ZESTAW 3

1. Przedstaw funkcje finansów

Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:

• funkcję alokacyjną

• funkcję redystrybucyjną

• funkcję stabilizacyjną

FUNKCJA ALOKACYJNA - polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczanie towarów i usług całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z rodzajem zadania stawianego przed państwem. Rodzaje zadań :

1. publiczne

2. społeczne

Zadania te są realizowane przez państwo w chwili, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.

Zadania publiczne państwa to obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, administracja państwowa.

Zadania społeczne to zaspokajanie indywidualnych potrzeb człowieka.

Dostarczanie dóbr społecznych lub proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra w którym ustala się strukturę dóbr społecznych.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA - tzw. rozdzielcza - polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału produktu dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich uczestników ogniw (podział funduszu nabywczego).

Fundusz nabywczy zależy od:

• przychodu materialnego

• przychodu redystrybucyjnego

• przychodu kredytowego

• wydatków redystrybucyjnych

• wydatków kredytowych

• oszczędności

Są różne metody gromadzenia funduszu nabywczego w różnych ogniwach. Metodami tymi są:

• samofinansowanie (przedsiębiorstwa)

• budżetowe (państwo)

• kredytowe

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem.

Transfery o charakterze publicznym istotne jest, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki.

Transfery wewnątrz sektora publicznego (z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych)

Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek. Skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane oraz nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB(dochodu narodowego).

Redystrybucja dochodów zawsze dokonuje się czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, ale koszty i korzyści mogą być różne dal poszczególnych obywateli.

Dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (dystrybucji).

FUNKCJA STABILIZACYJNA - wykorzystuje politykę budżetową jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem efektów bilansu płatniczego.

FUNKCJA KONTROLNA - polega na wykorzystaniu związków zachodzących między ruchem wartości materialnych i usług a ruchem zasobów pieniężnych w celu uzyskania informacji o przebiegu procesów rzeczowych w gospodarce

FUNKCJA STYMULACYJNA - polega na wykorzystaniu przepływu strumieni pieniężnych jako aktywnego narzędzia oddziaływania na podmioty uczestniczące w tych procesach.

2. Omów elementy techniki podatkowej.

Realizacja spełnianych przez podatki funkcji wymaga działalności praktycznej, wyrażającej się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku, jego ściągnięciu itd. Te działania określa się mianem technika podatkowa.

Elementami techniki podatkowej są:

1. podmiot opodatkowania

2. przedmiot podatku

3. podstawa opodatkowania (inaczej: stopa podatkowa)

4. stawka podatkowa

5. skala podatkowa

6. zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe.

• PODMIOT OPODATKOWANIA

Każda osoba na której ciąży obowiązek podatkowy. Rozróżnić można podmiot czynny i podmiot bierny. Podmiotem czynnym jest przede wszystkim państwo, które wykorzystuje swoje atrybuty i posługuje się przymusem administracyjnym przy ściąganiu podatków. Podmiotem czynnym mogą być także władze samorządowe.

Podmiotem biernym są osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku.

• PRZEDMIOT PODATKU

Rzecz lub zdarzenie, które wywołują obowiązek podatkowy.

• PODSTAWA OPODATKOWANIA (INACZEJ: STOPA PODATKOWA)

Podstawą opodatkowania jest z reguły wartościowo określony przedmiot opodatkowania. Czasem jednak podstawę opodatkowania wyraża się w jednostkach fizycznych (np. podatek od psa)

• STAWKA PODATKOWA

To relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe występują w dwóch następujących formach:

stawka kwotowa - określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym

stawka procentowa - określa jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe

Stawki procentowe występują w dwóch odmianach: stawki stałe gdzie wysokość podatku rośnie w takim samym tempie co podstawa opodatkowania (nazywa się je też proporcjonalnymi) i stawki zmienne gdzie wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania.

W ramach stawek zmiennych można wyróżnić:

• stawki progresywne - podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania

• stawki regresywne - stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania

• stawki degresywne - są kombinacją stawki progresywnej i proporcjonalnej; stawka podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania ale tylko do określonego pułapu, po przekroczeniu którego stawka przechodzi w stawkę proporcjonalną.

