Pedagogika naukowa -kilka refleksji

Analiza systemów, kierunków i nurtów pedagogicznych jako problem pedagogiki ogólnej

1.Pojęcie systemu pedagogicznego wg Kazimierza Sośnickiego

2. Klasyfikacja systemów i kierunków w pedagogice wg w/w autora

3.System pedagogiczny J.F. Herbarta jako początek rozwoju pedagogiki naukowej

Ad. 1.Pojęcie systemu pedagogicznego wg Kazimierza Sośnickiego ( 1883 - 1976 )

Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX/XX w. , Warszawa 1976.

*System pedagogiczny

„ ma możliwie jednoznacznie określony przedmiot swego badania; badania nad tym przedmiotem przeprowadza w różnych dziedzinach stanowiących modyfikację tego przedmiotu; systemem jest taka teoria wychowania, która możliwie to samo pojęcie wychowania śledzi w różnych dziedzinach np. w wychowaniu szkolnym, ogólnym, zawodowym….itp.

Fakty i uogólnienia w tych różnych dziedzinach wychowania są ułożone w sposób logicznej systematyki tak, że mimo tych działów stanowią jedną całość o wspólnym charakterze naukowym”.

*Kierunek pedagogiczny

 „ ogranicza się do jednej dziedziny wychowania, np. do nauczania ogólnego i określa w sposób właściwy przedmiot, treści i metody pedagogiczne dla tej dziedziny lub nawet dla pewnej strony lub składnika tej dziedziny” (np. kierunki szkoły pracy).

Ad. 2. Klasyfikacja systemów i kierunków w pedagogice wg K. Sośnickiego

SYSTEMY:

 * Pedagogika (szkoła) tradycyjna- Jan Fryderyk Herbart

 *Pedagogika pragmatyzmu - John Dewey

KIERUNKI:

*Wiejskie domy wychowania ( C. Redie, H. Lietz, E. Demolins)

*Szkoła pracy

-produkcyjnej(P. Błoński)

- życia(P. Oestereich, G. Kawerau)

-rzemieślnicznej/manualnej

(G. Kerschensteiner)

-ilustrującej (O. Seinig)

-czynu(A. Lay)

-swobodnej pracy duchowej( H. Gaudig)

*Pedagogika funkcjonalna (E. Claparede )

*Pedagogika eksperymentalna (E. Meumann)

*Pedagogika a psychologia głębi; intuicja w wychowaniu (H. Bergson, Croce, R. Hubert)

*Personalizm i psychologia humanistyczna (E. Spranger, W. Dilthey )

*Pedagogika kultury (S. Hessen, G. Kerschensteiner)

*Pedagogika społeczna (P. Bergemann, P. Natorp, E. Durkheim)

*Filozofia realizmu i pedagogika na niej oparta ( H.Feigl, J. Wild ) 

*Egzystencjalizm a pedagogika (J. P. Sartre, J. Maritain, M. Dixon )

Ad. 3.System pedagogiczny J.F. Herbarta jako początek rozwoju pedagogiki naukowej

 

Jan Fryderyk Herbart ur. 1776 r. w Oldenburgu zm. 1841 r. w Getyndze

1809 r.-obejmuje katedrę filozofii w Królewcu po I. Kancie; zakłada seminarium ped. oraz szkolę ćwiczeń dla nauczycieli szkół średnich. W 1883 r. powraca na katedrę w Getyndze

SYSTEM PEDAGOGICZNY

 

A. Źródła i podstawy pedagogiki

*FILOZOFIA

  - stanowisko realizmu epistemologicznego; rzeczywistość składa się z wielości zróżnicowanych elementów - realiów, oddziaływujących na siebie. Wpływ filozofii moralności I. Kanta i filozofii społecznej Wolffa

*PSYCHOLOGIA 

-psychika jest zespołem oddziaływujących na siebie elementarnych jednostek ( wyobrażeń).

Życie psychiczne jest swoistą „mechaniką” wyobrażeń, którą rządzą dwa prawa;

kojarzenie i apercepcja

*ETYKA(filozofia praktyczna) -nauka o moralności cel wychowania

*PSYCHOLOGIA- wskazuje drogę i środki realizacji celu wychowania 

„Pedagogika naukowa opiera się o filozofię praktyczną(etykę) i psychologię. Pierwsza wskazuje cel kształcenia, druga zaś - drogę, środki i przeszkody”.

