II. POEZJA
B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939
11. POEZJA „PIERWSZEGO WYRAZU”: SZEROKO POJĘTA POEZJA TYPU SKAMANDRYCKIEGO
charakterystyka:
niepokój metafizyczny
ciemniejsza tonacja
fascynacja Naturą
lęk
irracjonalizm
BOLESŁAW LEŚMIAN
tomiki:
Napój cienisty 1936
Dziejba leśna 1938
charakterystyka:
tonacja ciemniejsza
śmierć bardziej osobista, autobiograficzna
przesunięcie z ludowości w sferę baśniowości
metafizyczny status ciał zmarłych
Bóg- o zagrożonym istnieniu, niedoskonały; taki jego status ontyczny budzi sprzeciw podmiotu lirycznego
związki z młodopolskim symbolizmem
elementy skamandryckie:
tradycyjna wersyfikacja
pointa
elementy awangardowe:
twórcza postawa wobec języka (zwroty przyimkowe; neologizmy, przedrostki oznaczające brak lub negację- swoiste istniejące nieistnienie)
teksty:
Trupięgi
Urszula Kochanowskai- Bóg przegrywa z miłością do rodziców
Betleem- Bóg dawno pochowany w grobie i już szepczą, że Go nie było
Dziewczyna
Pan Błyszczyński- pomoc bytowi, który chce zaistnieć; poeta jako twórca, następca Boga
Eliasz
Dwaj Macieje- rezygnacja z własnej nieśmiertelności dla Płaczyboga
MARIA PAWLIKOWSKA
tomiki:
Paryż 1929
Profil białej damy 1930
teksty nietzscheańskie; o naturze
Surowy jedwab 1932
Śpiąca załoga 1933
Balet powojów 1935
Szkicownik poetycki 1937- proza poetycka; prekursorski w stosunku do „poezji nagiej”
charakterystyka:
ciemniejsza tonacja
pogłębienie przemyśleń filozoficznych
wiersze spirytystyczne i wróżbiarskie
magia dająca nowe rozwiązania przyczynowo- skutkowe
obsesja przemijania i śmierci
obrona odwołaniem do nieśmiertelności- ziemskiej i cielesnej (inaczej niż w chrześcijaństwie)
wpływy Schopenhauera, Nietzscego, Maeterlinca
Natura:
uduchowienie materii
hilozoistyczny monizm
zrównanie człowieka z przyrodą
personifikowana
rodząca różne uczucia:
miłości
nienawiści- gdy odkrywa się w niej brzydotę i okrucieństwo
rodzi po to, by zabić
najczęściej jednak jest ona źródłem rezygnacji, nieruchliwości, prowadzi do Nirwany (Schopenhauer)
mniejsza dbałość o pointy, wersyfikację
elementy katastrofizmu (więcej w sztukach scenicznych)
Podsumowanie twórczości Pawlikowskiej:
od formy zamkniętej do otwartej
od rygorów do swobody
JULIAN TUWIM
tomiki:
Biblia cygańska
Treść gorejąca
teksty:
Życie codzienne:
Tajemniczeją rzeczy, fantastycznieją zdania,
I mówić coraz trudniej, i milczeć coraz boleśniej,
Obrastają natrętnym szeptem głębiny mieszkania,
Krzesło przy stole zaczęte, melodią kończy się we śnie.