• SKALA PODATKOWA

Informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może występować kilka stawek w zależności od tego, czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania.

• ZWOLNIENIA, ULGI I ZWYŻKI PODATKOWE

Zwolnienia podatkowe polegają na tym, że państwo w ramach prowadzenia polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienie podmiotowe) lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku zapłacenia podatku.

Ulgi podatkowe to tylko częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego. We współczesnych systemach podatkowych występują dwa rodzaje ulg:

• ulgi systemowe - są wbudowane w dany podatek jako obowiązujące wszystkie podmioty, które spełniają określone warunki (przez formułowanie warunków uzyskania ulgi państwo wywołuje określone reakcje podatników)

• ulgi zindywidualizowane - o ich przyznaniu decyduje organ administracji skarbowej; władze skarbowe rozważają indywidualnie sytuację danego podatnika i podejmują decyzje korzystne zarówno dla podatnika jak i dla władz publicznych

Zwyżki podatkowe - występują wówczas, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad. Zwyżki stosuje się rzadko, mają one charakter represyjny - istotne jest rozpoznanie przyczyn, dla których zostają one wprowadzone.

ZESTAW 4

1. Istota i klasyfikacja podatków

Podatek jest świadczeniem pieniężnym o charakterze przymusowym, bezzwrotnym ogólnym i nieodpłatnym pobieranym przez państwo lub inny związek o charakterze publiczno-prawnym, zgodnie z przepisami prawa, które określają wysokość, warunki i terminy tego świadczenia.

CECHY PODATKU:

• przymusowość

• bezzwrotność

• ogólność (powszechność) władza określa reguły wedle których dany podmiot staje się podatnikiem

• nieodpłatność w zamian za wnoszony podatek nie otrzymujemy żadnego świadczenia

• charakter pieniężny

funkcja fiskalna - podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów (80%)

funkcja ekonomiczna - skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na zachowania, na podejmowanie decyzji gospodarczych, konsumpcyjnych, o oszczędzaniu, itp.

KLASYFIKACJA PODATKÓW

KRYTERIUM	RODZAJ PODATKU
1. PRZEDMIOT	podatki majątkowe i od praw majątkowych podatki od przychodów podatki od dochodów podatki od wydatków
2. ZWIĄZEK MIĘDZY CIĘŻAREM PODATKOWYM A PODATNIKIEM	podatki bezpośrednie podatki pośrednie
3. WŁADZTWO PODATKOWE	podatki nakładany przez państwo podatki nakładane przez władze samorządowe
4. TERYTORIUM	podatki centralne podatki regionalne podatki lokalne

• podatki majątkowe i od praw majątkowych - źródłem tych podatków jest posiadany przez podatnika majątek,

• podatki od przychodów - płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami; są pobierane niezależnie od osiąganych wyników; są silnie cenotwórcze

• podatki od dochodów - przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej z pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej; są narzędziem bezpośredniej redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie

• podatki od wydatków - są typowymi podatkami od konsumpcji, stosowane są wybiórczo; przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (futra, jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważane są za domenę państwa np.. sól, alkohol, zapałki, paliwa płynne. Podatek taki to AKCYZA

• podatki bezpośrednie - to takie podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem a podatnikiem. Typowymi przykładami podatków bezpośrednich są podatki dochodowe i podatki majątkowe.

• podatki pośrednie - obciążają podatnika w sposób nie pozostawiający w ścisłym związku z jego sytuacja dochodową i majątkową, są podatkami9 ukrytymi. Klasycznymi podatkami pośrednimi są podatki od sprzedaży ( od wartości dodanej VAT, podatek akcyzowy)

• podatki nakładany przez państwo - podstawowe rodzaje podatków są kształtowane przez władze państwowe

• podatki nakładane przez władze samorządowe - zakres tego władztwa jest regulowany ustawowo czyli przez władzę państwowa, ewentualne uchwalanie podatków przez władze samorządowe może być obwarowane zgodą mieszkańców, na których podatek będzie nakładany wyrażonej np. w referendum

• podatki centralne

• podatki regionalne

• podatki lokalne

podział ten informuje jakie podatki zasilają szczebel centralnych władz publicznych, jakie podatki są domena władz szczebla regionalnego, a jakie domeną władz lokalnych.

