POKÓJ I BEZPIECZEŃSTWO
W potocznym rozumieniu pokój jest przeciwieństwem wojny. Tam, gdzie kończy się wojna, zaczyna się pokój. Pokój jest stanem normalnym, nastaje z chwilą zakończenia wojny, która jest stanem chorobliwym i nienaturalnym. Okres wojny zazwyczaj kończy się podpisaniem traktatu pokojowego, który przywraca przerwane stosunki panujące uprzednio między państwami.
Mimo powszechnego zainteresowania problematyką pokojową nie udało się skonstruować ani jednej , nie będącej przedmiotem polemiki i dyskusji definicji pokoju.
Współcześnie zagadnienie wojny i pokoju znajdują się w polu zainteresowania bada naukowych prowadzonych przez dwie orientacje : polemologię i „peace researche”.
Polemologia zajmuje się badaniem zagadnienia pokoju i dróg budowy społeczeństwa pokojowego. Pierwszym instytutem polemologicznym był instytut utworzony w Paryżu w 1945 roku.. Polemolodzy uważają, że droga do nauki o pokoju wiedzie przez poznanie anatomii wojny. Z kolei zwolennicy peace researche dążą do poznania anatomii pokoju.
Część badaczy pokoju koncentruje swoja uwagę głównie a uwarunkowaniach pokojowotwórczych. Do najważniejszych warunków sprzyjających pokojowi zalicza się: równość i sprawiedliwość, przezwyciężanie nacjonalizmu i szowinizmu oraz dusykryminacji rasowej i kulturowej. Ponadto są to niepodległość i suwerenność , egalitarna integracja gospodarcza.
Czym jest bezpieczeństwo międzynarodowe?
Na gruncie prawa międzynarodowego jest dużo definicji. Uogólniając można przyjąć, że:
Bezpieczeństwo to stan , w którym nie istnieje groźba napaści zewnętrznej. Stan, kiedy nie ma obaw przed agresją, nie ma zewnętrznego nacisku.
Utrzymanie bezpieczeństwa jest zasadniczym celem polityki zagranicznej każdego państwa. Realizacja tego celu jest uwarunkowana wieloma czynnikami o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. W trosce o bezpieczeństwo państwa starają się uzyskać korzystna pozycję na arenie międzynarodowej, mobilizując do tego celu swoje siły oraz odpowiednie zasoby i środki.
Fundamentalne znaczenie maja dwa elementy bezpieczeństwa:
nietykalność terytorialna
niepodległość polityczna państwa
Na nich opierają się pozostałe atrybuty niezawisłego państwa, głownie suwerenność (samowładność i całowładność - Ehrling) i zdolność do zachowania podstawowych ideałów i wartości narodu i państwa.
Suwerenność to wartość podstawowa. Niektóre państwa są przewrażliwione na tym punkcie np. naród polski.
Na pojęcie bezpieczeństwa składają się dziś obok aspektów wojskowych, politycznych także czynniki gospodarcze, technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii , demografii. Pojęcie bezpieczeństwa podlega nieustannemu rozwojowi na przestrzeni dziejów. Zwykle było ujmowane w kategoriach militarnych. Współcześnie dostrzega się coraz częściej walory innych uwarunkowań. Jest to np. poszanowanie podstawowych praw człowieka, zachowanie tożsamości narodowej.
Koncentrowanie uwagi członków społeczności międzynarodowej na problemie własnego bezpieczeństwa implikuje jednocześnie jej działalność na szerszą skalę, czyli utrzymanie i uchwalenie bezpieczeństwa w skali globalnej.
Państwa poszukują metod i sposobów postępowania gwarantujących osiągnięcie pożądanego stanu rzeczy. System bezpieczeństwa międzynarodowego jest określoną metodą działania oraz stanowiącymi jej podstawę zasadami postępowania i środkami zaaprobowanymi przez państwa w stosunkach międzynarodowych dla zapewnienia względnie trwałego poczucia bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo kształtowało się zależnie od warunków panujących na arenie międzynarodowej. Państwa dążąc do utrzymania swego bezpieczeństwa korzystaja z różnych środków, metod i sposobów.