Et arceo, Wiosna chamów, Wiec, Mieszkańcy- testy o wstręcie do społeczeństwa
charakterystyka:
niepokój
mizantropia, wstręt do społeczeństwa
zwrot ku problematyce języka:
powrót do praźródeł
Zieleń- erudycja etymologiczna, inwencja neologiczna; splecenie tematyki pierwotności natury z pierwotnością języka
rewelacyjne tłumaczenia Puszkina, twórczość dla dzieci
JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
tomiki:
Lata 1932 (1933); charakterystyka:
lęk metafizyczny
dramatyczne pytania
temat śmierci
świat przygasający, nabierający charakteru symbolicznego
symbolika nocy (już w Księdze dnia i księdze nocy)
MOTYW NOCY
wpływ historii (Miłosz, Wierzyński)
twórcy:
Jarosław Iwaszkiewicz
Mieczysław Jastrun
odrealniona rzeczywistość
Władysław Sebyła
odrealnienie świata
uruchomienie wyobraźni, przeżyć metafizycznych
MIECZYSŁAW JASTRUN
tomiki:
Spotkanie w czasie 1929- debiut; poemat; nowa odmiana poezji filozoficznej
Inna młodość 1933
Dzieje nieostygłe 1935
Strumień i milczenie 1937
charakterystyka:
poetyka symboliczno- klasycystyczna
pesymizm egzystencjalny
abstrakcyjność (realia historyczne pojawiają się dopiero tuż przed wojną)
próba ucieczki przed nieubłaganym czasem linearnym w czas cykliczny (wiecznego kołowrotu dziejów)
WŁADYSŁAW SEBYŁA
tomiki:
Koncert egzotyczny 1934
Obrazy myśli 1938
charakterystyka:
poetyka nocy:
noc gwieździsto- kosmiczna
noc przyziemna, wyłaniająca koszmary
noc przeżycia wewnętrznego (też Iwaszkiewicz)
oryginalne odsunięcie piękna i wzniosłości w opisie nocy
noc jako
metafora epok
pejzaż wewnętrzny
wpływy symbolizmu, oniryzmu, egzystencjalizu Jaspersa, Turgieniewa (typologia Hamlet- Don Kichot)
katastrofizm
symbol mielących wszystko młynów
utwory:
Ojcze nasz- modlitwa człowieka gotowego uwierzyć
WOJCIECH BĄK
tomiki:
Monolog anielski 1938
charakterystyka:
poeta katolicki
niepokój metafizyczny, groza stonowane przez ortodoksję
religia augustiańsko- pascalowska (wewnętrznie dramatyczna)
mistycyzm, męczeństwo, apokaliptyczność
***************KLASYCYZMY LAT 30-TYCH*********************
Nurty klasycyzmu w latach 30-tych:
„jasny” (Staff); charakterystyka:
nacisk na postawę duchową
niepoddanie się niepokojom epoki
równowaga
apollinizm
tomiki:
Leopold Staff Barwa miodu 1936
Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (część tekstów)
Pawlikowska Śpiąca załoga, Balet powojów (część tekstów)
nurt klasyczno- stylizatorski
nacisk na język, stylistykę i gatunek
ody, elegie, listy, poematy opisowe
dystans wobec przeżyć ewokowanych przez poezję
zanika prostota, harmonia, równowaga
zmiana emocjonalna
twórcy:
Stefan Napierski
Roman Kołoniecki (tłumacz Paula Valery'ego)
Paweł Hertz
Adolf Sowiński
Świętopełek Karpiński Poemat o Warszawie 1938 (nawiązanie do Sofiówki Trembeckiego); tonacja optymistyczna, konstruktywizm
nurt historiozoficzno- mitologiczny
twórcy:
Kazimierz Wierzyński
Marian Piechala (Elegie całopalne 1931; Godziny nieśmiertelne)
Tadeusz Hollender (Pożegnanie z cieniem z Ludzie i pomniki 1938- o Piłsudskim); lewicowy
inni: Stefan Flukowski, Kazimiera Iłłakowiczówna (Ballady bohaterskie 1934)
tworzona przez poetów o różnych orientacjach politycznych
aluzje romantyczne
patos
narodowe postaci (Mickiewicz, Chopin, Norwid, Conrad)
odżywa mit księcia Józefa Poniatowskiego (Jeźdźcy Wierzyńskiego- Noc zawsze nad urwiskiem zapada polskiem)
postać Piłsudskiego (Wolność tragiczna Wierzyński- cały tom o nim; Kazimiera Iłłakowiczówna, Roman Kołoniecki, Jan Brzechwa)
epitafia (Leopold Staff, Tuwim, Słonimski, Pawlikowska- Jasnorzewska)
protest
katastrofizm
LEOPOLD STAFF i nurt „jasny”