ZESTAW 9

1. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.

Opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, które dokonują operacji pieniężnych, tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia pieniądza. Na podstawie przyjętego kryterium wyróżnia się 5 grup zjawisk finansowych:

Finanse przedsiębiorstw - można je nazwać również finansami sektora zarobkowego. Operacje finansowe dokonywane przez przedsiębiorstwa ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania finansów jako całości. W przedsiębiorstwach w wyniku procesów rzeczowych powstaje produkt narodowy brutto oraz tworzą się z jego realizacji przychody pieniężne, które przez podział i redystrybucję zasilają w przychody pieniężne inne grupy podmiotów gospodarujących. Dla gospodarki finansowej przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenia przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów i usług, a więc przychodów ekwiwalentnych czy rynkowych. Oprócz tego przedsiębiorstwa otrzymują przychody kredytowe w postaci pożyczek bankowych oraz transfery, m.in. z rynku kapitałowego, a także z budżetu państwa. Najbardziej charakterystycznym kierunkiem pieniężnych wydatków przedsiębiorstw jest dokonywanie zakupów materialnych czynników produkcji i wynagradzanie pracowników za pracę, a więc wydatki typu ekwiwalentnego czyli rynkowego.

Istotne znaczenie w gospodarce finansowej przedsiębiorstw mają też transfery, występujące w postaci:

• podatków i opłat,

• oprocentowania kredytów bankowych i obligacji,

• wypłaty dywidend i innych dochodów właścicielom przedsiębiorstwa (np. z tytułu udziału w spółkach, poza wspomnianymi dywidendami z tytułu akcji i wynagrodzeniem za pracę, jeżeli właściciele przedsiębiorstw są w nich zatrudnieni)

• składek na ubezpieczenie społeczne i rzeczowe, itp.

Jeżeli przedsiębiorstwo osiąga przychody kredytowe z tytułu pożyczek bankowych, muszą w nim występować również wydatki kredytowe przy spłacie poprzednio zaciągniętych pożyczek.

Finanse ludności - nazywane także często finansami gospodarstw domowych. Dla finansów gospodarstw domowych charakterystyczne jest osiąganie przychodów pieniężnych wynagrodzeń za pracę (a więc przychodów typu ekwiwalentnego), a także w postaci transferów. Te ostatnie obejmują dochody właścicieli przedsiębiorstw (z tytułu udziałów, dywidend itp.), dochody właścicieli kapitałów (np. oprocentowanie obligacji, depozytów bankowych) oraz emerytury, renty i zasiłki z tytułu ubezpieczenia społecznego oraz ewentualnych dodatkowych ubezpieczeń osobowych. Gospodarstwa domowe osiągają też przychody kredytowe, najczęściej w związku z budownictwem mieszkaniowym i zakupem droższych dóbr trwałej konsumpcji (samochody, wyposażenie mieszkań itp.)

Najbardziej charakterystycznym kierunkiem wydatków dla gospodarstw domowych są zakupy towarów i usług o przeznaczeniu konsumpcyjnym (wydatki ekwiwalentne czy rynkowe) oraz transfery w postaci podatków i opłat, składek z tytułu ubezpieczeń, oprocentowanie kredytów bankowych, itp. Przy spłacie uprzednio zaciągniętych pożyczek bankowych występują wydatki kredytowe gospodarstw domowych .

Należy zaznaczyć, że w indywidualnych gospodarstwach rolnych, małych prywatnych firmach dochodzi do połączenia operacji finansowych typowych dla finansów przedsiębiorstw z finansami typowymi dla gospodarstw domowych, co jest źródłem pewnych trudności w analizie przebiegu strumieni pieniężnych w całej gospodarce. Wymaga to najczęściej dokonywania szacunkowego podziału operacji tych podmiotów na część przypisywaną sektorowi przedsiębiorstw i na część przypisywaną sektorowi gospodarstw domowych.

