RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
- instytucja ombucmana powstała w Szwecji w 1713 r W Polsce Rz. P. Ob. został powołany w 1987r. Dopiero dwa lata później instytucja to uzyskała rangę konstytucyjną.
1. Charakteryzując pozycję ustrojową Rz. P. Ob. można stwierdzić, że jest to organ stojący na straży praw i wolności człowieka powiązany funkcjonalnie z sejmem. Polega to na tym, że Rz. P. Ob. powoływany i odwoływany jest przez Parlament, a ponadto, że zakres jego właściwości łączy się z wykonywaniem funkcji kontrolnej przez Sejm.
Po 2-gie Rz. P. Ob. jest organem niezależnym i niezawisłym o czym świadczy posiadany przez niego immunitet formalny oraz to, że corocznie składa on przed Sejmem informację, a nie sprawozdanie o stanie przestrzegania praw człowieka i praworządności w Polsce (sprawozdanie składa się podmiotowi, któremu się podlega)
Po 3-cie postępowanie przed Rz. P. Ob. jest dostępne dla wszystkich i mniej sformalizowane niż np. zwrócenie się do TK ze skargą konstytucyjną. Świadczy o tym to, że skargę do Rz. P. Ob. może złożyć każdy, nawet ten, kto niema zdolności prawnych, może być złożona w cudzym imieniu i w dowolnej formie.
Rz. P. Ob. w odróżnieniu od organów sądowych może podejmować czynności z urzędu (może działać bez wniosku)
Powoływanie i odwoływanie
Rz. P. Ob. jest powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od wyboru Rz. P. Ob. przez Sejm nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu przyjmuje się, że Rz. P. Ob. została osoba wybrana przez Sejm.
Kandydatów zgłaszać mogą:
Marszałek Sejmu
Grupa 30 posłów
Te samą procedurę stosuje się przy odwołaniu. Ta sama osoba może piastować urząd Rz. P. Ob. przez 2 kolejne kadencje.
Kandydatem na Rz. P. Ob. może być osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą przede wszystkim z zakresu praw człowieka oraz jest nieskazitelnego charakteru.
Zakres przedmiotowy działania Rz. P. Ob.
Stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i ustawach, zasad współżycia społecznego oraz zasad sprawiedliwości społecznej
Zakres podmiotowy
Rz. P. Ob. bada, czy nie nastąpiło naruszenie 3 wskazanych wyżej wartości ze strony władzy publicznej (Art. 80 konstytucji) (każdy, kto ma przewagę). Wszystkie podmioty prawne są wyłączone spod działalności Rz. P. Ob.
Zasady współżycia społecznego, to normy, które zostały przyjęte jako standardowe
Postępowanie przed Rz. P. Ob.:
Skarga → podjęcie czynności → podjęcie sprawy → wykorzystanie środków prawnych
Podjęcie czynności - oględne przeczytanie skargi, zastanowienie się nad nią
Podjęcie sprawy - Kierowanie wystąpienia do odpowiedniej osoby (Rektor Wydziału)
wykorzystanie środków prawnych:
- wystąpienie do sądu w imieniu poszkodowanych
- zgłoszenie wyroku do kasacji
- zgłoszenie skargi konstytucyjnej
- zgłoszenie ustawy do TK
- otrzymanie sprawy od Rz. P. Dziecka
STANY NADZWYCZAJNE:
- stan wojenny
- stan wyjątkowy
- stan klęski żywiołowej
Stan wojenny
Wprowadza się w sytuacji zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa albo w sytuacji zbrojnej napaści na Polskę, bądź w sytuacji gdy z umowy międzynarodowej wynika obowiązek wspólnej obrony.
S. W. wprowadza w drodze rozporządzenia Prezydent na wniosek RadaMinistrów. Rozporządzenie to podlega natychmiastowemu ogłoszeniu w Dz. U., środkach masowego przekazu oraz w drodze obwieszczeń, które powinny być rozplakatowane w możliwie największej ilości miejsc.
Rozporządzenie o wprowadzeniu S. W. musi być przekazane Sejmowi w ciągu 48h. Sejm powinien zatwierdzić rozporządzenie z zastosowaniem przepisów o postępowaniu ustawodawczym. Uchylenie rozporządzenia przez Sejm nie stanowi, aby Rada Ministrów ponownie wystąpiła do Prezydenta z wnioskiem o wprowadzenie S. W.
W okresie trwania stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, Prezydent może wydawać Rozporządzenia z mocą ustawy.
Stan wyjątkowy
Wprowadza również Prezydent na wniosek Rządu w drodze rozporządzenia w sytuacji:
zagrożenia konstytucyjnego porządku państwa (zamach stanu)
zagrożenia porządku publicznego (załamanie finansów publicznych)
zagrożenia bezpieczeństwa obywateli
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na okres 90 dni. Sejm może wyrazić zgodę na przedłużenie o kolejne 60 dni.
Stan klęski żywiołowej
Wprowadza się w sytuacjach przeciwdziałania lub usunięcia skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych (np. awaria elektrowni jądrowej, epidemia)
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów na okres 30 dni. Czas trwania klęski żywiołowej może zostać przedłużony do czasu usunięcia awarii
! ! ! W ciągu 90 dni od odwołania któregoś ze stanów nadzwyczajnych nie można przeprowadzić wyborów do organów przedstawicielskich. Gdyby podczas trwania jednego ze stanów nadzwyczajnych kadencja Prezydenta, Sejmu, czy Senatu, to z mocy prawa zostaje przedłużona.