charakterystyka:
klasycyzm skamandrycki z lat 20-tuch
wiersz: Tak jasny jak spojrzenie w oczy/ I prosty jak podanie ręki (Ars poetica)
tomiki:
Barwa miodu 1936
wiersze:
Fontanna- jeden z najwybitniejszych tekstów Staffa
******************************************
STEFAN NAPIERSKI i nurt drugi
tomiki:
Elegie 1937
Pusta ulica 1931 (aforyzmy)
Próby 1937 (aforyzmy)
charakterystyka:
stylizacje, aluzje
próby eseizacji, prozaizacji poezji
tłumacz, autor antologii Od Baudelaire'a do nadrealistów 1933; połączone z szkicami o poetach
LUCJAN SZENWALD
ewolucja: katastrofizm- klasycyzm- rewolucjonizm
tomiki:
Kuchnia mojej matki 1931; charakterystyka:
poemat o przyrodzie
poezja dydaktyczna
Scena przy strumieniu 1936- poemat próbujący nieudanie połączyć stylizacje z tematyką polityczną
wiersze:
Ku czci filologa 1930- na cześć Tadeusza Zielińskiego
JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
tomiki:
Inne życie 1938- apogeum jego poezji kultury
charakterystyka:
klasyczna stylizacja z tematem niepokoju metafizycznego
wiersze o malarstwie- tłumaczenie obrazu połączone z przedstawieniem własnych przeżyć egzystencjalno- metafizycznych (Quintin Matsys, Breughel, W Orvieto)
tonacja ciemna
nawiązania: antyczne, barokowe, romantyczne (poezja grobów)
soteryczny charakter sztuki (zbawienny)
PAWEŁ HERTZ
tomiki:
Nocna muzyka 1935
Szarfa ciemności 1937
charakterystyka:
odwołania do antyku
ton katastroficzny (Noc Sodomy)
*************************************************
TADEUSZ HOLLENDER
charakterystyka:
lewicowy
gorzkie myśli o współczesnej Polsce (Stulecie: i zmarznięte kartofle milczkiem żwawo jedli)
ideały Cezarego Baryki
KAZIMIERZ WIERZYŃSKI
charakterystyka:
wyznawanie ideałów Piłsudskiego (cokolwiek się stanie, będzie po naszemu), wbrew Baryce
tomiki:
Wolność tragiczna; charakterystyka:
zakończenie epitafium
wysoki, patetyczny styl
wielka jednostka przerastająca ludność swojej epoki
katastrofizm; Polacy nie wypełnią woli wodza: Skazuję was na wolność
Kurhany; charakterystyka:
13- zgłoskowiec
postaci (XIX- wiecznej mitologii, książę Józef, Mickiewicz, Chopin)
spotkania „ponadczasowe”
atmosfera snu
Wstążka z „Warszawianki” sierpień 1939; charakterystyka:
synteza polskiej mitologii
postać Piłsudskiego (duch sposobiący naród do nieuniknionej wojny)
*****KATASTROFIZM W POEZJI „PIERWSZEGO WYRAZU”*******
a) patos (Słonimski, Broniewski)
b) drwina i groteska (Tuwim, Gałczyński)
POSTAWA PATOSU
charakterystyka:
zawód, zgorzknienie
próba ingerencji politycznej i świadomość swojej bezsilności
twórcy:
ANTONI SŁONIMSKI:
twórczość
Okno bez krat 1935
utwory:
Dokument epoki: Nowy pancernik wypływa ze stoczni./ Zboże się pali, kawa w morze leci./ W przyszłości, gdy się obraz taki uwidoczni,/ Bardzo proszę pamiętać, że ja byłem przeciw.
WŁADYSŁAW BRONIEWSKI
tomiki:
Krzyk ostateczny 1939
charakterystyka:
gwałtowność, aktywizm
utwory o wojnie domowej w Hiszpanii
wezwanie do walki (Bagnet na broń)
utwory:
Kalambury- opis zachodu słońca nad Warszawą układa siew kształt palonego i niszczonego miasta
POSTAWA DRWINY I GROTESKI
twórcy:
JULIAN TUWIM:
tomiki:
Bal w Operze 1936; charakterystyka:
proroctwo starotestamentowe (perspektywa nie zaangażowanego obserwatora)
charakterystyka:
satyra polityczna
sprzeciw wobec sanacji i faszyzmu (pismo „Szpilki” i twórcy Tadeusz Hollender, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak)
KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI
tomiki:
Koniec Świata 1929
Bal u Salomona 1933
Proroctwa 1934
charakterystyka:
groza kataklizmu
barokowa parodia
poetyka wizji upadku świata (Bal u Salomona)
9