Radovan Vukadinowić skondensował wiedzę na temat utrzymania bezpieczeństwa i wyróżnił pięć sposobów działania państw:
państwa utrzymują siły zbrojne z celu ochrony przed atakiem, z nastawieniem na samowystarczalność, nie wiążąc się sojuszem z innymi państwami.
państwa biorą udział w sojuszach, przymierzach wymierzonych przeciwko wspólnemu wrogowi, zakładając, że same nie dadzą sobie rady,
państwa tworzą system bezpieczeństwa zbiorowego np. Liga Narodów czy ONZ,
państwa utrzymują bezpieczeństwo w ramach szerszego imperium światowego np. pax romana (antyczny Rzym),
państwa dążą do utworzenia ponadnarodowj struktury państwa światowego.
Ad.1. Zapewnienie bezpieczeństwa jest podstawowym zadaniem polityki zagranicznej każdego państwa. W dążeniu do utrzymania pokoju państwa dążą do unowocześniania armii, do nowych technologii. Wszystko to ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa. Państwa, które posiadają broń masowego rażenia mają większy potencjał obronny. Stosuje się politykę odstraszania. Politykę tę stosują zarówno państwa , które posiadają broń nuklearną jak i te , które jej nie mają. Do klubu nuklearnego należą: USA, W. Brytania, Francja, Chiny, Federacja Rosyjska. Ten klub powiększa się. Dzisiaj dołączyły do niego już Pakistan, Indie, Korea PŁN. Są też państwa , które aspirują żeby mieć w swoim arsenale broń nuklearną, jest ich ok. 40, są to tzw. państwa progowe np. Iran, Izrael . Są to kraje, które z pewnością już posiadają takową broń, ale oficjalnie nie jest to potwierdzone.
Ad.2.
Jeżeli samodzielna polityka utrzymania bezpieczeństwa państwa nie daje gwarancji wówczas państwa poszukują partnera lub partnerów do sojuszu wojskowo-politycznego. Sojusz jest związkiem dwóch lub więcej państw utworzony dla osiągnięcia określonych, wspólnych celów politycznych. Jest on skonstruowany na podstawie umowy międzynarodowej i zawiera zobowiązania współpracy dla obrony wspólnych interesów i udzielania sobie pomocy .
Sojusznicy kooperują ściśle w dziedzinie wojskowej, łącząc siły, umacniając siły obronne każdego z nich na wypadek agresji. Trwałość sojuszu zależy od jedności politycznej, ekonomicznej, militarnej, ideologicznej. Z reguły zawierane są między państwami o identycznych lub zbieżnych celach. Niekiedy odrębne interesy jednego państwa przeważają nad interesami całego sojuszu, co może doprowadzić do jego wystąpienia z układu sojuszniczego np. Albania z Organizacji Układu Warszawskiego w 1964, a Francja w 1966 z NATO. Sojusze mamy dwustronne i wielostronne - ilość państw. Ze względu na cele : obronne, ofensywne, mieszane. W powojennej praktyce funkcjonowały obronne np. NATO, OUW, ANZUS,SEATO,Cento.
W zależności od czasu trwania są trwałe- nie mające daty zakończenia i tymczasowe sojusze- państwa określają zakres trwania np. do zakończenia jakiegoś konfliktu.
Istotne znaczenie dla sprawnego i skutecznego działania sojuszu ma tzw.
Casus foederis
czyli sytuacja pozwalająca na uruchomienie mechanizmu sojuszu i przeprowadzenie wspólnej akcji. Casus foederis może być określone terytorialnie czyli działanie sojuszu ograniczone tylko do pewnego obszaru geograficznego np. regionu czy kontynentu. Ustalenie czy ma miejsce akt agresji, podlega ocenie sojuszników na podstawie przyjętych uzgodnień.
Umowy sojusznicze zazwyczaj wygasają po upływie określonego terminu lub w odniesieniu do umów dwustronnych po wypowiedzeniu przez jednego z sygnatariuszy. Porozumienie sojusznicze może zawierać warunek rozwiązujący czego przykładem jest Układ Warszawski.
Stwierdzono w nim , że utraci moc w dniu wejścia w życie ogólnoeuropejskiego układu tworzącego w Europie system bezpieczeństwa zbiorowego. Warunek nie został spełniony, ale Organizację Układu Warszawskiego rozwiązano w 1991 roku. Wcześniej rozwiązano SEATO w 1977, Cento w 1979.
