- typ administracyjny - wzorcem jest podejmowanie decyzji admin w trybie pozasądowym
Podmiot stosujący prawo pozostaje w szczególnym stosunku wobec adresata decyzji, to jest stosunek pomiędzy urzędnikiem a podmiotem ubiegającym się o decyzję admin., jest to stosunek urzędnik - petent, tym petentem mogą być różne podmioty np. obywatel, taka decyzja zapada na postawie obowiązujących norm prawnych.
Podmiot stosujący prawo jest wyposażony w odpowiednie kompetencje sposób działania wyznaczają ustawowe reguły proceduralne z tym, że taki podmiot stosujący prawo może być związany pewnymi dyrektywami czy poleceniami służbowymi ale te polecenia i dyrektywy mają charakter wew. wiążący co znaczy, że one wiążą podmiot stosujący prawo ale nie wpływają na pozycję adresata decyzji.
Stosowanie prawa polega na ustaleniu jakiś konsekwencji prawnych jakiegoś stanu faktycznego ale również może to stosowanie prawa polegać na stworzeniu pozycji prawnej adresata decyzji.
Taki podmiot stosujący prawo ma luz decyzyjny i stopień tego luzu jest zróżnicowany, mogą także zapadać decyzje oparte na swobodnym uznaniu.
Decyzje może być podejmowana w sytuacji sporu albo nie ustalenia ale także w sytuacji reakcji na opinię pub., taka decyzja jest normą jednostkową i konkretną.
Czemu służy takie stosowanie prawa?? >> służy spełnianiu funkcji admin pub wobec obywateli i jednostek organizacyjnych.
Proces stosowania prawa
Model decyzyjny
Ten model został skonstruowany w oparciu o sądowy typ stosowania prawa. Nazywa się modelem decyzyjnym gdyż rozczłonkowuje model stosowania prawa na pewne etapy cząstkowe i finalne.
Etapy:
Ustalenie jaka norma obowiązuje w stopniu wystarczającym dla potrzeb rozstrzygnięcia, podejmuje się 2 decyzje cząstkowe: walidacyjną (obowiązywanie normy) i interpretacyjną która dotyczy znaczenia stosowanej normy. Sytuacja izomorfii (kiedy przepis nie budzi wątpliwości), sytuacja wykładni (kiedy przepis budzi wątpliwości - stosujemy wtedy wykładnię prawa), dyrektywy procedury (jak interpretować, kolejność) i preferencji (które znaczenie normy należy wybrać jeśli dyrektywy I stopnia nie są jednoznaczne).
Ustalenie faktów uznanych za udowodnione na podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętej teorii dowodowej. Częścią tego etapu jest także ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy. Podejmuje się decyzje dowodowe. Istnieje również podział faktów: wyróżnione w sposób opisowy np. fakty które są wskazane poprzez określenie zleceniodawca i fakty wyróżnione w sposób oceniający np. fakty wskazane za pomocą określeń jak ważne powody, słuszny interes albo krzywda moralna. Nie wszystkie fakty mieszczą się w tym podziale, niektóre są sporne np. fakt wyróżniony za pomocą stwierdzenie silne wzruszenie. II podział: fakty pozytywne (zostały określone bez pomocy negacji np. zleceniodawca) i negatywne (fakty które są określone przy pomocy negacji tzn. nie zachodzi to co ze względu na obowiązujące normy prawne powinno zajść np. kto nie udziela pomocy albo nieuprawniony). III podział: fakty proste (takie fakty których wyodrębnienie nie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą np. kto zabija człowieka) i stosunkowe (to fakty których wyodrębnienie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą np. czynność ważna, organ przekraczający swoje kompetencje i wtedy badamy normy kompetencyjne tego organu i oceniamy czy postępuje dobrze czy nie). Przedmiotem dowodzenia w procesie stosowania prawa nie są same fakty gdyż są nim pewne twierdzenia o istnieniu faktów bo tylko o nich możemy stwierdzić, że są fałszywe lub prawdziwe. Dowód - jest to wyrażenie wieloznaczne, są 4 znaczenia takiego słowa: 1 - oznacza rodzaj rozumowania, takie rozumowanie w którym to co dowodzone jest uzasadnione ze względu na pewien zbiór twierdzeń dowodowych z którego to zbioru korzystając z dyrektyw dowodowych wyprowadza się to co dowodzone w skończonej liczbie kroków ciągu dowodowego, 2 - dowód jest rozumiany jako twierdzenie dowodowe stanowiące element ciągu dowodowego, 3 - dowód możemy rozumieć jako czynność prawną określonego podmiotu której wytworem jest twierdzenie dowodowe np. zeznania świadka, 4 - jako przedmiot na podstawie którego formułuje się twierdzenia dowodowe np. pistolet. Dyrektywy dowodowe - to reguły rozumowania które łączą twierdzenia dowodowe w ciągu dowodowym inaczej mówiąc są one regułami uzasadniającymi twierdzenia dowodowe. Można je podzielić na 3 grupy:
Logiczno językowe - reguły rozumowania które albo są odpowiednikami tez logiki formalnej albo które wprawdzie odpowiednikami tej logiki nie są ale które są przyjęte jako reguły wg których prowadzi się rozumowania prawnicze.