(J.F. Herbart, Zarys wykładów pedagogicznych, 1835)

*CEL WYCHOWANIA

-kształtowanie ( urabianie ) silnych moralnie charakterów (doprowadzenie do cnoty).

Osoby o takich charakterach kierują się w postępowaniu „ideami moralnymi” które określają ideał osobowości człowieka

i jego cel życia.

„Podstawowym pojęciem pedagogiki jest ukształcalność wychowanka…( ukształcalność woli człowieka do życia moralnego)” J. F.Herbart…

*Idee moralne (pierwotne):

1.doskonałości - wskazuje kierunek, zakres i siłę dążeń człowieka

2.życzliwości-pozwala uzgadniać i podporządkowywać własną wolę woli innych

3.prawa-zapobiega narastaniu konfliktów powstających w wyniku rozbieżności w dążeniach i pragnieniach jednostki

4. słuszności-nakłada na człowieka obowiązek wynagradzania krzywd wyrządzonych innym ludziom

5.wewnętrznej wolności-zapewnia zgodność woli jednostki z jej pragnieniami i przekonaniami

Jeśli działanie człowieka jest zgodne z tymi ideami, można je nazwać „cnotliwym”.   

*Idee moralne (wtórne):

-społeczeństwo prawa

-system wynagradzania

-system zarządzania

-system kultury 

Ich realizowanie oznacza tworzenie „społeczeństwa uduchowionego”

Drogą jest przestrzeganie przez jednostki idei pierwotnych ( kategoria „wspólnego sumienia”)

B. Składowe części wychowania

*Kierowanie (Regierung)

dziećmi i młodzieżą, organizowanie zajęć, aby dzieci były cały czas zajęte, pielęgnowanie ich rozwoju fizycznego, wdrażanie do porządku; celem jest osiągnięcie zmiany w sferze wolicjonalno -uczuciowej dziecka, doprowadzenie do porządku

*Środki kierowania dzieckiem

-groźba

-dozór

-miłość

-autorytet

-wydawanie poleceń

Miłość i autorytet pomagają przysposobić sferę wolicjonalno - emocjonalną do kierowania

- warunek uwewnętrznienia kierowania

Miłość i autorytet - sprzyja temu, że człowiek będzie umiał łączyć w sobie trzy stany: cierpliwość, posiadanie, aktywność.

 *Nauczanie wychowujące

Związek nauczania z wychowaniem

(wola i charakter rozwijają się równolegle z rozumem).

Nauczanie wychowujące ma pobudzić „duchową aktywność”, a następnie „pomnażać ją i uszlachetniać”.

Cele nauczania:

Cel ostateczny - cnota

Cele bliższe: ”wielostronność zainteresowań”(„interesów”)

*Dyscyplinowanie (Zucht)

„łagodzi kierowanie dzieckiem, które w przeciwnym razie osiągnęłoby być może swój cel przy zastosowaniu bardziej surowych środków”.

Łagodzi też samo nauczanie, które staje się mniej „napięte”.

Sztuka dyscyplinowania -

„jednoczenie się z kierowaniem i nauczaniem”.

Skuteczność dyscyplinowania -właściwa postawa wychowawcy(otwartość, życzliwosć).

Cel dyscyplinowania

- rozwijanie „siły charakteru moralnego”

Środki: presja, przymus, kara

„Dyscyplinowanie powinno utrwalać, nakłaniać, regulować; powinno troszczyć się o to, aby cała sfera wolicjonalno - uczuciowa była spokojna i czysta; dyscyplinowanie powinno na nią oddziaływać częściowo poprzez uznanie i ganienie; dyscyplinowanie powinno we właściwym czasie przypominać i prostować”…

(J.F. Herbart)

Etapy i stadia	Stopnie przyswajania wiedzy	Stopnie lekcji
1.spoczynek myśli (pogłębianie)	zgłębianie spoczywające	jasność
2.ruch myśli (pogłębianie)	zgłębianie postępujące	kojarzenie
3.spoczynek myśli (namysł)	ogarnianie spoczywające	system
4.ruch myśli (namysł)	ogarnianie postępujące	metoda

