułaczy walczących w różnych powstaniach z nadzieją na lepsze jutro. Autor pragnie aby ta nowa forma egzystencji kraju (po odzyskaniu niepodległości) była inna. Autor chciałby Polski zwyczajnej, wolnej od obciążeń historycznych. Chciałby również przełamać stereotyp pisania o Polsce umęczonej, cierpiącej.

Postawa artysty okazuje się zatem ambiwalentna: z jednej strony poeta jest silnie związany z tradycją kultury i literatury polskiej, z drugiej zaś pragnie - przez ironię i drwinę z narodowej mitologii - odejść od przeszłości, która nie pozwala budować przyszłości.


Stosunek do tradycji i kultury w wierszu “Do krytyków"

Owy wiersz wyraża charakterystyczny dla młodych skamandrytów zachwyt nad codziennością. Autor opisuje z ironiczną przekorą ulicę, jazdę tramwajem, miasto radosne i powszednie. Jedyne co jest przyjemne dla podmiotu to jazda tramwajem, drwi on ponadto z krytyków. Poeta rezygnuje z dotychczasowych konwencji.


Stosunek do kultury w wierszu “Manifest szalony"

Podmiot liryczny odrzuca tradycję romantyczną, uważa, że “nie ma żadnej sztuki! | Dosyć bezpłciowych, literackich stylów,". Dotychczasowa tradycja zbrzydła twórcom.


Odrzucenie tradycji romantycznej w “Czarnej wiośnie"

Dzieło to jest swoistym manifestem ekspresjonizmu. Autor wspomina dawne czasy, które były dla niego bardzo ciężkie, wspomina je z bólem. Ojczyzna jego bowiem cierpiała razem z nim, będąc pod zaborami. Autor mówi, iż miał już dość pisania o Mesjanizmie narodu polskiego, o ciągłym buncie. Podmiot lir. stwierdza, iż dokonał się cud, gdyż ojczyzna jego jest teraz wolna:


“Wszędzie was widzę dziś, czarni ludzie,

Bracia, o bliźni, obywatele!

Z wami wszystkimi dziś się podzielę,

Powiem wam wszystkim słowo o cudzie.

Ojczyzna moja wolna, wolna…

Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.

Ojczyzna w więzach już nie biada,

Dźwiga się, wznosi, wstaje wolna."


Autor wyraźnie mówi o tym, że “zrzuca płaszcz Konrada" (nawiązanie do Konrada Gustawa z “Dziadów" A. Mickiewicza), czyli pozostawia wszystko co do tej pory za sobą. Koniec z buntem przeciwko zaborcom, mesjanizmem narodowym i jednostkowym, a przede wszystkim koniec z misją poety i poezji.


Krytyczna postawa wobec rzeczywistości wierszach “Pogrzeb prezydenta Narutowicza", “Niemcom", “O książce".

“Niemcom" A. Słonimski - wiersz traktuje o śmierci genialnego greckiego fizyka, matematyka i wynalazcy - Archimedesa. Po zdobyciu miasta przez wojska rzymskie do domu Archimedesa wtargnął jeden z żołnierzy. Wynalazca przyjął śmierć godnie i z dumą, przedtem rzekł jeszcze:

“Noli turbare circulos meos" - nie niszcz moich kół

Śmierć przyniosła zagładę nie tylko ciału wynalazcy, ale i jego duszy. Dorobek i myśl naukowa poszły w zapomnienie.

Ten obrazek zwycięstwa siły i zbrodni nad nauką i mądrością Słonimski dedykował Niemcom. W roku 1935, kiedy to powstał utwór, w Niemczech szalał już zwycięski faszyzm. Niszczono nie tylko fizycznie, ale i duchowo. Na stołach płonęły książki uznane przez reżim za nieprawomyślne, a ich autorzy albo ginęli w obozach koncentracyjnych, albo zmuszeni byli emigrować. Ginął dorobek kulturalny twórców żydowskiego pochodzenia. Słonimski starał się w swym wierszu pokazać pewne analogie między zachowaniem rzymskiego żołnierza, a postępowaniem faszystów, wskazujących przecież na swe rzymskie korzenie. Wymowa wiersz jest pesymistyczna i pełna grozy. Autor przewiduje, że Niemcy mogą w przyszłości zagrozić innym narodom i zniszczyć dorobek intelektualny wielu pokoleń.


“Pogrzeb prezydenta Narutowicza" J. Tuwim - wiersz ujmuje scenę marszu konduktu żałobnego ulicami miasta Warszawy. Mieszczanie opłakują śmierć prezydenta Narutowicza. W wierszu widoczne jest zestawienie dobra i zła. Zamordowany prezydent symbolizuje tu dobro, jako postać wielka, szlachetna. Zło to oczywiście postacie morderców, przepełnionych nienawiścią, podstępem i chęcią mordu. Podmiot ukazuje, że pierwsze co Polacy zrobili w niepodległej Polsce to zamordowali prezydenta.


“O książce" Cz. Miłosz - podmiot liryczny zastanawia się nad tym gdzie jest miejsce książki “w czasach dziwnych i wrogich". Wraz z nadejściem wojny zmienia się tematyka utworów.

“Już nam z twoich kart nigdy nie zaświeci mglisty

wieczór na cichych wodach"


Rozwój ideowy poetów grupy Skamander

Do członków owej grupy należeli: Jan Lechoń, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski i Kazimierz Wierzyński. Program Skamandra polegał na faktycznym braku konkretnego programu i zezwalał na demonstrowanie całkowitej dowolności artystycznej. Szczególną cechą tej grupy stała się krytyka wzorców romantycznych i młodopolskich. Skamandryci wykreowali model “poety-uczestnika", czyli “człowieka z tłumu". Ich bohater żył zazwyczaj w wielkim mieście, znał realia robotniczych przedmieść, posługiwał się potocznym, nie stroniącym od gwary ulicznej czy wulgaryzmów językiem. Poeci początkowo głosili pochwałę urody życia, witalności, z czasem jednak, w miarę zaostrzania się sytuacji polityczno-społecznej w Polsce, zmierzali do związania poezji z życiem kraju. Głosili hasła demokratyczne i pacyfistyczne. Paradoksalnie odchodzili od głoszonej wcześniej idei literatury niezaangażowanej powracając do powszechnej w romantyzmie poezji patriotycznej.

Poeci z kręgu Skamandra byli dobrze wykształceni i doceniali niezaprzeczalną rolę tradycji literackich. Świadomie czerpali z dziedzictwa i zachowywali tradycyjne formy wyrazu i konwencje nastroju. Pisali oglądy. O znaczeniu grupy stanowiły talenty poszczególnych jej członków, a ewolucja ich twórczości wpłynęła na zmianę oblicza ugrupowania. W efekcie Skamandra ocenić należy jako najbardziej wpływową grupę poetycką dwudziestolecia międzywojennego.




Ewolucja ideowa polskich futurystów

Futuryści głosili, że wszystko co przyjdzie będzie lepsze od przeszłości i teraźniejszości. Głosili kult cywilizacji, maszyny, zachwycali się tłumem i ulicznym hałasem. Owe poglądy często łączyli z folklorem i ludową stylizacją. Chcieli likwidować wszystko co “stare", wprowadzając “nowe". W sferze języka i formy udziwniali ortografię i interpunkcję burząc jej ustalone zasady. Podczas mityngów futuryści wygłaszali swe manifesty.

Najsłynniejsi polscy futuryści to: Tytus Czyżewski, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Aleksander Wat, Bruno Jasieński.


Losy Brunona Jasieńskiego (1901 - 1939)

Jego losy, spośród polskich futurystów, były najtragiczniejsze. Prześladowany w Polsce za radykalne poglądy wyjechał do Paryża, skąd wydalono go po opublikowaniu utopijnej książki “Palę Paryż". Już jako komunista wyjechał do sowieckiej Rosji, gdzie pisał po rosyjsku reportaże i opowiadania. Umarł na dyzenterię (czerwonka bakteryjna) po zesłaniu na Syberię. Podobno konającego poetę pozostawiono wilkom na pożarcie. Rehabilitowany w 1955 roku.


Przeczucie zagłady w wierszach J. Czechowicza i Cz. Miłosza

“Na wsi" J. Czechowicz - w wierszu ukazana jest wizja bezpiecznej wsi, przedstawiane są powszednie czynności. Świat tej wsi może czuć się bezpiecznie. Podmiot liryczny jednak ma przeczucie zagrożenia i dlatego ucieka się do wspaniałych wizji. Opis wsi jest ucieczką, a okres ten to “cisza przed burzą".

“Sam" J. Czechowicz - w wierszu występują elementy bojaźni, lęku. Podmiot mówi, iż w tym świecie nie ma spokoju. Widoczny jest element wojny, ma miejsce eskalacja lęku i barwy czerwonej. Podmiot spodziewa się, iż nastąpi burza dziejowa, powódź wieków, będzie miała miejsce zagłada.

“Ballada z tamtej strony" J. Czechowicz - jak mówi tytuł wiersza podmiot liryczny opisuje siebie jako już nieżyjącego. Stwierdza on, iż życie jest bardzo krótkie, jak sen. Katastrofista widzi swoje życie jako skończone. To co istnieje teraz jest już przeszłością, bo i tak kiedyś przeminie.

“Przedświt" J. Czechowicz - jest to apokaliptyczna wizja świata. Pojawia się motyw jeźdźca i konia (ten koń stanowi cień skojarzenia z 4 jeźdźcami na koniach z Apokalipsy). Świat ulegnie zagładzie, gdy pojawią się jeźdźcy apokalipsy. W utworze mówi się o przedświcie, ale samego świtu nie będzie, on zginie i pojawi się coś innego. Jawią się różne kolory, a wśród nich czerwień - kolor zagłady, zniszczenia. Człowiek natomiast w momencie zagłady szuka ucieczki, która i tak mu nic nie da.

“Żal" J. Czechowicz - Podmiot liryczny mówi o zagładzie, o własnej śmierci. Wszyscy jesteśmy skazani na zagładę. Podmiot utożsamia siebie z całą ludzkością. Pojawia się element wojny, podmiot mówi, że będzie strzelał do siebie (nawiązanie do I Wojny Światowej, podczas której Polacy, będący pod różnymi zaborami, strzelali do siebie). Zagłada będzie dotyczyła wszystkich. Zginą żołnierze, przestępcy, dzieci, kobiety, cywile. Ten świat stworzony przez cywilizację jest skazany na zagładę. Motyw ryku głodnych ludów, stanowić ma ryk, który doprowadzi świat do zagłady. Złowieszcze są również w wierszu świergoczące jaskółki.

