12. Makropierwiastki - funkcje biologiczne, występowanie w żywności, wchłanianie,

funkcje metaboliczne, wydalanie, interakcje z innymi składnikami pokarmowymi.

Makropierwiastki- występują w ustroju w ilościach > 0,01%, a dzienne zapotrzebowanie na nie przekracza 100mg/osobę

Wapń:

• Podstawowy składnik układu kostnego

• U osób dorosłych występuje w ilościach 1000-1200 g ( z czego 99% znajduje się w kościach zębach paznokciach - głównie w postaci fosforanów i węglanów wapnia; 1% rozmieszczony jest we wszystkich komórkach i płynach ustrojowych w postaci zjonizowanej, związanej z białkami albo w postaci kompleksów z cytrynianami, fosforanami i białczanami)

• Rola:

• Utrzymuje strukturę organizmu (główny składnik kośćca)

• Zapewnia twardość zębów

• Wpływa na równowagę ciała

• Jony wapnia biorą udział we właściwej przepuszczalności błon komórkowych, w utrzymaniu pobudliwości tkanek, przewodnictwie tkanki nerwowej, kurczliwości tkanki mięśniowej

• Uczestniczy w przekazywaniu bodźców humoralnych różnym narządom (wpływa na czynność mięśnia sercowego), w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz w wykorzystaniu żelaza

• Jest aktywatorem lub inhibitorem wielu enzymów; uaktywnia enzymy katalizujące krzepnięcie krwi, aktywuje lipazę, podpuszczkę, uaktywnia enzym ATP-azę - niezbędny do uwalniania energii z ATP, wpływając w ten sposób na procesy przemiany materii

• Wchłanianie:

Wchłaniany jest głównie w jelicie cienkim (czczym), a tylko w niewielkiej ilości w okrężnicy.

• Niedobór wapna:

• Odwapnienie organizmu

• Tężyczka

• Zniekształcenie kośćca

• Uszkodzenie zębów

• Zaburzenia funkcjonowania serca, układu nerwowego i mięśni

• Krzywica, niedostateczny wzrost (dzieci)

• Zrzeszotowienie, zmniejszenie sie tkanki kostnej (osteoporoza) -dorośli

• Mała ilość wapnia w pożywieniu prowadzi do uwalniania go z kośćca i wydalanie z moczem

• Nadmiar:

• Nadmierne, długotrwałe spożywanie wapnia może być przyczyną tworzenia się kamieni nerkowych

• Może mieć wpływ na wchłanianie innych składników mineralnych - Fe i Zn

• Może zaburzać pracę serca i oddychanie

• Źródło:

• Mleko, przetwory mleczne

• Konserwy rybne zawierające kościec

• Pieczywo, maki, kasze gruboziarniste

• Suche nasiona roślin strączkowych

• Warzywa liściaste, niektóre owoce

• Orzechy, kakao

• Interakcje:

• Najlepiej przyswajany z produktów mlecznych i mleka.

• Z produktów roślinnych przyswajanie gorsze ze względu na obecność związków fitynowych, kwasu szczawiowego i błonnika

• Średnia przyswajalność wapnia z pożywienia mieszanego to 25%, reszta jest wydalana przez przewód pokarmowy - ok. 75%

• Do optymalnego przyswajania wapnia konieczna jest obecność fosforu ( stosunek Ca do P :dorośli: 1:1, dzieci do 1 roku zycia:1,5:1, później:1,2:1)

• Korzystny wpływ na wchłanianie Ca ma witamina D, laktoza, cytryniany, aminokwasy: lizyna, arginina

• Wchłanianie zmniejszają: związki glinu, strontu, nadmiar tłuszczu w pożywieniu, zmniejszona kwasowość żołądka.

Fosfor:

• Stanowi ok. 1% masy ciała dorosłego człowieka

• Występuje w związkach organicznych i nieorganicznych

• 80% znajduje się w kościach w postaci fosforanu wapnia, pozostała ilość w plynach ustrojowych i tkankach

• Interakcje: do utrzymania czynności fosforu potrzebny jest wapń i witamina D

• Wchłanianie: od 2/3 do ¾ fosforu wchłania się w jelicie cienkim

• Rola:

• Łącznie z wapniem reguluje proces mineralizacji kości, jest konieczny do wchłaniania wapnia

• Bogatoeneretyczne związki fosforu (AMP, ADP, ATP, GMP, GDP, GTP - biorą udział w przemianach energetycznych, w procesach skurczu i rozkurczu mięśni)