Jasność, kojarzenie, system , metoda

-wyznaczały tok nauczania wszystkich przedmiotów

na wszystkich szczeblach nauczania

  

Tok lekcji:

-syntetyczny

(nauczyciel sam określa układ tego, co jest nauczane)

-analityczny

(uczeń najpierw wyraża swoje myśli, następnie myśli te są po kierownictwem nauczyciela -wyjaśniane, prostowane, uzupełniane)

*Treści nauczania

-różnorodne, z naciskiem na treści humanistyczne, duża ilość materiału(encyklopedyzm), wiedza statyczna, uzasadniona naukowo

*Metody nauczania: werbalne, słabe wykorzystanie metod aktywizujących, praktycznego działania itp…..

*Środki nauczania -podręczniki, słowo nauczyciela

*Nauczyciel -autorytet z racji pełnionej funkcji, realizuje cel wychowania poprzez kierowanie, nauczanie wychowujące i dyscyplinowanie

*Szkoła - nauczanie wychowujące

 

*Rodzina - zajmuje się wychowaniem

społecznym i religijnym

Pedagogika J. F. Herbarta jako system pedagogiki naukowej:

**Logiczna struktura systemu:

* Filozoficzne umocowanie pedagogiki

*Etyka(filozofia praktyczna) -nauka wskazująca cel wychowania( teleologia wychowania)

*Psychologia - nauka wskazująca drogę osiągania celu wychowania oraz środki realizacji

! *Określenie przedmiotu badań pedagogiki jako „ukształcalność „

i „nauczanie wychowujące” :

-cele, metody, treści, środki realizacji

-naukowe opracowanie i uzasadnienie stopni formalnych lekcji oraz toku nauczania w systemie klasowo - lekcyjnym

!Szerokie rozumienie wychowania:

1)strona wolicjonalno -emocjonalna osobowości

- charakter, cnota, wielostronność zainteresowania-system intelektualistyczny, z przewagą aspektu dydaktycznego

2)strona instrumentalna -wiedza ,umysł

 Krytyka systemu pedagogicznego J.F Herbarta (za: K. Sośnickim)

-system intelektualistyczny, z przewagą aspektu dydaktycznego

-cele wychowania i nauczania wychowującego nakierowane na urabianie charakteru moralnego

 -bezwzględny autorytet nauczyciela i metod podających jako podstawowych źródeł wiedzy

-encyklopedyzm i statyczność wiedzy w procesie nauczania, przecenianie przedmiotów humanistycznych na niekorzyść nauk matematyczno - przyrodniczych

 -metody werbalne, słabe uwzględnianie metod aktywizujących…

-schematyzm w nauczaniu - budowa lekcji nie dostosowana do wielu i przedmiotu nauczania

(rutyna, konserwatyzm metodyczny)

-wychowanie dyrektywne( kierowanie, dyscyplinowanie…)

-szkoła jako instytucja realizująca nauczanie wychowujące (z nasileniem na stronę intelektualną wychowanka); słabe uwzględnienie wychowania społecznego

-wychowanie dyrektywne( kierowanie, dyscyplinowanie…)

 System pedagogiczny w wersji praktycznej dydaktyki -

jako system klasowo - lekcyjny to początek rozwoju pedagogiki naukowej zwanej pedagogiką( szkołą) tradycyjną.

*WYCHOWANIE BEZPOŚREDNIE-DYREKTYWNE

*KSZTAŁTOWANIE CHARAKTERÓW

WG Z GÓRY ZAŁOŻONEGO CELU

*SZKOŁA - KLASA SZKOLNA- LEKCJA

-NAUCZANIE FRONTALNE

*NAUCZYCIEL(PODMIOT) A UCZEŃ(PRZEDMIOT)

 *WYCHOWANIE REPRODUKTYWNE

Literatura:

-K. Sośnicki, Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX/XX w.

Warszawa 1976.

-J.F. Herbart, Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania,

wyd. Żak, Warszawa 2007.

-A.Murzyn, Filozofia nauczania wychowującego J.F. Herbarta,

Impuls, Kraków, 2010.

---