TKANKA MIĘŚNIOWA

Tu: cytoplazma = sarkoplazma, błona komórkowa = sarkolema, REP = siat. sarkoplazmat.

I. MIĘŚNIE SZKIELETOWE

- pochodzą z mezodermy, z fragmentów zwanych miotomami
- miotom → mioblast (prekursor mięśnia) → włókno mięśniowe (fuzja mioblastów w IV tyg ciąży → mikrotubule →
te wytwarzają flamenty miozynowe i aktynowe)
* Mioblasty niezfuzjowane, tworzą kom. satelitarne ( macierzyste m. szkieł.) – są w spoczynku i aktywne tylko w
regeneracji i ostrych treningach.
* Wzrost mięśni – wzrost liczby miotubuli i zwiększenie ich masy.

Budowa:

• składa się z długich cylindrycznych komórek - włókna.
• długość do kilkudziesięciu centymetrów, średnica od 10 do 100 μm. są wielojądrowe (jądra małe, ułożone pod
sarkolemą) - od kilkuset do kilku tysięcy.
• W cytoplazmie głownie są miofibryle, czyli włókienka o średnicy 1-2 μm, tworzą pęczki równoległe, mają białka
kurczliwe, podział:

► białe (ubogie w sarkoplazmę, szybciej kurczące się, szybsze znużenie)
►czerwone (bogate w mioglobinę i sarkoplazmę, wolniej kurczące się, trudniej ulegające znużeniu). Obecne

w mięśniach gałki ocznej i mięśniach oddechowych.
• w sarkoplazmie dobrze rozwiniętej REPgł z systemem licznych zbiorników z Ca

2+

, w błonie zbiorników są kanały

dla tych jonów - otwierane przez zmiany potencjału elektrycznego.
• w cytoplazmie włókien jest cytozol i liczne mitochondria (sarkosomy).
• miofibryle i całe komórki są poprzecznie prążkowane - naprzemienna obecność filamentów grubych i cienkich w
obrębie sarkomeru
Sarkomer - powtarzający się regularnie fragment włókienka, tu występują naprzemiennie krążki

► ciemne – wykazuje anizotropie (dwułomność), czyli krążki A
► jasne – są izotropowe (znikoma dwułomność), czyli krążki I.

Prążki Z (graniczne) – wyznacza granice sarkomeru.
Sarkomer obejmuje ½ prążka I, 1 prążek A i ½ kolejnego prążka I.
Prążek I zawiera tylko filamenty aktynowe (cienkie)
Prążek A posiada filamenty aktynowe i równolegle pomiędzy filamenty miozynowe (grube). Filamenty sąsiednie
połączone są białkami pośrednimi: desminą i wimentyną.
Filament aktynowy budują 2 łańcuchy polipep - zwinięte w



-helisę, z którą łączą się:

► tropomiozyna – długie fibrylarne białko, owija się wokół filamentu cienkiego (stabilizacja i usztywnienie)
► troponina – białko wiążące aktynę, maskując jej miejsce aktywne (tu w skurczu przyczepia się miozyna),

ma wysokie powinowactwo do Ca

2+

.

Łączność miedzy filamentami cienkimi zapewniają białka dodatkowe:
►



-aktynina – utrzymuje w uporządkowany sposób filamenty aktynowe w linii Z;

► nebulina - wiążę i utrzymuje w odpowiedniej konfiguracji filamenty cienkie;
► titina (konektyna) - długie i sprężyste białko, biegnie równolegle, łączy końce filamentów grubych z liniami Z
(prawidłowe położenie względem cienkich).
Dookoła zarówno prążka A i I przebiegają kanaliki (sarkotubule). Kanaliki biegnące wzdłuż powierzchni prążków
łączą się w cysternybrzeżnymi/końcowymi. Wpuklenia sarkolemy to kanalikami T penetrują w sarkoplazmę i
otaczają miofibryle (w miejscu połączenia krążka A i I łączą się z cysternami końcowymi, tworząc triadę mięśniową.

Budowa mięśnia szkieletowego

• główną masę mięśni, równoległy przebieg i tworzą pęczki, między komórkami jest tkanka łączna wiotka, tworząca
śródmięsną:
→ przez nią idą naczynia krwionośne i włókna nerwowe do środka pęczka
→ zawiera włókna siateczkowate i kolagenowe oraz fibroblasty
• Jeden pęczek:
- zawiera od kilku do kilkunastu włókien mięśniowych
- otoczone są przez tkankę łączną wiotką (omięsna); [cały mięsień jako narząd otoczony jest torebką z tkanki łącznej
włóknistej zbitej= namięsna = powięź] oba pełnią rolę przenośnika sił skurczu mięśnia, łączy również mięsień ze
ścięgnami, rozścięgnami, powięziami i okostną.

