10. Tkanka nabłonkowa, Połączenia komórkowe

TKANKA NABŁONKOWA

Charakteryzuje się zwartym układem komórek połączonych nieznaczną ilością substancji międzykomórkowej.

Tkanka nabłonkowa pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych:

• Z mezodermy pochodzi śródbłonek (endothelium) wyścielający naczynia krwionośne i chłonne oraz nabłonek surowiczy (mesothelium) wyścielający jamy ciała i nabłonek dróg moczowych

• Z ektodermy pochodzi ependyma - wyściela ona jamy ośrodkowego układu nerwowego oraz m.in nabłonek skóry, jamy ustnej i odbytu

• Z endodermy nabłonek wyścielający drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy.

Funkcje tkanki nabłonkowej:

1. OCHRONNA - oddziela organizm od otaczającego środowiska chroniąc głębsze warstwy przed czynnikami szkodliwymi (tworzy bariery pomiędzy środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz bariery pomiędzy narządami)

2. WYDZIELNICZA -wchodzi w skład wszystkich gruczołów

3. WCHŁANIAJĄCA - nabłonek jelita kanalików krętych

4. ZMYSŁOWA - komórki nabłonkowe zmysłowe reagują na bodźce.

Cechy morfologiczne tkanki nabłonkowej:

Posiada ona szereg cech charakterystycznych nie występujących w innych tkankach lub dla nich nietypowych.

- błonę podstawną, oddzielającą komórki wszystkich typów nabłonka od tkanki łącznej

- obecność w cytoplazmie komórek nabłonka filamentów keratynowych

- występują w niektórych typach nabłonków rzęski oraz regularnie uszeregowane w formie rąbka szczoteczkowego mikrokosmki

Podział nabłonków

1. nabłonki jednowarstwowe (płaski, sześcienny, walcwaty)

2. nabłonki wielowarstwowe (płaski nierogowaciejący, płaski rogowaciejący, walcowaty)

Typ nabłonka	Występowanie
jednowarstwowy płaski	Śródbłonek wyściela: naczynia krwionośne i limfatyczne, jamy ciała; mezotelium pokrywa błony surowicze: osierdzie, otrzewną, opłucną; ponadto: pęcherzyki płucne, tylna ściana rogówki, część cienka pętli Henlego, tylna ściana rogówki, wewnętrzna strona błony bębenkowej
jednowarstwowy sześcienny	Pęcherzyki tarczycy, powierzchnia jajników, kanaliki nerkowe I i II rzędu
jednowarstwowy walcowaty	Przewód pokarmowy, od wpustu żołądka do odbytnicy; jajowód, macica, przewody wyprowadzające niektórych gruczołów, np. w śliniankach
wielorzędowy	Drogi oddechowe, przewód najądrza, nasieniowód
wielowarstwowy płaski	Rogowaciejący - skóra; nierogowaciejący - rogówka, jama ustna, gardło, przełyk, odbyt, pochwa
wielowarstwowy walcowaty	Spojówka, cewka moczowa męska, przewody wyprowadzające dużych gruczołów np. ślinianek
przejściowy	Drogi moczowe

Błona podstawna

Składa się z 3 warstw:

• blaszka jasna

• blaszka gęsta

• warstwa siateczkowa (warstwa włókienek i makrocząsteczek kolagenowych)

Blaszka jasna:

• wypustki podstawnej powierzchni komórek nabłonkowych

• makrocząsteczki glikoprotein - lamininy

• białka - nidogen (łączy lamininę z kolagenem typu IV) i fibuliny

• proteoglikany - perlekan i agryna

Blaszka gęsta:

• składa się z kolagenu typu IV

• między cząsteczki kolagenu wnikają włókienka kotwiczące (makrocząsteczki zbudowane z kolagenu typu VII), które przytwierdzają mechanicznie błonę podstawną do tkanki łącznej podłoża

NABŁONEK JEDNOWARSTWOWY PŁASKI

• zbudowany jest z pojedynczej warstwy komórek, które są płaskie i bardzo cienkie

• w preparacie histologicznym jądra są spłaszczone, cytoplazma słabo widoczna

• występuje w miejscach gdzie konieczna jest ułatwiona dyfuzja gazów i transport prostych związków chemicznych

NABŁONEK JEDNOWARSTWOWY SZEŚCIENNY

• zbudowany jest z pojedynczej warstwy komórek, których wszystkie wymiary są prawie jednakowe

• w preparacie histologicznym jądro ułożone jest centralnie

• składniki cytoplazmy mają biegunowe ułożenie, pod jądrem są mitochondria, a nad jądrem aparat Golgiego, ER, pęcherzyki wydzielnicze

• pełni funkcje wydzielnicze lub czynnego transportu jonów

NABŁONEK JEDNOWARSTWOWY WALCOWATY

• wysokość komórek jest 2-3 razy większa niż podstawa

• Jądra leżą bliżej podstawy, powyżej jąder jest aparat Golgiego, większość ER gładkiej pęcherzyki wydzielnicze, poniżej jąder większość ER szorstkiej i mitochondriów

