- krytyka pozytywistyczna o refleksji o literaturze mówiła w sposób pośredni, atakowana pojecie naukowości, teorie literatury wywodzące się z przyrodoznawstwa czy naturalistyczne

- pozytywizm krytykowali mi. Dilthey - neoidealizm, Bergson, Husserl -antypsychologizm

-okazało się , ze nauki przyrodnicze nie SA tak ścisłe jak wymaga tego ideologia scjentyzmu

- zdaniem konwencjonalistów wiedza to rezultat stosowania teorii oraz narzędzi badawczych co obaliło iluzje empiryzmu

- Bergson wskazywał na pragmatyczny walor wiedzy zdobytej w sposób pojęciowy lub empiryczny, jego zdaniem dynamiczny rozwój pęd, nie daje się opisać za pomocą kategorii naukowych , które schematyzują to co konkretne. Ale rozwiązanie jest intuicja! Bergson przyznał sztuce szanse poznawcze artysta może uchwycić dynamikę przedmiotu i zmysłowo ją ująć, ale robi to bezinteresownie

- nie powiodły się próby unifikacji sztuki to zbiór ideałów, wartości i dążeń ludzkich, działalność ludzka podlega określonym normom a one tworzą wartości odpowiednie dla danych dziedzin, np. sztuce przysługuje piękno a dobru moralność i prawda.

- badano wartości jako cele działalności ludzkiej, przekonanie o obiektywizacji czynności kultowych człowieka , które w postaci norm, znaczeń, ideałów tworzą świat idealny

- według Zanieckiego świat kultury jest `nasz' a świat rzeczywisty bez udziału świadomej działalności ludzkiej jest `niczyj', przekonanie o obiektywny bycie przedmiotów kultury, podejście do humanistyki jak do nauki

- windeband podzielił podziału nauki na nomotetyczne i idiograficzne . pierwsza to metoda przyrodoznawstwa, dąży do ustalenia prawd ogólnych , druga powinna przysługiwać naukom historycznym, opisuje konkretne wydarzenia i fakty, tylko opisuj, nie ustala praw

- rickret wyodrębnił 2 postawy wobec rzeczywistości: generalizującą i indywidualizującą. pierwsza traktuje przedmiot jako egzemplarz gatunku grupy, a druga uwzględnia jego swoistość. Poznanie oparte na kopiowaniu rzeczywistości jest niemożliwe, urposcić ją za pomocą pojęć, które uchwycą istotne cechy. Historia wybiera fakty i odnosi jej do rozważan o ponadindywidualnych systemach wartości, wałczenie zjawiska do pewnej całość o charakterze historycznym a węc jednorazowym pozwala opisać to zjawisko jako element większej n nadrzędnej struktury. W Rp ta koncepcje podjął Łempicki - uchwycenie przedmiotu historycznego wiąże się z wskazaniem koniecznej obecności tego przedmiotu w danej sytuacji dziejowej. Wskazuje on nierozkładalność pewnych kompleksów zjawisk, połączonych duchową więzią a przez dającym ująć się w jedną kategorię ogolną, np. renesans - określona ogólna struktura historyczna

- poznanie przez włączenie faktów do jednorazowych całości dziejowych

- typy idealne wypracowany SA przez nasz umysł na drodze obserwacji zjawisk historycznych i ujmujące w sposób modelowy ogólne cechy zjawisk niepowtarzalnych, typami idealnymi są kapitalizm kategoria władzy czy klasa

- wolfin chce interpretować przez tworzenie siatki interpretacyjnej i przez nią wyłapywanie tego co indywidualne w dziełach

- w antypozytywistycznych koncepcjach poezji często używano teorii Hegla

- Bennetto Crocy twórca estetyki ekspresji jego zdaniem rozwój ma charakter twórczy to ekspresja ducha ludzkiego , ekspresja interesuje go jako proces jedność uczucia i obrazu dokonująca się za pomocą intuicji, to właśnie ona a nie technika decyduje o wielkości dzieła

- twórczy charakter ma również język zdolność do twórczego myślenia jest właściwością wszystkich ludzi , wizja i intuicja odróżniają język artystyczny od logicznego. Język artystyczny jest pierwotny. Mowa zdaniem Crocego jest niepowtarzalnym aktem o właściwościach estetycznych , dlatego skupienie na stylistyki która dociera do indywidualnych fenomenów wyrazu.

- Husserla wypowiedzi przeciw psychologizmowi w wersji pozytywistycznej, podważył zasady nauki przez podważenie zasadności reguł rozumowania

- zaproponował logikę czystą, zadaniem psychologii jest szukanie praw odnoszących się do procesów cielesnych, logika za to pyta zawartość funkcji intelektualnych jak mają funkcjonować by sady z nich wynikające były prawdziwe

- błędem była dla Husserla relatywizacja wiedzy i jej zasad do procesu myślenia, trzeba odróżnić proces i jego wytwór - istnieje niezależnie wytwarzania jako rzecz posiada ogólna strukturę, a jego istota wymyka się Doś. Psychologii

- do Husserla nawiązał Ingarden

- uznanie obiektywnego charakteru dzieł sztuki budziło pytanie o idealne podstawy procesów ich tworzenia

- dilthey wysnuł tezę, że humanistyka jest nauką o duchu [Husserl z tym polemizował] Zajmuje się ona aktywnością ludzką i jej wytworami. Ludzka działalność ma charakter ekspresyjny , tworząc rzeczywistość humanistyczna ludzie wrażają swoja wole, pragnienia, zatem psychologia powinna się tym zając bo wytwory kultury to ekspresje indywidualnych zjawisk psychiki . Poezja to przedstawienie i wyraz życia .Pisał dużo o poezji, koncepcja ta sama, ale zmieniał tylko wpisywanie koncepcji twórczość poetyckiej w nowsze kręgi problemowe analizowanie osobowości poety przez rozważania o realizacji ekspresji życia -utwór do koncepcji światopoglądu poetyckiego