“Roki" Cz. Miłosz - tytułowe “roki" to coroczne posiedzenia sądu. Podmiot liryczny wspomina, że wszystko już minęło, zapomniano nawet winy. Człowiek powinien przybrać postawę aktywną, ale musi wiedzieć, że zagłada i tak go dosięgnie. Natomiast ten kto przyjmie postawę milczenia również zostanie zgładzony. Świat wartości człowieka stanie jakby na głowie:

“I nienawidzić pora co kochałeś,

i kochać to, co znienawidziłeś,

i twarze deptać tych, którzy milczącą

piękność wybrali."

Cały świat się zmianie, przestanie się wszystko zgadzać, “nowy" człowiek będzie agresywny, nic nie pozostanie takie samo. Czasami podmiot próbuje oszukiwać sam siebie, ale przecież nic nie ucieknie przed uczuciami.




Katastrofizm i jego przejawy w literaturze międzywojennej

O ile dokonaniom poezji awangardowej patronował w latach dwudziestych Tadeusz Peiper, o tyle prekursorem nowych zjawisk i przywódcą nowej generacji twórców debiutujących w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego był niewątpliwie Józef Czechowicz. Jego patronat obejmuje zwłaszcza krąg zjawisk katastroficznych w liryce polskiej.

Bogata poetyka Czechowiczowska konsekwentnie służyła prezentacji uczuć katastroficznych. Postawa katastroficzna wyrażała się intuicją, przeczuciem, podszeptem wyobraźni, określonym nastrojem lęku i niepokoju. Postawa ta zdecydowanie różni się od katastrofizmu liryki wojennej - Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Tadeusza Gajcego.

Intymność refleksji katastroficznej Czechowicza jest wzmocniona kojarzeniem jej z motywami arkadyjsko - sielankowymi. To zderzenie nurtu katastroficznego i arkadyjskiego w decydujący sposób określa niepowtarzalność liryki Czechowicza. Właśnie kraina wiecznej szczęśliwości: pejzaż wiejski i naturalny ze wszystkimi jego atrybutami ulega największemu zagrożeniu. Mityczna kraina nie może już być miejscem schronienia, pradawne marzenia o miejscach bezpiecznych, wobec przeczuwanej trwogi, ulegają destrukcji:

“chociaż nici pajęcze na strzechach

[…]

wiatrak ręce ogromne rozłożył

nad żytem

chociaż rola wędruje bruzdami wzdłuż

od horyzontu do horyzontu

od zórz do zórz

nie ma spokoju"

W miarę rozwoju liryka Czechowicza pogłębia uczucia katastroficzne.


Liryka katastroficzna rozwijana była również przez poetów reprezentujących wileńską grupę “Żagary". Szczególny jej ton wyraził się w twórczości Czesława Miłosza. Tom poetycki “Trzy zimy" (1936) przynosi wiersze pełne przeczuć niepokoju i lęku, chętnie operujące motywami apokaliptycznymi. W poetyckich obrazach zawarty zostaje wizerunek świata pogrążającego się w niepamięci: czas i historia ulegają wstrzymaniu. Miłosz chętnie operuje motywami ognia, popiołu i dymu pogorzelisk. Wiersz “Roki" rejestruje wszystkie podstawowe dla apokaliptycznego pejzażu obrazy:

“Wszystko minione, wszystko zapomniane,

tylko na ziemi dym, umarłe chmury,

i nad rzekami z popiołu tlejące

skrzydła i cofa się zatrute słońce,

a potępienia brzask wychodzi z mórz."


S. I. Witkiewicz jako katastrofista

Przeczucie końca cywilizacji i kultury przenika wszystkie utwory Witkiewicza, zwłaszcza powieść “Nienasyceni", “Pożegnanie jesieni" i “622 upadki Bunga". Katastrofizm Witkacego ma własny, indywidualny wymiar. Pisarz przewiduje przede wszystkim “śmierć sztuki". Wojny i rewolucje przyniosą w efekcie nowe, barbarzyńskie społeczeństwo - konsumpcyjne, “zautomatyzowane", pozbawione potrzeby metafizycznych przeżyć, a zatem i sztuki. Jakikolwiek bunt nic nie pomoże, bowiem fala przemian jest nieunikniona. Obsesyjny lęk przed kresem sztuki paradoksalnie łączył się ze zrozumieniem nadchodzących czasów.

Witkacy żył sztuką. Według pisarza tylko ona pozwala na przeżywanie metafizycznej tajemnicy bytu, dziwności istnienia, osiągnięcie - choćby chwilowe - poczucia integracji osobowości. Bohaterowie dramatów i powieści nie dążą do żadnego praktycznego celu. Szukają oni możliwości doznania metafizycznych przeżyć. Komplikują swoje życie, udziwniają je aż do absurdu, bo codzienność nie przynosi okazji do “prawdziwego przeżywania".

Artysta nie może istnieć bez poszukiwania metafizycznej tajemnicy. Świat dąży jednak w kierunku mechanizacji życia społecznego, zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych. W swojej twórczości Witkiewicz przewidział rozwój systemów totalitarnych, faszyzmu i stalinizmu, zbrodniczych i niosących kres wolności jednostki. Ucieczką przed wizją takiej przyszłości jest sztuka czystej formy.


Symbolika śmierci S. I .Witkiewicza

Zginął w 1939 roku w jeziorach na Polesiu śmiercią samobójczą, na wiadomość o przekroczeniu przez Armię Czerwoną wschodniej granicy Rzeczypospolitej Polskiej.


Symbolika śmierci J. Czechowicza

Czechowicz miał obsesję apokalipsy. Wartko płynąca rzeka, pełna niebezpieczeństw stała się dla niego metaforą świata zmierzającego do zagłady. Nic więc dziwnego, że napiętnowany grozą i niepewnością poszukiwał innego, bardziej uładzonego wymiaru rzeczywistości. Ale przeczuwana katastrofa nadeszła. Czechowicz stał się jej ofiarą. Zginął już w 1939 roku, w trakcie bombardowania rodzinnego Lublina. Zostało po nim kilka tomików pięknych wierszy, dzięki którym zaistniał w polskiej literaturze jako twórca mitu katastroficznego.


Proroctwo końca cywilizacji w “Szewcach"

“Szewcy" nie realizują w pełni Czystej Formy. Zawierają bowiem wyraźne przesłania ideologiczne. Okazuje się, że dramat nie jest jedynie surrealistycznym bełkotem, ale tekstem gdzie pod powierzchnią, pozornie nie zobowiązujących, śmiesznych działań postaci kryją się głębsze sensy. Każe uch poszukać już sam układ postaci, które są tak dobrane, że symbolizują relacje społeczno - klasowe. Oglądamy przedstawicieli poszczególnych warstw:

Z takiego układu wynika problematyka polityczna, społeczna i obyczajowa.

W szalonym świecie niesamowitych zdarzeń i nieprawdopodobnych gestów można zauważyć pewien logiczny porządek kompozycyjny:

“Szewcy" pokazują więc przez rekonstrukcję kilku systemów politycznych - mniej lub bardziej totalitarnych - działanie mechanizmów historii. Obrazują stopniowy proces przeobrażenia społeczeństwa, określonego na wstępie przez normy demokratyczne, w zbiorowości zautomatyzowanej, gdzie człowiek zostaje pozbawiony swojej jednostkowości i podmiotowości. Odsłaniają zatem następujący układ:

demokracja®dyktatura®rewolucja®chaos porewolucyjny®mechanizacja

Układ ten zawiera wyraźne przesłanie ideologiczne - przestrzega przed zagładą wartości.


Aktualność polityczna poezji W. Broniewskiego

O kształcie poezji Broniewskiego zadecydowały 3 przesłanki:

Broniewski pisywał o poległych żołnierzach, którzy daremnie oddawali swe życie. Często ukazywał swych bohaterów w chwilach ostatecznej próby. W efekcie jednak gorycz zrodzona z cierpienia i daremności ofiary ustępuje wierze w zwycięstwo dobra i sprawiedliwości. Liryka Broniewskiego wyraża romantyczne marzenia o życiu w wolności, równości i sprawiedliwości.


5. Różnorodność form życia literackiego. Grupa sytuacyjna a grupa programowa. Kierunki artystyczne i grupy literackie w latach 20 i 30, ośrodki / zestawienie /.


Grupy literackie :

Jasne dziesięciolecie

1. Skamander - Warszawa od 1919/20

-skład ("Wielka piątka" ) : Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan

Lechoń i Antoni Słonimski

- najbardziej wpływowa grupa poetycka Polski niepodległej

- nazwa Skamander (rzeka opływająca starożytną Troję)- zaczerpnięta z dramatu S.Wyspiańskiego "Akropolis"

- patron duchowy - Leopold Staff ( głoszący hasła horacjańskie i franciszkańskie)

- formowała się wokół pism "Pro arte et studio" i "Pro arte"

- występy w literackiej kawiarni-kabarecie "Pod Picadorem"

- grupa programowo bezprogramowa

* poeci nie stworzyli własnego manifestu artystycznego

* nie mieli teorii ojaśniającej istotę twórczości poetyckiej

* "programofobia" - wydają antymanifest, w którym uzasadniają bezcelowość tworzenia jakiegokolwiek programu

("programy są zawsze spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane (...)

a my wierzymy w dzień dzisiejszy, (...)we wstającą sztukę, która będzie krzykiem tego pokolenia, a świadectwem, (...) żeśmy naprawdę byli")

- skamandryci afirmują proces twórczości, wierzą w wyższość poety obdarzonego mocą "stwarzania" (niepożądane nawiązanie do tradycji romantycznej)

- charakterystyczny jest zwrot ku problemom codzienności i sprawom "szarego" człowieka w poezji młodych skamandrytów

- liryka młodych poetów wyraża radosny zachwyt nad życiem jako wartością (także biologiczną) i nad światem ( w jego codziennym kształcie)

- wzbogacenie języka poetyckiego o wyrażenia, dzięki którym imituje on język potoczny -kolokwializmy, wulgaryzmy, neologizmy (Tuwim)

- artystyczna różnorodność poezji - świadcząca o jej wartości

- grupa miała własne pismo "Skamander"

- satelici Skamandra (poeci nie należący bezpośrednio do grupy):

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert, Kazimiera Iłłakowiczówna, Mieczysław Jastrun

2. Awangarda Krakowska - Kraków (lata 20-te)

- twórca i teoretyk - Tadeusz Peiper

- najbardziej związani z nim poeci : Julian Przyboś, Jalu Kurek i Jan Brzękowski

- 1922-23 -pierwszy okres działalności Awangardy

* powstaje 6 numrerów pisma "Zwrotnica" która zsawiera teoretyczne i literackie wystąpienia młodych poetów

* pisali głównie formiści i futuryści : Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Anatol Stern, Aleksander Wat

*najważniejsze rozprawy programowe i teoretyczne Peipera z tego okresu to:

"Punkt wyścia", "Miasto, Masa, Maszyna", "Metafora teraźniejszości"

-1925-27 - ostateczne ukształtowanie się grupy i jej teorii poetyckiej

* kolejne 6 numerów "Zwrotnicy"

* 1925 -T. Peiper- "Nowe usta" - całościowy program poezji awangardowej

- Program grupy :

* wynika z refleksji nad triumfującą cywilizacją, która jest punktem odniesienia dla wszelkich rozważań o kulturze i sztuce

* poezja - ma przygotować świadomość człowieka do właściwego korzystania ze zdobyczy cywilizacyjnych, pomóc jednostce w odnalezieniu miejsca w nowym świecie

* sprzeciwienie się tradycji romantyczno-modernistycznego pojmowania procesu twórczego

. odrzucenie natchnienia i intuicji jako sił sprawczych poezji

. istota aktu twórczego - świadoma praca, wysiłek intelektualno-estetyczny

. wiersz - celowe dzieło artysty rzemieślnika

. język - tworzywo poetyckiej konstrukcji

. istota poezji - ekonomizm (zdanie powinno być oparte na spiętrzonej metaforze, która odsyłając odbiorcę do wielu znaczeń, pozwala zachować ekonomiczną zwięzłość dzieła)

* odrzucenie mimetyzmu (naśladownictwa) literatury

* zaniechanie dosłownego wyrażania emocji w wierszu, należy szukać dla nich odpowiedników w sferze języka i stylistycznych środkach poetyckich

3.Grupy futurystyczne

a) Klub futurystów "Katarynka" - Kraków od 1919

- założyciele : Bruno Jasieński i Stanisław Młodożeniec

b) Warszawa od 1919

- założyciele : Anatol Stern i Aleksander Wat


Początek lat 20-tych - połączenie klubów na rzecz ogólnopolskiej grupy futurystycznej

Program:

- odrzucenie poznania rozumowego na rzecz poznania intuicyjnego

- oryginalność i wyjątkowość - jedyne kryteria rzeczywistej wartości wytworów sztuki

- dążenie do stworzenia nowego języka poetyckiego, wyzwolonego od reguł gramatycznych i ortograficznych

- propagowanie powsechności sztuki

- odrzucenie historii i tradycji

- kult przemocy i wojny (jako jedynego sprawdzianu biologicznych i duchowych wartości człowieka)

4. Pisarze Zdroju (ekspresjoniści skupoieni wokół pisma "Zdrój") - Poznań (1917-20)

- wydawca - Jerzy Hulewicz

- manifest programowy opracował Jan Stur

- należeli do nich : Józef Wittlin, Emil Zegadłowicz, Jan Stur, Jerzy i Witold Hulewiczowie

- ze "Zdrojem" współpracował Stanisław Przybyszewski

- zadanie sztuki - tworzenie obrazu wewnętrznego człowieka

- odrzucali realizm, naturalizm, impresjonizm

- podstawą jest wyraz czegoś (przekazywanie przeżyć) = ekspresja

5. Czartak - od 1922r

- założona przez Emila Zegadłowicza

- należy do niej m.in. Zofia Kossak-Szczucka

- grupa propagująca powrót do natury, głosząca hasła antycywilizacyjne i antyurbanistyczne

- szuka źródeł inspiracji w tradycjach kultury ludowej

ciemne dziesięciolecie :

1. Żagary - Wilno 1931- 34

- twórcy i uczestnicy to m.in : Czesław Miłosz, Teodor Bujnicki, Antoni Gołubiew, Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Putrament

- grupa posiadała swoje pismo "Żagary"

- w liryce ich dominuje tematyka katastroficzna (tonacja ta rodzi się z lęku i niepokoju)

- w twórczości widoczne jest przekonanie o kryzysie kultury, który prowadzi do nieuchronnego dramatu społecznego i jednostkowego

- częste sięganie do motywów ognia, popiołu, dymu pogorzelisk

- przekonaniu o zmierzchu cywilizacji towarzyszy heroiczna aktywność

- istotne znaczenie ma tradycja romantycznego wizjonerstwa

2. Kwadryga - Warszawa 1926-33

- należeli do niej : Stanisław Ryszard Dobrowolski, Władysław Sebyła, Lucjan Szenwald

- przejściowo z grupą tą związany był Konstanty Ildefons Gałczyński

- grupa głosi program literatury uspołecznionej, zwróconej ku problemom zwykłych , prostych ludzi

3. Przedmieście - od 1933r

- założyciele :Jerzy Kornacki i Helena Boguszewska

- członkowie to m.in : pola Gojawiczyńska, Gustaw Morcinek, Zbigniew Uniłowski

Pisma literackie:

1."Skamander" (1920 - 28)

- redaktor Mieczysław Grydzewski

2."Wiadomości literackie"

3. "Cyrulik Warszawski" - pismo satyryczne

4. "Zwrotnica" - pismo Awangardy Krakowskiej

5. "Linia" -redagowana przez Jalu Kurka przy wspólpracy Jana Brzękowskiego i Juliana Przybosia, miała zastąpić "Zwrotnicę" po jej likwidacji

6. "Żagary" (1931-34)- pismo wileńskiej grupy lit. o tej samej nazwie

7. "Zdrój" (1917-20) - pismo ekspresjonistów poznańskich


Grupa sytuacyjna (np : Skamander, Kwadryga) - nie zawierająca konkretnego programu artystycznego, poeci czerpią natchnienie z sytuacji codziennych, twórczość artystów dość różnorodna, tworzą ja poeci, którzy sami nie mieliby szansy wybicia się - jako grupa zdobywają wysoką pozycję w świecie literackim

Grupa programowa (np : Awangarda Krakowska) - posiadająca konkretny program artystyczny określający działalność literacką jej członków


Główne grupy literackie Ośrodki Kierunki artystyczne

lata dwudzieste pierwsza awangarda :

Skamander Warszawa -tradycjonalizm

Awangarda Krakowska Kraków -ekspresjonizm

Grupy futurystyczne Kraków Warszawa -futuryzm -dadaizm

pisarze "Zdroju" Poznań -surrealizm

lata trzydzieste

Żagary Wilno druga awangarda :

Kwadryga Warszawa -katastrofizm


Poetyka wierszy Józefa Czechowicza :

- nasilające się w miarę rozwoju liryki wizje katastroficzne

- wykorzystanie nadrealizmu, który potęguje dramatyzm obrazu świata

- obrazy liryczne charakteryzują się kojarzeniem motywów odległych znaczeniowo (asocjacji)

- osłabienie wizji arkadyjskiej (człowiek skazany na życie groźnym, oczekującym Apokalipsy świecie"

- wykorzystanie motywów biblijnych (Apokalipsa, obrazy ognia, potopu, czerwieni)

- częste podejmowanie tematu śmierci

- połączenie refleksji katastroficznej z motywami arkadyjsko -sielankowymi - wzmacniające dramatyzm obrazu poetyckiego


Poetyka Żagarystów - patrz grupa literacka Żagary


Aktywizm, biologizm, witalizm w poezji Juliana Tuwima :

W 2 pierwszych zbiorach : "Czyhanie na Boga", "Sokrates tańczący" poeta wyraża zachwyt nad codziennością, optymizm, entuzjazm. Miłość - tajemnica krwi, serca - ciałą. Biologiczna natura człowieka jest wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens życia (witalizm).

Biologia okazuje się jednak również przyczyną śmierci, rozkładu, złą. Człowiek jest zniewolony własną biologią, cielesnością i instynktem erotycznym.

Obraz miasta w poezji J. Tuwima :

Początek twórczości : Radosne opisy dnia powszedniego na ulicy miasta (tramwaje, skwery - wypełnione tajemniczym pięknem)

Późniejsze refleksje : Cywilizacja wielkomiejska sprzyja moralnej i duchowej degradacji człowieka. Miasto - bezwzględny okrutny niszczący moloch.


Rozwój futuryzmy w Polsce :

- futuryzm wywodzi się z Włoch.

- prekursor polskiego futuryzmu - Jerzy Jankowski - autor zbioru "Tram wpopszek ulicy"

- patrz też grupy literackie - grupy futurystyczne


Istota procesu twórczego według :

a) dadaistów

- twórczość literacka może być tylko spontanicznym wytworem fantazji, wolnej od logiki i norm estetycznych

- wyobraźnia może służyć jedynie sobie samej, twórca powinien zaspokajać jej kaprysy

b) futurystów

- sztuka jest tworzeniem rzeczy nowych, każdy artysta musi stworzyć zupełnie nową sztukę

- kompozycja doskonała - minimum materiału, maximum osiągniętej dynamiki (dzieło sztuki jest ekstraktem)

c) nadrealistów

- twórczość - wyraz treści pozaświadomych, wyłączonych spod kontroli rozumu

- sztuka - doświadczenie ostatecznej wolność od społecznych schematów, manifestacją przypadkowości, niekonsekwencji, dziwności

- miara wartości utworu - stopień panującej w nim irracjonalnej dowolności

d) przedstawicieli Awangardy Krakowskiej - patrz grupa literacka Awangarda Krakowska


Poglądy na wyraz i zdanie wg :

a) futurystów

- rezygnacja ze zdania na rzecz kompozycji słów nie związanej żadnymi regułami składni, logiki i gramatyki

- poezja - kompozycja słów (operuje słowem tak jak plastyka kształtem)

b) poetów Awangardy Krakowskiej

- piękne zdania i piękne słowa są odpowiednikami dla wypowiadanych uczuć i emocji, które nie mogą być wyrażane dosłownie



Podstawy światopoglądowe poszukiwania Czystej Formy:

- szybki rozwój nauki i techniki - fascynacja osiągnięciami cywilizacji znalazła wyraz w sztuce

* teoria względności (A.Einstein)- obalenie hipotezy o ciągłości i trwalości materii

* psychoanaliza (Z.Freud)- motorem działań człowieka jest podświadomość

- I Wojna Światowa i Rewolucja Październikowa - artyści szukali sposobów wypowiedzi, które lepiej pasowałyby do niepokojów ówczesnego człowieka

Estetyka:

- Czysta Forma - czynnik decydujący o autonomii, pięknie i jedności dzieła muzycznego, malarskiego, czy dramatycznego

- elementy konstruujące utwór (barwy, kształty, słowa, ruch sceniczny) powinny być zupełnie oderwane od motywacji praktycznych, życiowych, logicznych i.t.p.



6.

Rozważanie o procesie twórczym w wierszu “Sitowie" J. Tuwima. Poszukiwanie pierwotnej siły słowa w “Sołopiewniach". Język pozarozumowy" futurystów rosyjskich. Sposób kreowania rzeczywistości i opisu krajobrazu w poezji J. Przybosia i B. Leśmiana. Różne techniki opisu krajobrazu górskiego w poezji polskiej (Słowacki, impresjoniści, Przyboś). Poszukiwanie prawdy o kobiecej duszy w poezji M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Charakterystyka twórczości wybranego poety okresu międzywojennego.


