Psychoprofilaktyka -zagadnienia teoretyczne

Pojęcie profilaktyki wg National Clearinghouse for Alkohol and Drug Informacion (NCAID) - Amerykańskiej Organizacji Zapobiegania Problemom Uzależnień:

Profilaktyka uzależnień to suma przedsięwzięć, które powinny doprowadzić do:

• poprawy zdrowia obywateli,

• poprawy bezpieczeństwa obywateli,

• produktywności życia obywateli,

• promocji zdrowego (twórczego) stylu życia,

• rozwoju społeczności lokalnych.

Koncepcja profilaktyki P. O`Gormana

Profilaktyka jest kombinacją strategii zmierzających do eliminowania lub redukcji potencjalnych czynników predestynujących do rozwoju uzależnienia.

Koncepcja profilaktyki S. Gold i B. Steward:

Profilaktyka to ciągły proces prowadzący do redukcji dostępności, zapotrzebowania na środki odurzające.

Koncepcja profilaktyki wg J. Floyda:

Profilaktyka ma charakter ciągłego procesu, który dostarcza jednostkom, grupom społecznym i organizacjom sposobności do:

• wzbogacenia wiedzy odnośnie osobistych i grupowych możliwości działania,

• rozwijania umiejętności wykorzystania osobistych potencjałów,

• twórczego rozwijania pomocy z zewnątrz w celu nabywania zdolności do skutecznego radzenia sobie z problemami życiowymi, aby tym samym skutecznie zapobiegać problemom psychicznym, emocjonalnym lub społecznym, które sprzyjają sięganiu po środki odurzające.

Koncepcja interakcyjnych zachowań dewiacyjnych wg R. Jessor i S. Jessor - informacje z wykładu

Koncepcja profilaktyki wynikająca z modelu interakcyjnych zachowań dewiacyjnych
R. Jessor i S. Jessor:

Wielostronność działań ukierunkowanych na systemy regulujące zachowaniami młodego człowieka:

1.Wzmacnianie systemu społeczno -demograficznego poprzez kształtowanie systemu norm i wartości ogólnospołecznych (przeciwdziałanie zjawisku anomii społecznej)

2. Oddziaływania skierowane na system socjalizacyjny:

• Wzmacnianie socjalizacyjnych czynników rodzinnych

• Uwzględnianie czynników związanych z oddziaływaniem konstruktywnej grupy rówieśniczej

• Uwzględnianie elementów socjalizujących w środkach masowego przekazu

3. Oddziaływania skierowane na system spostrzegania środowiska, w szczególności:

• spostrzeganego wsparcia, kontroli i tolerancji na zachowania dewiacyjne ze strony rodziców i rówieśników

• Przyjmowanych przez osobę wzorców zachowań

4.Oddziaływania skierowane na system osobowości, w szczególności na

wzmacnianie:

• motywacja zachowań prospołecznych

• obrazu siebie i samooceny

• poczucia kontroli

• poczucia własnej skuteczności

• osobowościowej orientacji aksjologicznej

redukowanie:

• motywacji zachowań dewiacyjnych

• krytycyzmu społecznego

- poczucia osamotnienia

Psychoprofilaktyka (psychologiczna prewencja) wg H. Sęk:

Jest to określenie zbiorcze dla oznaczenia działań stosujących:

• psychologiczną wiedzę,

• psychologiczne metody,

• psychologiczne środki,

w celu zapobiegania:

• zaburzeniom rozwoju,

• psychopatologii,

• patologii społecznej,

• chorobom somatycznym.

POZIOMY PROFILAKTYKI

• PROFILAKTYKA I-RZĘDOWA

• PROFILAKTYKA II-RZĘDOWA

• PROFILAKTYKA III-RZĘDOWA

Tradycyjny podział

Profilaktyka pierwszorzędowa - promocja zdrowia

Cele profilaktyki pierwszorzędowej (Narodowy Instytut ds. Uzależnień USA)

• Budowanie i rozwijanie umiejętności radzenia sobie z wymogami życia - budowanie zasobów indywidualnych i społecznych;

• Rzetelne informowanie o problematyce używania środków (dostosowanie do poziomu odbiorców)

Profilaktyka drugorzędowa - wczesna identyfikacja

Cele profilaktyki drugorzędowej (Narodowy Instytut ds. Uzależnień USA)

• Ujawnianie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie.

• Pomoc osobom z grup ryzyka w zmniejszeniu zagrożenia powstania uzależnienia.

Profilaktyka trzeciorzędowa - interwencja po wystąpieniu uzależnienia

Cele profilaktyki trzeciorzędowej (Narodowy Instytut ds. Uzależnień USA)

• Przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego (redukcja skutków somatycznych i psychicznych) - TERAPIA.

• Umożliwienie osobie leczącej się powrotu do społeczeństwa - RESOCJALIZACJA.

