ELEKTROLECZNICTWO

Rozwój elektrolecznictwa zaczął się w XVIII wieku, po odkryciu prądu elektrycznego. W 1791 roku znany fizyk, Luigi Galvani, opisał zjawisko skurczu mięśni żaby wywołanego prądem elektrycznym. Alessandro Volta, kontynuator prac Galvaniego, skonstruował pierwsze ogniwo galwaniczne, a w latach 30. XIX wieku…

ELEKTROLECZNICTWO/elektroterapia/ - jest to dział lecznictwa fizykalnego, w którym wykorzystuje się do celów leczniczych prąd stały oraz prądy impulsowe małej i średniej częstotliwości.

W fizykoterapii wykorzystuje się:

1. Prąd stały

2. Prądy niskiej częstotliwości 0,5 - 1000 Hz

3. Prądy średniej częstotliwości 1000 - 100 000 Hz

Prąd elektryczny to uporządkowany ruch naładowanych elektrycznie cząsteczek. W ciałach stałych rolę nośników ładunku elektrycznego spełniają elektrony. Przemieszczają się one wzdłuż przewodnika od elektrody ujemnej do dodatniej. W cieczach nośnikami prądu są ujemnie naładowane aniony i dodatnio naładowane kationy. W czasie przepływu kationy zmierzają w kierunku elektrody ujemnej - katody (-), aniony w kierunku elektrody dodatniej - anody(+).

Prąd elektryczny może być stały lub zmienny.

Prąd stały - prąd stały charakteryzuje się stałą wartością natężenia oraz kierunkiem przepływu

Prąd zmienny - to taki, w którym w wyniku ciągłej zmiany kierunku przyłożonego pola elektrycznego ładunki zmieniają kierunek swojego ruchu.

Wielkością podstawową opisującą przepływ prądu jest natężenie - I. Jest to ilość ładunku przepływającego przez przekrój poprzeczny przewodnika w jednostce czasu.

I = q / t

Opór - wynika z budowy fizycznej i chemicznej materii, przez którą prąd przepływa i opisuje on zdolność tej materii do przewodzenia prądu. Jednostką oporu jest om. Cechą każdego materiału jest oporność właściwa.

Gęstość prądu - to ilość ładunku elektrycznego przepływającego przez jednostkę powierzchni wyrażona w A / m². W fizykoterapii natomiast mA/cm².

Elektryczny opór właściwy danego materiału - informuje ile omów wynosi opór przewodnika z tego materiału o długości 1m i przekroju 1mm².

1. Naskórek - ok. 10¹⁰ om - posiada właściwości izolatora

2. Skóra - 4,75 om - maleje /do 1,6 Wm/ ze wzrostem wilgotności /zmiany oporu zależą od wydzielania potu/

3. Krew i mięśnie - 0,8 do 1,0 om

4. Tkanki układu nerwowego - 1,64 do 2,28 om

5. Kości i bezwodna tkanka tłuszczowa - 12,0 om

Prąd przepływa drogami o najmniejszym oporze, którymi w skórze są ujścia i przewody gruczołów potowych, a w tkankach głębiej położonych wzdłuż naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów - opór jest mniejszy wzdłuż /ok. 4x/ niż w poprzek tkanek.

PRĄD STAŁY

Prąd stały wykorzystuje się do wielu zabiegów elektroleczniczych. Nazywa się go również prądem galwanicznym.

Galwanizacja - metoda elektroterapii polegająca na zastosowaniu stałego napięcia elektrycznego - wielkość i kierunek pozostaje wielkością stałą. Zmiana napięcia występuje tylko w czasie włączania i wyłączania. Elektrody prądu stałego odpowiadają biegunom - dodatniemu /anoda - czerwona/ i ujemnego /katoda - czarna/

Wpływ prądu stałego na tkanki:

Zjawiska zachodzące w organizmie pod wpływem prądu stałego:

1. Elektrochemiczne

2. Elektrokinetyczne

3. Elektrotermiczne

4. Reakcja nerwów i mięśni

5. Odczyny ze strony naczyń krwionośnych

Ad A - zjawiska elektrochemiczne

Zjawiska te związane są z elektrolizą, występujące w trakcie przepływu prądu przez elektrolity tkankowe.