Mechanizm skurczu mięśnia

• Zmielinizowane włókno nerwowe → do włókna mięśniowego i traci osłonkę mielinową → przebija sarkolemę i
tworzy płytkę ruchową (to zakończenie nerwowe leży pod sarkolemą = hipolemalnym). Impuls drogą wł.
nerwowego dociera do miocytu → otwarcie kanałów Ca

2+

w błonach cystern REP → wpłynięcie Ca

2+

do

sarkoplazmy.
• Ca

2+

- stan czynnościowy białek kurczliwych zależy od stężenia tych jonów w sarkoplazmie.

Troponina wiąże Ca²+ (zmienia konfigurację) i przesuwa tropomiozyne(odsłania miejsce wiązania miozyny na
aktynie). Aktyna może wtedy związać się z miozyną- uaktywnia to ATP-azową właściwość główek miozyny.
Przejściowo związany z miozyną ATP ulega hydrolizie, a część wyzwolonej energii obraca aktynę, powodując
wsunięcie się filamentów aktynowych pomiędzy miozynowi. Następstwem tego jest skurcz mięśnia.
Mięśnie szkieletowe: Skurcz zależny od woli, prócz: mięśnie ucha środkowego, niektóre włókna mięśni
oddechowych, mięsień opuszkowo-jamisty, kulszowo-jamisty, mięsień dźwigacz jądra oraz część włókien mięśni
przełyku.

MIĘSIEŃ SERCOWY (cardiac muscle)

Zbudowany z włókien mięśniowych (kardiomiocyty) – rozgałęziają się i łącząc gałęzie tworzą sieć przestrzenną.

Budowa włókna mięśniowego

• podobne do szkieletowego – analogiczna budowa.
• komórka ma 1 lub 2 jądra, które leżą w środku.
• Długość komórki - nie przekracza 200 μm, a średnica to 30 μm.
• Komórka ta zmienia średnice swojego przekroju.
• Miofilamenty mają organizacje sarkomerów – zajmuje ½ komórki, i leżą do siebie poprzecznie (ułożenie
miofilamentów – mniej wyraźne).
• Utrzymanie sarkomerów w płaszczyznach zapewnia układ filamentów pośrednich – podobnie do szkieletowych.
• W sarkoplazmie: mitochondria(najlepiej w ciele!!!), tubule poprzeczne, siateczka sarkoplazmatyczna, filamenty
pośrednie, aparat Golgiego, krople tłuszczu i ziarenka glikogenowe(liczne), lizosomy(słabiutkie)
• przedsionek do komór – komórki krótsze i węższe, słabsza REP i tubule poprz., lepszy ap. Golgiego
• wstawki – to miejsca połączeń biegunów włókien serca, powstaje z sarkolemy komórek sąsiednich (widoczne jako
ciemne poprzeczne linie), błony komórkowe tu tworzą połączenia:
►szczelinowe (neksus) = przepływ jonów miedzy kardiomiocytami = szybki przepływ impulsów (w sercu daje to
jednoczesny skurcz wszystkich włókien)
►ścisłe (obwódki zwierające) = mechaniczne spajanie włókien
►desmosomy = -‖‖-
Mięsień sercowy - brak kom. satelitarnych, trochę kom. dzielących – serce się nie regeneruje, tu kolagen wypełnia.
Mięsień sercowy - silnie unaczyniony(x2 więcej niż szkieletowy)
Mięsień sercowy - zawiera włókna nerwowe bezmielinowe (AUN) i komórki endokrynne miedzy włóknami.
Komórki mioendokrynowe - obecne w prawym przedsionku – mają prążkowanie i wydzielają, mają w cytoplazmie
ziarna z przesionkowym hormonem natiuretycznym (ANF) – rozkurcza mieśnie gładkie naczyń, wzrost wydzielania
H

2

O, Na

+

i Ka+ w kanalikach krętych nerki i obniża ciśnienie krwi

Układ przewodzący przedsionkowo-komorowy

• zbudowany jest z włókien mięśniowych (z mezodermy) - wytwarzają i przewodzą bodźce skurczowe dla mięśnia
sercowego (podobny do ukł. nerwowego, ale nadal jest mięśniem)
• Włókna posiadają włókienka kurczliwe, dobrze rozwiniętą sarkoplazmę, REP i wstawki.
• W mięśniówce komór UPS zbudowany z komórek Purkiniego. Są 2 typy:



Typ I - średnica 3-5 razy większą od komórki mięśniowej sercowej, duże pęcherzykowate jądra, leżące w

grupkach w centrum.



Typ II - średnica 2 razy większą od komórki mięśniowej sercowej, pojedyncze jądro oraz włókienka

mięśniowe – na obwodzie i w centrum

• Bodźce skurczowe docierają włóknami UPS do mięśnia sercowego, dalej od komórki do komórki szybko idzie
impuls – dzięki połączeniom szczelinowatym
• Komórki UPS łączą się wstawkami między sobą i miocytami serca.