Rozważanie o procesie twórczym w wierszu “Sitowie" J. Tuwima.


Proces twórczy w “Sitowiu"

I strofa Opis jeziora porośniętego szuwarami i sitowiem w czasie lekkiego wiatru.

II strofa Poeta zamienia rzeczywistość na słowa.

III strofa Szukanie słów mogących wyrazić rzeczywistość jest trudna i męcząca.

IV strofa W rozumieniu zwykłego człowieka świat jest konkretny i materialny.

V strofa Poeta nigdy nie spojrzy na coś jak zwykły człowiek. Teraz odbiera wszystko inaczej, niż wtedy gdy był dzieckiem.

VI strofa Poeta tęskni za zwyczajnością.


Proces twórczy jest bardzo trudny!. Trudno jest oddać w słowach rzeczywistość. Potrafi to tylko poeta, który odbiera świat inaczej niż zwykły człowiek.


Poszukiwanie pierwotnej siły słowa w “Sołopiewniach".


“Słowisień"


“W białodrzewiu jaśnie dźni słoneczko,

Miodzie złoci białopałem żyśnie,

Drzewia pełni pszczelą i pasieczną,

A przez liście kraśnie pęk słowiśnie.

A gdy sierpiec na niebłoczu łyście,

W cieniem ciemnie jeno niedośpiewy:

W białodrzewiu ćwirnie i srebliście

Słowik słowi słowisieńskie ciewy."

(2 wiersz z cyklu)


Cykl “Sołopiewnie" jest bardzo nietypowy. Widać w nim zabawy i gry słowotwórcze Tuwima. Poeta szuka takich środków wyrażenia, które silnie odziaływałyby na czytelnika i oddałyby intencje autora. Poszukuje pierwotnej siły słowa. W tym celu używa i tworzy wielu neologizmów. Dowodem tego jest przytoczony wiersz.

Można się tu dopatrzeć pewnych elementów języka pozarozumowego futurystów rosyjskich.


“Język pozarozumowy" futurystów rosyjskich.


Futuryzm w Rosji:


Język pozarozumowy:


Sposób kreowania rzeczywistości i opisu krajobrazu w poezji J. Przybosia i B. Leśmiana.


Julian Przyboś Bolesław Leśmian

Młodzieńcze wiersze = fascynacja pracą, techniką (słownictwo specjalistyczne), rozwojem cywilizacji (miasto – cechy antropomorfizacji – powstaje, rodzi się, tak jak człowiek w bólu i trudzie); Dojrzała poezja = liryka pejzażowa i refleksyjna. Sposób kreowania = dyscyplina słowa i obrazu poetyckiego + nie naśladowywanie lecz konstruowanie rzeczywistości + metaforyczne szeroko-znaczeniowe wizje + środki artystyczne (oksymorony, elipsy); Opis krajobrazu (np. w wierszu “Z Tatr") = brak ujęcia chwili, opisu fauny i flory, opisu zjawisk, odpowiedni nastrój; Kreowanie rzeczywistości = symbole (ze względu na zmieniający się, metafizyczny charakter świata) potrzebne do pozintelektualnego poznania + niezwykłość i fantastyka (wszystko jest możliwe) + środki artystyczne (neologizmy, oksymorony); Opis krajobrazu (np. w wierszu “Ballada bezludna") – świat ,w którym nie ma człowieka, przyroda (zwierzęta) posiada cechy ludzkie. Przyroda to byt – człowiek to nie byt;


Różne techniki opisu krajobrazu górskiego w poezji polskiej (Słowacki, impresjoniści, Przyboś).


Juliusz Słowacki (monolog Kordiana na Mont Blanc; wiersz “Rozłączenie") Opis krajobrazu jest dynamiczny. Krajobraz górski ( w wierszu) przedstawiony jest w różnych porach dnia (dzień, noc) i podczas różnych zjawisk (np. w czasie deszczu). Jest on dość ogólnikowy. W monologu Kordiana pokazana jest potęga gór. Do opisu

Impresjoniści (poezja Tetmajera i Kasprowicza) Opis krajobrazu miał za zadanie uchwycić ulotny moment (zmierz, wschód słońca itd.). Przedstawiane było konkretne miejsce (np. Czarny Staw). By lepiej oddać panujący nastrój poeta opisywał dźwięki, kolory (pastelowe i stonowane), zapachy. Ważną rolę odgrywało też światło i cień. Kontury skał były rozmyte.

Julian Przyboś (wiersz pt. “Z Tatr") Opis krajobrazu nie przedstawiał konkretnego momentu. Brakuje dokładnego opisu przyrody, która jest tylko niemym świadkiem. Nie ma też opisu zjawisk ani ich nastrojów. Wszystko to wprowadza pewien nastrój tajemniczości i grozy.


Poszukiwanie prawdy o kobiecej duszy w poezji M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

Dwudziestolecie stworzyło szczególnie sprzyjający klimat obyczajowy dla literatury i poezji dotyczącej psychologii kobiety, jej problemów i uczuć. W swych utworach tą tematykę poruszała M. Pawlikowska-Jasnorzewska. Zerwała ona z dotychczasowym modelem kobiety. Uczyniła ona z przeżycia miłosnego podstawowy i przeważający motyw swojej poezji. Kreowała nowy i zaskakujący typ kobiety.

Pierwsze liryki miłosne Pawlikowskiej (z tomików “Niebieskie migdały" i “Różowa magia") były pełne entuzjazmu i optymizmu. Z biegiem czasu jej twórczość stawała się coraz dojrzalsza. Pod wpływem przeżyć osobistych w twórczości poetki pojawia się również problem przemijania, starzenia się i śmierci. Punktem odniesienia staje się natura podlegająca tym samym prawom co człowiek.


Charakterystyka twórczości wybranego poety okresu międzywojennego.


GAŁCZYŃSKI Konstanty Ildefons, 1905–53, poeta; nastrojowa liryka z elementami fantastyki, humoru, groteski (Zaczarowana dorożka 1948); powieść satyryczna Porfirion Osiełek (1929); pieśni, poematy (Niobe 1951, Wit Stwosz 1952); groteskowe miniatury dramatyczne Teatrzyk “Zielona Gęś"... (“Przekrój" 1946–50, wydanie osobne 1968).


Charakterystyka twórczości Konstantego Idefonsa Gałczyńskiego:



7.

Miasto, cywilizacja i technika, państwo, społeczeństwo, tajemnice ludzkiej duszy jako tematy literatury dwudziestolecia (zestawienie).


Utwór: Autor: Tematy:

“Proces" Franz Kafka Społeczeństwo i państwo. (schemat społeczeństwa w państwie policyjnym);

“Życie" Julian Tuwim Tajemnice ludzkiej duszy (problem dusza ludzka a życie człowieka);

“Do krytyków" Julian Tuwim Miasto – podróż przez miasto Cywilizacja i technika – jazda Tramwajem (osiągnięcie techniczne); Społeczeństwo – krytycy;

“Czarna wiosna" Antoni Słonimski Miasto, technika lepsze tematy niż poezja patriotyczna;

“Na plebanii w Wyszkowie" Stefan Żeromski Społeczeństwo, państwo – problem komunizmu i zdrady (ostrzeżenie i oskarżenie)

“Przedwiośnie" Stefan Żeromski Tajemnice ludzkiej duszy - wybory Baryki; Państwo i społeczeństwo – komunizm a kapitalizm (Julek a Gajowiec);

“Granica" Zofia Nałkowska" Miasto – funkcjonowanie (Ziembiewicz prezydent); Społeczeństwo – obraz rzeczywistości lat 30; Tajemnice ludzkiej duszy – postępowanie Ziembiewicza;

“Sitowie" Julian Tuwim Tajemnice duszy poety (rozważania o procesie twórczym);

“Wiosna" – dytramb Julian Tuwim Miasto i społeczeństwo – zagrożenia (m. in. patologie społeczne, prostytucja itp.);

“Colloquium niedzielne na ulicy" Julian Tuwim Miasto (zagrożenia), społeczeństwo (struktura), technika (kinematograf);

“Niewidzialni" Bolesław Leśmian Tajemnice duszy ludzkiej – problem istnienia;

“Ballada bezludna" Bolesław Leśmian Tajemnice duszy ludzkiej – byt i niebyt;

“Przemiany" Bolesław Leśmian Tajemnice duszy ludzkiej – byt i niebyt, przemiany;

“Ferdydurke" Witold Gombrowicz Społeczeństwo i tajemnice ludzkiej duszy (m. in. problemy ja – społeczeństwo);

“Sklepy Cynamonowe" Bruno Schulz Społeczeństwo i tajemnice ludzkiej duszy - kobieta a życie, problemy wolności; Cywilizacja i miasto – ulica krokodyli;

“Ziemia, planeta ludzi" Antoine de Saint – Exüpery Cywilizacja i technika FOREVER!!; Tajemnice ludzkiej duszy – przyjaźń między lotnikami; Społeczeństwo – problem niewolnictwa;

“Mistrz i Małgorzata" Michał Bułhakow Miasto, społeczeństwo i państwo – komunizm (struktury i wady); Tajemnice ludzkiej duszy (Mistrz, Małgorzata – postępowanie);

“Szewcy" Witkacy Społeczeństwo – struktury i podziały; Państwo – wizje różnych systemów);

“Na wsi" Józef Czechowicz Społeczeństwo na prowincji;

“Przedświt" Józef Czechowicz Problematyka ludzkiej duszy – człowiek a apokalipsa;

“Cieśle" Julian Przyboś Technika i cywilizacja – fascynacja pacą, odpowiednie słownictwo;

“Dachy" Julian Przyboś Fascynacja miastem i techniką;

“Roki", “Obłoki" Czesław Miłosz Człowiek wobec nadciągającej katastrofy;


8. Powieści rozrachunkowa (tytuły tematyka). Ocena polskiej rzeczywistości politycznej w opowiadaniu “Na plebanni w wyszkowie". Wymowa tytułu powieści “Przedwiośnie". Ocena sytuacji młodego państwa polskiego w powieści. Charakterystyka i ocena poglądów Gajowca i koncepcji “szklanych domów". Obraz i ocena rewolucji. Cezary wobec rewolucji (motyw dajmoniona i ormiańskiej dziewczyny). Wymowa ostatniej sceny powieści.Problem roli młodego pokolenia w państwie. Cezary Baryka w poszukiwaniu życiowej drogi - motyw wyborów bohatera. Obraz życia ziemiaństwa i chłopów w rozdziale “Nawłoć" - miejsce w strukturze powieści, przyczyny anachronizmów. “Przedwiośnie" jako powieść o straconych złudzeniach". Porównanie obrazu rewolucji w “Przedwiośniu", “Szewcach" i “Nie-Boskiej Komedii".


