Praca Zaliczeniowa

WYBRANE ELEMENTY SKŁADOWE KONTRAKTÓW MENEDŻERSKICH W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH JAKO UMÓW CYWILNOPRAWNYCH O ŚWIADCZENIE PRACY

Prowadzący:

dr Aldona Dereń

Wrocław 2003

SPIS TREŚCI

1. Ogólna charakterystyka kontraktów menedżerskich..................................................3

2. Obowiązki stron..........................................................................................................6

3. Ograniczenia zarządcy w prowadzeniu spraw i reprezentowaniu spółki...................8

4. Odpowiedzialność menedżera....................................................................................8

5. Wynagrodzenie menedżera i świadczenia dodatkowe...............................................9

6. Czas trwania umowy................................................................................................10

7. Czas pracy menedżera..............................................................................................11

8. Bibliografia...............................................................................................................12

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA KONTRAKTÓW MENEDŻERSKICH

W literaturze kontrakty menedżerskie nazywane są również jako: umowy o zarządzaniu, umowy o sprawowanie zarządu, umowy zarządu, umowy o wykonywanie zarządu, umowy menedżerskie, umowy zlecenia zarządu, umowy o świadczenie usług menedżerskich, umowy o prowadzenie przedsiębiorstwa, spółki.

Kontrakt menedżerski jak sama nazwa każe nam się domyślać jest umową, umową cywilnoprawną i to dość specyficzną, na podstawie której osoba fizyczna, bądź prawna, zobowiązuje się do dołożenia należytej staranności w celu osiągnięcia określonych celów gospodarczych. Kontrakt menedżerski możemy również definiować w sposób następujący: przyjmujący zlecenie (zarządca) zobowiązuje się za wynagrodzeniem do stałego wykonywania czynności zarządu (sprawowania zarządu, zarządzania) przedsiębiorstwem zleceniodawcy (przedsiębiorcy) w jego imieniu i na jego rzecz.

Aby cele zawarte w definicji kontraktu zostały zrealizowane należy znaleźć osobę, która posiada atuty, takie jak: wykształcenie, przede wszystkim ekonomiczne, dużą wiedzę, powinna cieszyć się dużym prestiżem.

Jak stwierdziliśmy wcześniej, umowa menedżerska jest dość specyficzną umową cywilnoprawną, co oznacza, iż nie ma przepisów, które by regulowały całościowo tematykę zawierania takich umów, przez co należą one do tzw. umów nienazwanych. Wobec braku umieszczenia kontraktów menedżerskich wśród tzw. umów nazwanych, regulowanych przez przepisy np.: Kodeksu pracy, dopuszczalność tworzenia nowych, nie ujętych w przepisach Kodeksu cywilnego umów wynika z „zasady swobody umów” wyrażonej w art. 353
Kodeksu cywilnego, a jej granice zakreślają zasady współżycia społecznego oraz natura zobowiązaniowego stosunku prawnego.

Jednakże pewne zapisy w kontraktach menedżerskich mają odniesienie do przepisów, np.: Koksu spółek handlowych, bądź też Kodeksu cywilnego.

Kontrakt zawierany jest przez dwie strony, a ze względu na brak możliwości odwołania się do przepisów kodeksu o umowach nazwanych w sprawach nie uregulowanych, bardzo ważne jest, aby precyzyjnie sformułować wszystkie jego postanowienia. Do kontraktu menedżerskiego( czyli do umowy o świadczeniu usług) stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, zgodnie z art. 750 Kodeksu cywilnego, to jednak na stronach umowy spoczywa ciężar dokładnego określenia do czego się względem siebie zobowiązują.

Chodzi przede wszystkim o to, aby każda ze stron konkretnie określiła do czego się zobowiązuje.

Kontrakty można podzielić na kilka grup - ze względu na osobę zarządcy:

• kontrakty menedżerskie zawarte pomiędzy spółką a członkami jej zarządu (osobami fizycznymi). Często kontrakty podpisywane są w momencie trwania umowy o pracę członka zarządu.

• umowy zawierane również z osobami fizycznymi, ale nie będącymi członkami zarządu spółki. Są to najczęściej autonomiczne podmioty, prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek i świadczące usługi na rzecz spółek. Jest to o tyle dobre dla spółki, ponieważ podmiot gospodarczy podpisujący umową o zarządzanie posiada samodzielność organizacyjną, własną księgowość i na własny rachunek opłaca podatki i składki ZUS.

• umowy z osobami prawnymi, która zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych nie może jednak stać się członkiem zarządu spółki, którą będzie zarządzać.

Zarządca, zatrudniony na podstawie cywilnej umowy o świadczenie usług, nie podlega władzy, jaką ma pracodawca wobec zatrudnionych przez siebie pracowników. Nie jest podporządkowany poleceniom jakie występują w art. 100 § 1 Kodeksu pracy, ani nie podlega karom porządkowym przewidzianym w tym kodeksie.

