RODZINA A PRZĘSTĘPCZOŚĆ NIELETNICH

Przestępczość nieletnich - jako zjawisko społeczne - pojawiło się w XIX w. Jest ono związane przede wszystkim z gwałtownym i chaotycznym rozwojem miast i przemysłu, przemieszczaniem się ludności, rozbiciem rodziny i zniszczeniem obowiązujących norm etycznych przyjętych dotąd przez różne warstwy społeczne.

Rodzina ma wielki wpływ na kształtowanie się postaw dzieci i młodzieży. Rodzina bowiem jest pierwszą i zarazem najważniejszą grupą społeczną dziecka. Bardzo istotne są relacje między rodzicami a dziećmi oraz między rodzeństwem dla przyszłego funkcjonowania społecznego dziecka. Jeżeli są one nieprawidłowe, mogą w konsekwencji doprowadzić do popełniania czynów przestępczych. Zjawisko przestępczości jest poważnym problemem społecznym. Obserwuje się obniżanie granicy wieku osób, które popełniają czyny niezgodne z prawem. Wśród naruszających normy prawa karnego swoistą grupę stanowią nieletni. Przestępczość nieletnich należy do bardzo szkodliwych zjawisk społecznych, stanowi problem społeczny, od lat pozostający w sferze zainteresowań pedagogów, a także socjologów, którzy poprzez swoje osiągnięcia badawcze próbują dociec, dlaczego pewna liczba młodych ludzi ulega społecznemu wykolejeniu.

Przestępczość staje się coraz szerszym, patologicznym marginesem życia wielu krajów. Termin „patologia społeczna” jest rozmaicie rozumiany. Niektórzy używają terminu „patologia społeczna”, inni „dezorganizacja społeczna”, a jeszcze inni stosują termin „dewiacja”, różnica znaczeniowa między tymi terminami jest wywołana zwracaniem uwagi na rozmaite akcenty tego samego zjawiska.

Patologia społeczna to „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności z światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane” (A. Podgórecki - „Patologia życia społecznego”).

Przestępczość wchodzi w zakres patologii społecznej rozumianej jako szeroka baza zachowań niezgodnych z prawem i społecznie szkodliwych. Każde przestępstwo jest objawem patologii społecznej, co nie znaczy, że każdy objaw patologii społecznej jest przestępstwem.

Każdy czyn człowieka jest zjawiskiem historycznym, tzn. ma swoją przeszłość, teraźniejszość i rzutuje w przyszłość. W zależności od jego rodzaju, może zrodzić on u innych postawę aprobaty, lub dezaprobaty. Przestępstwo jest czynem z którym bez wątpienia wiąże się dezaprobata społeczna, z uwagi na fakt, że narusza ogólnie przyjęte zasady postępowania. Stąd też pociąga za sobą sankcję karną. Podkreśla się fakt niedostosowania społecznego osób popełniających czyny przestępcze, które jest wynikiem długotrwałego procesu zwanego wykolejeniem społecznym.

Analiza wybranych artykułów kodeksu karnego pozwala na wyłonienie dwóch zasadniczych grup sprawców, których zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa należy uznać za nieletnich:

1. Grupę pierwszą stanowią ci, którzy nie ukończyli 13 roku życia, wobec których sąd może zastosować jedynie środki wychowawcze

2. Grupę drugą - nieletni objęci odpowiedzialnością karną warunkową - dzieci od 13 - 17 lat, wobec których orzeka się środki wychowawcze i poprawcze.

Specyficzną grupę stanowią nieletni przebywający w zakładzie poprawczym, którzy ukończyli 17 lat, lecz nie osiągnęli 21 lat. Grupę tę określa się jako „młodocianych”.

Rodzina stanowi niezastąpioną wartość dla rozwoju człowieka. Dotyczy to zarówno dzieci jak i dorosłych stanowiących w konstelacji rodzinnej jej rdzeń i podstawę - czyli małżeństwo.