• Wchodzi w skład białek, tłuszczów, węglowodanów, kwasów nukleinowych i wielu innych związków biorących udział w przemianach biochemicznych

• Odgrywa ważna rolę w namnażaniu się komórek

• Uaktywnia niektóre witaminy z grupy B

• Uczestniczy w przenoszeniu kwasów tłuszczowych

• Jest składnikiem układów buforujących, wpływających na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej

• Niedobór:

• Niedobory występują rzadko we krwi, niedobory zostaną uzupełnione przez przechodzenie fosforu z kości

• Nadmiar:

• Nadmiar fosforu w pożywieniu nie jest szkodliwy, jeśli zapewniona jest podaż Ca i witaminy D

• W przypadku niedostatecznej podaży Ca, a dużej ilości fosforu w posiłkach może dojść do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi

• Należy zachować stosunek wapnia do fosforu

• Nadmiar fosforu występuje w niewydolności nerek

• Źródło:

• Fosfor znajduje się zwykle w tych produktach co wapń tylko w zwiększonych ilościach

• W produktach roślinnych najwięcej fosforu znajduje się w nasionach, kwiatostanach

• jaja

• Mięso, ryby, podroby

• Produkty zbożowe gruboziarniste

• Suche nasiona roślin strączkowych i inne warzywa

• Mleko i jego przetwory zwalasz cza sery podpuszczkowe

Magnez:

• W organizmie człowieka jest go 25-30g.

• Około 55-60% znajduje się w tkance kostnej, 40% w mięśniach i tankach miękkich, 1% w płynach miedzykomórkowych

• Magnez wchodzi w skład wnętrza komórki

• Wchłanianie: wchłaniany jest w 50% w jelicie cienkim,

• Wydalanie: z moczem i z kalem

• Rola:

• Konieczny do budowy kości i zębów

• Aktywuje wiele enzymów, miedzy innymi ATP-azy, fosfatazę kwaśną, zasadową

• Bierze udział w przemianie węglowodanów- w procesach beztlenowej glikolizy

• Zapewnia utrzymanie integralności błon mitochondrialnych

• Stabilizuje DNA w jadrach, niezbędny do jego syntezy

• Jest konieczny do aktywnego transportu sodu, potasu

• Jony magnezowe biorą udział w pobudliwości tkanki nerwowej i mięśniowej (kurczliwości mięśni)

• Podaż dostatecznej ilości magnezu przyśpiesza wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym - chroni organizm przed zakwaszeniem

• Działa przeciwstresowo, wpływa na funkcję mózgu

• Zwalnia procesy starzenia się

• Niedobór :

• Wywołuje zaburzenia krążenia, zaburzenia pracy serca

• Nadpobudliwość

• Drgawki

• Zaburzenia w zachowaniu się

• Małym stężeniom towarzyszy niedokrwistość

• Niedobór w krwinkach czerwonych uszkadza ich błony komórkowe i skraca czas przeżywalności

• Kruchość kości

• Zwiększona zapadalność na nowotwory, zaburza syntezę białka

• Zmniejsza odporność organizmu

• Interakcje:

• wchłanianie zaburzają fosforany, związki fitynowe, duża ilość błonnika i wapnia w pożywieniu

• Białko korzystnie wpływa na przyswajanie magnezu

• Nadmiar:

• Nadmiar występuje w niewydolności nerek

• Zaburzenia pracy serca

• Zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, układu oddechowego

• Źródło:

• Jest składnikiem chlorofilu wiec występuje w zielonych częściach roślin

• Kiełki zbóż, otręby

• Produkty zbożowe z pełnego przemiału

• Nasiona roślin strączkowych

• Kukurydza

• Banany

• Orzechy, migdały, kakao, czekolada

• W mniejszych ilościach także: mięso, podroby, mleko i jego przetwory

Potas:

• Gromadzi się głównie w przestrzeni wewnątrzkomórkowej

• Najwięcej jest go w tkance mięśniowej

• Ma właściwości zasadowe i jest bardzo aktywny

• Wydalanie: nadmiar potasu w 5-10% usuwany jest z kałem, pozostała ilość przez nerki

• Wydalanie przez nerki jest regulowane przez aldosteron

• Rola:

• Katalizuje wiele reakcji enzymatycznych

• Bierze udział w procesach regulacji ciśnienia osmotycznego w płynach ustrojowych