W okresie trwania stanu nadzwyczajnego dopuszcza się odosobnienie osób w stosunku do których istnieje podejrzenie, że popełnią przestępstwo, będą zakłócały porządek publiczny lub będą zagrażały bezpieczeństwu państwa lub obywateli. Decyzję o odosobnieniu wydaje Wojewoda na wniosek Policji lub Prokuratury.
Osoba, w stosunku do której wydano decyzję o odosobnieniu może zaskarżyć do Sądu Administracyjnego w ciągu 7 dni. Orzeczenie Sądu Administracyjnego jest ostateczne.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA
Każdy, kto poniósł straty majątkowe w związku z wprowadzeniem któregoś ze stanów nadzwyczajnych ma prawo w ciągu 1 roku od dowiedzenia się o szkodzie wystąpić do Wojewody o odszkodowanie. Wojewoda ma 3 miesiące na decyzję. Osoba może domagać się jedynie rzeczywistych strat, a nie ewentualnych korzyści w razie nie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (bar piwny - zwrot za piwo, straty za brak sprzedaży, zapłata świadczeń na ZUS, podatku nie zwróci)
NIK
Prezes NIK powoływany jest na 6-letnią kadencję przez Sejm i Senat. Uchwała w sprawie Prezesa NIK zapada bezwzględną większością głosów. Senat ma 30 dni na zaakceptowanie uchwały Sejmu. Jeśli nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu w ciągu 30 dni, to przyjmuje się, że Prezesem NIK została osoba wybrana przez Sejm.
NIK działa na zasadzie kolegialności.
Jej struktura składa się z:
Prezesa
od 2 - 4 Wiceprezesów
oraz 14 członków Kolegium.
Wiceprezesów powołuje Prezes za zgodą Marszałka Sejmu.
Członków Kolegium wybiera Sejm na wniosek Prezesa NIK. Co najmniej polowa członków Kolegium musi być specjalistami z zakresu: prawa, administracji lub ekonomii.
Prezes NIK posiada immunitet formalny. Może być odwołany przed upływem kadencji przez Sejm jeśli popełni przestępstwo lub upadnie na zdrowiu. Prezes NIK ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.
Kontrola NIK
Wyróżnia się 2 rodzaje kontroli:
kontrola obligatoryjna - podlegają centralne organy władzy państwowej. Dotyczy to przede wszystkim działalności Kancelarii Prezydenta, Prezesa RM oraz Ministrów.
Najważniejszym zadaniem NIK w tym zakresie jest badanie wykonania przez Rząd ustawy budżetowej.
Podlegają tej kontroli również terenowe organ administracji rządowej zespolonej oraz państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa, państwowe uczelnie).
NIK kontroluje wskazane podmioty pod kątem:
legalności - działalność zgodna z prawem
gospodarności - czy podmiot nie marnotrawi publicznych pieniędzy
rzetelności - dokonywanie wszelkich starań, by wywiązać się z założonych zadań
celowości - wykonywanie ustawowych zadań
kontrola fakultatywna - dotyczy samorządu terytorialnego i wszystkich jednostek komunalnych (np. MPK, Miejskie Przedsiębiorstwo Ciepłownicze)
NIK bada działalność tych podmiotów pod kątem:
legalności
gospodarności
rzetelności
NIK bada również:
Niepubliczne jednostki organizacyjne i osoby prawne, które wykonują zadania zlecone przez administrację państwową. Podmioty te kontrolowane są przez NIK pod kątem:
legalności
rzetelności
NIK składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.
FINANSE PUBLICZNE
Rozdział X art. 216 - 227
Stabilność podatkowa
- podatek nie może być zmieniony w trakcie roku podatkowego. Uchwalenie podatku musi nastąpić w poprzedzającym roku podatkowym, a vacatio legis trwa min. 1 miesiąc.
Art. 11 ust. 1
o celach gromadzenia i wydatkowania decyduje Sejm i Senat.
oddziaływanie gwarancyjne
jeżeli ustawa nie określi jakichś podatków lub danin, to państwo nie może ich ściągać, żądać.
Jeżeli ustawa określi jakieś podatki i daniny, to nie mogą one się zwiększyć ani zmniejszyć
Wprowadza stabilizację
Ustawa ta musi określić cele i hierarchię celów
Art. 216 ust. 2
To ustawa decyduje o nabywaniu i zbywaniu
Art. 216 ust. 3
O monopolu decyduje ustawa
Art. 216 ust. 4
Ustawa decyduje do jakich granic państwo może udzielać poręczenia
Art. 216 ust. 5 przepis gwarancyjny
Ustawa określa jak liczyć PKB. Państwo nie może się zadłużyć i poręczyć tak by suma długów i poręczeń nie przekroczyła 3/5 PKB brutto. Jeśli przekroczy, to następuje stan nadzwyczajny finansowy, państwo może zastosować nadzwyczajne środki.
Art. 217
podstawą nałożenia podatku jest ustawa, nie wolno jej wyprzedzać.
w ustawie musi być ustalony podmiot, podmiot opodatkowana, stawek podatkowych, zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku.
Regulacji nie może wyprzedzać pobór podatków
Budżet
Art. 219 ust. 1
zasada rocznego wymiaru budżetu
zasadniczym organem w uchwalaniu budżetu jest Sejm, ale forma „ustawa budżetowa” oznacza, że udział w tym ma Senat.
Art. 219 ust. 2
ustawa prawo budżetowe - uchwalana raz na jakiś czas, określa sposób uchwalania budżetu i sposób jego wykonywania.