Rodzina jest podstawową grupą społeczną, istniejącą powszechnie od najdawniejszych czasów. Gdy mówimy o rodzinie jako instytucji społecznej, zawsze mamy na myśli jej formalne ustanowienie i funkcjonowanie według określonych norm społecznych, w ramach danego systemu społecznej kontroli. Z instytucjonalnym charakterem rodziny wiążą się spełniane przez nią funkcje. Funkcje rodziny to cele do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania które pełni rodzina zaspakajając potrzeby swych członków oraz całego społeczeństwa. Rodzina odgrywa pierwszoplanową rolę w procesie uspołeczniania dzieci i młodzieży. Panująca w niej atmosfera wychowawcza, wyznaczana przez strukturę rodziny, jej sytuację materialno - mieszkaniową, poziom społeczno - moralny, układ wzajemnych stosunków między jej członkami oraz stosowane metody wychowawcze, stanowią zasadnicze czynniki socjalizacji dzieci, i społecznej adaptacji, lub wykolejenia.

Socjalizacja oznacza tę część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, czyni ją zdolną do utrzymania się przy życiu w danym społeczeństwie i przygotowuje do określonych ról społecznych. Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny, grup rówieśniczych, otoczenia sąsiedzkiego, wpływ instytucji sformalizowanych w tym głównie szkoły i środków masowego oddziaływania. Socjalizacja jest procesem, dzięki któremu jednostka staje się uczestniczącym członkiem społeczeństwa ludzi dorosłych. Zasadnicze znaczenia ma fakt, że socjalizacja dokonuje się przede wszystkim w rodzinie, gdyż człowiek przychodzi na świat w rodzinie i w tej konkretnej rodzinie zastaje określone przedmioty, urządzenia, poglądy, wierzenia, system wartości, tzn. zastaje określoną kulturę rodziny, której wpływowi będzie poddany od samego początku swego istnienia. To właśnie w rodzinie jest kształtowana osobowość młodego człowieka, co oznacza, że tu właśnie zostaje mu narzucony kulturowy ideał osobowości, tu jest on wstępnie przygotowywany do wykonywania w przyszłości określonych ról społecznych, tu wreszcie jest kształtowana jego jaźń subiektywna i odzwierciedlona.

Przebieg procesu socjalizacji, dokonującego się w rodzinie - zależy od stopnia przygotowania, stosowanych metod i walorów osobowych, jakimi odznaczają się wychowujący rodzice. Jest też uwarunkowany konkretną sytuacją, w jakiej rodzinie żyje, stanowi wreszcie wypadkową licznych czynników, które wyznaczają kierunek dokonujących się przemian rodziny. Rodzina jest najkorzystniejszym środowiskiem fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka. Słusznie więc bywa nazywana instytucją - komórką, której dobre funkcjonowanie wywiera decydujący wpływ na funkcjonowanie całego organizmu społecznego.

Rodzina jest instytucją o specyficznym dla niej rodzaju więzi, zarówno ze względu na typ panujących w niej stosunków jak i ich treść. Przez prawie wyłączne oddziaływanie w pierwszym okresie, kiedy kształtują się zasadnicze zręby osobowości, oraz przez wspólne zamieszkiwanie i wzajemne uczestnictwo w większości spraw będących treścią współżycia jej członków, rodzina pozostała nadal czynnikiem o znaczeniu pierwszoplanowym w procesie wychowania. Rodzina uspołecznia i kształtuje postawę dziecka, wyznacza klasową, zawodową i ideologiczną jego przynależność. Fakt urodzenia w takiej a nie innej rodzinie określa także punkt jego życiowego startu oraz szanse realizacji przyszłych celów życiowych. Rodzina wytwarza też u dziecka moralną kontrolę nad własnym postępowaniem, kształtuje światopogląd i czyni w ten sposób człowieka członkiem określonego społeczeństwa, a także konsumentem i producentem dóbr jego kultury.

