RUCHY ROŚLIN I ICH PODŁOŻE

* ma charakter stacjonarny (poruszają się organy a nie cała roślina)

* wyjątkiem są pływki glonów, gamety mszaków i paprotników, które podobnie jak pierwotniaki, mogą się swobodnie poruszać za pomocą rzęsek i wici w wodzie

* taksje są ruchami wyraźnie ukierunkowanymi odpowiednimi bodźcami, np. światłem (fototaksja), substancjami chemicznymi (chemotaksja) czy temperaturą (termotaksja), jak np. dodatnia fototaksja eugleny

* ruchy niezależnie od ich charakteru mogą być wywoływane dwoma podstawowymi mechanizmami

* ruchy roślin (tropizmy i nastie) związane są z różną wrażliwością ich tkanek na pobudzenie przez określony bodziec

* mogą się przejawiać w różnorodny sposób i polegać na wyginaniu, skręcaniu lub obrocie organu

* energii niezbędnej do wykonania przez organ roślinny ruchu dostarczają komórki pobudzonych tkanek

MECHANIZM WZROSTOWY

* u jego podstaw leży nierównomierny, wywołany auksynami, wzrost dwóch przeciwległych stron danego organu

* jedna jego strona rośnie szybciej niż przeciwstawna, co prowadzi do wygięcia

* jest ono tym silniejsze, im wyraźniejsza jest różnica szybkości wzrostu obu stron

* jest to zasadniczy mechanizm tropizmów i niektórych nastii

MECHANIZM TURGOROWY

* opiera się na zmianach ciśnienia turgorowego a w konsekwencji na zmianach rozmiarów komórek

* obniżenie ciśnienia turgorowego komórki o elastycznych i rozciągniętych ścianach prowadzi do zmniejszenia jej rozmiarów, a podwyższenie turgoru przez określony bodziec wywołuje zjawisko odwrotne

* odgrywa ważną rolę w ruchach nastycznych

BODŹCE WYWOŁUJĄCE RUCHY ROŚLINY

RODZAJ BODŹCA	TROPIZMY	NASTIE
Światło	fototropizm	fotonastia
Grawitacja	geotropizm	-
Substancje chemiczne	chemotropizm	chemonastia
Woda	hydrotropizm	-
Temperatura	termotropizm	termonastia
Mechaniczny (np. dotyk)	tigmotropizm (haptotropizm)	sejsmonastia
Rytm dobowy	-	nyktynastia

- nie stwierdzono występowania

TROPIZMY

* ruchy organów roślinnych (korzeni, łodyg, liści) o wyraźnie kierunkowym charakterze - ściśle związanym z kierunkiem działania bodźca

* polegają głównie na wyginaniu organów w kierunku bodźca (tropizm dodatni +) lub w przeciwną stronę (tropizm ujemny -)

* organ może się również ustawić pod pewnym kątem do kierunku działania bodźca (plagiotropizm)

FOTOTROPIZM

* reakcja ruchowa rośliny na jednostronne oświetlenie

* dzięki reakcji fototropicznej roślina z powrotem osiąga pozycję, w której oświetlenie jest równomierne (korzystne dla fotosyntezy)

* fotoreceptorami indukującymi reakcję fototropiczną są najprawdopodobniej barwniki żółte i pomarańczowe, występujące u roślin

* mechanizm fototropiczny jest wzrostowy

* oświetlenie jednostronne zmienia stężenie auksyn po obu stronach rośliny - oświetlonej i nieoświetlonej

- według jednej koncepcji przemieszczają się one ze strony oświetlonej na stronę zaciemnioną

- według innej pod wpływem światła ulegają rozkładowi

* w konsekwencji zaciemniona strona staje się bogatsza w auksyny

- w wypadku łodygi skutkuje to szybszym wzrostem tej strony i wygięciem w kierunku światła

- w wypadku korzenia jest inaczej, bo wykazuje on znacznie większą wrażliwość na wysokie stężenie auksyn, strona zaciemniona (bogatsza w auksyny) rośnie wolniej niż oświetlona i korzeń wygina się w stronę przeciwną do kierunku padania światła (np. korzenie czepne BLUSZCZU)

- liście ustawiają się prostopadle do oświetlenia (diafotropizm)

GEOTROPIZM

* siewkę (np. gorczycy) umieszczamy się w pozycji poziomej (prostopadle do kierunku działania siły ciążenia)