• Komórki pełnią funkcję wchłaniania i wydzielania

NABŁONEK WIELORZĘDOWY URZĘSIONY

• Kilka szeregów jąder sugeruje obecność wielu warstw komórek, ale w rzeczywistości wszystkie komórki mają kontakt z błoną podstawną

• Nazywany nabłonkiem rzekomowielowarstwowym

• Często na wolnej powierzchni występują rzęski lub stereocylia

NABŁONEK WIELOWARSTWOWY PŁASKI ROGOWACIEJĄCY

• Występuje na odkrytych powierzchniach ciała, określany jest naskórkiem

• Występuje jako nabłonek skóry cienkiej (owłosionej) i nabłonek skóry grubej (nieowłosionej)

• Nabłonek skóry cienkiej występuje w skórze prawie całej powierzchni ciała oprócz dłoni i podeszwy

• Naskórek ma 4 warstwy: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogowaciejącą

• W skórze grubej dodatkowo występuje warstwa jasna i komórek złuszczających się.

NABŁONEK WIELOWARSTWOWY PŁASKI NIEROGOWACIEJĄCY

• Występuje w miejscach narażonych na uszkodzenia, które muszą być stale wilgotne

• Tylko najbardziej powierzchowne komórki są spłaszczone, głębiej leżą komórki wielościenne, a u podstawy walcowate

NABŁONEK WIELOWARSTWOWY WALCOWATY

• Powierzchniowa warstwa komórek ma kształt walcowaty - w ten sposób odróżniamy

NABŁONEK PRZEJŚCIOWY

• Wyjątkowa rozciągliwość (wyściela pęcherz moczowy)

• Określany jako wielowarstwowy sześcienny

• Komórki baldaszkowate - bariera przed kwaśnym i hiperosmotycznym moczem

POŁĄCZENIA KOMÓRKOWE

Wyspecjalizowane struktury spajające błony komórkowe w miejscach zetknięcia się dwóch lub więcej komórek.

Można je ująć w 3 kategorie:

1. barierowe (zamykające)

2. mechaniczne (zwierające, desmosomy), np. kadheryny

3. komunikacyjne (neksus, szczelinowe)

Różnią się między sobą:

- zewnątrzkomórkową przestrzenią między błonami sąsiadujących komórek

- rozległością kontaktu powierzchni komórkowych

- materiałem jaki pojawia się między błonami obu komórek

- funkcją spełnianą przez dane złącze

Połączenia międzykomórkowe spełniają 3 zasadnicze funkcje:

1. zapewniają mechaniczne powiązanie sąsiadujących komórek

2. uszczelniają przestrzeń międzykomórkową - zapobiegają swobodnej dyfuzji substancji pomiędzy komórkami

3. umożliwiają komunikowanie się komórek ze sobą, poprzez bezpośrednią wymianę jonów i niskocząsteczkowych substancji biologicznie czynnych

POŁĄCZENIA BARIEROWE

(zamykające, ścisłe, nieprzenikliwe - tight junctions)

W rejonach ścisłego styku dochodzi do zespolenia zewnętrznych warstw sąsiadujących błon i wytworzenia w tym miejscu układu 2 ściśle do siebie przylegających łańcuchów białkowych

Integralność tych stref zależy od prawidłowego stężenia jonów Ca2+ w przestrzeni, spadek tych jonów powoduje destabilizację tego połączenia

Połączenie tight junction - styk zwarty w postaci:

- obwódki (zamykającej)

- strefy (zamykającej)

- plamki (zamykającej)

Połączenie to stanowi barierę dla dyfuzji białek i lipidów w płaszczyźnie błon co umożliwia:

1. utrzymanie polaryzacji błony komórkowej

2. zapewnia penetrację substancji wzdłuż szczelin pomiędzy sąsiadującymi komórkami

3. wymusza transport substancji przez błonę i cytoplazmę komórek

Strefy zamykające

Występują w tkance nabłonkowej, także pomiędzy komórkami mięśni gładkich. Obecność ich w komórkach śródbłonka naczyń centralnego układu nerwowego jest przyczyną istnienia fizjologicznej bariery krew-mózg.

POŁĄCZENIA MECHANICZNE

(połączenia zwierające, desmosomy, hemidesmosomy)

• związane są z cytoszkieletem (łączą silnie komórki ze sobą i z błoną podstawną)

• cząsteczka odpowiedzialna za zewnętrzne przyleganie przechodzi przez błonę i łączy się wewnątrz komórki z cytoszkieletem

• filamenty cytoszkieletu zostają powiązane w sieć, która przechodzi z komórki do komórki na cały obszar tkanki nabłonkowej

Połączenia zwierające - cząsteczka kadheryny związana jest wewnątrz komórki za pomocą kilku białek łączących (winkulina, plakoblobina) z filamentami aktynowymi, które tworzą obwódkę przylegania.

1

---