Po zakończeniu zimnej wojny NATO kontynuuje proces reform pozwalających przystosowanie się do nowych warunków strategicznych. Stopniowo NATO zaczęło się przekształcać w organizację prowadząca aktywna działalność na rzecz utrzymania pokoju oraz stabilizacji w Europie. Podjęto decyzję o wydatnym zmniejszeniu kosztów obrony, utworzeniu sił szybkiego reagowania. Szczególnie ważnym aspektem było otwarcie na współpracę z państwami byłej Organizacji Układu Warszawskiego. Początkowo w ramach Północnoatlantyckiej Rady Współpracy. Późniejszym krokiem było rozszerzenie NATO o nowe państwa członkowskie.
Istotnym elementem , cechą instytucji powołanych do zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego jest równowaga sił. Państwa nie dopuszczają do supremacji jednego z nich. Dążenie do równowagi sił to zlikwidowanie przewagi jednego państwa nad innymi.
Na przykład Św. Przymierze miało za zadanie wyhamowanie hegemonii Francji, przywrócenie zachwianej równowagi sił. W 1648 na mocy postanowień traktatów westfalskich uznano zasadę suwerenności państw i sprawiedliwego podziału sił między nimi.
System równowagi sił nie był w pełni skuteczny. Często zdarzały się incydenty. Wpływała na to zmienność interesów państw, zmiany w układzie sił. Współcześnie tradycyjne pojmowanie równowagi sił opartej na czynniku wojskowym straciło na znaczeniu.
Powojenny system równowagi sił różnił się od klasycznego. Decydował podział świata na dwa systemy ustrojowe i dwa ugrupowania militarne kierowane przez mocarstwa dysponujące bronią strategiczną. Były dwa solidne bloki , skupione wokół USA i ZSRR, które starały się utrzymać potencjał sił. Stosowały politykę odstraszania. Dwa mocarstwa miały potencjał, zagrażający całej kuli ziemskiej. Polityka odstraszania zadziałała, ale była bardzo kosztowna. Nigdy nie doszło do konfrontacji. Dążenie jednak do równowagi sił implikowało wzrost tempa wyścigu zbrojeń, przekształcając je w funkcję działania systemu.
Było to powodowane dążeniem do uzyskania przewagi lub odzyskania równowagi przez wyrównanie prawdziwych lub domniemanych dysproporcji w dziedzinie militarnej.
Pozytywnym aspektem jest, że w warunkach odprężenia podejmowali rokowania w sprawie stopniowej redukcji i rozbrojenia oraz poszukiwali rozwiązań zapewniających obu stronom równość i jednakowe bezpieczeństwo.
Ad3.
Utworzenie zbiorowego systemu bezpieczeństwa
Pierwotnie była to idea, która zakładała, że można by doprowadzić na mocy umowy międzynarodowej do wspólnych działań zbiorowych. Jeśli jedno państwo dokonuje agresji na drugie to reszta występuje przeciwko niemu. Oznaczało to pełną solidarność państw, aby podejmować wspólne działania. W związku z tym państwa tworzą instytucje , organy umożliwiające sprawne podejmowanie decyzji politycznych i wojskowych. Interesy poszczególnych państw członkowskich są identyfikowane z bezpieczeństwem całej grupy państw tworzących ten system. Naruszenie pokoju w stosunku do jednego z nich narusza bezpieczeństwo pozostałych. Podstawą funkcjonowania są trzy fundamentalne zobowiązania:
zakaz agresji
obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi
wzajemna pomoc na wypadek agresji z zastosowaniem środków zbiorowych z użyciem siły zbrojnej włącznie
Niezbędnym warunkiem skuteczności systemu bezpieczeństwa zbiorowego jest powszechne uczestnictwo w nim państw. Nie może system ten być wymierzony w jakieś państwo, bo zyskałby miano przymierza. Większą skuteczność działania uniwersalnemu systemowi bezpieczeństwa zbiorowego zapewniają kooperujące z nim regionalne systemy bezpieczeństwa. O sprawnym funkcjonowaniu systemu decydują sprawne struktury organizacyjne.
Po I wojnie światowej podjęto działania ba rzecz ustalenia organizacjo bezpieczeństwa zbiorowego. Ojcem pomysłodawca był Wilston churchile.