2 Na + 2 HOH 2NaOH + H₂, odczyn zasadowy pod katodą

2 Cl + HOH 2 HCl + O, odczyn kwaśny pod anodą.

Pod katodą odczyn zasadowy - może dojść do uszkodzenia tkanek o charakterze rozpływanym /martwica rozpływna/

Pod anodą odczyn kwaśny - może dojść do koagulacji tkanek /ścięcie białka/

Oznaczanie biegunów prądu - dwa druciki (pod prądem) do roztworu NaCl, na jednym druciku dwa razy więcej bąbelków i tam katoda (wodór), na tym gdzie mniej bąbelków anoda (tlen).

Ad B - zjawiska elektrokinetyczne

Polega na przesunięcie względem siebie faz koloidów tkankowych, fazy rozpraszającej i rozproszonej.

Koloid - niejednorodny układ - mieszanina złożona z fazy rozpraszającej /dyspersyjnej/ i fazy rozproszonej. W układach biologicznych fazą rozpraszającą jest woda. Koloidem np. jest cytoplazma.

Zjawisko:

Elektroforezy - ruch naładowanych jednoimiennie cząsteczek fazy rozproszonej względem fazy rozpraszającej

Kataforeza - ruch cząsteczek (+) ku katodzie,

Anaforeza - ruch cząsteczek (-) ku anodzie

Elektroosmozy - ruch całego ośrodka - fazy rozpraszającej w stosunku do fazy rozproszonej. To zjawisko zachodzi na błonach półprzepuszczalnych /przypuszczalnie może zachodzić także w tkankach/.

Ad. C - zjawisko elektrotermiczne

Polega na przemianie energii elektrycznej w cieplną. Wzrasta temperatura tkanek w wyniku powstania ciepła omowego, a także w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych. Ilość wyzwolonego ciepła pod wpływem przepływu prądu jest niewielka. Istotne znaczenie ma wzrost ciepłoty wynikający z rozszerzenia naczyń krwionośnych.

Ad. D - reakcja ze strony nerwów i mięśni

Elektrotonus - zmiana pobudliwości tkanki mięśniowej i nerwowej pod wpływem przepływu przez nie prądu.

Katelektrotonus - występuje pod katodą i wyraża się zwiększoną pobudliwością tkanki mięśniowej i nerwowej.

Anelektrotonus - występuje pod anodą i określa zmniejszoną pobudliwość tych tkanek.

Prawo Du Bois Reymonda: przyczyną powstania bodźca elektrycznego nie jest sam prąd, lecz dostatecznie szybka zmiana jego natężenia w czasie. Prąd stały nie wywołuje w czasie przepływu skurczu mięśnia. Może on wystąpić tylko w czasie włączania i wyłączania prądu, pod warunkiem jednak, że powstająca wówczas zmiana natężenia będzie dostatecznie szybka.

Skurcz mięśnia może wystąpić jeśli nastąpi raptowna zmiana natężenia prądu:

Katoda Zamknięcie Skurcz > Anoda Zamknięcie Skurcz - Jeżeli zastosujemy prąd o tym samym natężeniu, to skurcz mięśnia będzie bardziej wyraźnie zaznaczony pod katodą.

Aby uzyskać podobny skurcz pod anodą, potrzebne jest natężenie o wyższej wartości.

AOS > KOS - otwierając obwód skurcz wyraźniej zaznaczony pod anodą.

Ad. E - wpływ na ukrwienie

Poprawa ukrwienia prawdopodobnie jest wynikiem drażnienia zakończeń nerwowych układu autonomicznego oraz działaniem substancji rozkurczających naczynia krwionośne.