- łodyga wraz z liśćmi wykazuje geotropizm -

- korzeń wykazuje geotropizm +

- korzenie boczne ustawiają się pod pewnym kątem (plagiogeotropizm)

* dzięki temu roślina z powrotem osiągnie pozycję optymalną dla jej wzrost i rozwoju

* auksyny gromadzą się po dolnej stronie rośliny

- analogicznie do fototropizmu zasobna w auksyny dolna część łodygi rośnie szybciej niż górna i łodyga wygina się w górę

- dolna część korzenia rośnie wolniej niż górna i wygina się on w dół

TIGMOTROPIZM/HAPTOTROPIZM

* występuje u roślin, które dzięki wąsom czepnym (CHMIEL, FASOLA) potrafią umocowywać się i wspinać ku światłu, wykorzystując w tym celu podporę (np. tyczkę)

* ucisk ze strony tyczki powoduje przemieszczenie auksyn na przeciwną stronę, która rośnie szybciej i pęd owija się wokół podpory

CHEMOTROPIZM

* zachodzi, kiedy np. łagiewka pyłkowa kiełkująca na znamieniu słupka przerasta jego szyjkę i zalążnię, kierując się do zalążka

* substancja chemiczna indukująca wzrost łagiewki, najprawdopodobniej wydzielana jest właśnie przez zalążek

NASTIE

* ruchy organów roślinnych niezależne od kierunku działania bodźca, zależące od budowy organów (wynikają głównie z konstrukcji biologicznej rośliny

SEJSMONASTIE

* najszybsze nastie

* wywołane np. wstrząsem czy dotykiem

* przykładem jest składanie listków budujących liść, a następnie zawieszanie w dół całego liścia u MIMOZY

- u nasady długich ogonków liściowych i listków budujących liść znajdują się specyficzne komórki (poduszeczki wodne)

- w stanie niepodrażnionym poduszeczki są maksymalnie wypełnione wodą, a więc elastyczne i napięte

- gdy zadziała bodziec, szybko tracą wodę (wzrasta przepuszczalność błon komórkowych) i kurczą się

- w efekcie listki składają się parami, a długie ogonki liściowe zwieszają się ku dołowi

- reakcja jest błyskawiczna i trwa kilka sekund

- powrót liścia do położenia wyjściowego jest znacznie dłuższy i może trwać do 30min

* innym przykładem są ruchy pręcików w kwiatach BERBERYSU i CHABRÓW, które pod wpływem lekkiego dotknięcia w ułamku sekundy nachylają się w stronę słupka

NYKTINASTIA/RUCHY SENNE

* reakcje wielu roślin na rytm dnia i nocy

* liście asymilacyjne, płatki i pręciki kwiatowe przyjmują inną pozycję w dzień i w nocy

TERMONASTIA

* większość kwiatów otwiera się pod wpływem podwyższonej temperatury

* niektóre kwiaty (KROKUS, TULIPAN) zamykają się ponownie, gdy temperatura się obniży

* podwyższenie temperatury przyspiesza wzrost górnej strony nasady płatków, dzięki czemu kwiat się otwiera

* obniżenie temperatury zmniejsza szybkość wzrostu tej strony i kwiat się zamyka

KOMBINACJE RUCHÓW ROŚLIN

PUŁAPKI ROŚLIN OWADOŻERNYCH

* wylądowanie owada na powierzchni ROSICZKI OKRĄGŁOLISTNEJ wywołuje podrażnienie - sejsmonastię włosków gruczołowych występujących na jego powierzchni

- włoski te zaginają się nad ofiarą i powodują jej całkowite uwięzienie w lepkiej wydzielinie

* jednocześnie związki azotowe zawarte w ciele owada pobudzają włoski do produkcji soków trawiennych - zachodzi chemonastia (pozwalająca na trawienie ciał owadów, wykorzystywanych jako cenne źródło azotu)

* kiedy liść rosiczki zawija się nad ofiarą, szczelnie ją otulając, zachodzi chemotropizm

APARATY SZPARKOWE

* ruch polegający na otwieraniu i zamykaniu aparatów jest połączeniem fotonastii i chemonastii

* otwierają się one w świetle, a zamykają w ciemności

FOTONASTIA

* u kwiatów jest przystosowaniem do pór żerowania owadów biorących udział w zapylaniu

---