Menedżer zarządzający spółką zobowiązany jest do osobistego sprawowania zarządu, choć strony w kontrakcie mogą przewidzieć możliwość wykonywania obowiązków zarządcy przez osoby trzecie. Musi to jednak zostać ujęte w umowie, zgodnie z art. 738 § 1 Kodeksu cywilnego.

Zawartość umowy powinna zostać dopasowana do konkretnej sytuacji i spółki, ale można wyznaczyć pewne ramy takiej umowy. Tak, więc kontrakt powinien zawierać między innymi:

• informacje o dacie zawarcia i stronach kontraktu,

• postanowienia ogólne o celach umowy,

• przedmiot kontraktu,

• miejsce wykonywania umowy,

• wykaz obowiązków zarządcy,

• wykaz obowiązków spółki,

• ograniczenia obowiązujące zarządcę,

• zasady zastąpienia zarządcy,

• kryteria oceny wyników zarządzania,

• czas trwania umowy,

• wysokość wynagrodzenia zarządcy,

• świadczenia dodatkowe, w tym odprawy w przypadku ustania kontraktu,

• zakres tajemnicy obowiązującej zarządcę,

• zakaz konkurencji i prowadzenia dodatkowej działalności,

• odszkodowania,

• zakres ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zarządcy,

• zasady zawieszenia zarządcy,

• podstawy i tryb rozwiązania umowy,

• zabezpieczenie roszczeń wobec zarządcy,

• właściwość sadów,

• reżim prawny - zastosowanie przepisów ustaw,

• miejsce i sposób doręczanie korespondencji,

• dane o liczbie egzemplarzy dla stron umowy,

• podpisy stron.

W następnych działach niniejszego opracowania postaramy się opisać ważniejsze postanowienia, które muszą znaleźć się w kontraktach menedżerskich.

1. OBOWIĄZKI STRON

Jednym z ważniejszych punktów kontraktu menedżerskiego jest ustalenie obowiązków stron umowy. I choć zgodnie z zasada autonomii woli stron, obowiązki powinny być wykonalne, tzn. nie mogą być nie do spełnienia przez którąkolwiek ze stron umowy.

Rolą obowiązków nałożonych na zarządcę jest wymuszenie na nim właściwego, sprawnego, efektywnego kierowania długofalową i (lub) bieżącą działalnością spółki, która prowadzi do wzrostu rentowności przedsiębiorstwa i pomnożenia zysków wspólników (akcjonariuszy). Menedżer będzie więc, ze względu na fakt, że kontrakt menedżerski ma na celu przyznanie mu jak najszerszego zakresu kompetencji, zobowiązany (zgodnie z treścią kontraktu) zarządzać całościowo przedsiębiorstwem. Obejmować będzie więc to następujące funkcje:

• planowanie,

• organizację,

• motywowanie,

• kontrolę.

Każda z tym funkcji dotyczyć będzie następujących dziedzin działalności spółki: kadry, organizację produkcji, inwestycji, finansów, promocji, reklamy, itp.

Ze względu na brak przepisów ustalających szczegółowy katalog obowiązków menedżera oraz fakt, iż trudno przewidzieć z jakimi problemami może w przyszłości zetknąć się zarządca, każde przedsiębiorstwo (zgodnie z zasadą swobody umów) obowiązki menedżera dostosowuje do swoich potrzeb. O wiele łatwiej sprecyzować obowiązki menedżera będącego członkiem zarządu (wynika to z ustaleń Kodeksy spółek handlowych, statutu spółki, regulaminu organizacyjnego przedsiębiorstwa). Często dla menedżerów będących spoza zarządu spółki można wykorzystać również część tych samych obowiązków. Do przykładowych obowiązków menedżera zaliczyć możemy:

• przedstawienia dokumentów o zakresie wiedzy, kwalifikacji i doświadczeniu, które świadczyć będą o jego predyspozycjach do prowadzenia spraw spółki,

• prowadzenie działalności gospodarczej z należytą starannością i dbałością o interesy spółki,

• przygotowanie i wdrożenie strategii (rozwoju, programu naprawczego, restrukturyzacji) spółki,

• reprezentowanie spółki,

• kierowanie i nadzorowanie, bieżące analizowanie działalności spółki,

• obowiązki wynikające z podlegania zgromadzeniu wspólników (wykonywanie uchwał walnego zgromadzenia, przedstawianie bilansu, itp.),

• ocena pozycji spółki na rynku,

• bieżąca ocena rynku konkurencyjnego,

• niepodejmowanie jakichkolwiek działań konkurencyjnych w czasie trwania kontraktu,

Obowiązki ze strony spółki są bardziej sprecyzowane i możemy zaliczyć do nich:

• wypłatę wynagrodzeń i realizację ewentualnych świadczeń dodatkowych,

• zapewnienie współdziałania organów spółki z menedżerem,

• zapewnienie odpowiednich środków rzeczowych i finansowych dla bezproblemowego wykonywania zadań przez menedżera,

• powiadomienie wszystkich osób i firm, z którymi spółka pozostaje w kontakcie o objęciu przez zarządcę swojej funkcji.