Empiryczne - takie reguły rozumowania które są oparte na prawidłowościach w zjawiskach przyrodniczych i społ., to są takie reguły które opierają się na wskazaniach wiedzy i doświadczenia życiowego.
Legalne - takie reguły rozumowania które są zawarte w normach prawnych, są narzucone przez normy prawne, to normy prawne wskazują, że należy uznać jakiś fakt za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu.
Normy prawne ingerują w zakres stosowanych dyrektyw dowodowych, te normy prawne mogą tworzyć tzw. prawo dowodowe bo te normy prawne mogą np. zakazać albo nakazać posługiwanie się określonymi dyrektywami, te normy prawne mogą regulować dopuszczalność korzystania z niektórych dowodów, mogą również pozwalać na przyjmowanie pewnych twierdzeń dowodowych bez potrzeby ich uzasadniania. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodów.
Teorie dowodowe >> 2 modele:
Swobodnej oceny dowodów - ocena dowodów ma charakter swobodny jeżeli organ stosujący prawo nie jest prawnie związany z zasadami tej oceny, ocena przebiega zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi. Ocena oznacza, że sąd jakieś twierdzenie dowodowe przyjmuje lub odrzuca, stwierdza czy jest fałszywe czy prawdziwe, natomiast swoboda nie oznacza arbitralności i dowolności, ta swoboda oznacza, że organ stosujący prawo posługuje się dyrektywami dowodowymi empirycznymi i logiczno językowymi.
Legalna teoria dowodów - mamy do czynienia gdy to normy prawne formułują legalne dyrektywy dowodowe i proces dowodzenia musi przebiegać wedle tych legalnych dyrektyw dowodowych. Żaden system prawny nie spełnia tych teorii w stopniu doskonałym.
Trzeba przełożyć fakt na język stosowanej normy. Rezultatem tego etapu jest przyjęcie twierdzenia: fakt F istnieje w czasie T i przestrzeni P.
Subsumpcja - jest to taki etap procesu stosowania prawa na którym nie podejmuje się żadnej decyzji. Jest to operacja formalna i pewna. Polega na przyporządkowaniu ustaleń co do faktów ustaleniom co do norm prawnych. Można powiedzieć że porównuje się wyniki 1 i 2 etapu stosowania prawa. Jest to podciągnięcie faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę. Na etapie subsumcji ustalamy że udowodniony fakt jest jednym z desygnatów nazwy użytej w normie prawnej.
Ustalenie konsekwencji prawnej - na tym etapie podejmuje się decyzje, nazywa się ona decyzją wyboru konsekwencji prawnej. Na ten etapie organ stosujący prawo może zetknąć się z trojakiego rodzaju sytuacją:
1) norma prawna oznacza konkretną sytuację prawną (nie ma luzu decyzyjnego)
2) norma wyznacza szereg możliwych konsekwencji prawnych (organ ma luz decyzyjny, wyborem konsekwencji prawnej kierują dyrektywy wyboru konsekwencji prawnej)
3) norma prawna uzależnia ustalenie konsekwencji prawnej od swobodnego uznania organu
Dyrektywy wyboru konsekwencji prawnej:
Dyrektywy determinujące- nakazuje wybór określonych konsekwencji przy wystąpieniu określonych cech faktów sprawy.
Dyrektywy kierunkowe - wskazują jakie czynniki powinien wziąć pod uwagę sędzia dokonując wyboru konsekwencji. Można je podzielić na:
- faktyczne (określają jakie fakty mają wpłynąć na wybór konsekwencji)
- odsyłające (dają ogólne wskazówki co do sposobu dokonania wyboru)
Decyzja finalna jest to decyzja wyboru konsekwencji prawnych uzasadniona przez wszystkie decyzje cząstkowe. Na tym kończy się proces stosowania prawa. Po wydaniu decyzji finalnej sąd ma obowiązek uzasadnienia. To w jakich sytuacja decyzja powinna być uzasadniona i co takie uzasadnienie powinno zawierać to zależy od obowiązujących przepisów prawnych. Ogólnie można powiedzieć że powinno ono zawierać podstawę prawną i podstawę faktyczną. Podstawa prawna to powołanie przepisów prawa materialnego, przepisów proceduralnych i przepisów kompetencyjnych które stanowią podstawę sformułowania reguły decyzji. Natomiast podstawa faktyczna to powołanie faktów uznanych za udowodnione w relatywizacji do materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodowej. Takie uzasadnienie może być przedmiotem kontroli i oceny.
To jak przebiega proces stosowania prawa przebiega zależy od przyjętej ideologii stosowania prawa.