Art. 219 ust. 3
Jeżeli Sejm i Senat nie zdążą uchwalić ustawy budżetowej do końca poprzedzającego roku budżetowego uchwala się prowizorium budżetowe i określa się na jaki okres się go wprowadza(mniej niż rok) Do uchwalenia prowizorium budżetowego stosuje się przepisy takie jak do ustawy budżetowej.
Art. 219 ust. 4
Jeżeli przed rozpoczęciem roku budżetowego nie uchwalono budżetu ani prowizorium budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy
Art. 220 ust. 1 przepis gwarancyjny
„Zwiększenie wydatków oraz ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w ustawie budżetowej”
Np. Jeśli poseł chce na coś zwiększyć wydatki, to musi znaleźć środki na ich pokrycie.
Art. 220 ust. 2 przepis gwarancyjny
„Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w Centralnym Banku Państwa.”
Bank Centralny Państwa jest niezależny od Rady Ministrów i Rządu.
Art. 221
„Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów”
Tylko Rada Ministrów odpowiada za wykonanie budżetu, to i Rada Ministrów może stworzyć ustawę budżetową.
Art. 222 przepis dyscyplinujący
„Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.”
Art. 223 przepis dyscyplinujący
„Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.”
W normalnym postępowaniu Senat ma miesiąc.
Art. 224 obowiązki i uprawnienia Prezydenta
Prezydent nie ma prawa veta co do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym (ma na podpisanie 7 dni), może jedynie skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. TK ma na sprawdzenie 2 miesiące.
Art. 225 przepis dyscyplinujący Sejm i Senat
„Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Art. 226 Asolutorium
Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub nie Radzie Ministrów absolutorium.
Konstytucja nie łączy z nie udzieleniem absolutorium ustąpienia Rządu.
Rząd można obalić poprzez:
konstruktywne wotum nieufności, co oznacza przegłosowanie nowego Premiera
rozwiązanie Sejmu i Senatu
Nie ma w Polsce konstytucji selektywnego wotum nieufności (nie odpowiada całość tylko poszczególni ministrowie). Za wykonanie budżetu odpowiada cały Rząd.
Art.. 227 NBP i Rada Polityki Pieniężnej
Centralnym bankiem państwa jest NBP. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, na 6 lat.
Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
Organizację i zasady działania NBP oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania organów określa ustawa.
ZASADY USTROJOWE
zasada państwa jako dobra wszystkich obywateli
• obywatele Rzeczpospolitej mogą korzystać ze wszystkich jej instytucji i urządzeń,
• każdy winien przyczyniać się do trwania tych instytucji oraz ich rozwoju,
• państwo winno być rozumiane jako zrzeszenie obywateli, którego członkowie tworzą swoistą wspólnotę obywatelską,
• państwo nie może być identyfikowane jedynie z organami państwowymi, ich funkcjami i powiązaniami,
• zasada ta wzmacnia treść innych zasad ustrojowych, m.in. zasady równości wobec prawa, prawa dostępu do służby publicznej, a jednocześnie uzasadnia wymóg wierności obywateli dla Rzeczypospolitej oraz obowiązek jej obrony
zasada państwa demokratycznego
• władza w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu,
• od Narodu — podmiotu suwerenności — władza pochodzi — organy państwa wykonują władcze funkcje na podstawie legitymacji do rządzenia udzielonej przez naród,
• dopuszczalne są wszelkie formy kontroli obywatelskiej nad działalnością organów państwa,
• państwo uznaje wiele form: manifestowania, wyrażania poglądów, interesów obywateli, postulatów,
• w państwie demokratycznym funkcjonują mechanizmy legitymowania organów władzy państwowej przez Naród,
• państwo demokratyczne uznaje wolnościowy status obywateli
zasada państwa prawnego
• zasada ta funkcjonuje w dwóch aspektach:
a) formalnym — organy państwowe winny działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa
b) materialnym — prawo winno być sprawiedliwe, odpowiadać międzynarodowym standardom, których zręby odnajdujemy m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych
• muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu stanowienia
• pochodnymi zasady państwa prawnego są m.in. zasady:
- ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju
- zaufania obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, co zapewnia m.in. vacatio legis; z zasadą tą wiąże się zasada ochrony praw nabytych
- niedziałania prawa wstecz {lex retro non agit)
- dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę praw i wolności jednostki
- skierowany do organów państwowych zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania „wyłącznie w granicach (...) prawem określonej kompetencji"
- „dochowania ustawowego trybu" uchwalania ustaw
- domniemania niewinności
- sprawiedliwości społecznej
- proporcjonalności; zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w prawa i wolności jednostki
zasada państwa sprawiedliwości społecznej, zasada pomocniczości
• państwo winno pełnić aktywną rolę w życiu społeczno-gospodarczym
• władza państwowa zobowiązana jest do interwencji, korygowania, a nawet sterowania przebiegiem życia obywateli w celu stworzenia dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich miejsca w życiu społecznym, stosownie do ich osobistych predyspozycji
• realizacja zasady sprawiedliwości społecznej nie oznacza przejmowania przez państwo odpowiedzialności za rozwój jednostki, likwidacji wszelkich istniejących w społeczeństwie różnic
• Rzeczpospolita nie jest państwem opiekuńczym
• bezpośrednio z zasadą sprawiedliwości społecznej wiąże się zasada subsydiamości (proklamowana we preambule do Konstytucji) — oznacza ona uznanie pierwszeństwa pewnych podmiotów (wspólnot społecznych) do rozwiązywania kwestii im najbliższych
zasada podziału władzy
podział władzy—powierzenie trzech odrębnych funkcji trzem odrębnym organom:
• funkcja ustawodawcza polegająca na stanowieniu norm prawnych
• funkcja wykonawcza polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działaniu w obszarach nieobjętych regulacją ustawową
• funkcja wymierzania sprawiedliwości polegająca na rozstrzyganiu sporów prawnych przez niezależny i niezawisły organ
- wymóg równowagi władz — każda z władz powinna posiadać odpowiednie kompetencje (równowaga kompetencji)
- wymóg współdziałania władz
zasada republikańskiej formy państwa
• łac. res publica — rzecz ogółu
• forma państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób wybierana na określony czas
• na czele państwa stoi kadencyjny organ wybierany w wyborach powszechnych
• co do zasady na czele republiki stoi prezydent, może on dysponować różnym zakresem uprawnień, dlatego dzielimy republiki na:
- prezydenckie (z silnym prezydentem)
- parlamentarne (głowa państwa pełni funkcje reprezentacyjne)
zasada państwa regionalnego i federalnego
• regionalizm:
- dekoncentracja (podział kompetencji władczych pomiędzy kilka ośrodków decyzyjnych istniejących na różnych szczeblach organizacji — centralnym, regionalnym, lokalnym)
- decentralizacja władzy państwowej (delegowanie przez centralne ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niższego szczebla)
- ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych
- może wiązać się z tendencjami separatystycznymi
- społeczności regionalne stają się wspólnotami politycznymi, mają prawo do wyłaniania własnych organów stanowiących i wykonawczych, które prowadzą politykę regionalną
• federacja — np. USA, Kanada, Australia:
- forma organizacji państwa polegająca na rozdzieleniu konstytucyjnych i politycznych uprawnień pomiędzy władzę centralną a władze regionalne
- konstytucja określa sposób podziału władzy — enumeratyw-nie wylicza uprawnienia władzy centralnej, reszta należy do władz regionalnych lub odwrotnie
- w przypadku kolizji uprawnień zwykle rozstrzyga się je na korzyść władzy centralnej
- w procedurze zmiany konstytucji musi brać udział władza centralna i władze regionalne
- w polityce finansowej poziom centralny ma więcej uprawnień, często jest to źródłem konfliktów
zasada państwa jednolitego
Rzeczpospolita — państwem jednolitym:
• funkcjonuje jeden system organów
• istnieją jednostki terytorialne — gminy, powiaty i województwa (nowy podział administracyjny obowiązuje od 1 września 1999 r.)
• istnieje samorząd terytorialny — forma decentralizacji administracji
• wojewoda jest terenowym organem administracji publicznej, mianowanym przez Prezesa RM
• wojewoda jest:
- przedstawicielem RM w województwie
- organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego;
- reprezentantem Skarbu Państwa
- za swoją działalność ponosi odpowiedzialność tylko przed Premierem
zasada organizacji zawodów zaufania publicznego w formie samorządu
• forma decentralizacji administracji
• cechy samorządu:
- istnienie społeczności samorządowej pracowników
- możność wyłaniania przez nią własnej reprezentacji umocowanej do działania w jej imieniu
- nadzór organów administracji rządowej
zasada pluralizmu politycznego
• wolność tworzenia partii politycznych
• system proporcjonalny w wyborach do Sejmu
• wielopartyjność
• wolność posiadania, rozpowszechniania i pozyskiwania światopoglądu politycznego
zasada społeczeństwa obywatelskiego
• społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo, w którym istnieją różnego typu organizacje, związki i stowarzyszenia będące podstawą wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli
• są one wyrazem aktywności obywateli i ich inicjatyw
• są tworzone na podstawie prywatnych potrzeb obywateli
• są szkolą demokracji; dzięki nim obywatele mają możliwość wymiany poglądów, doskonalą umiejętność saomoorganizacji, a także wzmacniają swoją autonomię wobec instytucji państwowych
zasada społecznej gospodarki rynkowej
zasada społecznej gospodarki rynkowej oparta jest na:
• wolności działalności gospodarczej:
- wolność podejmowania produkcji oraz wprowadzania do obrotu wszelkich dóbr i usług
- wykluczenie rozwiązań monopolistycznych
- wykluczenie planowania gospodarczego przez wyznaczanie wiążących podmioty gospodarcze wskaźników
• prywatnej własności:
- zakaz przeprowadzania nacjonalizacji
• solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych: stosunki między pracodawcami a pracownikami, wytwórcami a konsumentami, grupami wytwórczymi między sobą
• funkcjonowaniu praw rynku, które rządzą popytem, podażą i ceną; brak tu regulacji ustawowych
• społeczności tej gospodarki
- możliwe jest korygowanie praw rynku przez państwo, ale tylko jeżeli jest to konieczne; powinno być dokonywane instrumentami ekonomicznymi (nie administracyjnymi)
zasada nienaruszalności i poszanowania godności ludzkiej
• godność człowieka źródłem wolności i praw człowieka i obywatela
• godność ta jest niezbywalna
• władze publiczne są zobowiązane do jej ochrony i poszanowana
zasada wolnościowego statusu jednostki
• indywidualistyczna wizja społeczeństwa
• wolność człowieka jest chroniona przez prawo
• organy działają w granicach prawa — mogą tylko to, na co prawo im zezwala
• obywatel może wszystko, czego prawo mu nie zabrania
• nikt nie może być zmuszony do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje
• każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych
• ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób; ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw
zasada równości prawa
• wszyscy są równi wobec prawa
• wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne
• zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny
zasada gwarancji wolności o charakterze politycznym
• wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich
• wolność zrzeszania się w: związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników, organizacjach pracodawców, partiach, stowarzyszeniach
• prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne
• prawo obywatela do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego
• prawo składnia petycji, wniosków i skarg:
- w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą
- do organizacji instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej
zasada gwarancji wolności o charakterze osobistym
• ochrona życia
• zakaz eksperymentów naukowych bez dobrowolnej zgody osoby, na której mają być przeprowadzone
• zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz stosowania kar cielesnych
• nietykalność osobista i wolność osobista
• gwarancje procesowe:
- domniemanie niewinności
- prawo oskarżonego do obrony
- prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd
• ochrona prawna życia prywatnego, czci, dobrego imienia
• wolność i tajemnica komunikowania się
• prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami
• nienaruszalność mieszkania
• wolność poruszania po terytorium RP, wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu
• swoboda opuszczania terytorium RP
• obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju
• wolność sumienia i religii
• wolność wyrażania, pozyskiwania i rozpowszechniania poglądów
zasada szerokiego gwarantowania wolności obywatelskich
• prawo do wynagrodzenia szkody powstałej w wyniku niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej
• każdy ma prawo dochodzenia przed sądem swych wolności lub praw
• każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji
• możliwość skorzystania ze skargi konstytucyjnej
• prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej
zasada ochrony języka i symboli państwowych
• znanie tylko jednego języka za język urzędowy — język polski; szczególna jego ochrona
• kreślenie: godła, hymnu oraz barw Rzeczypospolitej
• stanowienie Warszawy jako stolicy Polski
zasada równości wobec prawa
• odnosi się do wszystkich podlegających jurysdykcji RP; uzupełnia ją prawo do równego traktowania wszystkich obywateli przez władze publiczne; w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwaliło się stanowisko głoszące, że równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo; Trybunał dopuścił przy tym do tzw. dyskryminacji pozytywnej, polegającej na aktywnym preferowaniu pewnych grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia do faktycznej równości; pozostałe normy Konstytucji to:
- zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny
- równouprawnienie kobiet i mężczyzn
- równy dostęp obywateli do świadczeń państwowej opieki zdrowotnej
- równy dostęp obywateli do wykształcenia
- zasada równości prawa wyborczego
- równy dostęp do dóbr kultury
- prawo dostępu obywateli do służby publicznej
PRAWA OSOBISTE W KONSTYTUCJI
prawna ochrona życia
• jest to obowiązek państwa — Konstytucja nie stanowi nic o karze śmierci i okresie prenatalnym
zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania
• zasada ta ma charakter absolutny (nie może zostać zawieszona); zakaz podejmowania eksperymentów naukowych, w tym medycznych, bez zgody osoby poddawanej eksperymentowi
nietykalność osobista i wolność osobista
• ograniczenie i pozbawienie — możliwe tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie
prawo do rzetelnego sądu, zasady proceduralne
• prawo do obrony: prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub urzędu oraz prawo do czynnego udziału w postępowaniu procesowym (zeznania, przedstawienie dowodów, świadków)
• zasada domniemania niewinności (nakaz udowodnienia winy oraz traktowania jak niewinnego do czasu udowodnienia winy; ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu)
• prawo do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji — zasada co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego
jawność postępowania sądowego
• oznacza jawność dla stron oraz publiczności
• wyrok zawsze jest ogłaszany publicznie
nullum crimen, nulla poena sine legę
każdy czyn karalny {crimen) oraz kara (poenn) muszą być określone w akcie prawnym rangi ustawowej — wyjątkowo w prawie międzynarodowym
ex retro non agit
zasada niedziałania prawa wstecz (np. nie można skazać za czyn, który nie był karalny w momencie popełnienia przestępstwa, a jest obecnie)
ochrona prawna życia prywatnego
• prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, prawo do zachowania informacji o sobie, tajemnica korespondencji; nienaruszalność mieszkania
ochrona rodziny i życia rodzinnego
• prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami
wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania
• prawo opuszczenia i powrotu do Polski
• prawo do osiedlenia się na terytorium Polski osoby pochodzenia polskiego
zakaz ekstradycji obywatela polskiego
• także zakaz wydalenia z kraju obywatela polskiego
prawa dla cudzoziemców
• prawo do azylu
• możliwość uzyskania statusu uchodźcy
• zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych
Wolność i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Dwa aspekty definicyjne:
1) wymienione prawa można określić łącznie mianem praw socjalnych, gdyż są to uprawnienia jednostek, zapewniające wpływ na ich status materialny i rozwój fizyczny i duchowy
2) wymienione prawa wyróżniają pewne cechy:
- prawa ekonomiczne — zapewniają udział jednostki w życiu gospodarczym państwa
- prawa socjalne — pozwalają jednostce uzyskać środki utrzymania i zaspokoić podstawowe materialne potrzeby bytowe
- prawa kulturalne — umożliwiają jednostce uczestnictwo w życiu kulturalnym, dostęp do dóbr kultury i zaspokojenie podstawowych potrzeb duchowych
Prawo do własności
• uprawnienie jednostki (aspekt indywidualistyczny)
• konieczny element ustroju gospodarczego (aspekt uniwersalny)