Finanse publiczne - to znaczy finanse państwa i samorządów terytorialnych jako związków publicznoprawnych. Dla finansów publicznych charakterystyczne jest gromadzenie środków pieniężnych przede wszystkim w postaci transferów, a więc podatków, opłat, grzywien, dochodów z przedsiębiorstw państwowych w postaci wpłat z zysku i dywidend (gdy przedsiębiorstwa te mają formę spółek akcyjnych lub w przedsiębiorstwach mieszanych, w których część akcji jest własnością prywatną a część państwową), wpłat z zysku banku centralnego (który jest tradycyjnie zwolniony z podatku dochodowego płaconego przez banki komercyjne). Transferowy charakter mają też pożyczki państwowe, lokowane w bankach, na rynku kapitałowym postaci obligacji państwowych, bonów skarbowych. Kredytowy charakter mogą mieć przychody organów publicznych (budżetu państwa, budżetów samorządowych) uzyskiwane w postaci pożyczek bankowych. Do przychodów sektora publicznego nie zalicza się przychodów rynkowych (ekwiwalentnych), realizowanych przez różne przedsiębiorstwa publiczne w tym także takie, które mają formę monopoli skarbowych lub przedsiębiorstw państwowych i samorządowych o specjalnym statusie (np. PKP, różne przedsiębiorstwa komunalne). Niezależnie od formy ich własności, statusu organizacyjnego i zasad system finansowego należy je zaliczać do poprzednio omawianego sektora przedsiębiorstw.

Wydatki sektora publicznego mają charakter rynkowy, ekwiwalentny. Chodzi tu o wydatki związane z wynagrodzeniem osób zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych sektora publicznego (urzędach, instytucjach usługowych o charakterze niezarobkowym, itp.) a także wydatki polegające na zakupach towarów i usług dla bieżącej i inwestycyjnej działalności tych jednostek. Wydatki te podlegają w zasadzie regulacji rynkowej, chociaż wydatki osobowe (wynagrodzenia) w sferze finansów są ponadto regulowane przez różne normy prawne, które jednak nie mogą kształtować ich w sposób dowolny, bez uwzględnienia warunków panujących na rynku pracy. W wydatkach finansów publicznych występuje tez wiele transferów w postaci różnego rodzaju świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego (system ubezpieczeń społecznych zaliczany jest do sektora publicznego także wówczas, gdy jest wydzieloną jednostką bezpośredni związaną z budżetem państwa), inne go rodzaju subwencji i dotacji dla sektora przedsiębiorstw i sektora gospodarstw domowych, dotacji budżetu państwa dla budżetów samorządowych itp. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej znaczne wydatki transferowe finansów publicznych są związane z obsługą długu publicznego (wykup państwowych papierów wartościowych w terminach ich płatności, oprocentowanie obligacji i bonów skarbowych itp.). jeżeli finanse publiczne są zasilane za pomocą kredytów bankowych ich zwrot pociąga za sobą wydatki kredytowe finansów publicznych.

Nadwyżki przychodów pieniężnych nad wydatkami w finansach publicznych (jeżeli takie występują) tworzą ich rezerwy pieniężne, najczęściej lokowane w postaci depozytów na rachunkach bankowych.

Finanse banków i innych instytucji kredytowych - sektor bankowy w krajach o gospodarce rynkowe (również w Polsce) ma dwuszczeblową strukturę: na szczeblu wyższym jest usytuowany bank centralny (w Polsce - Narodowy Bank Polski), który dokonuje operacji pieniężnych tylko z jednostkami sektora publicznego i innymi bankami, na szczeblu niższym - banki komercyjne i inne instytucje kredytowe (np. kasy oszczędności, instytucje kredytu hipotecznego) prowadzące operacje pieniężne z niebankowymi jednostkami gospodarującymi różnych sektorów (głównie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, chociaż i jednostki sektora publicznego wchodzą niekiedy w stosunki kredytowe z sektorem bankowym) oraz bankami będącymi dla nich miejscem lokowania rezerw pieniężnych i ostatecznym źródłem refinansowania. Dla banków charakterystyczne są przede wszystkim operacje kredytowe, związane z emisją (kreacją) pieniądza i wycofywaniem go z cyrkulacji. Emisją pieniądza depozytowego (żyrowego) zajmują się wszystkie banki, następuje to przede wszystkim przez tworzenie wtórnych depozytów przy udzielaniu pożyczek (kredytów bankowych. Natomiast emisją biletów bankowych i bilonu zajmują się tylko banki centralne, chociaż w niektórych krajach emisją bilonu zajmuje się skarb państwa, czerpiąc stąd dochody dla sektora publicznego.

