Wykład nr 1

PRAWO I JEGO INTERPRETACJA

1. Prawo

• Zespół reguł ustanowionych lub uznanych przez odpowiednie organy państwowe i usankcjonowanych przymusem państwowym (co oznacza, że posłuch wobec prawa jest zapewniany przymusem jaki może stosować państwo).

• Jest to w zasadzie definicja "prawa pozytywnego" (prawa w ujęciu pozytywistycznym), które może kolidować z ludzkim poczuciem sprawiedliwości. Poczucie takie, uzasadniane i interpretowane religijnie lub filozoficznie nazywa się "prawem natury".

• Poza pojęciami "prawo pozytywne" i "prawo natury" często odróżnia się prawo publiczne od prywatnego, prawo podmiotowe od przedmiotowego, prawo materialne od formalnego

2. Prawo publiczne i prywatne

• Prawo publiczne odnosi się do interesu państwa, reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa

(np. prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe).

• Prawo prywatne dotyczy korzyści jednostek, reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami

• (np. prawo cywilne, rodzinne, handlowe).

3. Prawo podmiotowe i przedmiotowe

• Prawo podmiotowe to zespół uprawnień służących podmiotowi prawa (tzn. osobie fizycznej lub prawnej). Daje ono możność swobodnego podejmowania decyzji co do swego zachowania, wykonania podjętych działań, domagania się od innych wykonania ich prawnych obowiązków. Do praw podmiotowych zalicza się własność, nietykalność osobistą, prawa wyborcze.

• Prawo przedmiotowe to ogół norm wyznaczających określone zachowania.

4.Prawo materialne i formalne

• Prawo materialne to ogół norm regulujących uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa.

• Prawo formalne (procesowe) reguluje tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym.

5.Moralność

- To zespół norm postępowania według których ocenia się określone zachowania jako dobre lub złe.

- Z punktu widzenia moralności normy prawne możemy podzielić na pozytywne, negatywne i obojętne moralnie.

Podstawowe różnice między normami prawnymi i normami moralnymi:

- na straży prawa aparat państwa, a moralności opinia publiczna, sumienie, nawyki,

- normy prawne są dwustronne ( obowiązek jednej osoby daje drugiej prawo domagania się jego wypełnienia), a normy moralne są jednostronne (nakładają obowiązki nie dając innym osobom prawa żądania ich wypełnienia).

- normy prawne odnoszą się do zewnętrznych zachowań a normy moralne także do myśli i uczuć,

- normy prawne są precyzyjne a moralne wskazują tylko kierunek postępowania.

6. Świadomość prawna

- "Prawo z ludzkich wyobrażeń o sprawiedliwości".

- Wyraża się ona w regułach postępowania, które ludzie uważają za sprawiedliwe uznając równocześnie, że przestrzeganie tych reguł powinno być gwarantowane przymusem państwowym.

- Niezgodność prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Czasem dezaprobata i sprzeciw skłania do zmiany prawa.

- Konsekwentne stosowanie przepisów wzbudzających początkowo sprzeciw może też doprowadzić do przyzwyczajenia i akceptacji.

7. Praworządność

- Stan faktyczny w państwie, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przestrzegane przez organy państwa.

- Gwarancje praworządności, rozumiane są jako środki realizacyjne konstytucyjnej zasady "rządów prawa". Wyróżnia się gwarancje materialne tzn. taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który zminimalizuje zasięg naruszania prawa przez organy państwa (demokracja polityczna, dobrobyt społeczny, prawo własności) i gwarancje formalne (ustrojowe, legislacyjne i proceduralne).

8. Norma prawna

• To (wynikająca z przepisów) reguła zachowania się, która ma charakter:

- generalny tzn. nie konkretyzuje osoby do której się odnosi (np. "kto" ,"żołnierz")

- abstrakcyjny tzn. dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie (np. zabójstwo)

• Norma prawna jest „najmniejszym stanowiącym sensowną całość elementem prawa"

• Norma prawna jest regułą zachowania, która daje odpowiedź na pytanie kto w jakich warunkach (hipoteza) jak powinien postąpić (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone - dyspozycja).

9. Ius cogens i ius dispositivum

- Rozróżniamy normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne, ius cogens), które ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania pod rygorem sankcji oraz normy względnie obowiązujące ( ius dispositivum) które ustanawiają pewien wzorzec zachowania ale dopuszczają by adresaci zachowali się inaczej.