Fazy przekrwienia:

1. Występuje rumień najsilniejszy pod elektrodami, mniejszy w otoczeniu. Pod katodą jest intensywniejszy

2. Zmniejsza się ukrwienie powierzchowne, a wzmaga głębokie

3. Przekrwienie głębokie utrzymuje się kilka godzin po zabiegu. W tym czasie obserwuje się wzmożoną gotowość do przekrwienia skóry. Ogrzanie skóry po zabiegu elektrycznym powoduje wystąpienie intensywnego rumienia w miejscu poddanym uprzednio działaniu prądu /pp. w związku z istnieniem przekrwienia głębokiego/.

Galwanizacja - działanie katody i anody

KATODA (-)

1. Przesunięcie kationów w stronę katody

2. Wytworzenie reakcji zasadowej pod katodą

3. Reakcje o charakterze martwicy rozpływanej

4. Wzrost koncentracji jonów OH

Działanie:

1. Drażniące na nerwy i mięśnie

2. Wzmożenie pobudliwości nerwów i mięśni

3. Rozszerzenie naczyń krwionośnych

Zastosowanie - leczenie zaburzeń czucia, niedowłady i porażenia o charakterze wiotkim, zapobieganie zmianom degeneracyjnym włókien nerwowych.

ANODA (+)

1. Przesunięcie anionów w stronę anody

2. Wytworzenie reakcji kwaśnej

3. Ścinanie białka tkankowego

4. Wzrost koncentracji jonów H.

Działanie:

1. Zmniejszenie pobudliwości nerwów i mięśni

2. Zwolnienie przewodzenia bodźców

3. Działanie przeciwbólowe

4. Słabe rozszerzenie naczyń krwionośnych

Zastosowanie - nerwobóle, przewlekłe zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych, zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa i choroby dyskowej.

WYPOSAŻENIE

1. Przewody

1. Pojedyncze

2. Rozwidlone - umożliwiają wykonanie zabiegu jednocześnie na dwie kończyny

2. Elektrody

1. Płaskie - folia cynowa ze specjalnego tworzywa

2. Specjalne - np. półmaska Bergoniego, elektrody punktowe

3. Przylepne - jednorazowe

3. Podkłady

1. Woreczki z gąbki - rozmiarem dostosowane do elektrod, elektrodę umieszcza się wewnątrz woreczka

2. Podkłady z gazy lub płótna - grubość podkładu po zmoczeniu ciepłą wodą powinna wynosić ok. 1 cm., a powierzchnia nie powinna wykraczać poza brzeg elektrod również ok. 1cm

4. Woreczki i pasy stabilizacyjne

Służą do zabezpieczenia elektrody wraz z podkładem przed zsunięciem się z ciała pacjenta; powodują ich dobre, równomierne przylegania do skóry.

5. Ceratki

Nakładane na elektrody zabezpieczają przez zmoczeniem taśm i woreczków.

6. Aparatura

Urządzenia do wykonywania zabiegów galwanizacji nazywamy galwano stymulatorami. Obecnie w elektrolecznictwie korzysta się z aparatów wielofunkcyjnych, generujących różnego rodzaju prądy.

UŁOŻENIE ELEKTROD

W przypadku bliskiego ułożenia elektrod na sąsiadujących ze sobą krawędziach może wystąpić duża gęstość prądu, powodująca zwiększony odczyn lub uszkodzenie tkanek. Zjawisko to nazywa się działaniem brzegowym.

Zwiększenie gęstości prądu może wystąpić również w przypadku, gdy powierzchnia elektrody nie przylega dostatecznie do powierzchni skóry. Niedostateczny kontakt elektrody i jej podkładu ze skórą powoduje zwiększenie gęstości prądu w wyniku zmniejszenia powierzchni.

Elektrody należy układać tak, aby styki łączące elektrody z kablami wypadały na przeciwległych krawędziach.

1. Skóra w miejscu przyłożenia elektrod musi być czysta i zdrowa. Dopuszcza się niewielkie ubytki skóry, które należy zabezpieczyć wazeliną lub płatkiem folii

2. Osoby z zaburzeniami czucia wymagają zachowania szczególnej ostrożności. Nie są w stanie przekazać obiektywnej informacji o odczuciach związanych z przepływem prądu

3. Przepływ prądu uzależniony jest od wielkości elektrod i ich wzajemnego ułożenia, gęstość prądu pod elektrodami równej wielkości będzie jednakowa.