Ideologia stosowania prawa to całokształt postulatów i ocen, które wskazują w jaki sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzje. Czasami też częścią takiej ideologii stosowania prawa są pewne tezy teoretyczne które mają uzasadniać te głoszone poglądy. Ideologia może być mniej lub bardziej kompletna. Jeżeli byłaby całkowicie kompletna to powinna ona zawierać określenie wszystkich tych dyrektyw. Powinna zawierać określenie dyrektyw ale także powinna zawierać określenie systemu wartości do jakich te dyrektywy się odwołują. Czy też które są niezbędne do posługiwania się tymi dyrektywami.
W konkretnych systemach prawa ideologia prawa jest niekompletna. Wiele z tych dyrektyw stosowania prawa nie jest sformalizowanych, dyrektywy te nie są nigdzie skatalogowane, zadekretowane. Rekonstruujemy ideologie stosowania z wielu różnych źródeł:
- fragmenty takiej ideologii odnajdujemy w tekstach obowiązującego prawa
- odnajdujemy w sformułowaniach doktryny prawniczych (gloss, komentarzy krytycznych)
- z uzasadnień orzeczeń sądowych
Ze względu na wielość tych źródeł trudno zrekonstruować spójną ideologie.
Trzy typy ideologii stosowania prawa:
Ideologie związanej decyzji sądowej - zawiera w sobie pewne elementy o charakterze politycznym. Ta ideologia odpowiada politycznym ideą państwa liberalnego. Odpowiada również koncepcją teoretycznym pozytywizmu prawniczego (od strony prawniczej). Podział władzy zapewnia wolność obywateli. Obywatele wybierają do parlamentu swoich przedstawicieli. Prawo wyborcze gwarantuje adekwatność reprezentacji parlamentarnej a parlament jest wyłącznym źródłem ustaw które to ustawy odzwierciedlają prawa i obowiązki obywateli. Są one najwyższą formą prawa i wszystkie inne akty normatywne powinny być z ustawami zgodne. To lud przez swoich przedstawicieli ogranicza wolności poprzez ustawy. Dlatego powinny być one respektowane (ustawy). Można powiedzieć że zadaniem sądu jest tylko orzekanie o tym kiedy ustawy nie są przestrzegane i jakie płyną stąd konsekwencje. Rozdział w tworzeniu i stosowania prawa jest niezbędny dla zapewnienia wolności obywateli.
ideologia ta zakłada że decyzje sądowe powinny być całkowicie wyznaczone przez stosowane ustawy. Decyzja sądowa powinna być tylko automatyczną, mechaniczną, logiczną konsekwencją norm zawartych w ustawie (sędzia ma być ustami ustawy - Monteskiusz). Ideologia ta zakłada że ustawy mają pewną formę gdyż ustawy tworzy system który jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny. Jeżeli nawet stwierdzi się luki to powinny być one usunięte przez analogie na podstawie reguł logiki i na podstawie woli prawodawcy. Wola prawodawcy jest traktowana jako historyczny fakt psychiczny. Wykładni prawa jest traktowana jako proces rządzony przez logikę formalna.
Podstawowe wartości to: pewność prawa, bezpieczeństwo prawa, stałość decyzji stosowania prawa i sprawiedliwość pojmowana legalistycznie.
Tak na prawdę to ustawy a nie sędziowie rozstrzygają konkretne przypadki.
Ideologia ta była krytykowana. Wskazywano że to założenie o jednoznaczności normy prawnej to jest pewne założenie idealizujące.
Ideologie swobodnej decyzji stosowania prawa - cechują ją anty-formalizm i anty-pozytywizm. Odrzuca ona pozytywistyczną koncepcje prawa i ustawy. Wedle tej ideologii rozstrzygnięcia prawne nigdy nie są dedukowane tylko z ustawy. Rzeczywistym prawem każdego społeczeństwa nie są te formalnie ustanowione reguły. Tym rzeczywistym prawem jest żywe prawa a więc prawo które tworzy się spontanicznie i funkcjonuje w świadomości społecznej. Prawo ustawowe jest więc jednym ze składników pojęcia prawa. Prawo nigdy nie jest stałą, raz na zawsze ustaloną wielkością. Ma ono historyczną i dynamiczną naturę. To znaczy że podlega stałym przemianą nawet bez ingerencji prawodawcy. Wedle tej ideologii normy ustawy nigdy nie determinuj a całkowicie decyzji stosowania prawa. Te normy zawarte w ustawach dają tylko pewne plany wyznaczają pewne kierunki, zakreślają granice w ramach których decyzja ma być podjęta. Wskazuje się również że właściwości tekstów prawnych są tego rodzaju że skłaniają raczej do poszukiwania prawa niż do działalności intra legem (wewnątrz prawa). Bo ustawy tworzą system bardzo niedoskonały. Wobec tego sędzia powinien posiadać wolność i autonomie podobną do tej którą posiada ustawodawca. Decyzja sędziego z konieczności ma charakter twórczy. Opiera się na własnych ocenach sędziego i na poszukiwaniu źródeł prawa poza tekstami ustaw.
Ideologie decyzji racjonalnej i praworządnej -
1