Powieści rozrachunkowa (tytuły tematyka).

Po wygaśnięci początkowego entuzjazmu spowodowanego odzyskaniem Niepodległości pojawia się w literaturze obraz konfliktów społecznych. Pojawia się rzeczywistość powojenna w sposób realistyczny, zdemistykowany. O powieści napisanych w tym okresie można zliczyć :

Ocena polskiej rzeczywistości politycznej w opowiadaniu “Na plebanni w wyszkowie".

W opowidaniu tym przedstawione są poglądy Żeromskiego dotyczące polityki prowadzonej przez rząd polski" z ramienia Rosyjskiej Republiki Rad w skład którego wchodzili : dr. Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kohn (wcześniej przebywali na plebanni w Wyszkowie), oraz wydarzeń z 1920 i 1921 roku, a dokładniej działalności Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski :

“Stał między nami i tym wojskiem z zewnątrz przychodzącym wielomilionowy bezrolny i bezdomny lud i miał między ojczyzną i przychodniami wybierać.

O, Polacy! Niech wasze ręce składają się do modlitwy albowiem ci bezrolni i bezdomni Polskę wybrali"

Mimo że Polska odniosła zwycięstwo należy dokonć wszelkich starań żeby nie stała się państwem “panów i szlachty" . By zwycieństwo “stało się tryumfem warstwy bogaczów, panów, posiedzicieli, a klęską ludzi ubogich i pognębieniem szybkości postępu świata."

Po walce czeka kraj jeszce ogrom pracy. “Stracone Mazury, stracona Warmia, Pomerania, Śląsk Cieszyński! Na Pomorzu stoją puste szkoły, znakomicie pobudowane przez Niemców, a niema w nich nauczyciela, który by dziecią kaszubskim w języku polskim nauki udzielał. I odwraca się od nas Kaszuba. Nie jesteśmy w stanie wybudować trzydziestu kilometrów koleji z Kościerzyny do Wejherowa dla zdobycia własnego dostępu do morza, gdy nędzny gdańsk zdradza nas, napada i znieważa. Wewnątrz kraju gdzie tylko spojrzeć, wszystko popsute, obniżone, wynędzniał. Tyfus, czerwonka, wszy brud, niechlujstwo, brutalstwo, kradzież, przetpotopoweobyczaje, prapiastowskie zabobony, zniszczone drogi, popalone mosty, na stacjach kolejowych jak w chlewach, w wozach dla ludzi bestialskie walki o miejsce stojące. W dobie gdy młode rycerstwo polskie szło po nocy w bój z Warszawy, w Warszawie paskasz najspokojniej podnosił cenę chleba..."

Wymowa tytułu powieści “Przedwiośnie".

Przedwiośnie - chlapa, błoto szaro, brudno, ale przed wiosną (okresem narodzenia, pobudzenia do życia), przykra pora przejściowa, nie było by wiosny bez przedwiośnia

Szymon Gajowiec uświadamia że w polsce jest jeszcze dużo pracy, jest to okres przejściowy (przedwiośnie). Polacy muczą przezwyciężyć, ustabilizować silne państwo, a dopiero potem nastąpi Polska (wiosna).

Ocena sytuacji młodego państwa polskiego w powieści.

Po odzyskaniu Niepodległości 11 listopada 1918 r. Polacy nie uświadamiali sobie że właściwej Polski jeszcze nie ma że należy dopiero stanąć do pracy. Nie byłorządu, określonych granic, brak zaplecza ekonomicznego, przemysłu. Zapanowała euforia, radość ale był to dopiero początek pracy. W 1920 roku był już rząd a na terenie kraju nie stacjonowały już obce wojska, ale nadal występowały problemy ekonomiczne, mniejszości narodowych, zróżnicowanie między dawnymi zaborami takie jak różne systemy prawne, edukacyjne, rozstawy szyn. Panuje nędza i inflacja.

Trzeba pracy by kraj faktycznie odzyskał wolność. Trzeba porządków. Wielu obywateli jest jest biednych, wielu bezdomnych, wydziedziczonych. (Odraz wsi z lat 70-tych XIX w., a nie z 20- tych XX w.). Istnieje niebezpieczeństwo że ludzie wybiorą komunizm który daje nadzieję choć nie mówi prawdy. Jeśli biedota posłucha komunistów Polska przestanie istnieć (poglądy Lulka - chciał by Polska stała się integralną częścią ZSRR).Konieczne są szybkie reformy. Ich wyznawcą jest Szymon

Gajowiec.


Charakterystyka i ocena poglądów Gajowca i koncepcji “szklanych domów".

Szymon Gajowiec - przedstawiciel rządu - fikcyjna postać - ukochany Jadwigi, matki Cezarego. Zapowiada on demokrację, reformę rolną, policję i wprowadzenie złotego. Jego mistrzami ducowymi są: Stanisław Krzemiński (“Niegdyś członek Rządu Narodowego w 63. Historyk, eseista, bibliofil i biblioman, a przedewszystkim badacz samoistny. Typ encyklopedysty. Straszna jakaś pamięć. Wszystko w głowie. Gdzie indziej byłby głośnym i uczonym pisarzem, pracował by w spokoju na sławę i pomnik. W dawnej warszawie był publicystą, pisarzem artykułów politycznych, niepowchwytnym dla wroga przemytnikiem na pograniczu dawnych i nowych czasów. Sekretnie, sposobem tajnym, do ludzi, którzy go czcili, pisał o Polsce : “ Pani moja, Mocarka wielka, Matkas najsłodsza". Wierzył niezmiennie i przeciw wszelkiej rzeczywistości w niepodległość przyszłą narodu podartego i nieszczęśliwego, gdysz znał jego siłę w pszeszłości, pomimo wszelkich tego narodu wad i win. Tę pewność swej wiary przekazywał otoczeniu przez całe swe życie. Badał przeszłość samoistnie u źródeł. [...] Pracował bez przerwy, bez wytchnienia, jako kanclerz bezsenny nieistniejącego państwa. Błogosławiony warszawiak! W ubogim mieszkanku, wśród ukochanych książek i pism, do ostatniej chwili nad wielką dawną i nową Polską - zasnął na posterunku." ) ; Marian Bohusz (“ Przyrodnik, który gdzie indziej zostałby znanym docentem, a może nawet cenionym profesorem. Tutaj został bezcennym dla pewnych sfer felietonistą, tłumaczem i popularyzatorem filozofów i socjologów. Rozmienił się na drobne i sam się w tłum wydał, Nauczał z niewidzialnej katedry swą rzeszę inteligencka. Gdy wszystko było przed tą rzeszą zamknięte, gdy ona mogła spodleć i zdziczeć, dawał jej wszystko, co poczytywał za najlepsze na Zachodzie." - biedny, oślepł więziony przez Moskali - aż któregoś dnia zniknął by niesprawiać innym kłopotu-"Żył i umarł jak duch" ) : Edward Abramowski (“ Filozof i socjolog. Nowator we wszystkich dziedzinach. Główną dziedziną jego pracy duchowej była psychologia. Syn swego czasu, socjalista rewolucyjny, obijający się o wszelkie szkopuły nauki Marksa, błąkający się wśród nich ze swoją miarą fenomenalizmu podmiotowego, stwarza wreszcie naukę własną bojkotu państwa za pomocą złączenia ludzi w związki, stowarzyszenia kooperatywy. Usiłuje wytworzyć świat nowy i nie znany, który w jego pojmowaniu będzie wszelkim, powszechnym ruchem etycznym, świat przewidywany, wymyślony.Ta wymarzona za czasów rosyjskich rewolucja społeczna i moralna poprowadziła go konsekwentnie na stanoeisko teoretyka kooperatyzmu praktycznego. A jego pomysły zorganizowania ludzi w sposób antypaństwowy przywiódł go w praktyce, za panowania nad Polską caratu, do uznania Polski nieistniejącej jako realizacji jego pomysłu." )

szklane domy - wynalazek który nie mógł się sprawdzić, technicznie byłby możliwy ale luczie nie chcieli by w nim mieczkać. Pozatym nie dostali by ich w praktyce ci najbiedniejsi, ale powstały by pałace, dla bogatych. - technika nas nie uratuje musimy dokonać tego sami



Obraz i ocena rewolucji.


Cezary wobec rewolucji (motyw dajmoniona i ormiańskiej dziewczyny).

Cezary we wczesnej młodości widział rewolucję w Baku, byl nawet jej uczestnikiem (zmiana, bunt wobec tego co było, kojarzy mu się z buntem wobec matki), a więc wiedzial co ona ze sobą niesie, nie była to dla niego wyłącznie ideologia. Wiedział również że proletariatsam sie nie odrodzi że potrzebna jest pomoc z zewnątrz. Widział jednak trgiczną sytuację biedoty, proletariatu. Dajmonion ostrzega go. Wie że policja jest od pilnowania wewnętrznego porządku w państwie (motyw posterunkowego). Ostatecznie jest przeciwny, nie akceptóje jej.

Dajmonion - “ odzywa się we mnie głos jakiś wewnętrzn, który ilekroć się odzywa , odwodzi mnę zawsze od tego, cokolwiek w danej chwili zamierzam czynić, sam jednak nie pobudza mię do niczego" - Platon “Obrona Sokratesa" -sumienie - ostrzega Cezarego przed rewolucją “ta droga prowadziłaby w krwawą próżnię..."

ormiańska dziewczyna -dawniej szczęśliwa później zamordowana,niewinna, symbol okrócieństwa rewolucji - przywołuje Cezarego do zemsty

Wymowa ostatniej sceny powieści.

Baryka kroczy wraz z tłumem na Belweder, zastanawia się czy się dołączyć czy nie. Podejmuje wybór między ideologią Lulka i Gajowca (po wojnie odczytywano jako lewicowe poglądy Cezarego). Zeromski nie poparł rewolucji, jego bohater miał nie iść miał odnaleźć idee. Na jego decyzję wpływ miały osobiste problemy - rozmowa z Laurą. Parł na mur oddzielnie, to był jego własny bunt, nie przyłączał się do niego bezpośrednio.


Problem roli młodego pokolenia w państwie.

Młode pokolenie jest ogromnym potencjałem, który należy wykożystać gdyż w przeciwnym wypadku mogąprzyłączyć się do rewolucji. Koniecznie trzeba zaoferować im pracę w państwie na dobrze płatnych stanowiskach, bo inaczej w bużliwy, rewolucyjny sposób przyłączą się oni do walki o stołki.


