Tkanka nabłonkowa:
● złożony z komórek (60% organizmu) + substancji międzykomórkowej
● powstaje z:
► ektodermy: naskórek, n. wielowarstwowy płaski (jamy ustnej i odbytu), n. przedni rogówki i soczewki
► endodermy: n. przewodu pokarmowego, układu oddechowego, pęcherza moczowego i cewki moczowej
► mezodermy: śródbłonek naczyń, nabłonek błon surowiczych (opłucna, otrzewna, osierdzie), nerek i ukł. płciowego
Klasyfikacja:

np. nabłonek dróg oddechowych = nabłonek jednowarstwowy walcowaty wielorzędowy migawkowy z komórkami
kubkowymi (po za głównymi cechami, są też obecne rzęski i kom. kubkowe - prod. śluz)

Nazwa nabłonka

Charakterystyka

Miejsca występowania

1. nabłonek jednowarstwowy płaski

● jedna warstwa cienkich komórek
leży na bł. podstawnej
● płaskie jądra, uwypuklające błonę
plazmatyczną, cytoplazma mało
widoczna
● ułatwia wymianę między
środowiskami

► wyściółka naczyń i jam serca
► pokrywa bł. surowicze
► wyściółka pęcherzyków, torebka
ciałka nerkowego, tylna rogówka
► jamy stawów, pochewki ścięgien,
torebki maziowe

2. nabłonek jednowarstwowy
sześcienny

● jedna warstwa sześciennych
komórek
● biegunowy rozkład organelli – jądro
u podstawy, pod mitochondria, nad
REP, ap. Golgiego + pęch. wydalnicze
● pełni funkcje wydzielnicze lub
transportuje jony

► tarczyca, kanalik nefronu, cz.
wydalnicze i przew. wyprowadzający
gruczołu
► tkanka naczyniówkowa OUN, pow.
jajnika, ucho środ., przednia soczewka

3. nabłonek jednowarstwowy
walcowaty

● jedna warstwa wysokich komórek
● w przekroju mają są sześciokątami
● jądra przy podstawie tworzą jeden
rząd, pod nim mitochondria i REPsz,
nad REPgł i ap. Golgiego i pęcherzyki
wydzielnicze i endocytarne
● na powierzchni maja mikrokosmki
(jelito) i rzęski (jajowód)
● obecne są komórki kubkowe
● funkcje związane z wydzielaniem i
wchłanianiem

► od żołądka do odbytnicy
► macica(szyjka), jajowód(jama),
pęcherzyk żółtkowy
► odc. wydzielnicze i duże przewody
wyprowadzające gruczołów

3a. nabłonek jednowarstwowy
wielorzędowy (2-rzędowy)

● to odmiana poprzedniego nabłonka
● jądra na dwóch poziomach, komórki
leżą na błonie podstawnej: jedne
dochodzą do powierzchni a drugie nie
(klinowate)
● obecne rzęski i kom. kubkowe

► jama nosowa, górne gardło, krtań
tchawica, oskrzela, oskrzeliki
► przewody wyprowadzające dużych
gruczołów, przewód najądrza
► trąbka słuchowa, nasieniowód

•płaski - podstawa dłuższa od wysokości
•sześcienny - podobna dł. podstawy i wysokości
•walcowaty - wysokość dużo większa niż podstawa

kształt komórek

•nabłonek wielowarstwowy
•nabłonek wielorzędowy - rodzaj n. walcowatego, ale tu jądra są na wielu

poziomach (komórki zajmują całą wysokość, inne są klinowate i leżą na błonie
podstawnej)

•w n. płaskich - jądra wydłużone, są równoległe do bł. podstawnej
•w n. sześciennych - jądra okrągłe
•w n. walcowatych - jądra wydłużone, są prostopadłe do bł. podstawnej

ułożenie i kształt jąder

•jednowarstwowe
•wielowarstwowe

ilość warstw komórek

4. nabłonek wielowarstwowy płaski

● kilka warstw komórek (wierzchnie –
płaskie, głębsze – sześcienne, na błonie
podstawnej - walcowate)
● Wierznie warstwy rogowacieją

► naskórek(n. wielowarstwowy płaski
rogowaciejący), przednia rogówka
► jama ustna, środkowe i dolne
gardło, tylna nagłośnia, przełyk,
pochwa, pochwowa szyjka macicy,
odbyt i cewka moczowa żeńska

5. nabłonek wielowarstwowy
przejściowy

● ilość warstwa zależy od wypełnienia
pęcherza
● na nabłonku obecne komórki
baldaszkowate(dwujądrzaste) –
zapobiega przechodzeniu
hipertonicznego moczu
● głębsze są mniejsze i sześcienne

► drogi moczowe (miedniczki
nerkowe, moczowód, pęcherz
moczowy, początek cewki moczowej)

6. nabłonek wielowarstwowy
walcowaty

● kilka warstw sześciennych i na nich
jedna walcowatych

► spojówka i załamek, cz. błoniasta i
jamista cewki męskiej, krtań (granica
między n. wielowarstwowym płaskim
a jednowarst. walcowatym wielorzęd.)