• Utrzymuje równowagę osmotyczną wewnątrz komórki

• Utrzymuje potencjał spoczynkowy błon komórkowych

• Odgrywa ważną rolę w gospodarce wodno-elektrolitowej (usuwa nadmiar wody i sodu z organizmu)

• Wpływa na równowagę kwasowo-zasadową

• Ma decydującą rolę w przewodnictwie nerwowym

• Jest niezbędny do utrzymania prawidłowej kurczliwości mięśni

• Uczestniczy w przemianie węglowodanowej, w syntezie białka ustrojowego

• Niedobór:

• U osób odżywiających się optymalną dietą występuje bardzo rzadko

• Może towarzyszyć anoreksji

• Może prowadzić do: osłabienia utleniania komórkowego, pogorszenia pobudliwości nerwowo-mięśniowej, kurczliwości mięśni, uszkodzenia i osłabienia mięśnia sercowego, arytmii i zatrzymania czynności serca

• Jest przyczyną gromadzenia się kwasu mlekowego i pirogronowego w tkankach i zakwaszenia organizmu

• Nadmiar

• Może wystąpić w niewydolności nerek, lub po dożylnym podaniu nadmiernej ilości

• Toksyczna dawka 18g powoduje zatrucie organizmu i zatrzymanie czynności serca

• W zdrowym organizmie występuje rzadko bo nadmiar wydalany jest przez nerki z moczem

• Źródło:

• Suche nasiona roślin strączkowych

• Ziemniaki gotowane i pieczone w łupinach

• Zielona pietruszka

• Seler

• Marchew

• Pomidory

• Kapusta

• Banany

• Śliwki

• Porzeczki

• Suszone owoce

• Produkty zbożowe z pełnego przemiału, kasza gryczana

• Świeże (nieprzetworzone) mięso

• Mleko

Sód:

• Występuje głównie w płynach pozakomórkowych (60%, 25-30 w płynie wewnątrzkomórkowym, 10-15% to rezerwa w tkance kostnej

• Wydalanie: z moczem, kałem i potem, w kanalikach nerkowych zachodzi zwrotna resorpcja NaCl, proces ten jest regulowany przez aldosteron

• Rola: (wraz z jonem Cl)

• Reguluje ciśnienie osmotyczne w płynach ustrojowych

• Utrzymuje równowagę kwasowo-osmotyczną (alkalizująco)

• Ochrona organizmu przed nadmierną utratą wody

• Utrzymuje sprawność mięśni i nerwów

• Regulacja aktywnego transportu składników pokarmowych (witamin, aminokwasów, cukrów)

• Jon sodowy wchodzi w skład enzymu -Na/K- ATP-azy aktywującej ATP

• Interakcje: współdziała z jonem chlorkowym

• Niedobór

• Prowadzi do szybkiego odwodnienia

• Może towarzyszyć spożywaniu leków moczopędnych

• Nadmiar:

• Może powodować chorobę nadciśnieniową

• Może być spowodowany utratą wody z organizmu

• Źródła:

• Sól kuchenna i wszystkie produkty do których została dodana

• Wędliny, sery podpuszczkowe, śledzie solone

Chlor:

• Występuje przede wszystkim w płynach ustrojowych

• Największa ilość w płynie mózgowo-rdzeniowym

• Odkładany jest w skórze, tkance podskórnej i w kościach

• Interakcje: jego przyswajanie jest ściśle związane z sodem

• Rola:

• Wraz z sodem wpływają na utrzymanie ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej

• Służą do wytwarzania kwasu solnego w żołądku

• W postaci chlorku potasu, chlorku sodu wpływają na prawidłowe funkcjonowanie serca

• Niedobór

• Osłabia system równowagi w organizmie

• Może wystąpić przy nadmiernym poceniu się i wymiotach

• Źródło:

• W produktach spożywczych w postaci soli kuchennej

Siarka:

Tego składnika nie traktuje się oddzielnie, ponieważ wchodzi on w skład białka_ aminokwasów siarkowych: metioniny, cysteiny oraz witamin: tiaminy i biotyny, Dobowe zapotrzebowanie na siarkę wiąże się z zapotrzebowaniem na egzogenny aminokwas metioninę i witaminy: tiaminę i biotynę.

Źródło: Dietetyka H. CiborowskaNapisałam też niedobory i nadmiary składników, nie wiem czy potrzebne ale myślę że łatwiej się uczyć jak jest wszystko, a jeśli nie potrzebne to można ominąć ;).

---