Cezary Baryka w poszukiwaniu życiowej drogi - motyw wyborów bohatera.

Cezary wobec kraju swoich rodziców :

Wybory Cezarego


Obraz życia ziemiaństwa i chłopów w rozdziale “Nawłoć" - miejsce w strukturze powieści, przyczyny anachronizmów.

Cezary dostaje się do Nawłoci poprzez Hipolita Wielosławskiego. Jest to obraz dawnego, stabilnego świata, jednak Cezary widzi go przez pryzmat wspomnień i doświadczeń. Wyobrarza sobie, jak by wyglądała ta rzeczywistość gdyby wdarła się w nia rewolucja. Przypomina mu o tym Karolina Szkarłatowiczówna (pochodzi z Ukrainy, straciła wszystko). Żeromski przedstawia rzeczywistość wiejską z lat 70 - tych XIX w. A nie 20 - stych XX w. Związane jest to z tym że w łaśnie w tym okresie pracował on jako nauczyciel w dworkach szlacheckich i właśnie z tego okresu wieś zna najdokładniej.


“Przedwiośnie" jako powieść o straconych złudzeniach.

Przedwiośnie powstało już po ochłonięciu z radfości odzyskania niepodległości. Młode państwo Polski było zagrożone ze wszystkich stron. Zaczęto spoglądac realnie na sytłację kraju. “Przedwiośnie" przedstawia różne drogi do poprawienia sytłacji. Jedna alternatywa to Lulek i rewolucja - przedstawiona jako okrutna i ostatecznie nic nie niosąca za sobą _ i powolne reformy Gajowca. Runoł wyidealizowany obraz odrodzonej Rzaczypospolitej, stracono złudzenia - trzeba nadal wiele pracy by kraj był choć w części taki jakim go sobie wyobrażano.


Porównanie obrazu rewolucji w “Przedwiośniu", “Szewcach" i “Nie-Boskiej Komedii".

Przedwiośnie Nie-Boska komedia Szewcy

rewolucja to zagłada, ziszczenie i cierpienie wielu ludzi rewolucja niesie za sobą cierpienie i zagładę wielu ludzi rewolucja jest wymierzona przeciwko jednostce i jej indywidualizmowi

nie niesie za sobą nic - nie jest rozwiązaniem problemu nie niesie za sobą poprawy na lepsze - walka owpływy, wyłonienie nowej arystokracji odwrócenie ról - szewcy teraz sprawują władzę, a dotychczasowe warstwy panujące zostają obalone i poniżone

giną równierz niewinni (ormiańska dziewczyna)

rewolucja jest odpowiedzią na chęć zaspokojenia elementarnych potrzeb ludzi biednych, nie mogących znaleźć możliwości szybkiej poprawy w aktualnie istniejącym państwie chcą zapewnić sobie niezbędne warunki do życia : chleba, pracy, opału, napoju u podłoża rewolucji leży chęć poprawy własnego bytu

przeciw wszystkim posiadaczom przeciw klasom wyższym

dla dużej części uczestników rewolucja jest niezrozumiała w swojej istocie np. Cezary Baryka zwykli uczestnicy nie rozumieją głębszej idei rewolucji. Ślepo słuchają przywudców

do obozu rewolucyjnego należą ludzie z najniższych warstw społescznych, lub ci z bogatszych którzy nierozumiejąc istoty rewolucji zostali wciągnięci w nia przez iluzje wolności, swobody i nności do obozu rewolucyjnego należą ludzie z najniższych warstw społescznych, lub ci z bogatszych którzy nierozumiejąc istoty rewolucji zostali wciągnięci w nia przez iluzje wolności, swobody i nności


9. Obraz rzeczywistości społeczno gospodarczej lat trzydziestych w powieści “Granica". Wymowa tytułu powieści. Rozważania na temat jednostki w społeczeństwie “Granicy". Sytuacja kobiety w społeczeństwie w “Granicy". Problem bezrobocia i nędzy. Analiza mechanizmów władzy. Kariera i ambicja a niezależność i uczciwość w świetle losów głównego bohatera w powieści. Porównanie postaw i losów: Ziembiewicza, Lulki i Baryki. Jednostka i społeczeństwo w świetle “Granicy" i “Ferdydurke". Człowiek pod pręgierzem opini publicznej w świetle “Granicy" i “Omyłki".



“Granica"- tytuł

1.Granica podziałów klasowych (społeczna) - dzieli społeczeństwo na posiadających i nędzarzy . Symbolem tej granicy jest kamienica pani Kolichowskiej, w której “sufity i podłogi" poszczególnych pięter oddzielają bogatych od biednych. Każda próba przekroczenia tej granicy może skończyć się katastrofą (np. Justyna Bogutówna).

2.Granica moralności , ktrórej nie należy przekraczać, bo można skrzywdzić drugiego człowieka.Zenon nie powiedział prawdy Justynie o swoich zamiarach małżeńskich z Elżbietą Biecką i w konsekwencji nie postępował uczciwie wobec żony i Justyny ,krzywdził dwie osoby.

3.Granica odporności psychicznej człowieka.

4.Granica odpowiedzialności jednostki za swoje czyny. Liczą się czyny, a nie wewnętrzny niepokój, usprawiedliwianie się, uspakajanie sumienia.

5.Granica psychologiczna

6.Granica między tym co subiektywne, a obiektywne

7.Granica między sądem jednostki i zbiorowości

8.Granica między miłością, a nienawiścią - Justyna kochała Zenona do pewnego momentu, później nienawidziła go tak, że oblała go kwasem.


“Granica" nie jest pierwotnym tytułem. Pierwszy tytuł - Schematy:

“Granica" ma szersze znaczenie niż “Schematy".


OBRAZ RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ I GOSPODARCZEJ

1. “Granica" ukazuje przepaść między życiem różnych warstw społecznych która stanowi podłoże istnijących między nimi konfliktów.

2. Obraz walki robotników:

a. głód i bezrobocie

b. narastanie buntu

c. demonstracje robotników

d. interwencja policji (zabójstwa i aresztowania)

e. usuwanie robotników z fabryki

3.Rozpoczęcie budowy domów robotniczych na Chązebiańskim Przedmieściu

4.Uporządkowanie wybrzerza nad rzeką - przerwanie prac w związku z polityką oszczędnościową rządu.




JEDNOSTKA W SPOŁECZEŃSTWIE

“Jest się takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim jak miejsce, w którym się jest" -prawda jest subiektywna , otoczenie patrzy na nas obiektywnie, ale nie zna całej prawdy, więc prawdy o człowieku nie zna nikt.


SYTUACJA KOBIETY W SPOŁECZEŃSTWIE

kobieta biedna - wykorzystywana przez bogatych mężczyzn, nie miały możliwości kształcenia, najczęściej kończyły jako samotne matki

kobieta bogata - w stosunkowo lepszej sytuacji, gdyż miała zapewnione godne warunki życia


ANALIZA MECHANIZMÓW WŁADZY

Zenon stał się wrogiem ludzi, którym dawniej współczuł i chciał pomóc. Został wciągnięty w działalność, która przekreśliła młodzieńcze ideały. Całkowicie uległ władzom nadrzędnym i wykonywał ich polecenia. Krok po kroku wchodził w sprawy, których nie chciał, wbrew marzeniu o zachowaniu samodzielności, stał się pionkiem poruszanym przez siły, których jeszcze dobrze nie rozumiał. Nie chciał rezygnowac z kariery politycznej, więc wewnętrznie usprawiedliwiał się, że nie od niego zależy sytuacja, w której znalazł się. Nie czuł się odpowiedzialny i bronił się przed ujrzeniem siebie oczami innych. Jego granica odporności moralnej coraz bardziej przesuwała się.

Zenon przegrał moralnie, gdyż jego kariera była możliwa wyłącznie za cenę rezygnacji z młodzieńczych ideałów.


KARIERA I AMBICJA

Zenon to typowy kariarowicz. W młodości uczony złudnych ideałów o sprawiedliwości, o równości ludzi, o idealnej miłości. W jego biografii dokonuje się absolutny upadek tych ideałów. Osiągając kolejne stopnie urzędów i dobrobytu , pozbywa się skrupułów , jako burmistrz miasta każe strzelać do demonstrujących robotników. Na pewno przeżywał w tej chwili wielki dylemat władzy, wybrał jednak decyzję bardziej opłacalną. Trudno powiedzieć, że był to człowiek z gruntu zły - zaplątany wsieć zależności i błędów młodości do tego stopnia, że popełnił samobójstwo.


PORÓWNANIE POSTAW I LOSÓW ZIEMBIEWICZA, LULKA I BARYKI

Cezary Baryka - wychowany w Baku , tam jako młody chłopak był świadkiem rewolucji , powraca do Polski , aby rozpocząć dorosłe życie. Cezary jako osoba z zewnątrz jest bardziej obiektywny jeśli chodzi o to co dzieje się w Polsce. Może dokonać wyboru między Gajowcem (reformy), a Lulkiem (rewolucja)

Lulek - był komunistą , uważał że proletariat ma być wiodącą siłą w narodzie, nie nawidził polskości, głosił hasło : “proletariusze wszystkich krajów łączcie się", według niego nie było mowy o państwowości.

Zenon Ziembiewicz - starał się za wszelką cenę uwolnić z pochodzenia społecznego , robił wszystko dla kariery nawet za cenę wyzbycia się ideałów.


JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO W ŚWIETLE “GRANICY" I “FERDYDURKE"

W odu powieściach autorzy zadają to samo pytanie : czy człowiek może być sobą w społeczeństwie. Józio, bohater “Ferdydurke" poszukuje tego co w człowieku prawdziwe, rzeczywiste, anie narzucone przez spoleczny schemat. Znajduje: formę, konwencję, stereotyp.

W “Granicy" jest podobnie nikt nie zna prawdy o człowieku, ludzie na podstawie powierzchownej obserwacji wydają o nim opinię.


CZŁOWIEK POD PRĘGIERZEM OPINII PUBLICZNEJ W ŚWIETLE “OMYŁKI" I “GRANICY"

Opinia innych może zniszczyć życie człowieka, ma ona wpływ na stosunek otoczenia do tej osoby. Światem rządzą stereotypy ,wiec za bezmyślność i zapatrzenie w nie innych muszą odpowiadać niewinni ludzie. Tak było w przypadku powstańca z “Omyłki" , który walczył w powstaniu listopadowym,a póżniej znalazł się na emigracji w Paryżu. Tam po części tracił zaufani kolegów , gdyż krytykował ich plany kolejnego zrywu powstańczego, nie mającego możliwości powodzenia. Poza tym miał pieniądze, które według kolegów dostawał za dostarczanie wrogom informacji (w rzeczywistości pracował w nocy na śmietnikach paryskich jako gałganiaż). Prus ukazuje jak łatwo społeczeństwo może wydać krzywdzące wyroki , jak trudno zachować własne, słuszne przekonania wobec inaczej sądzącego ogółu i jakim niewyobrażalnm złem jest głupota, nietolerancja i uleganie powszechnym opiniom, zamiast zdania się na własny osąd.