Funkcje nabłonków:

● pokrywa, wyścieła i ochrania tkanki pod nim (naskórek, nabłonek jam ciała)
● wydziela – wytwarza i modyfikuje wydzieliny (nabłonki tworzą gruczoły – wątroba, ślinianki)
● wchłania – wymiana gazowa i pobieranie substancji odżywczych w jelitach
● stanowi granice środowisk biofizycznie i chemicznie
● odbiera wrażenia zmysłowe – przy pomocy nabłonków zmysłowych (bł. węchowa, ucho wewnętrzne, kubki smak.)
Błona podstawna:

˃ dzięki niej nabłonek odnawia się, kontaktuje się z tkanką łączną i tamtejszymi naczyniami (tu transport
metabolitów, bo nabłonek nie ma własnego unaczynienia), przytwierdza nabłonek do podłoża, zachowuje kształt
˃ zbudowana z 3 warstw: blaszka jasna, gęstej i siateczkowatej.
˃ nabłonek z błoną podstawną łączy się hemidesmosomami

Połączenia międzykomórkowe (rodzaje + opis):
============
=====

Opis

Występowanie

Funkcja lub podział

Zamykające

- komórki nabłonka łączą się dając
nieprzepuszczalną barierę
- znajdują się na szczycie z boku
- powstają ze zlania zewnętrznych
warstw białkowych błon sąsiednich
komórek -> szczelna łączność

- nabłonek jelitowy
- nabłonki transportujące
jony aktywnie(kanaliki)
- nabłonek
przejściowy(pęcherz
moczowy)
- śródbłonek

- brak przenikania cząstek
między komórki (np. w jelicie
enzymy i pokarm)
- brak przemieszczenia
specjalnych białek błonowych

Zwierające

- oporne na zrywanie i uodparniają
inne komórki
- obecne między komórkami
nabłonka narażonych na urazy

- naskórek
- n. wielowarstw. płaski
- n. szyjki macicy
- n. jedno. walc. jelita cien.
- mięsień sercowt

- obwódka zwierająca: łączy fil.
aktynowy z sąsiednią komórką
- przyczep ogniskowy: łączy fil.
aktynowy z bł. podstawną
- desmosom: łączy filamenty
pośrednie z kom.
- półdesmosom: łączy filamenty
pośrednie z bł. podstawną

Jonowo-

metaboliczne/nek

sus/ synapsa

elektryczna

- to najczęstsze połączenie
- ma postać pasm biegnących po
bocznych powierzchniach (pasma
mają koneksony=otworki)
- każdy konekson to 6 białkowych
podjednostek (koneksyn)
- kanały dwóch komórek łączą się
zapewniając kontakt wnętrz

- mięsień sercowy
- mięśniówka gładka jelit
- komórki kostne
- komórki nerwowe
- komórki wątroby

- umożliwia przechodzenie jonów
i drobnych rozpuszczalnych
cząsteczek

Specyfikacja powierzchni komórek nabłonkowych:

Glikokaliks:

● pokrywa zewnętrzną pow. bł. cytoplazmatycznej
● składa się z białek, glikoprotein, proteoglikanów (siarczan heparanu – uczestniczy tworzeniu ładunku ujemnego na
komórce)
● najgrubszy na szczycie, pod mikroskopem przypomina materiał z delikatnymi włóknami
Funkcje:
► ochrona błon przed czynnikami chemicznymi i fizycznymi
► regulacja cząsteczek przez błonę podstawną
► udział w pobieraniu substancji odżywczych
► tworzenie środowiska dla reakcji enzymatycznych na komórce
► pośredniczy w odpowiedzi komórek na działanie hormonów przez obecność receptorów
► udział w reakcjach immunologicznych (zawiera HLA)

Mikrokosmki:
● palczaste uwypuklania błony komórkowej
● zawiera cytoplazme, pęczki filamentów aktynowych połączonych białkami wiążących aktynę
● pęczki tworzą rdzeń zakotwiczony w „siateczce granicznej”(jest na szczycie i zawiera filamenty)
● na nasadzie mikrokosmka zlokalizowano cząsteczki miozyny i kalmoduliny → powodują ruchy i zmianę długości
Występowanie:
► jelito cienkie – 3000mikrokom/komórkę – określone jako „rąbek oskórkowy, prążkowany, wchłaniający”
► kanaliki główne nerki – dłuższe i dużo więcej – „rąbek szczoteczkowy”
Stereocilia:
→ to najdłuższe mikrokosmki (5-10µm), rzęski się nie ruszają(brak mikrotubul, ale rdzeń aktynowy taki sam jak inne)
występują w: przew. najądrza, uchu wewnętrznym(narząd równowagi)

Rzęski:
● długie nitkowate wypustki cytoplazmy obecne na szczycie niektórych nabłonków
● aksonema – zagłębia się do cytoplazmy łącząc się z ciałkiem podstawnym, które bierze udział w wytwarzaniu
●aksonemy i synchronizacje ruchów - (główna cz.) tworzy rdzeń i odpowiada za ruch, na obwodzie znajduje się 9 par
mikrotubuli w centrum 1para
● główne białko budujące mikrotubule – tubulina połączona w pary przez neksynę
● od mikrotubuli odchodzą bocznie ramiona desminowe (wykazuje aktywność ATP-azy) – ruch rzęsek
Występowanie:
► nabłonek dróg oddechowych
► nabłonek jednowarstwowy walcowaty jajowodu
► ependyma (gleju nabłonkowego) wyściełająca jamy OUN
► walcowate kanaliki odprowadzające jądra