TKANKA MIĘŚNIOWA GŁADKA (smooth muscle)

Rozbijają się z

mioblastów (z mezenchymy).

Budowa komórek mięśni gładkich

• Tkanka mięśniowa gładka zbudowana z wrzecionowatych miocytów.
• W najgrubszej, środkowej części jest jądro (zmienia kształt – zwijanie i fałdowanie)
• Długość miocytów - do 500 μm, średnica - do 10 μm.
• Sarkolema wytwarza wgłębienia – jamkami - kształt bańki (węższa część otwiera się na powierzchni, a część
rozszerzona do cytoplazmy) – uznawane za odpowiedniki kanałów T – prawdopodobnie przenoszą sygnał
skurczowy z powierzni do wnętrza komórki (podobnie jak tubule)
• W cytoplazmie występują miofilamenty cienkie i miofilamenty grube (chemicznie identyczne jak w szkieletowych,
ale układ ich jest nieregularny); nie występują włókienka mięśniowe i sarkomery (BRAK PRĄŻKÓW!)
• Obecne również: mitochondria, REP, aparat Golgiego, filamenty desminowe oraz miejsca przyczepu tych
filamentów taśmami gęstymi i ciałkami gęstymi(zaznaczone tworzą cytoszkielet)
• Obecne: połączenia międzykomórkowe szczelinowate(umożliwia przewodzenie bodźca bez tkanki nerwowej) i mają
spontaniczną aktywność bodźcotwórczą
• Między warstwami komórek występują - komórki rozrusznikowe = komórki śródmiąższowe (Cajala) – kształt
owalny/gwiaździsty, pełnią funkcję rozruszników wytwarzających automatycznie impulsy powodujące skurcz
• miocyt gładki otoczony blaszką zewnętrzną = błona podstawna
Tkanka mięśniowa gładka występuje w postaci pasm w:
► ścianach naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, przewodów wyprowadzających dużych gruczołów
► drogach oddechowych, układzie moczowym, w torebkach narządów, w skórze i oku
• Unerwienie – włókna autonomiczne. SKURCZ NIEZALEŻNY OD WOLI!!!

Odrębności skurczu mięśni gładkich

I typ: • zwiększenie stężenia jonów Ca²+ w cytozolu (jak w szkieletowych, ale brak tu troponina i tropomiozyny)

• obecność kalmoduliny oraz kinazy - enzymu fosforylującego miozynę
• mechanizm skurczu: współdziałanie kinazy oraz kalmoduliny → zmiana konformacji białek kurczliwych

II typ: • niezmienne stężenie Ca²

+

w cytozolu

• mechanizm skurczu: działanie enzymu fosfatazy łańcuchów lekkich miozyny

INNE KOMÓRKI MIĘŚNIOWE MAJĄCE ZDOLNOŚCI KURCZLIWE I STANOWIĄCE
ODRĘBNE JEDNOSTKI

1. Miofibroblasty
• wrzecionowate, produkują kolagen (jak fibrolasty) i kurczą się (jak m. gładkie)
• w odróżnieniu od fibroblastów mają – aktyne i desmine.
• Miofibroblasty występują w: w ścianach pęcherzyków płucnych, w otoczeniu krypt jelitowych
• Ułożone pojedynczo, tworząc populację komórek nieaktywnych - uaktywniają się po uszkodzeniu narządu –
wypełniają ubytki tkanki kolagenem, zespalają i zabliźniają.

2. Komórki mioepitelialne (mięśniowo-nabłonkowe)
• Posiadają białka kurczliwe (np. filamenty pośrednie desminowe) – moją się kurczyć
• Leżą na błonie podstawnej między komórkami nabłonka wyścielającymi przewody wyprowadzające większych
gruczołów egzokrynowych (jak nabłonek).

→ na początku pęcherzykowatego odc. gruczołów – kształt gwiąździsty
→ w dalszych odc. – kształt wrzecionowaty (układają się miedzy bł. podstawną a kom. nabłonka przewodu)

• widoczne jako jasna warstwa płaskich komórek, otaczających pęcherzyki wydzielnicze i przewody wyprowadzające
• występowanie: w większe gruczoły- gruczoł ślinowy, łzowy, mlekowy, potowy i w trzustce (kurcząc się przesuwają
wydzieline do przew. wyprowadzających)

3. Komórki mięśniowe poprzecznie prążkowane z pochewkami
• To włókna mięśniowe posiadające pochewki (rura mięśniowa obejmująca włókno)
• Budowa pochewki – sarkoplazma i miofibryle(ułożone dookoła włókna, pod jego sarkolemmą)
• Mięśnie otoczone pochewkami to: mięśnie oczne oraz mięśnie ucha środkowego

Choroby mięśni to miopatie – warunkowane genetycznie.