Powstała Liga Narodów, ale USA nie podpisały traktatu. Nie zaproszono także ZSRR. Zabrakło solidarności państwowej, międzynarodowej. Działały tylko Niemcy i Francja. W pakcie Ligi Narodów nie wykluczono wojny. W okresie międzywojennym doszło do kilku wojen, Liga była bezbronna. Po II wojnie światowej przewijał się wątek utworzenia nowej organizacji i w 1945 roku powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych. Pojawiły się konkretne zapisy, zakładano , że będzie to efektywne zarządzanie, działanie na rzecz bezpieczeństwa zbiorowego. Członkom tej organizacji zakazano stosowania siły i groźby użycia oraz zobowiązano do pokojowego regulowania sporów. Skonstruowano także mechanizm pozwalający organizacji na uruchomienie środków zbiorowych przeciwko agresorowi. Nie udało się jednak zapewnić sprawnego i skutecznego działania. Złożyło się na to wiele przyczyn. Do najważniejszych zalicza się: międzynarodowa rywalizacja w okresie zimnej wojny, prowadzenie przez część członków polityki z pozycji siły ONZ, wyścig zbrojeń, liczne akty agresji i łamania prawa międzynarodowego. Nie wykonano zobowiązań dotyczących postawienia do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa sił zbrojnych państw członkowskich, koniecznych do utrzymania pokoju. Nie stworzono nigdy korpusu sił zbrojnych na użytek ONZ.
Były jednak przypadki, gdzie udało się uruchomić system zbiorowego bezpieczeństwa:
1/ 1950- Korea Płn napada na Koree Płd.
udało się wysłać wojsko składające się z sił zbrojnych 16 państw, konflikt zakończył się remisem. Decyzja o akcji została podjęta pod nieobecność delegacji radzieckiej.
2/ 1990 Irak napada na Kuwejt (doszło do bezprawnej okupacji i aneksji całego Kuwejtu, Irakijczycy masowo zabijali Kuwejtczyków)
Pierwszy raz w historii udało się uruchomić system bezpieczeństwa zbiorowego bez wątpliwości i zastrzeżeń, wszyscy stali członkowie Rady Bezpieczeństwa wyrazili zgodę, poza Chinami , które wstrzymały się od głosu. Doszło do operacji wojskowej zgodnej z duchem i litera prawa międzynarodowego.
Poza systemem uniwersalnego bezpieczeństwa zbiorowego ONZ działają organizacje regionalne, których zadaniem jest pokojowe rozstrzyganie sporów lokalnych.
Są to m.in. Liga Państw Arabskich, Organizacja Jedności Afrykańskiej, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Organizacje maja na swym koncie wiele sukcesów , ale w większości przypadków porażki.
Ad./4/5
Idea państwa światowego
Głównym jej założeniem jest zbudowanie ponadnarodowej struktury organizacyjnej z centralnym ośrodkiem dyspozycyjnym w dziedzinie politycznej i wojskowej.
Przykładem tego może być pax romana - Imperium Rzymskie - na pewnym etapie cel osiągnięty, tereny Rzymian były rozległe. Polityka Rzymian było albo kupowanie, albo zawojowanie. Utrzymanie pokoju było możliwe dzięki sile Rzymu.
Inna koncepcja było pax americana - przewodnictwo USA po okresie zimnej wojny.
W czasach współczesnych to USA mogłyby siłą narzucić swoją wolę innym narodom, gdyż same państwa nie zrzekną się swej suwerenności.
Według tej koncepcji przyczyną braku stałego pokoju jest suwerenność państw, które kierują się racją stanu, strzegąc żywotnych interesów narodowych , popadają w sprzeczności i konflikty między sobą. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zlikwidowanie suwerenności i utworzenie jednego państwa na całym obszarze globu ziemskiego. Obowiązujące obecnie prawo międzynarodowe stałoby się prawem konstytucyjnym nowego państwa. Część autorów
Uważa, że utworzenie ONZ to początek budowania takiego państwa światowego. ONZ posiada odpowiednie organy, tak jak w państwie odpowiadające za poszczególne dziedziny, są Trybunały, parlament.
Trzeba powiedzieć , że wizja zakłada braki konfliktów i sporów, co jest niemożliwe ze względu na złożoność i różnorodność interesów państw. Gdyby się jednak udało utworzyć takie państwo, to byłyby przecież różnice gospodarcze, kulturowe pomiędzy regionami, wchodzącymi w skład takiego państwa i nie ma gwarancji , że bezpieczeństwo międzynarodowe byłoby zagwarantowane. Państwa są przywiązane do suwerenności. Nawet jeżeli się integrują i przekazują część kompetencji to nie ma mowy o zrzeczeniu się suwerenności.