Ważnym czynnikiem integrującym rodzinę jest wspólny system wartości. Konflikty w sferze wartości stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego członków rodziny i jej trwałości. Struktura środowiska rodzinnego - to liczba członków, układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny. Świadczy ona o mniejszej lub większej spójności rodziny, podziale czynności oraz strukturze wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów łączących się dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinnym rozkładzie miłości i względów. Wszystkie te elementy mają wpływ na postawę dziecka.

Uczuciowość spełnia w życiu ludzkim ważną rolę, wzajemne stosunki uczuciowe i zespół interakcji między członkami rodziny oraz wzory osobowe rodziców przyczyniają się do psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. Aby uczuciowość mogła w życiu ludzkim spełnić właściwą jej rolę, musi przejść proces rozwoju, rozwinąć się zaś może jedynie w kontaktach międzyludzkich, zabarwionych emocjonalnie, jakie istnieją przede wszystkim w rodzinie.

Podstawą prawidłowych stosunków w grupie rodzinnej jest równowaga i stabilność wzajemnych stosunków między rodzicami, ich poczucie odpowiedzialności oraz więzi emocjonalne między wszystkimi członkami rodziny. Jednym z podstawowych warunków prawidłowego rozwoju życia emocjonalnego jest zaspokojenie potrzeb psychospołecznych dziecka. Tylko w rodzinach „zdrowych” dziecko ma zapewnione warunki dla zaspakajania tych potrzeb. Nie zaspakajają właściwego rozwoju uczuciowego te rodziny, w których panują kłótnie, alkoholizm, w których dziecko jest zaniedbywane i osamotnione.

Zarówno dziecko odczuwające brak uczucia i zainteresowania, jak i dziecko darzone nadmiarem uczuć wykazuje tendencje do egocentryzmu, do reakcji buntu i wrogości wobec otaczającego świata, lub do zbytniej uległości. Właściwych warunków nie stwarza również rodzina skłócona, czy rozbita.

Charakter emocjonalnego stosunku rodziców do dziecka określamy jako postawę rodzicielską. W pojęciu tym mieści się zarazem tendencja do zachowywania się wobec dziecka w pewien specyficzny sposób, a także wyrażania poglądu na dziecko. Każda postawa zawiera trzy komponenty: uczuciowy, myślowy, działania.

Najbardziej charakterystyczny i znaczący jest składnik uczuciowy, wyznacza on kierunek oraz charakter myślenia i działania rodziców.

Postawa rodzicielska jest nabytą strukturą poznawczo - dążeniowo - afektywną, ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka. Ta tendencja do reagowania w określony sposób w stosunku do dziecka musi być w pewnym stopniu utrwalona, aby uzyskać miano postawy rodzicielskiej. Postawy rodzicielskie ulegają zmianom wraz ze zmianą ich przedmiotu, to jest wraz z dzieckiem, które przechodzi kolejne etapy rozwojowe. W miarę rozwoju dziecka maleje potrzeba bliskości fizycznej z rodzicami, natomiast wytwarza się więź psychiczna. W związku z tym konieczne jest przejmowanie przez rodziców postaw adekwatnych do wieku dziecka, gdyż inaczej dochodzi do sytuacji konfliktowych. Postawy rodzicielskie wpływają na sposób traktowania dzieci przez rodziców i ich zachowanie. Jeżeli postawy rodzicielskie są pozytywne, to stosunki między rodzicami a dziećmi układają się o wiele lepiej, niż w przypadku postaw negatywnych. Od jakości postaw rodzicielskich zależy nie tylko jakość relacji panujących w rodzinie, ale również postawy i zachowania dzieci. Swobodny kontakt z dzieckiem i warunkujące go zrównoważenie uczuciowe rodziców, oraz ich autonomia wewnętrzna stanowią podłoże powstawania prawidłowych postaw wobec dziecka.

Do właściwych postaw rodzicielskich należą:

1. Akceptacja dziecka, czyli przyjęcie go takim, jakie jest. Rodzice widzą dziecko jako godne pochwały i jawnie je aprobują.

2. Współdziałanie z dzieckiem przejawiające się w zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także angażowanie dziecka w zajęcia oraz sprawy rodziców i domu - odpowiednio do jego możliwości rozwojowych.

3. Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku, rozumniej swobody.

4. Uznawanie praw dziecka w rodzinie, bez przeceniania, czy niedoceniania jego roli.

Rodzice o właściwych postawach są zdolni do obiektywnej oceny dziecka dzięki zachowaniu odpowiedniego dystansu wobec niego, a zarazem akceptacji jego osoby.

Każdej z wymienionych wyżej postaw właściwych odpowiada postawa przeciwna, wychowawczo niewłaściwa: akceptacji - odtrącenie, współdziałaniu - unikanie, rozumnej swobodzie - nadmierne ochranianie, uznaniu praw - zbytnie wymaganie, zmuszanie, ustawiczne korygowanie.

1. Postawę unikającą cechuje ubóstwo uczuć lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców.

2. Przy postawie odtrącającej dziecko odczuwane jest jako ciężar. Opieka nad dzieckiem wzbudza niechęć rodziców.

3. Przy postawie nadmiernie chroniącej podejście do dziecka jest bezkrytyczne, a ono samo uważane jest za wzór doskonałości.

4. Przy postawie nadmiernie wymagającej, zmuszającej, korygującej , dziecko jest zwykle naginane do wytworzonego przez rodziców wzoru bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami.

Postawy rodziców wobec dziecka w ogromnej mierze decydują o stylu wychowania, o doborze, a także skuteczności środków wychowawczych. Brak uczuć, poczucie krzywdy i odrzucenia rodzi u dziecka silną potrzebę zależności uczuciowej. U niektórych ta potrzeba może znaleźć zaspokojenie w grupie przestępczej, w której młody człowiek poczuje się zaakceptowany i bezpieczny. Zdecydowana większość nieletnich przestępców rekrutuje się ze specyficznego środowiska rodzinnego, które na ogół jest zdezorganizowane. Alkoholizm, brak opieki i kontroli nad dziećmi, upadek autorytetu rodziców, rozwody, rozluźnienie więzi rodzinnej, czy brak czasu ze względu na zaabsorbowanie pracą zawodową, prowadzi do poszerzenia kręgów stycznościowych młodych ludzi poza rodziną i zwiększa wpływ grup rówieśniczych. Brak kontroli powoduje też, że dziecko dysponuje dużą ilością czasu wolnego, co nie wynika z małej ilości obowiązkowych zajęć szkolnych, ale z niepełnego uczestniczenia w życiu rodzinnym. Grupy przestępcze mogą się stać zastępczym domem - środowiskiem młodego człowieka i pełnić dla niego funkcje psychologiczne, wychowawcze i inne w takim stopniu, w jakim nie pełni ich rodzina. Zachowania agresywne zwrócone przeciwko ludziom, czy rzeczom, prowadzące niejednokrotnie do przestępstw, mogą być próbą odreagowania, wywalczenia sobie - poprzez wulgarność, demonstrowanie siły - pozycji w grupie rówieśniczej, która może stać się dla nich podstawowym odniesieniem, niemal całym ich światem.

Rodziny w których wychowali się nieletni przestępcy, najczęściej nie zaspokajają podstawowych potrzeb dziecka, nie stwarzają warunków dla prawidłowego jego rozwoju, a niejednokrotnie dostarczają negatywnych modeli i wzorów zachowań. Pomimo różnorodności środków i metod reedukacji placówki resocjalizacyjne w większości przypadków nie zdają egzaminu, o czym może świadczyć wielokrotna recydywa młodocianych przestępców. Aby do placówek resocjalizacyjnych nie trafiała duża ilość młodocianych przestępców, konieczne jest zwrócenie większej uwagi na profilaktykę dewiacyjnych zachowań dzieci i młodzieży.

BIBLIOGRAFIA:

1. Adamski F., Socjologia małżeństwa i rodziny, Warszawa 1984

2. Krukowaski A., Patologia społeczna, a przestępczość, Warszawa 1976

3. Malcher G., Znaczenie rodziny w rozwoju uczuć dzieci i młodzieży, Kraków 1982

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

1

---