- dilthey wysnuł tezę, że poezja nie jest naśladowaniem i nie jest poznaniem, wykazuje on ścisły związek biografii i dzieła dla niego sztuka jest aktywnością za pomocą której artysta może wciągnąć odbiorcę w świat swoich uczuć

- interesują go również operacje psychologiczne, które prowadza do powstania dzieła, polem jego dociekań jest wyobraźnia artysty , ma ona wiele pokładów wrażeń, wązne SA wydarzenia, charaktery czy lektury z którymi poetka zetknął się w czasie swej biografii

- w teorie ekspresji dane świata zew. Muszą wtopione w psychikę artysty by potem zostac wyrażone w dziele , taki proces `przezywania' wiąże się z nadaniem przedmiotom zewnętrznym charakteru wartości . Dodatkowo pojawia się proces wartościowania co daje powstanie hierarchii, dla niego Zycie jest pierwotne , wewnętrzne, to suma irracjonalnych dążeń i impulsów , decyduje ona o aktywnym sposobie bycia poety , zetkniecie z życiem jakieś wrażenia przez to domagają się wyrażenia

- tematem poezji może być nie tylko przetworzony świat ale i indywidualne stany duchowe , ale dobry poeta ubiera te stany duchowe w kostium, bowiem dystans zapewnia czystość przeżycia

- wyraz poetycki to rezultat techniki poetyckiej

- zwraca też uwagę na obiektywny charakter dzieł artystycznych ,ale podkreśla autoteliczność kontaktu estetycznego, poezja to tez ekspresja życia, dzieło sztuki ma ewokować podobne przeżycia u odbiorcy , utwór poetycki to wyraz osobowości , sztuka przekształca osobiste przeżycia w kształty nastawione na działanie doświadczenie - przeżycie - ekspresja- działanie estetyczne - przeżycie odtwórcze. Poezja to działanie za pomocą ekspresji . o poezji można mówić w kategoria ogólnych a nie tylko biograficznych czy psychologicznych .

-Z daniem Dilthea poezja wyraża siły osobowe, transformacja przeżyć w indywidualny kształt poetycki , natomiast światopogląd to postawa wobec rzeczywistości, interpretująca ją w kategoriach dążenia, pragnienia i działania. To ogólna struktura społeczna wypracowana w rel, filozofii i sztuce Poezja tworzy światopoglądy zatem jest pierwotna wobec idei, poeta przeżywa idee świata współczesnego na równi z innymi bodźcami przetwarza to i obiektywizuje w dziele

- to różni się np. od rel, bo ideały te wynikają z osobowości artysty, światopogląd poetycki nie rości sobie praw do uniwersalności jak robi to filozoficzny , jest nastawiony na przezycie operuje fikcja, metafora jest naznaczony duchem jako wytwór historii może pełnić doniosłe funkcje ale skupia się głownie na przeżyciu

-ekspresyjna teoria sztuki w poezji widzi cel reakcji odbiorcy na dzieło, nie można się tu ograniczyć do procesów psychologicznych, cele dzieła SA tez reakcje estetyczne. Zrozumienie dzieła to odczucie jego formy , chodzi o dotarcie do ekspresji pisarza , czytelnie wnosi do utworu bowiem swoja rzeczywistość.

-przeżycie estetyczne ma charakter aktywny i zaspokaja osobowość odbiorcy

- ekspresja interesuje go nie tylko jako przeżycie, ale jako literackie przetwarzanie emocji , on nie postuluje biografizmu w odczytywaniu dzieła świat literacki to nie ze śwaitem doświadczeń autorskich

- jego interesował związek ze struktura duchową epoki to Główna przyczyna nauki o duchu, interesuje go przedmiotowe przeżycie wielkich idei epoki , Geniusz umie swoje przeżycia wyrazić w doskonałej formie

- widać tu u badacza zainteresowanie hermeneutyką czyli wiedzy o rozumieniu tekstów, doszukiwaniu się w nich wartości symbolicznych polegała na wczuwaniu się. Rozumienie to też studiowanie znaczeń słów jego budowy sensów alegorycznych , on nadaje jej wymiar ekspresyjny i podstawę rolę w kontakcie z tekstem znaki trzeba uznać za wyrazy przeżyć innych

- emocjonalny kontakt z dziełem to jedno z haseł wyzwolonej humanistyki w poznaniu humanistycznym współdziałają podmiot i przedmiot wytwory kultury ekspresje indywidualnych osobników studiują ci co posiadaj tez określone struktury psychiczne

- zdaniem diltheya ważne w poznaniu są czynniki wolicjonalne, określające sposób zdobycia wiedzy . Podkreśla on ogólna atmosferę duchową i jej wpływ na na wynik twierdzeń filozoficznych

- to co inni brali za indywidualne przeżycia on rozpatrywał w kategoriach psychologii i i socjologii, był świadomy relatywistycznych konsekwencji swoich ustaleń

- taki nurt w nauce określa się mianem neoidealizmu, nurty wałczącego z zdeprawowaną kultura współczesną, podkreślał role geniusza w twórczości i niezależność cod sytuacji ekonomicznej

- tego nurtu nie podjęła fenomenologia, formalizm i strukutalizm

Ingarden zostawił po sobie koncepcję bardziej konsekwentna i precyzyjną niż to , co proponował Dilthey, relatywizmu nie brał pod uwagę!

---