10. Odzwierciedlenie rzeczywistości lat międzywojennych w literaturze (synteza).


Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r. --› warunki do wszechstronnego rozwoju kultury i literatury.


W pierwszych latach okresu międzywojennego istotną rolę odegrało pokolenie pisarzy ukształtowanych jeszcze w kulturze modernizmu. Byli to prozaicy: Stefan Żeromski, Stanisław Przybyszewski, Zofia Nałkowska, natomiast twórczość poetycką kontynuowali Jan Kasprowicz, Bolesław Leśmian i Leopold Staff.


Dwudziestolecie międzywojenne nie jest okresem jednorodnym, można w nim wyodrębnić dwa różne pod względem charakteru zjawisk literackich okresy.


I dekada

W pierwszym, przypadającym na lata dwudzieste i nazywanym niekiedy jasnym dziesięcioleciem, dominują zwłaszcza wśród poetów, postawy optymistyczne. Ów optymizm jest widoczny w poglądach na rozwój kultury, sztuki i cywilizacji oraz na perspektywy wolnego państwa polskiego. Wszechstronnie rozwijała się poezja sięgająca do tradycji literackiej, wykorzystująca różne style i konwencje artystyczne.


Grupy poetyckie:

· Skamander (fascynacja codziennością, poeci sięgają po “niski gatunki" i błahą tematykę; poezja osadzona w polskiej tradycji poetyckiej)

· Awangarda Krakowska (nowatorzy poszukujący źródeł inspiracji twórczej we współczesności: 3xM)

· Futuryści (orientacja antytradycjonalistyczna, świadomie prowokacyjna i burzycielska)

· ekspresjoniści, formiści


W latach dwudziestych rozwija się także twórczość poetów nie związanych bezpośrednio z żadną grupą literacką (np. Władysław Broniewski – tematyka rewolucyjna i proletariacka). Osobnym zjawiskiem jest twórczość poetów, którzy dojrzałość artystyczną osiągnęli w epoce Młodej Polski (Leopold Staff i Bolesław Leśmian).


W prozie tamtego okresu dominują rozważania nad społecznymi i politycznymi dylematami odrodzonego państwa. Ukoronowaniem tego nurtu prozy staje się Przedwiośnie Stefana Żeromskiego.


II dekada

Przełom lat dwudziestych i trzydziestych zaznaczył się stopniowo narastającym poczuciem kryzysu cywilizacji i kultury. Na lata trzydzieste przypada druga faza rozwoju polskiej literatury międzywojennej i bywa określana mianem ciemnego dziesięciolecia.


Źródła manifestowanego poczucia zagrożenia były rozmaite:

· zjawiska społeczno-gospodarcze, a zwłaszcza wielki kryzys ekonomiczny, jaki w latach 1928-1932 ogarnął praktycznie cały świat

· rozwój totalitarnych systemów, opartych na ideologiach faszyzmu i komunizmu. Polska była w tym okresie w sytuacji szczególnego zagrożenia, co potwierdziły wydarzenia następnych lat.

· katastroficznym koncepcjom historii towarzyszył rozwój filozofii egzystencjalnej, która podkreślała tragiczny wymiar ludzkiego życia


Katastrofizm, znamienny dla literatury tych lat, uwidacznia się najpełniej w twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego). Problem kryzysu kultury i cywilizacji europejskiej podjął też w pierwszym dziesięcioleciu okresu międzywojennego Józef Czechowicz.


Grupy poetyckie:

· Żagary (w różnej poetyce i stylistyce, dają wyraz przekonaniom katastroficznym)

· Kwadryga (program literatury uspołecznionej, zwróconej ku problemom zwykłych, prostych ludzi)

W poezji lat trzydziestych wyróżnia się groteskowa i satyryczna twórczość Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Debiutują wtedy młodzi prozaicy (Witold Gombrowicz), a obok nich tworzą już pisarze dojrzali (Zofia Nałkowska i Jarosław Iwaszkiewicz).

Następuje rozwój prozy psychologicznej (np. Granica Zofii Nałkowskiej).

Osobnym i bardzo znaczącym zjawiskiem stała się mitopodobna – nowatorska i eksperymentalna – twórczość Brunona Schulza.


11. Motyw solidarności i przyjaźni w Ziemi, planecie ludzi. Człowiek jako twórca cywilizacji w starciu z naturą. Rozważanie o odpowiedzialności i godności w utworze. Refleksje filozoficzne w utworze.


Motyw solidarności i przyjaźni.

“Dopiero wtedy oddychamy, kiedy jesteśmy związani z naszymi braćmi wspólnym celem znajdującym się poza nami, a doświadczenie uczy, że kochać to nie znaczy patrzeć na siebie nawzajem, ale patrzeć razem w tym samym kierunku. Kolegami są tylko ci, którzy, związani jedną liną, wspinają się na ten sam szczyt."

Saint Exupéry pisze o lotnikach, którzy jako ludzie wyjątkowi stanowią jedną, zwartą i zamkniętą grupę z racji wykonywanego zawodu. Oni muszą być otwarci na problemy innych, życzliwi, solidarni i przyjaźni sobie. Jednak lotnicy wnoszą swój wkład do ogromnej społeczności jaką jest ludzkość. Celem różnych narodów jest wzajemne się uzupełnianie i doskonalenie cywilizacji.

W podobny sposób akcentowana jest rola przyjaźni: “[...] nic i nigdy nie zastąpi straconego towarzysza. Nie można sobie stworzyć starych przyjaźni. Nie ma ceny skarb tylu wspomnień, tylu trudnych godzin przeżytych razem, tylu waśni, pojednań, porywów serca. Takie przyjaźnie są nie do odtworzenia."

W środowisku lotników sytuacje podczas której jedno istnienie zależało od drugiego człowieka nie należały do rzadkości. Bez wzajemnego zrozumienia, w chwili zagrożenia wielu z nich nie byłoby w stanie przeżyć. Groźne sytuacje, czy to w powietrzu, czy w sercu pustyni, były rozwiązywane dzięki współpracy i bezgranicznemu zaufaniu.

Motyw solidarności powraca jeszcze w historii niewolnika. Nie może on poczuć się wolnym, mimo że przestał już być jedynie Barkiem, dopóki nie będzie związany z ludźmi i nie będzie miał z nimi wspólnych celów. Dopiero stając się dobroczyńcą dzieci, wczorajszy niewolnik zaczyna odczuwać smak wolności i swoje własne istnienie, afirmowane przez innych. Przestaje być tylko przechodniem.


Człowiek jako twórca cywilizacji w starciu z naturą.

W Ziemi, planecie ludzi wielokrotnie pojawia się refleksja o “kruchości" naszej cywilizacji, o jej nieustannym zagrożeniu, chociażby przez siły natury. Jako pilot miał szansę, dostępną wówczas niewielu ludziom, oglądania pejzażu Ziemi z wysokości paru tysięcy metrów. “Boże, jakaż pustynna jest ta planeta!", jakże nikłe są ślady ludzkiej cywilizacji – stwierdzał wielokrotnie. Samolot jako “narzędzie analizy" pozwolił ujrzeć człowiekowi prawdziwe oblicze planety i zniszczyć jego złudzenia, iż panuje nad światem.

Autor opisuje w ten sposób swoje odczucia podczas lotu: “Wędrujemy czarną doliną z czarodziejskich baśni, doliną próby. Tutaj nigdzie znikąd pomocy. Tutaj nie ma wybaczenia dla błędów. Jesteśmy zdani na widzimisię Boga."

Człowiek w bezpośrednim starciu z naturą nie ma najmniejszych szans. Zafascynowanie maszyną, które sprawia, że zamiast środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu, staje się ona celem samym w sobie, zaciemnia obraz rzeczywistej bezsilności człowieka wobec przyrody. To nie człowiek ma służyć maszynie, lecz maszyna musi służyć człowiekowi. W miarę postępu zostanie ona sprowadzona do funkcji sprawnego i nie absorbującego narzędzia w rękach człowieka. Wtedy idealna maszyna nie będzie już czynnikiem izolującym człowieka od natury i nie będzie też zaprzątać jego psychiki.


Rozważanie o odpowiedzialności i godności w utworze.

Kwestia odpowiedzialności powraca wielokrotnie w całym utworze. Przykładem może być chociażby historia lotnika, który rozbił się w Andach i przeżył tylko dla tego, że do końca nie opuściło go przekonanie, iż ktoś na niego czeka i nie powinien tej osoby zawieść: “«Moja żona, jeśli myśli, że żyję, myśli, że idę. Koledzy myślą, że idę. Wierzą we mnie. I będę, jeśli nie będę szedł.»" Guillaumet czuł się odpowiedzialny za siebie, za pocztę lotniczą i za kolegów, którzy mieli nadzieję. Według Saint Exupéry'ego “być człowiekiem to właśnie być odpowiedzialnym. [...] Ciało jest więc tylko drobnym narzędziem, ciało jest tylko sługą."

Sam autor poznał dokładnie czym jest odpowiedzialność, gdy jego samolot rozbił się i musiał przebywać kilka dni na pustyni ze swoim towarzyszem. Wtedy właśnie cierpiał nie z powodu pragnienia, upału czy przeraźliwego zimna, ale dlatego, że na tym świecie jest jeszcze ktoś, kto na niego czeka i nie można tej osoby zawieść: “Tak, to jest właśnie nie do zniesienia. Za każdym razem, kiedy widzę te oczy, co czekają, odczuwam to tak, jakby mnie ktoś dotknął rozpalonym żelazem. Ogarnia mnie nagle ochota zerwać się na nogi i biec prosto przed siebie. Tam ktoś woła pomocy, ktoś tonie."


Refleksje filozoficzne w utworze.

Utwór ten stanowi swoistą kopalnię najróżniejszych stwierdzeń i opinii. Jako przykład można podać chociażby rozważania nad sensem życia ludzi, którzy nic nie wnoszą do swojej społeczności:" Nie rozumiem już tych tłumów z pociągów podmiejskich, nie rozumiem ludzi, co uważają się za ludzi, chociaż pod naciskiem którego nie odczuwają, są prowadzeni jak mrówki do funkcji, jakie wykonują. Czym wypełniają, kiedy nie pracują, swoje bezsensowne, nędzne niedziele? [...] Jest w Europie dwieście milionów ludzie, których życie nie ma sensu i którzy by chcieli się do człowieczeństwa urodzić." Nacisk położony jest na celowość istnienia i korzyściach płynących z uświadomienia sobie tego faktu: "Ten, kto wbija w ziemię kilof, chce zrozumieć sens tego uderzenia. Ruch więźnia, upokarzający skazanego, jest czymś zupełnie różnym niż ten sam ruch geologa, przynoszący zaszczyt badaczowi.