• protokolarne przekazanie zinwentaryzowanego majątku spółki,

• nie podejmowanie działań, które mogłyby utrudnić, bądź uniemożliwić wykonywanie obowiązków przez menedżera.

1. OGRANICZENIA ZARZĄDCY W PROWADZENIU SPRAW I REPREZENTOWANIU SPÓŁKI

Obok obowiązków jednym z ważniejszych aspektów przy podpisywaniu kontraktu menedżerskiego, jest określenie stopnia autonomiczności i samodzielności zarządcy. Sprawą nadrzędną dla spółki jest ustalenia, w jakim zakresie menedżer może sam, niezależnie podejmować decyzje, a w jakim wymagana jest akceptacja właściciela.

Na pewno w sprawach dotyczących zaciągania dużych kredytów, zmiana polityki firmy, sprzedaż akcji (udziałów), połączenie z innym przedsiębiorstwem, grupowe zwolnienia, itp. muszą być poparte przez zarząd spółki, a często też przez walne zgromadzenie, bądź tylko przez nie.

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MENEDŻERA

Ponieważ kontrakt menedżerski jest umową cywilnoprawną zastosowanie do punktu kontraktu dotyczącego odpowiedzialności menedżera mają zasady zawarte w Kodeksie cywilnym (art. 470 i nast.).

Jak wynika z sensu definicji kontraktu menedżerskiego jedna ze stron (właściciel) powierza zarządzanie przedsiębiorstwem drugiej stronie (zarządcy). Określenie w umowie obowiązków menedżera wyznacza samo w sobie ramy jego odpowiedzialności za brak, bądź też niedostateczne ich wykonanie.

Jeżeli w umowie obowiązkiem menedżera jest w pewnych przedziałach czasowych osiągnięcie celu, jakim jest przyrost produkcji, wzrost udziału w rynku, itp. będzie on rozliczany z wykonania tych celów.

W umowie można zastrzec dokładnie, jakie konsekwencje poniesie menedżer za nie wykonanie, bądź też nie należyte wykonanie obowiązków spoczywających na menedżerze, chociaż, jak stwierdzono w poprzednich punktach tego opracowania, bardzo ciężko jest przewidzieć, z jakimi problemami zarządca może się spotkać w przyszłości.

Występuje kilka form zabezpieczenia interesów firmy w przypadku niedopełnienia obowiązków przez menedżera. Oto kilka z nich:

• w umowie można zastrzec, że zarządcy nie będzie przysługiwał w całości, bądź w części ten składnik wynagrodzenia, który zależy od osiągniętych wyników,

• firma może zastrzec w umowie, iż w przypadku winy menedżera umowa może zostać rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym,

• kary umowne za nie wykonanie któregoś z określonych obowiązków menedżera,

• konieczność złożenia przez zarządcę weksla własnego gwarancyjnego in blanco (na sumę uzgodnioną przez strony w deklaracji wekslowej),

• złożenie przez menedżera gwarancji majątkowych: kaucja, hipoteka na nieruchomości, zastaw, poręczeń majątkowych (przez banki, osoby trzecie),

• zapisanie w umowie wymogu składania na osobnym rachunku części wynagrodzenia menedżera, które uruchamiane będą na pokrycie ewentualnych należności zarządcy wobec spółki, dopiero jeżeli takie zobowiązania nie powstaną, menedżer będzie mógł skorzystać z tych środków,

• zawarcie ubezpieczenia z towarzystwem ubezpieczeniowym, które wypłaci odszkodowanie spółce w razie jakichkolwiek zobowiązań menedżera wobec spółki. Jest to coraz popularniejsza forma. Na ogół składki na ubezpieczenia obciążają spółkę.