PORÓWNANIE POZIOMÓW PROFILAKTYKI WEDŁUG KRYTERIÓW L. L`Abata

Kryterium: Charakter profilaktyki

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Proaktywna, przedterapeutyczna

• Profilaktyka drugorzędowa: Proaktywna, paraterapeutyczna

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Reaktywna, terapeutyczna

Kryterium: Odbiorcy profilaktyki

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Osoby zdrowe - populacja niekliniczna

• Profilaktyka drugorzędowa: Grupy ryzykownych zachowań - populacja przedkliniczna

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Osoby uzależnione - grupa kliniczna

Kryterium: Cele

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Wzrost kompetencji przeciwstawienia się negatywnym wpływom (budowanie zasobów)

• Profilaktyka drugorzędowa: Obniżenie poziomu stresu i odsunięcie niebezpieczeństwa kryzysu

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Przywrócenie minimum funkcjonalności

Kryterium: Specyfika działań

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Niska specyfika - wielowymiarowość i różnorodność działań wzmacniających konstruktywny rozwój

• Profilaktyka drugorzędowa: Umiarkowana specyfika - działania zindywidualizowane, nakierowane na specyficzne skierowane na kształtowanie umiejętności związanych z radzeniem sobie w sytuacjach trudnych

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Wysoka specyfika - dostosowanie terapii i resocjalizacji do indywidualnych potrzeb osób uzależnionych

Kryterium: Osoby prowadzące profilaktykę

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Profesjonaliści od promocji zdrowia, Wolontariusze

• Profilaktyka drugorzędowa: Profesjonaliści z różnych dziedzin (redukcja sytuacji trudnych)

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Profesjonaliści z zakresu uzależnień

Kryterium: Sposób włączania do programu

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Propozycje, którym towarzyszą pozytywne emocje

• Profilaktyka drugorzędowa: Zalecenia, którym towarzyszą perswazje i ostrzeżenia przed rozwojem problemów

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Brak możliwości wyboru, ponieważ nie ma innej możliwości pomocy, a odwlekanie łączy się z tragicznymi następstwami

Kryterium: Rodzaj uczestnictwa w programach

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Dobrowolność

• Profilaktyka drugorzędowa: Obligatoryjność

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Wymuszenie (konieczność)

Kryterium: Prawdopodobieństwo wyłamania się z programu

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Niskie

• Profilaktyka drugorzędowa: Umiarkowane (prawdopodobne)

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Wysokie (realne)

Kryterium: Ryzyko uzależnienia

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Minimalne do niskiego

• Profilaktyka drugorzędowa: Wysokie, ale nie krytyczne

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Krytyczne (istniejące)

Kryterium: Zdolność uczenia się nowych zachowań

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Wysoka

• Profilaktyka drugorzędowa: Umiarkowana

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Niska

Kryterium: Odwracalność przejawów dysfunkcjonalności

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Wysoka (75-100%)

• Profilaktyka drugorzędowa: Średnia (25-75%)

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Niska (0-25%)

Kryterium: Skuteczność

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Wysoka

• Profilaktyka drugorzędowa: Zróżnicowana

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Niska

Kryterium: Koszty prowadzenia profilaktyki

• Profilaktyka pierwszorzędowa: Niskie

• Profilaktyka drugorzędowa: Umiarkowane

• Profilaktyka trzeciorzędowa: Wysokie

Nowy podział poziomów profilaktyki

Profilaktyka uniwersalna

Profilaktyka selektywna

Profilaktyka wskazująca (indykatywna)

Profilaktyka uniwersalna:

działania skierowane do wszystkich całej populacji, bez względu na stopień ryzyka występowania zachowań problemowych lub zaburzeń psychicznych.

Celem profilaktyki uniwersalnej jest:

• przeciwdziałanie pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych,

• opóźnianie inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych.

• wzmacnianie czynników chroniących,

• redukowanie czynników ryzyka.

Profilaktyka selektywna:

• działania adresowane do jednostek lub grup osób, które są w stopniu wyższym niż przeciętny narażone na rozwój problemów związanych z używaniem środków psychoaktywnych - np. uczniowie z problemami szkolnymi, miłośnicy szalonych imprez, dzieci z rodzin z problemem alkoholowym.

• Selektywność zakłada, że tylko mniejszość spośród młodych ludzi, którzy próbują narkotyków, będzie miała poważne problemy z narkotykami lub uzależni się od nich, a eksperymentowanie z substancjami psychoaktywnymi jest słabym predyktorem uzależnienia.

Profilaktyka wskazująca (indykatywna):

• działania ukierunkowane na jednostki szczególnie zagrożone rozwojem problemów, związanych z używaniem substancji psychoaktywnych z powodu uwarunkowań biologicznych, psychologicznych i/lub społecznych lub u których rozpoznano już pierwsze symptomy zaburzeń - np. nastolatki upijające się w weekendy.

