Wykład 3 (10.01.2012 r)
Temat: Czynniki warunkujące zdrowie i dbałość o zdrowie (cz 2)
Czynniki chroniące - koncepcja resilience
Wieloczynnikowy proces pozytywnej adaptacji, w którym czynniki chroniące kompensują lub redukują czynniki ryzyka.
Proces ten wystąpić, gdy jednostka jest narażona na ryzyko, negatywną sytuację życiową, wywołujące trudności w przystosowaniu się.
Pozytywna adaptacja jednostki przejawia się w postaci:
Kompetencji społecznych (bezpieczna więź z matką, dobre wyniki w nauce, pozytywne relacje z rówieśnikami i nauczycielami)
Realizacja zadań rozwojowych, dających poczucie sukcesu i zadowolenia
Niewystępowanie zaburzeń emocjonalnych lub zaburzeń zachowania
Koncepcja resilience
Na podstawie badań zidentyfikowano 3 poziomy czynników chroniących, które najsilniej wspomagają procesy resilience:
Zasoby indywidualne (zdolności poznawcze, zdolności adaptacyjne, radzenie sobie z negatywnymi emocjami, optymizm i pogoda ducha, umiejętności społeczne, pozytywny obraz siebie, plany i cele życiowe, aspiracje edukacyjne
Zasoby wynikające z relacji z najbliższym otoczeniem (relacje rodzic - dziecko: więź z rodzicami, wsparcie rodziców, zaangażowanie rodziców w szkolne sprawy dziecka; konstruktywni rówieśnicy : prospołeczni, z aspiracjami edukacyjnymi; dobrzy i kompetentni dorośli: trener, ksiądz, nauczyciele)
Zasoby środowiska lokalnego (dobra szkoła: pozytywny klimat społeczny, wsparcie nauczycieli; zaangażowanie w konstruktywną działalność, kluby sportowe, harcerstwo, wspólnota religijna, wolontariat, przyjazne i bezpieczne sąsiedztwo)
Styl życia i zachowania zdrowotne
Styl życia - trwały wzór zachowań, ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje społeczne, czynniki geograficzne i społeczno-ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka
Styl życia jednostki - reakcje i wzory zachowania ukształtowane w procesie socjalizacji (interakcji z rodzicami, innymi członkami rodziny, rówieśnikami, pod wpływem szkoły, mediów)
Prozdrowotny styl życia
Zainteresowanie związkiem pomiędzy stylem życia a zdrowiem pojawiło się wraz z koncepcją “pól zdrowia” Lalonde'a (styl życia bezpośrednio determinuje zdrowie jednostki)
Prozdrowotny styl życia - wzory zachowań związanych ze zdrowiem, będących efektem wyborów dokonywanych przez ludzi na podstawie dostępnych alternatyw, determinowanych ich sytuacją życiową.
Prozdrowotny styl życia - świadome działania ukierunkowane na zwielokrotnienie potencjału swego zdrowia i eliminowanie zachowań zagrażających zdrowiu.
Zachowania zdrowotne:
Zachowania związane ze zdrowiem fizycznym:
Dbałość o aktywną fizyczną
Aktywność fizyczna
Racjonalne żywienie
Hartowanie się
Sen (odpowiedni czas trwania i jakość)
Zachowania związane ze zdrowiem psychospołecznym:
Wsparcie społeczne (dawanie i branie)
Unikanie nadmiaru stresów i radzenie sobie w sytuacjach trudnych
Zachowania prewencyjne:
Samokontrola zdrowia
Poddawanie się badaniom profilaktycznym
Zachowania bezpieczne (w domu, w szkole, pracy, ruchu drogowym, życiu seksualnym)
Niepodejmowanie zachowań ryzykownych
Niepalenie tytoniu
Ograniczone spożycie alkoholu
Nieużywanie innych substancji psychoaktywnych
Nienadużywanie leków
Zachowania zdrowotne - wywołujące określone ( pozytywne lub negatywne) skutki zdrowotne.
Zachowania pozytywne (prozdrowotne) - sprzyjają zdrowiu, zwiększają jego potencjał, chronią przed zagrożeniami lub zwiększają jego potencjał
Zachowania negatywne (antyzdrowotne) - stwarzają ryzyko dla zdrowia, powodują bezpośrednie lub odległe szkody zdrowotne
Czynniki wpływające na zachowania zdrowotne
Trzy grupy czynników wpływających na kształtowania zachowań zdrowotnych według Green'a i Kreuter'a:
Czynniki predysponujące: wiedza, przekonania, wartości, podstawy
Czynniki umożliwiające: umiejętności ważne dla zdrowia, rozwiązania legislacyjne, priorytety i polityka zdrowotna, dostępność i jakość opieki zdrowotnej
Czynniki wzmacniające: normy społeczne (akceptacja lub jej brak w stosunku do danego zachowania w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, miejscu pracy, ze strony pracowników opieki zdrowotnej)
Dbałość ludzi o własne zdrowie
Istotą promocji zdrowia jest zachęcanie ludzi, aby sami kontrolowali swoje zdrowie i dążyli do jego poprawy (umacniania, doskonalenia). Wymaga to kształtowania u ludzi postawy autokreacyjne wobec zdrowia.
Postawa autokreacyjna wobec zdrowia związana jest z przekonaniem, że każdy człowiek:
- jest odpowiedzialny za swój los, pomyślność i zdrowie,
- swoim działaniem może kreować własne zdrowie.
Zdrowie powinno być obiektem troski, by jak najdłużej było w dobrym stanie, gwarantującym sprawne społeczne funkcjonowanie i zaspokajanie życiowych aspiracji.
Bierność wobec zdrowia
W społeczeństwie polskim istnieje znaczna rozbieżność pomiędzy wysoką wartością zdrowia w deklaracjach, a ogólnie niskim poziomem dbałości o zdrowie.
Przyczyny bierności wobec zdrowia:
Niedostatek wiedzy medycznej
Gotowość ludzi do poświęcania zdrowia, aby osiągnąć inne cele
Podejmowanie działań na rzecz zdrowia dopiero po jego utracie
Zewnętrzne poczucie kontroli (gdy ludzie uważają, że wyniki ich działań nie zależą od nich, ich zdrowie nie zależy od tego, co sami zrobią)
Niskie poczucie własnej skuteczności (gdy brak wiary w skuteczność własnych działań, bez doprowadzania tych działań do końca)
Healthism
Nadmierna koncentracja na zdrowiu
Healthism - zjawisko przeciwstawne bierności wobec zdrowia
Zdrowie jest ważniejsze niż wszystkie inne wartości, jest celem samym w sobie, a nie środkiem do osiągnięcia innych celów i wartości
Geneza healthismu - postępująca medykalizacja życia społecznego ( uzależnienie się społeczeństwa od medycyny i profesjonalistów medycznych)
Przejawem healthismu jest estetyzacja ciała, przejawem medykalizacji jest oferowane przez medycynę narzędzi i sposobów estetyzacji ciała
Ideologia healthismu zbliżona do “obwiniania ofiary” - odpowiedzialność za zdrowie spoczywa przede wszystkim na jednostce, bez uwzględniania wpływu czynników społecznych, środowiskowych, ekonomicznych , które mogą uniemożliwić prowadzenie prozdrowotnego stylu życia.