10. Przepis prawny

• To wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, punkt.

• Dokumenty zawierające normy, czyli akty normatywne są podzielone na odcinki. Najmniejszy z nich, zwykle jednozdaniowy ze wskaźnikiem identyfikacyjnym - numerem, literą...jest nazywany przepisem prawnym.

• Między normą a przepisem jest taka relacja jak między treścią a formą. Przepis może być tożsamy z normą (rzadko), węższy od normy (zwykle) lub szerszy od normy (teoretycznie).

11. Fakty prawne

- To wydarzenia z którymi normy wiążą powstanie, zmianę lub wygaśnięcie

stosunku prawnego

Fakty prawne dzieli się na :

• Zdarzenia tzn. wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi normy prawne wiążą skutki prawne (np. śmierć łączy się z wygaśnięciem wielu stosunków prawnych, powódź czyni aktualnymi zobowiązania ubezpieczqqqyciela wobec ubezpieczonego),

• Zachowania - zależne od ludzkiej woli, które występują w postaci

a) czynów (zgodnych z prawem tzn. nakazanych lub niedozwolonych),

b) czynności konwencjonalnych (aktów prawnych), wśród których w szczególności wyróżnia się akty normatywne, orzeczenia sadowe i decyzje administracyjne oraz czynności prawne.

FAKTY PRAWNE

Zachowania

Zdarzenia

Czyny

- Dozwolone - Niedozwolone

- Przestępstwa - Wykroczenia - Delikty

AKTY PRAWNE

Akty normatywne

- Orzeczenia sądowe - Decyzje administracyjne

Czynności prawne

- Jednostronne (testamenty) - Dwustronne (umowy)

12. Stosunek prawny

- To stosunek społeczny uregulowany przez prawo

Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają w wyniku zaistnienia faktów prawnych.

Elementy stosunku prawnego to :

• przedmiot

• podmioty

• treść

13. Podmiotami stosunku prawnego

- Są osoby (będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego

14. Osobą fizyczną jest człowiek od urodzenia do śmierci.

• Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną a w prawie spadkowym i karnym zdolność prawną ma także dziecko poczęte (nasciturus).

• Zdolność prawna to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.

• Zdolność do czynności prawnych, tzn. składania oświadczeń woli powodujących nabycie uprawnień lub zaciągnięcie zobowiązań, wymaga osiągnięcia określonego prawem wieku.

15. Zdolność do czynności prawnych

• W Polsce pozbawione są zdolności do czynności prawnych osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 roku życia i osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

• Częściową zdolność mają osoby niepełnoletnie, które ukończyły 13 lat i pełnoletnie osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

• Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne pełnoletnie, nie ubezwłasnowolnione

16. Osoba prawna

- Jednostka organizacyjna, która uzyskała zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych w trybie

• erekcyjnym (np. uniwersytet),

• koncesyjnym lub

• rejestracyjnym

17. Podstawowymi typami osób prawnych są:

• korporacja (mająca substrat osobowy)

•zakład ( substrat osobowy i majątkowy oraz destynatariusze poddani władztwu zakładowemu)

18. Przedmiotem stosunku prawnego:

• może być określone zachowanie (np. naprawa samochodu zlecona warsztatowi)

• może być przedmiot materialny (np. samochód sprzedawany lub wynajmowany)

• mogą być prawa osobiste (np. niemajątkowe prawa autorskie)

19. Treść stosunku prawnego

- To uprawnienia i obowiązki jego podmiotów np. sprzedający samochód ma go dostarczyć kupującemu bez wad a kupujący zapłacić umówioną cenę i odebrać

20.Rodzaje stosunków prawnych rozróżnia się ze względu na metodę regulacji:

• Stosunki cywilnoprawne cechuje m.in. równorzędność stron, dobrowolność nawiązywania i rozwiązywania ( z reguły) oraz sankcje nieważność, egzekucja

• Stosunki administracyjno prawne cechuje nierównorzędność stron, obligatoryjność nawiązywania i (lub) rozwiązywania (dla jednej lub obu stron), przedmiot i treść regulowana mocą norm iuris cogentis i sankcje egzekucyjna i posiłkowo-karna.