1. WYNAGRODZENIE MENEDŻERA I ŚWIADCZENIA DODATKOWE

Ustalenie wynagrodzenia dla menedżera zgodnie z zasadą swobody umów, pozostawione jest całkowitej swobodzie stron kontraktu. Strony zatem mogą swobodnie ustalać sposób wynagradzania, terminy, czas i miejsce wypłaty, składniki wynagrodzenia, określające kiedy i w jakich przypadkach może ono ulec zmniejszeniu. Przeważnie wynagrodzenie menedżera składa się z dwóch członów. Pierwszy z nich to stały składnik niezależny od wyników spółki, drugi związany jest z osiągnięciami firmy i bezpośredni od nich zależny. Pierwszy polega na wypłacie comiesięcznego wynagrodzenia dla menedżera w kwocie i walucie ustalonej w umowie niezależnie od wyników jego pracy. Drugi składnik ma spełniać funkcję motywującą i ściśle zależy od wyników osiąganych przez spółkę w wyniku pracy menedżera. Związane są z tym różne profity dla zarządcy, które ustalone są przez strony w umowie. Mogą to być między innymi:

• udział w zyskach spółki,

• premie: półroczne, roczne, uznaniowe,

• dodatkowe pozapłacowe świadczenia:

• korzystanie z samochodu służbowego,

• otrzymanie wszelkich narzędzi teleinformatycznych, pomocnych w wykonywaniu przez menedżera jego obowiązków: komputer, telefon komórkowy,

• korzystanie z mieszkania wynajętego przez spółkę,

• ubezpieczenie emerytalne dla zarządcy i jego rodziny,

• możliwość korzystania z opieki lekarskiej na koszt firmy,

• ubranie dla menedżera na koszt spółki,

• urlopy wypoczynkowe na koszt firmy dla zarządcy i jego rodziny.

Ilość świadczeń dla menedżera określa jedynie wola stron kontraktu zgodnie ze swoboda zawierania umów.

1. CZAS TRWANIA UMOWY

Jednym z podobieństw kontraktu menedżerskiego do umowy o prace jest czas trwania umowy. Umowa tak może zostać zawarta na czas określony bądź nie określony. Może to być uzależnione od faktu, czy kontrakt zawiera członek zarządu spółki akcyjnej (czas określony - art. 369 Ksh), czy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (czas określony bądź nie określony - art. 202 Ksh).

Zgodnie ze swobodą zawierania umów strony mogą dowolnie i w sposób dogodny dla siebie określać kwestie dotyczące rozwiązania umowy. Ważne jest zapisanie w kontrakcie zapisu dotyczącego odszkodowania związanego z nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy przez którąkolwiek ze stron. Przy umowach na czas nie określony strony powinny przewidzieć możliwość wcześniejszego wypowiedzenia umowy. Okres wypowiedzenia zależy jedynie od ustaleń pomiędzy stronami.

Przy wypowiedzeniu umowy w trybie natychmiastowym strony umowy powinny precyzyjnie wskazać przyczyny takie rozwiązania umowy.

Jeżeli jednak zostanie pominięta kwestia rozwiązania umowy, odpowiednio maja zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o wypowiedzeniu umowy zlecenia.

2. CZAS TRWANIA UMOWY

Czas pracy menedżera w kontrakcie menedżerskim jest bardzo trudny do sprecyzowania. Istota kontraktu jest wykonywanie obowiązków przez zarządcę wynikających z umowy. Trudno zatem konkretnie mówić o czasie pracy.

W żaden sposób nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy o czasie pracy. Menedżer powinien być w pełni dyspozycyjny, natomiast czas jego pracy nie może podlegać kontroli przez spółkę. Zadaniem menedżera jest sprawnie zarządzać firmą i poświęcić temu tyle czasu, ile zajmuje mu wykonanie tego.

Kwestie dotyczące dostępności menedżera w siedzibie spółki w określone dni tygodnia, w określonych godzinach winny być zapisane w umowie.

BIBLIOGRAFIA

1. Gujski W.: Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy. Warszawa: Wydawnictwo Librata 2003,

2. Dobrodziej E.: Zatrudnianie na podstawie umów cywilnoprawnych. Bydgoszcz: OPO 2000,

3. Ujednolicone teksty Ustaw:

• z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny

• z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych

CZASOPISMA:

1. Stanek J.: Umowy zlecenia i o dzieło oraz kontrakty menedżerskie w działalności gospodarczej. Gazeta Prawna, Dodatek do Gazety Prawnej Ekspert Prawny Nr 37 2003

Gujski W.: Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy. Warszawa: Wydawnictwo Librata 2003, str. 11

Dobrodziej E.: Zatrudnianie na podstawie umów cywilnoprawnych. Bydgoszcz: OPO 2000, str. 53

Gujski W.: Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy. Warszawa: Wydawnictwo Librata 2003, str. 31

Dobrodziej E.: Zatrudnianie na podstawie umów cywilnoprawnych. Bydgoszcz: OPO 2000, str. 57

Gujski W.: Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy. Warszawa: Wydawnictwo Librata 2003, str. 43

Gujski W.: Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy. Warszawa: Wydawnictwo Librata 2003, str. 73

1

11

Wybrane elementy składowe kontraktów menedzerskich w spółkach kapitałowych jako umów cywilnoprawnych o świadczenie pracy

---