Mapa poziomów profilaktyki i innych działań w ochronie zdrowia psychicznego:

Tradycyjny podział: Profilaktyka I stopnia (I-rzędowa)

Nowy podział:

• Promocja zdrowia psychicznego

• Profilaktyka uniwersalna

Tradycyjny podział: Profilaktyka II stopnia (II-rzędowa)

Nowy podział:

• Profilaktyka selektywna (ukierunkowana na jednostki lub grupy wysokiego ryzyka)

• Profilaktyka wskazująca - indykatywna (ukierunkowana na jednostki szczególnie zagrożone lub doświadczające pierwszych symptomów zaburzeń)

Tradycyjny podział: Profilaktyka III stopnia (III-rzędowa)

Nowy podział:

• Leczenie i readaptacja społeczna

• Postępowania po leczeniu: rehabilitacja, zapobieganie nawrotom

STRATEGIE

Prawna:

Przepisy prawne powszechnie obowiązujące i rozporządzenia lokalne w zakresie reklamy, dostępności i dystrybucji substancji odurzających.

Informacja:

• o środkach odurzających

• Przyczynach używania

• Skutkach używania

Zasady dotyczące strategii informacyjnej:

• Lepszy jest całkowity brak informacji niż informacje przygotowane i przedstawione nieprawidłowo.

• Eliminacja metody straszenia.

• Informacja musi być oparta na zasadach komunikowania się i być adekwatna do grupy odbiorców (dzieci, młodzieży, dorosłych).

• Wiarygodność nadawcy (zachowanie nadawcy powinno być zgodne z głoszonymi treściami).

Strategia edukacyjna:

Uczenie kompetencji zwiększających koherencję i adaptację:

- porozumiewanie się,

- podejmowanie decyzji,

- ustalanie systemu wartości,

- zachowania asertywne,

- rozwiązywanie problemów,

- budowanie pozytywnej samooceny.

Umiejętności psychologiczne stanowiące niezbędne zasoby w radzeniu sobie z problemami dnia codziennego według D. Golemana:

• zdolność automotywacji,

• wytrwałość w dążeniu do celów,

• umiejętności panowania nad popędami i odkładania na później ich zaspokojenia,

• umiejętności rozpoznawania i nazywania własnych emocji,

• umiejętności panowania nad własnymi emocjami (poprzez rozum),

• zdolność do zachowania optymizmu na przyszłość.

Umiejętności psychologiczne stanowiące niezbędne zasoby w radzeniu sobie z problemami dnia codziennego wg Hansena:

• umiejętność wyznaczania celów życiowych,

• umiejętność podejmowania decyzji,

• umiejętność budowania adekwatnej samooceny,

• umiejętność radzenia sobie ze stresem,

• umiejętność rozpoznawania i radzenia sobie z presją społeczną (mediów, rówieśników),

• asertywność,

• umiejętność rozwiązywania konfliktów,

• umiejętność dobrego komunikowania się z innymi,

• umiejętność poszukiwania i udzielania wsparcia.

Strategie alternatyw:

Założenie, że zaspakajanie potrzeb człowieka w sposób akceptowany społecznie i dający mu satysfakcję sprawi, że nie będzie podejmował działań destrukcyjnych.

Cele działań alternatywnych:

• umożliwienie nowej aktywności w działaniach alternatywnych,

• wspieranie formalnych i nieformalnych grup w inicjowaniu prospołecznych i rozwojowych działań.

Interwencja:

Strategia skierowana do osób z grup wysokiego ryzyka.

Programy tego typu koncentrują się na:

• identyfikowaniu osób, które mają różnego typu trudności,

• zapewnieniu osobom z trudnościami takich form pomocy, które zapobiegają powstawaniu poważnych zaburzeń.

Cele strategii interwencyjnych:

• Pomoc jednostkom w identyfikacji swoich problemów i poszukiwaniu możliwości ich rozwiązania.

• Wspieranie ludzi w krytycznych okresach ich życia.

Interwencja - rodzaje pomocy:

• poradnictwo indywidualne,

• poradnictwo rodzinne,

• telefon zaufania,

nieprofesjonalna rówieśnicza interwencja

Redukcja szkód:

Przewidziane są dla potrzeb profilaktyki trzeciorzędowej, czyli dla osób z grup najwyższego ryzyka (alkoholików, narkomanów, recydywistów, prostytutek)

Podstawowe elementy strategii zmniejszania szkód:

• Docieranie z opieką medyczną do grup marginalizowanych społecznie (np. ambulatoria na kółkach),

• wydawanie czystych narkotyków na receptę,

• wymiana igieł i strzykawek,

• leczenie substytucyjne (terapia metadonem),

• pomoc socjalna.

Tyle na I semestr + informacje z ćwiczeń

---