Oprócz operacji kredytowych, dla działalności banków charakterystyczne jest przeprowadzanie operacji rozliczeniowych, obejmujących przyjmowanie depozytów (wkładów) na rachunki bankowe i dokonywanie przelewów między rachunkami bankowymi na zleceniowe właścicieli depozytów. Te operacje podobnie jak operacje kredytowe, nie stanowią przychodów i wydatków pieniężnych banków.

Faktycznymi przychodami pieniężnymi banków są tylko odsetki pobierane z tytułu oprocentowania kredytów oraz prowizje za wykonywane czynności rozliczeniowe. Przychody te mają charakter transferów (niektórzy twierdzą, że prowizje za usługi sektora bankowego należy zaliczać do przychodów rynkowych, ekwiwalentnych, jako wynagrodzenie za usługi bankowe). Wydatki sektora bankowego, związane oprocentowaniem depozytów, mają także charakter transferów. Natomiast wydatki związane z wynagrodzeniami osób zatrudnionych w sektorze bankowym oraz zakupem różnego rodzaju towarów i usług wykorzystywanych w działalności bieżącej i inwestycyjnej banków zalicza się do wydatków rynkowych (ekwiwalentnych). Obciążenia banków z tytułu podatków i opłat publicznych, podziału zysków między właścicieli (dywidendy od akcji) zalicza się do ich wydatków transferowych.

Finanse ubezpieczeń - ta grupa zjawisk finansowych obejmuje gromadzenie i podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych (z wyjątkiem zakładów ubezpieczeń społecznych, które z uwagi na niezarobkowy charakter działalności są zaliczane do sektora publicznego). Instytucje ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w postaci składek od jednostek ubezpieczających wartości materialne i osoby od ryzyka powstania szkód w wyniku wypadków losowych. Wysokość tych składek i inne warunki ubezpieczeń kształtują się w wyniku konkurencji na specyficznym rynku ubezpieczeniowym, na którym działa wiele instytucji ubezpieczeniowych, w tym także instytucje międzynarodowe. Przychody ze składek ubezpieczeniowych zalicza się do transferów mimo rynkowej regulacji ich wysokości, gdyż wzajemne świadczenie zakładu ubezpieczeniowego za wniesione składki maja charakter warunkowy, mogą wystąpić tylko wówczas, gdy nastąpi szkoda objęta ubezpieczeniem. Ze składek ubezpieczeniowych wypłaca się odszkodowania i świadczenia za straty wywołane wypadkami losowymi - są to wydatki transferowe. Pokrywanie wydatków osobowych i rzeczowych instytucji ubezpieczeniowych stanowi ich wydatki rynkowe. Do transferów należy zaliczyć także lokowanie przez instytucje ubezpieczeniowe ich rezerw (na spodziewane w przyszłości wypłaty odszkodowań) na rynku kapitałowym w postaci zakupu obligacji (instytucje ubezpieczeniowe z reguły nie lokują rezerw w akcjach ze względu na mniejszą pewność związaną ze zmianami kursów). Natomiast utrzymywanie płynnych rezerw pieniężnych instytucji ubezpieczeniowych w postaci depozytów na rachunkach bankowych nie jest ich wydatkiem, a zwiększanie tych rezerw jest powiększaniem ich zasobów pieniądza.

Opracowane na podstawie: Z. Fedorowicz, Podstawy teorii finansów

1

Finanse

publiczne

Finanse

ludności

Finanse ubezpieczeń

Finanse banków i innych instytucji kredytowych

Finanse przedsiębiorstw

Trzeba dodać, że rynku kapitałowego nie należy traktować jako podmiotowej grupy zjawisk finansowych; jest to tylko miejsce (chociaż zorganizowane w formie instytucjonalnej jak np. giełda papierów wartościowych) gdzie dokonują operacji finansowych inne grupy jednostek gospodarujących. Operacje na rynku kapitałowym mają charakter transferów, przenoszenia już istniejących zasobów pieniężnych między różnymi jednostkami gospodarującymi.

---