Nabłonek gruczołowy
● powstaje z nabłonka pokrywającego i posiada komórki wydzielające (narządy to gruczoły)
● podział gruczołów:
a) zewnatrzwydzielnicze (egzokrynowe) – wydzielina przechodzi na nabłonek bezpośrednio lub z przew. wyprowadz.
Podział ze względu: na ilość
komórek/stosunek do nabłonka

Jednokomórkowe

Wielokomórkowe

Wewnątrznabłonkowe
(endoepitelialne)

Gruczoły jednokom. wewnątrz.:
► np.: komórka kubkowa (śluzowa,
mukocyt), leży w nabłonku i wytwarza oraz
wydziela śluz, wyst:
• nabł. górnych dróg oddechowych
(jednowarst. walc. wielorzędowy)
• nabł. jednowarst. walc. przew. pok.
• nabł. jednowarst. walc. wyść przew.
wyprow dużych grucz. (trzustka)

Gruczoły wielokom. wewnątrz.:
► w nabł. spotykane są w:
• cz. oddechowa nosa
•kanalik odprowadzający jądra
• nabł. wielorzędowy migawkowy
nagłośni
• nabł. błony śluzowej żoładka (tworzy
tzw: powierzchnie gruczołową)

Pozanabłonkowe
(egzaepitelialne)

Gruczoły jednokom. pozanabł.:
► składa się z:
→odc. wydzielniczych (prod. wydzieliny)
→przew. wyprowadz. (wydz. na nabłonek)
► podział odc. wydzielniczych:
• cewkowe

Gruczoły wielokom. pozanbł.:
Podział niżej*

• pęcherzykowe
• cewkowo-pęcherzykowe

*Rodzaj gruczołów

Krótka charakterystyka

Główni przedstawiciele

1. gruczoły proste pojedyncze

► jedna cewka/pęcherzyk/cewko-pęcherzyk
► jeden nierozgałęziony przewód wyprowa.

• gr. potowy mały (prosty pojed.
kłębkowy – cewkowata cz. wydziel.
zwinięta w kłębek)
• gr. właściwy dna żołądka (prosty
pojedynczy rozwidlony – komórki
tworzą pojed. cewke rozwidlającą)

2. gruczoły rozgałęzione

► do kilkunastu elementów jak w 1)

• gr. dwunastnicze (Brunnera)
• gr. przełyku
• gr. małe jamy ustnej

2a. gruczoły o budowie
pośredniej (między rozgałęź. a
złożonymi)

► kilkanaście gruczołów rozgałęzionych
tworzy jeden większy z licznymi przewodami
odprowadzającymi

•gr. mleczny, łzowy, krokowy

3. gruczoły złożone

► liczne odc. wydzielnicze z rozgałęzionym
przewodem wyprow. (buduje miąższ grucz.)
► tkanka łączna tworzy zrąb

• wątroba
• nerki
• ślinianki, trzustka

b) wewnątrzwydzielnicze (dokrewne) – brak przew. wyprowwadz.; wydzielanie do krwi

Nabłonek gruczołowy budujący odc. wydzielnicze gruczołów może tworzyć:
● jedna warstwa komórek (jednopokładowe grucz.) – gruczoł potowy mały
● wiele warstw komórek (wielopokładowy grucz.) – gruczoł łojowy
Pod względem rodzaju wtwarzanej wydzieliny gruczoły można podzielić na:
► merokrynowy – na szczycie łączą się błony pęcherzyków wydzielniczych z błoną i zmiany wyglądu – ślinianki,
potowy mały, cz. ekzokrynowa trzustki
► apokrynowy – wydzielanie z utratą bł. komórkowej i cytoplazmy na szczycie komórki (skrócenie) – gr. mleczny,
potowy duży
► holokrynowy – cała komórka zamienia się w wydzielinę (łojowy)
Przystosowanie komórek do wydzielania:
● komórki wydzielające białka:
→ dobrze rozwinięta REPsz (synteza)
→ uporządkowanie organelli, sieć endoplazmatyczna szorstka, jądro, ap. Golgiego, ziarna wydzielnicze
● komórki wydzielające sterydy:
→ rozwinięta REPgł (synteza lipidów)
→ wokuolizacja cytoplazmy prze obecności wakuoli lipidowych (czyli prekursorów sterydów)
→ dużo mitochondriów o grzebieniach tubularnych (synteza sterydów z lipidów)
● komórki nabłonkowe transportujące jony (kanaliki nerkowe, przew. wyprowadzające gruczołów):
→ pofałdowania cz. podstawna błony zawierająca systemy transportowe (zwiększa powierzchnie)
→ dużo michondriów (daje ATP)
→ połączenia zamykające na szczycie (zapobiega cofaniu jonów)