• ochrona własności „równa dla wszystkich", niezależnie od obywatelstwa czy statusu prawnego jednostki
• warunki ograniczenia prawa własności:
- wyłącznie w normach rangi ustawowej
- zakaz naruszania istoty prawa własności
• szczególną formą ograniczenia jest wywłaszczenie, które może być dokonane jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
Prawo do pracy
jest to prawo wolnościowe obejmujące wolność wyboru zawodu, jego wykonywania oraz wyboru miejsca pracy; nie rodzi po stronie państwa obowiązku zagwarantowania zatrudnienia; pełny zakres prawa do pracy znajduje swe źródło poza Konstytucją, zwłaszcza w ustawodawstwie pracy; Konstytucja stawia jednak warunki:
a) obowiązek pracy może być nałożony tylko na podstawie ustawy
b) zakazane jest stałe zatrudnianie dzieci do lat 16
c) ustawa musi określać minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalenie tej wysokości
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- prawo do określonych dni wolnych od pracy i płatnych urlopów
Ochrona dzieci
• obowiązek władz publicznych chronić dzieci przed: przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją
• powołanie Rzecznika Praw Dziecka
Prawo do ochrony zdrowia
• przyznane każdemu człowiekowi — bez względu na obywatelstwo
- prawo do szczególnej opieki: dzieci, kobiet ciężarnych, osób niepełnosprawnych i osób w podeszłym wieku
- obowiązek zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska
- obowiązek udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, znalezieniu pracy
Prawo do nauki
przejawia się w powszechności i równości dostępu do wykształcenia — przysługuje wyłącznie obywatelom polskim; bezpłatne jest nauczanie w szkołach publicznych; obywatele i instytucje mają prawo do zakładania niepublicznych szkół: podstawowych, średnich i wyższych
Demokracja bezpośrednia: referendum
Demokracja bezpośrednia
— to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogól wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych
1) ogólne zgromadzenie wyborców—wywodzi się jeszcze z demokracji ateńskiej, ale dzisiaj możliwe jest tylko na najniższym szczeblu lokalnym
2) inicjatywa ludowi — uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy lub też do poddania określonej sprawy pod referendum
3) weto ludowe— uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentarnej, która budzi ich sprzeciw
4) referendum- głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej sprawie lub sprawach
5) konsultacje lokalne — forma wypowiadania się mieszkańców danego terytorium odnośnie do jakiejś sprawy; wyniki konsultacji nie są wiążące, mają jedynie charakter opiniodawczy, ale w niektórych sprawach ich przeprowadzenie jest obligatoryjne, np. rozporządzenie RM w sprawie zmiany granic, zniesienia, tworzenia gminy może być wydane tylko po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, opinia ta natomiast musi być poprzedzona przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami; przeprowadza się je w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy, powiatu czy województwa; zasady i tryb ich przeprowadzania określają uchwały rad i sejmików
Zasady działania Sejmu i Senatu
Czasowej ciągłości prac parlamentu
• z góry określony czas działania — 4 lata
• początek — pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu
• wyeliminowanie przerwy międzykadencyjnej - upływ kadencji (sposób zwyczajny)
- rozwiązanie (sposób nadzwyczajny)
- przedłużenie kadencji (sposób wyjątkowy)
• całkowita równoczesność kadencji Sejmu i Senatu
Dyskontynuacji prac
• koniec kadencji — przerywa ciągłość prac parlamentu
• Sejm i Senat nowej kadencji nie przejmują niedokończonych projektów poprzedniej kadencji (w Polsce jest to zwyczaj — brak uregulowań normatywnych)
• wyjątki:
- wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu
- projekt inicjatywy ustawodawczej obywateli
Autonomii regulaminowej obu izb
• konstytucyjne upoważnienie do uchwalenia regulaminów; Konstytucja sama szczegółowo normuje niektóre kwestie regulaminowe, np. tryb uchwalania wotum nieufności dla RM
• regulamin określa sprawy: wewnętrznej organizacji, trybu pracy
• regulaminy — jako uchwały są źródłem wewnętrznie obowiązującym, nie mogą nakładać obowiązków na inne podmioty
• TK kontroluje regulaminy pod względem zgodności z Konstytucją
• organy spoza izby nie mogą oceniać działań izby w zgodzie z regulaminem
Permanencji
• parlament może obradować przez cały czas swojej kadencji
• o terminach posiedzeń decydują jego organy wewnętrzne
• Sejm i Senat obradują na posiedzeniach
• pierwsze posiedzenie zwoływane jest przez Prezydenta RP w ciągu 30 dni od wyborów
Jawności
• zasada ma charakter konstytucyjny
• przejawia się np. w dostępności dla telewizji, dziennikarzy, publiczności
• ma charakter względny — izba może uchwalić tajność obrad (bezwzględną większością głosów), jeśli wymaga tego dobro państwa; rozpatrzenie wniosku o utajnienie posiedzenia odbywa się także na tajnym posiedzeniu
Kierowania pracami izby przez marszałka
• zasada konstytucyjna — marszałek przewodniczy obradom, strzeże praw izby, reprezentuje izbę na zewnątrz
• marszałek — decyduje o kwestiach proceduralnych, faktycznie kieruje obradami, kieruje pracami Prezydium, przewodniczy obradom Konwentu Seniorów, decyduje o ew. obniżeniu diet, uposażeń, kontroluje wstępnie projekty pod względem legalności
Relacja między Sejmem i Senatem
• brak równouprawnienia izb, tzw. bikameralizm niezrównoważony — silniejsza pozycja Sejmu
• Senat jest tzw. „izbą refleksji", rozwagi; uczestniczy w procedurze ustawodawczej i czuwa nad prawidłowością ustawodawstwa
• Senat nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnej wobec rządu, nie ma żadnych kompetencji związanych z powoływaniem rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej
• kadencja Senatu związana jest z czasem kadencji Sejmu — rozwiązanie Sejmu powoduje jednoczesne rozwiązanie Senatu
Interpelacje, informacje bieżące, zapytania poselskie i pytania w sprawach bieżących
Interpelacje
• składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa
• musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania skierowanego do interpelowanego
• składa się ją na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła ją niezwłocznie adresatowi
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych interpelacjach
• adresat ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi w formie pisemnej, którą przekazuje Marszałkowi Sejmu
• interpelant może uznać odpowiedź za niezadowalającą i ma prawo zwrócić się do Marszałka o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień
Wnioski o przedstawienie informacji bieżących
• wniosek ten może złożyć grupa co najmniej 15 posłów lub klub poselski
• składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa
• składa się go na piśmie Marszałkowi Sejmu
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych wnioskach
• Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala, która ze zgłoszonych propozycji informacji zostaje uwzględniona i rozpatrzona na najbliższym posiedzeniu Sejmu
• rozpatrzenie informacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje przedstawienie uzasadnienia wniosku przez posła wyznaczonego przez podmiot uprawniony do jego złożenia oraz udzielenie odpowiedzi przez przedstawiciela Rady Ministrów; przedstawienie uzasadnienia wniosku nie może trwać dłużej niż 5 minut; udzielenie odpowiedzi nie może trwać dłużej niż 10 minut
• w sprawie przedstawionych informacji przeprowadza się dyskusję
Zapytania poselskie
• składa się je w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących prowadzonej przez RM polityki wewnętrznej i zewnętrznej, a także zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową
• musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania skierowanego do adresata
• składa się je na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła je niezwłocznie adresatowi
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych zapytaniach
• adresat ma 21 dni na odpowiedź, którą składa na piśmie Marszałkowi Sejmu
Pytania w sprawach bieżących
• zadawane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu
• wymagają bezpośredniej odpowiedzi
• poseł, do godziny 2100dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia posiedzenia Sejmu, informuje na piśmie Marszałka Sejmu o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie • Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala dla każdego posiedzenia kolejność zadawania pytań
• adresatami są ministrowie, oni też udzielają odpowiedzi, jednie wyjątkowo mogą za nich udzielić odpowiedzi osoby upoważnione przez ministra
• nad pytaniem i odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji, ale zadający pytanie może postawić pytanie dodatkowe
Immunitet formalny i materialny
Immunitet - jest to wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności prawnej oraz naruszenia nietykalności osobistej
Formalny
względny - pozwala na pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu w czasie wykonywania przez niego mandatu
nietrwały - obowiązuje tylko w czasie trwania mandatu
w każdej chwili można go uchylić określoną liczbą głosów; sam podmiot może się go zrzec
ochrona przed pociągnięciem posła lub senatora do odpowiedzialności karnej lub karno - administracyjnej; poseł lub senator bez zgody swej izby lub zrzeczenia się immunitetu nie może być aresztowany i nie może być wszczęte postępowanie przeciwko niemu; wniosek o uchylenie tego immunitetu składa Prokurator Generalny; uchylenie następuje bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków izby.
Materialny -
bezwzględny - nie pozwala na pociągnięcie posła do odpowiedzialności
trwały - obowiązuje zarówno w trakcie jak i po zakończeniu wykonywania mandatu
nie można go uchylić; podmiot nie może się zrzec immunitetu materialnego
obejmuje swym zasięgiem działania związane oraz związane nieodłącznie z wykonywaniem mandatu (chodzi o tzw. godziwe działania, np. zgłaszanie wniosków, wystąpienia, głosowania) , jednak gdy w ich wyniku zostaje naruszone dobro osobiste innych osób, immunitet ten nie przysługuje; wówczas przysługuje immunitet formalny (który można ucylić); sankcjąjest najczęściej odpowiedzialność regulaminowa
Inicjatywa ustawodawcza
Należy do:
- posłowie (grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa)
- Senat
- Prezydent
- Rada Ministrów
- 100 tys. Obywateli
Rozporządzenia wydawać mogą:
- Prezydent
- Rada Ministrów
- Prezes Rady Ministrów
- minister kierujący określonym działem administracji rządowej
- przewodniczący ustawowo określonych komitetów
- Krajowa Rada Radiofonii i telewizji
Zarządzenia wydawać mogą:
- Prezydent
- Prezes Rady Ministrów
- minister kierujący określonym działem administracji rządowej
- przewodniczący ustawowo określonych komitetów
- inne organy wskazane w ustawie - kierownicy urzędów centralnych
Prezydent — funkcje:
Głowy państwa
• jest najwyższym Przedstawicielem RP—powołuje do służby państwowej na szczególne stanowiska, w specjalny sposób honoruje osoby szczególnie zasłużone dla państwa
• reprezentuje RP w stosunkach zewnętrznych uosabia autorytet władzy -przemówienia, spotkania, składanie wieńców
• jest symbolem jedności i trwałości Państwa
Wykonawcza
• wykonywanie ustaw — wydaje rozporządzenia
• bierze udział w prowadzeniu polityki państwa
• w polityce zagranicznej:
- ratyfikuje i wypowiada umów międzynarodowe; zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw
- mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych
• prowadzi politykę obronną — organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego
• podejmuje decyzję o nadaniu i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Arbitrażu
• jako arbiter stoi na straży:
- ciągłości władzy państwowej
- przestrzegania Konstytucji
- suwerenności
- bezpieczeństwa państwa
- nienaruszalności terytorium
- niepodzielności terytorium
- interweniuje, gdy te wartości są zagrożone, np. zwołuje Radę Gabinetową, występuje z wnioskiem do TK, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (w czasie stanu wojennego, na wniosek RM)
Prezydent — kompetencje
(K)objęte kontrasygnatą Prezesa RM
Prezydent a władza ustawodawcza
• zarządza wybory do Sejmu i Senatu
• zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu
• wyznacza Marszałka Seniora w Senacie i w Sejmie (K)
• skraca kadencję Sejmu i Senatu (obligatoryjnie/ fakultatywnie)
• może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu
• ma prawo inicjatywy ustawodawcze
• prawo zgłaszania poprawek do swoich projektów (K)
• prawo weta ustawodawczego
• prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego
• podpisuje ustawy
• zarządza ogłoszenie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw
• postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie (K)
Prezydent a władza wykonawcza
• desygnuje i powołuje Prezesa RM, a na jego wniosek Radę Ministrów w peinym składzie
• na wniosek premiera dokonuje zmian na stanowiskach ministrów
• przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej tymczasowe pełnienie obowiązków
• wydaje rozporządzenia i zarządzenia
• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)
• na wniosek RM wydaje rozporządzenie 0 wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (K)
• powołuje i odwołuje: (K) - Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (podczas wojny, na wniosek premiera) - dowódców rodzajów sil zbrojnych - Szefa Sztabu Generalnego WP
• powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
• nadaje stopnie wojskowe na wniosek Ministra Obrony Narodowej (K)
• na wniosek Ministra Obrony określa kierunki rozwoju sił zbrojnych (K)
• może zlecić przeprowadzenie kontroli NIK
• występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie Prezesa NBP
• zwołuje Radę Gabinetową
• mianuje 3 członków KRRiTv • odwołuje członków KRRiTv w przypadkach określonych w ustawie (K)
• nadaje ordery i odznaczenia
• nadaje i zwalnia z obywatelstwa polskiego
• nadaje statut Kancelarii i powołuje jej szefa
Prezydent a władza sądownicza
• wyznacza jednego członka KRS (K)
• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK
• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kan dydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów wskazanych przez ZO . sędziów SN
• powołuje Prezesów Sądu Najwyższego
• mianuje sędziów na wniosek KRS
• odwołuje sędziów na wniosek KRS w przypadkach określonych w ustawie (K)
• może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją
• może wystąpić do TK z wnioskiem o rozstrzygniecie sporu kompetencyj nego
• stosuje prawo łaski (wyjątek przy skazanych przez TS)
• może składać wstępne wnioski o pociągnięcie członków rządu do odpowiedzialności konstytucyjną
• może składać wstępne wnioski do pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe (K)
Prezydent a suweren
• ma prawo żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII (K)
• zarządza referendum za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
• może wygłaszać orędzia do narodu
• prawo skrócenia kadencji parlamentu
Prezydent a władza ustrojodawcza
• ma prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (K)
Prezydent w stanach nadzwyczajnych
• postanowienie o stanie wojny (K)
• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
• rozporządzenie o stanie wojennym lub stanie wyjątkowym (K)
• zarządzenie powszechnej lub częściowej mobilizacji (na wniosek premiera) i użycie sii zbrojnych (K)
• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)
Prezydent — odpowiedzialność
Polityczna
• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
• nie można pozbawić go z urzędu z powodów politycznych
• jest wyłączony spod kontroli parlamentu
• nie może być adresatem interpelacji i zapytań
• odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki — konsekwencją jest utrata urzędu
• kontrasygnata— akty Prezydenta wymagają kontrasygnaty — co do zasady członka rządu, który przejmuje odpowiedzialność za akt przed legislatywą, premier może odmówić kontrasygnaty, a ma obowiązek odmówić, gdy akt jest niezgodny z prawem
Wyborcza
• odpowiedzialność przed wyborcami ma charakter polityczny
• możliwość tylko jednokrotnej reelekcji
• może iziĄdat referendum konstytucyjnego dotyczącego rozdziałów I, II, XII
• zarządza referendum za zgodą Senatu — w sprawach ważnych dla kraju
Konstytucyjna
• za naruszenie konstytucji, ustaw tzw. delikt konstytucyjny — przed Trybunałem Stanu
• odpowiedzialność ma charakter obiektywny; badany jest tylko fakt naruszenia ustawy
• dotyczy czynów dokonanych w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; procedura:
- wniosek 140 członków Zgromadzenia Narodowego do Marszałka Sejmu
- Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej składa sprawozdanie Zgromadzeniu Narodowemu
- Zgromadzenie Narodowe — uchwała o postawieniu w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu — 2/3 ustawowej liczby członków
- pozytywny wynik głosowania oznacza zawieszenie urzędu i rozpoczęcie postępowania przed TS
Karna
- za czyny związane lub niezwiązane z pełnieniem urzędu, jeśli noszą one znamiona przestępstwa
- odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu
- decyzja o ściganiu — uchylenie immunitetu
- Prezydent ma privilegium fori — możliwość wyboru sądu, np. w przypadku odpowiedzialności karnej może wybrać sąd powszechny zamiast Trybunału Stanu