Ziemię, planetę ludzi można określić jako wielki manifest przeciwko alienacji jednostki. Bez poczucia przynależności do nawet najelementarniejszej wspólnoty, człowiek nie może odczuwać jedności z innym. Solidaryzować się z ludzkością można tylko poprzez innych ludzi.


12. “Mistrz i Małgorzata": motyw odwagi, tchórzostwa i konformizmu; dobra i zła; prześladowań politycznych w Rosji radzieckiej, życia w “komunistycznym raju"; roli artysty; mechanizmów władzy. Funkcja ideowa wątku biblijnego i motywu szatana i jego świty. Technika artystyczna. Historia powieści i losy autora.


- Motyw odwagi - w Moskiwie przedstawionej przez Bułhakowa praktycznie nie było ludzi odważnych. Wszyscy żyli w strachu spowodowanym przez system totalitarny. Jedyne dwie osoby, które nie bały się to Mistrz i Małgorzata. Ten pierwszy opisał losy Poncjusza Piłata, procuratora Judei. Nie bał się pisać o istnieniu Jezusa (a jest to wątek nierozerwalnie łączący się z postacią Piłata), chciał opublikować swoją powieść, jednak złożona na niego i donos został zamknięty w klinice doktora Strawińskiego.

Małgorzata również była osobą odważną. W imię miłości do Mistrza gotowa była zrobić praktycznie wszystko. Nie przestraszyło ją to, iż styka się z siłami nadprzyrodzonymi. Nie ulękła się i zgodziła się być królową corocznego balu urządzanego przez Wolanda. Nie wiedząc czym ryzykuje podjęła się odpowiedzialności usługiwania Wolandowi, aby uratować mistrza.


- Motyw tchórzostwa i konformizmu; rola artysty - praktycznie wszyscy mieszkańcy Moskwy byli tchórzami, podporządkowali się wymogom systemu i nie chcieli robić nic co mogłoby ściągnąć na nich kłopoty. Co więcej, robili wszystko, by przypodobać się i ukazać jako dobry, żyjący zgodnie z założeniami systemu obywatel (stąd tak wiele donosów). Tchórzostwo było próbą zachowania własnego dobrobytu za wszelką cenę. To tchórzostwo uczyniło moskwian bezwolnymi narzędziami w ręku systemu totalitarnego. Łączy się też z konformizmem - podporządkowaniem i uległością, robieniem tego co przynosi największe kożyści, oraz zatraceniem indywidualności. Najlepszym przykładem konformistów są artyści moskiewscy. Nie dbali oni o treść własnych utworów, nie mieli nic do przekazania, wyzbyli się niezależnego myślenia. Najważniejsze było to, aby pisać to czego wymagała sytuacja. To, że pisali na potrzeby systemu dawało im mozliwość członkostwa w Massolicie - organicacji zrzeszającej “artystów".

W rzeczywistości, zamiast rozmawiać o sztuce, członkowie Massolitu zajmowali się załatwianiem sobie wczasów, jedzeniem tanich smakołyków, czy innymi rozrywkami.

Poncjusz Piłat również stchórzył, po to by zachować własne stanowisko. Uważał, że: “Podłością byłoby zmarnowanie kariery"; Dopiero po fakcie zdał sobie sprawę z tego, że popełnił błąd i że skazał się na wewnętrzną udrękę.


- Motyw dobra i zła - zło w zasadzie powinno być reprezentowane przez Wolanda i jedo świtę, lecz w rzeczywistości oni czynią dobro. Nie kuszą ludzi i nie sprowadzają ich na drogę zła, cierpią przez niego tylko ludzie, którzy rzeczywiście zasłużyli na karę. Zło jest tutaj środkiem walki z ludzkimi wadami i niesprawiedliwością. Już w motcie utworu zaczrpniętym z “Fausta" Goethego widać, że zło ma tutaj inny wymiar: “...Więc kimże w końcu jesteś? - Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro."

Ukazane jest tu również, że pojęcie dobra nie istniałoby, gdyby nie było pojęcia przeciwstawnego, którym jest zło.


- Motyw prześladowań w politycznych w Rosji radzieckiej i życia w komunistycznym raju; mechanizmy władzy - rządy dyktatorskie zniewalają człowieka przez:

- narzucenie mu obowiązkowej ideologii ateistycznej;

- rozbudowę aparatu policyjnego;

- ingerencję w życie prywatne i dążenie do całkowitej jego kontroli;

- zakłamanie we wszystkich dziedzinach życia, obłuda, strach, podejrzliwość, tchórzostwo i milcząca zgoda na nie;

- donosicielstwo (Meiger, Mogarycz), szpiegostwo, znikanie ludzi, aresztowania, umieszczanie zdrowych osów w szpitalach psychiatrycznych;

- wychowanie ludzi niezdolnych do samodzielnego myślenia, uległych, zastraszonych, ograniczonych, aferzystów, krętaczy, szpiclów, nieuczciwych administratorów;

- publiczne piętnowanie w środkach masowego przekazu ludzi myslących niezależnie (np. Mistrza);

- bezsens administracji, rozbudowana biurokracja, bezmyślność, głupota, łapownictwo i bezczynność urzędników, wykorzystujących swoje stanowiska dla prywatnych celów;

- niszczenie kultury, wewnętrzna deformacja środowiska artystycznego; twórcy, nie stosujący się do zaleceń partii i Związku pisarzy Radzieckich nie mają racji bytu;

- uprzywilejowania dla posiadającychy obcą walutę, za którą mogą nabywać wszystkie towary niedostępne w handlu powszechnym (sklep torgsin);

- realizowanie wizji rzekomo szczęśliwego społeczeństwa bezklasowego i rzeczywistości niemal doskonałej;

- Gościom zza granicy pokazuje się tylko to co świadczy o ptędze państawa, jego doskonałości i szczęściu mieszkańców;


- Funkcja ideowa motywu biblijniego i motywu szatana i jego świty - wątek biblijny jest w utworze po to, by pokazać uniwersalną prawdę o Bogu, o człowieku i niepodważalnych wartościach. Wywołuje sprzeciw wobec zakłamania i złego systemu propagującego obowiązkowy ateizm. Jest zarazem analogią do wątku moskiewskiego, sytuacja Piłata i Jeruszalaim czasami odwzorowuje sytuację Moskwy i jej mieszkańców (mieszkańcy Moskwy - tchórze; Piłat - stchórzył raz, ale jego czyn miał olbrzymie skutki). Zatem wątek biblijny nie dość, że ukazuje uniwersalne prawdy, jest kontrastem i analogią dla wątku moskiewskiego, tłumaczy go i ukazuje bezsens systemu totalitarnego. Bułhakow wydobył z wątku biblijnego te wartości, którym zaprzeczało życie uwczesnej rzeczywistości radzieckiej.

Sytucja w wątku biblijnym i moskiewskim rozwija się równolegle - w tym samym okresie roku; wtedy gdy w Moskwie jest noc w Jeruszalaim też panuje noc.

Dzięki użyciu Wolanda i jego świty pisarz mógł pokazać absurdalność i zło rzeczywistości moskiewskiej. Zło systemu totalitarnego jest tak wielkie, iż na jago tle sąm szatan wydaje się być dobry i nie czynić praktycznie nic złego. W wyniku połączenia realizmu i fantastyki, wizja absurdalności Rosji radzieckiej jest bardzo duża. Wszystkie negatywne cechy systemu totalitarnego i ludzi żyjących w tym systemie są dzięki temu ukazane w bardzo jaskrawych barwach. Wolandand jego świta nie robią praktycznie nic złego, po prostu 'wywołują" istniejące już zło.


- Historia powieści i losy autora - powieść “Mistrz i Małgorzata":

- pisana była w latach 1928-1940, miała osiem redakcji, nie została ukończona;

- długo czekała na publikację , krążyła w odpisach; została opublikowana w ponad trzydzieści lat po śmierci autora; ukazała się w księ garniach prawie całego świata;

- w chwili opublikowania w ówczesnym Związku Radzieckim była jeszcze naznaczona piętnem cenzury;

- zawiera elementy autobiograficzne (obraz miłości i związku małżeńskiego pisarza z Heleną Siergiejewną);

- jest odwetem pisarza za zniewolenie w jakim przyszło mu żyć, udręki, uniemożliwienie tworzenia;

- wyrosła z całego doświadczenia życiowego i twórczego autore - jest dziełem jego życia;

- jest utworem otwartym, nie dającym się jednoznacznie zinterpretować, ma znaczenie uniwersalne;


- Michał Bułhakow - był synem teologa prawosławnego, pracownika naukowego, najstarszym spośród siedmiorga rodzeństwa. Był lekarzem z zawodu, z powołania pisarzem. Zrezygnował z uprawiania zawodu lekarskiego, postanowił poświęcić się wyłącznie twórczości literackiej.

Jest zaliczanu do najwybitniejszych dramaturgów naszyc czasów. Jego utwory: Biała Gwardia, Fatalne jaja, Diaboliada, Powieśc teatralna, Dni Turbinów, Mistrz i Małgorzata.

Jego ostatnia powieść nie została wydana za jego życia. Poza tym i inne jego utwory też nie były wydawane od razu (nawet mimo wstawiennictwa u Lenina). Miał też problemy z cenzurą.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Narzędzia analizy rynku (41 stron)
Polityka - zagadnienia (41 stron)
Ekonomia (41 stron)
barok (41 stron)
Lokalizacja biznesu (41 stron) AKFFGH5C3BDT23PVZ2IQGMNTLCSGMHP37P6NSYI
Ekonomia (41 stron) 75BE3NEQ4W63ZNRVK365A4ROQKHW5OGZRC73P7Y
barok (41 stron)
Historia myśli ekonomicznej (41 stron) EIPWMZIIDZ3SJZTJXQRKW34XJFPAIM5YYWQTGHY
Historia myśli ekonomicznej zagadnienia (41 stron) WWYXBREEVLSYCYQKY3QEHWKKK2U3JDFJQTF7RWI
Międzynarodowe stosunki gospodarcze (41 stron) X4O2K3AHOIWNJGHUCLCX2FN3IVXDBQPHNU43BQA
TWORZENIE STRON
41 etapy rozwoju dziecka
noj 41
Wykład 3 Prawa i obowiązki stron stosunku pracy Wynagrodzenie
(41) Leki zwiększające krzepliwość
analiza kosztow produkcji (41 str)
41 SWOT
PHP5 Tworzenie stron WWW cwiczenia praktyczne cwphp5