4. Jeśli do zabiegu używamy elektrod różnych rozmiarów, gęstość prądu pod mniejszą elektrodą będzie większa. Taką elektrodę nazywamy elektrodą czynną

Ułożenie elektrod

1. Poprzeczne - prąd przepływa przez wymiar poprzeczny kończyny. Takie ułożenie powoduje głębszą penetrację tkanek.

2. Podłużne - elektrody ułożone są w jednej płaszczyźnie skóry lub wzdłuż podłużnej osi kończyny. Ułożenie to daje płytką penetrację tkanek.

Zależnie od umiejscowienia procesu chorobowego oraz metody elektroterapii, elektrody należy ułożyć według następującego schematu:

1. W miejscu przebiegu procesu patologicznego lub w miejscu uszkodzenia, np. w miejscu uszkodzonego stawu

2. Przy ośrodkach nerwowych dla danego segmentu ciała, w którym przebiega proces chorobowy (ułożenie segmentarne)

3. Wzdłuż przebiegu pni nerwowych i naczyń, np. w nerwobólu nerwu kulszowego

4. W punktach spustowych spustu

5. W miejscach akupunkturowych

W odniesieniu do ułożenia elektrod wyróżnia się:

1. Galwanizację podłużną oraz galwanizację poprzeczną

2. Galwanizację labilną - jedna z elektrod jest umocowana na stałe, druga, np. wałeczkowa, zmienia w czasie zabiegu swe położenie

3. Galwanizację stabilną - elektrody w czasie trwania zabiegu nie zmieniają swego położenia

W związku z różnym działaniem elektrod wyróżnia się:

1. Katodową - elektrodą czynną jest katoda

2. Anodową - elektrodą czynną jest anoda.

W ułożeniu podłużnym kierunek prądu warunkuje:

Galwanizację wstępującą - stosuje się w celu obniżenia pobudliwości, rozluźnienia mięśni i zmniejszenia bólu. Obwodowo umieszcza się katodę.

Galwanizację zstępującą - w celu zwiększenia pobudliwości, np. przy niedowładach. Na obwodzie układa się w anodę.

DAWKOWANIE

Dawkę natężenia prądu stałego ustala się w zależności od:

1. Powierzchni elektrody czynnej

2. Czasu trwania zabiegu

3. Rodzaju i umiejscowienia schorzenia

4. Wrażliwości chorego na prąd elektryczny

Dawkowanie obiektywne:

Gęstość prądu:

1. Mała - 0,01 do 0,1 mA/cm²

2. Średnia - 0,1 do 0,3 mA/cm²

3. Duża - 0,3 do 0,5 mA/cm²

Zaleca się nieprzekraczania natężenia prądu powyżej 0,2 mA/cm² powierzchni elektrody czynnej.

Dawkowanie subiektywne - tylko gdy pacjent nie ma zaburzeń czucia!

Pacjent powinien odczuwać podczas zabiegu delikatne mrowienie.

PRZECIWWSKAZANIA

1. Metal na drodze przepływu prądu

2. Ostre stany zapalne

3. Ropne stany zapalne skóry, wypryski i owrzodzenia

4. Nowotwory

5. Gorączka

6. Porażenia spastyczne

7. Zaburzenia czucia

8. Ciąża

9. Implanty elektroniczne

10. Zakrzepy

11. Zagrożenia zatorami

12. Zapalenia żył

13. Niektóre choroby serca - napadowe migotanie przedsionków, zaburzenia rytmu, przewodnictwa, może być zezwolenie na zabiegi z dala od serca

Wskazania

1. Nerwobóle

2. Przewlekłe zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych

3. Zespoły bólowe w chorobie zwyrodnieniowej stawów

4. Porażenia wiotkie

5. Utrudniony zrost kostny

6. Zaburzenia krążenia obwodowego

---