• Stosunki prawno karne nawiązywane są w wyniku popełnienia przestępstwa przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego przez ustawę karną. Stronami są przestępca i państwo działające za pomocą organów ścigania, prokuratorskich, sądowych, więziennych, które w stosunku mają pozycję zwierzchnią ; położenie stron regulują normy bezwzględnie obowiązujące a sankcje mają charakter karny a posiłkowo egzekucyjny

21. Wykładnia prawa

- (czyli interpretacja prawa) to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

22. Rodzaje wykładni można wyróżnić

- Ze względu na podmiot:

• Autentyczna - dokonywana przez organ który wydał dany akt normatywny (np. definicje ustawowe)

• Legalna - dokonywana przez organ specjalnie upoważniony (był nim w Polsce Trybunał Konstytucyjny)

• Praktyczna ( operatywna) - dokonywana przez administrację i sądy jako organy stosujące prawo.

• Doktrynalna - dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa

23. Wykładnię

- Według kryterium metody dzielimy na:

• Słowna (językowa, gramatyczna) - ustalenie sensu przepisów przez analizę znaczenia poszczególnych określeń, składni itp. i ich przekładanie na normy postępowania.

• Logiczna opiera się na wnioskowaniu z większego na mniejsze ( np. jeśli dopuszcza się zwolnienie od kary to można też zastosować jej złagodzenie), z mniejszego na większe ( np. jeśli zakazane jest uszkadzanie to zakazane jest też niszczenie) i przez przeciwieństwo ( jeśli dozwolona jest wyłącznie forma pisemna to niedozwolona jest forma ustna) oraz wnioskowaniu z celu o środkach ( jeśli wolno polować na cudzym gruncie to wolno też po nim chodzić

• Celowościowa ( funkcjonalna) - uwzględnia w ustalaniu znaczenia normy jej kontekstu społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego.

• Systemowa (systematyczna) - ustala znaczenie normy poprzez określenie miejsca przepisu wewnątrz aktu i w systemie prawa.

• Historyczna zmierza do wyjaśnienia sensu przepisu przez wyjaśnienie okoliczności jego powstania.

24.Wykładnia

- Ze względu na wynik może być:

• Rozszerzająca - gdy interpretacja każe rozumieć normę szerzej niż wynika to z brzmienia przepisu.

• Ścieśniająca ( zwężająca) - polega na wyborze znaczenia węższego od wynikającego z wykładni językowej.

• Stwierdzająca (adekwatna) - gdy za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych wybiera się znaczenie tożsame z ustalonym za pomocą dyrektyw językowych.

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA I KOLIZJE NORM

25.

Każda norma obowiązuje w określonym czasie, określone osoby na określonym terytorium (temporalny, personalny i przestrzenny zakres obowiązywania przepisu).

W odniesieniu do prawa wewnętrznego poszczególnych państw można stwierdzić, że:

• Zakres terytorialny - obejmuje obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzna (a także statki morskie, powietrzne i kosmiczne z banderą państwa), a nie obejmuje placówek dyplomatycznych i obszarów stacjonowania obcych wojsk.

• Zakres personalny - jest odmienny w odniesieniu do różnych gałęzi prawa. Z reguły prawo karne obowiązuje osoby które znajdują się na jego obszarze (bez dyplomatów i obcych sił zbrojnych) oraz wszystkich obywateli danego państwa bez względu na miejsce pobytu. W zakresie prawa cywilnego, administracyjnego i rodzinnego właściwe są z reguły normy państwa, którego dana osoba jest obywatelem, z tym że w prawie rzeczowym obowiązują normy państwa na terenie którego dana rzecz się znajduje.

• Zakres temporalny - obejmuje wejście w życie normy (z dniem ogłoszenia lub później - po upływie vacatio legis bowiem lex retro non agit ) oraz utratę mocy obowiązującej w terminie wskazanym w akcie z którego norma pochodzi lub poprzez derogację.

26. Reguły kolizyjne

- Rozstrzygnięć dotyczących obowiązywania norm, np. gdy nie uchylono wyraźnie w nowych aktach wcześniejszych aktów prawnych dokonuje się w oparciu o reguły kolizyjne:

• przepis wyższy uchyla przepis niższy (o niższej randze)

• przepis późniejszy uchyla wcześniejszy (tej samej rangi)

• przepis szczególny uchyla przepis ogólny

---