WYKŁAD 16 X
Dr Paweł Łabieniec dyżur czwartek 15-16 4.21
Egzamin w sesji zimowej
Pisemny
Zakres przedmiotowy jest w USOSie
literatura:
Vardy, Grosch "Etyka"
Roman Tokarczyk "Etyka prawnicza"
Hubert Izdebski, Skuczyński "Etyka zawodów prawnicztch, etyka prawnicza"
Ryszard Sarkowicz "Amerykańska etyka prawnicza"
Zdzisław Krzemiński "Etyka adwokacka"
Teresa Romer Magdalena Najda, "Etyka dla sędziów"
www.etykaprawnicza.pl
Etyka - zamiennie moralność (w potocznym)
różna etymologia
etyka z gr ethikos -> z gr ethos znaczy tyle co charakter a również zwyczaj obyczaj
przym. ethikos, postępujący dobrze ze zwyczajem, przyjętym zachowaniem
używano na oznaczenie charakteru osoby
później w łac. moralis
oznaczał zachowanie słuszne i sprawiedliwe
w języku filozofii
moralność - fenomen zjawisko polega na tym że ludzie formułują pewne oceny czyjś zachowań, przy użyciu kryterium dobra i zła
przy ocenianiu obowiązują pewne normy:
ludzie mają różne poglądy moralne
zarówno w odległych krajach a także w tych samych regionach
moralność jest czymś intymnym wg niektórych osób, przez co argumentują pluralizm moralności
z pojęciem etyki kojarzy wiąże się bardziej obiektywna ocena
etyka jest czymś ponad indywidualnym
uporządkowany zbiór ocen zachowań
akceptowany przez ludzi system filozoficzny
wykazują względną trwałość niż moralność
etyka ma również inne znaczenie
rozumiana jako dział filozofii zajmującej się refleksją nad moralnością
ludzie oceniają zachowania, a etyka bada zjawisko oceniania
filozofia moralna = etyka (jako dział filozofii)
W jakim aspekcie etyka bada moralność?
Etyka normatywna - ostatecznie orzec jakie zachowanie jest słuszne sprawiedliwe, a jakie niesłuszne niesprawiedliwe dyskusje czy jest to nauka lub kwestionowanie czy jest to dział filozofii
Etyka opisowa (nauka o moralności)
dział etyki zajmujący się poszukiwaniem odpowiedzi co ludzie uważają za zachowanie słuszne i sprawiedliwe (pytanie socjologiczne)
refleksje nad motywami skłaniającymi ludźmi, że mają takie a nie inne przekonanie moralne (psychologia moralna)
Badanie zachowań ludzi (rzeczywistych zachowań)
Metaetyka (analiza języka etyki) jest język używany na gruncie etyki, jak rozumieć podstawowe pojecie moralne, dobry słuszny niesprawiedliwy
moralny niemoralny 2 znaczenia
opisowe (w sprawie występują wątki moralne)
wartościowe (czyjeś zachowanie jest moralne)
Spory metaetyczne
problem zdefiniowania pojęć (dobry zły)
dla Arystotelesa dobre zachowanie to takie które zachowuje złoty środek
Epikur to co zwiększa przyjemność
Utylitarystów XIXw. maksymalizuje szczęście jak największej liczby osób a zmniejsza cierpienie w społeczeństwie
stanowisko naturalistyczne definiowanie pojęć etycznych odwołująć się do empiryzmu (doznań fizycznych)
Anglik George Edward More zaatakował stanowisko naturalistyczne
we wszystkich próbach tkwi błąd
próbują zdefiniować pojęcie, gdy są one nie definiowalne
definicja rozłożenie pewnego terminu, który jest złożony
każdy kto próbuje zdefiniować pojęcia etyczne popełnia błąd naturalistyczny
Jest możliwość rozpoznania tego co jest dobre a co złe
odwołując się do szczególnego zmysłu poznawczego, specyficznej władzy poznawczej - intuicji moralnej
oba stanowiska traktują etykę jako sądy opisowe, a więc posiadają wartość logiczną
I spór metaetyki
Kognitywizm stanowisko etyczne, sądy moralne, (wypowiedzi zawierające oceny moralne) są sadami posiadającymi wartość logiczną (zdaniami zawierającymi wartość logiczną)
Emotywizm
krytyka brytyjskich filozofów Ayera i Stevensona
sądy etyczne nie są zdaniami w sensie logicznym, nie opisują żadnej rzeczywistości, tak naprawdę są to pseudo zdania.
Sądy etyczne są ekspresją emocji.
sąd można sprowadzić do opisu zachowania dodając emocje
wiwisekcja BE! ;-)
działalność charytatywna OK!
jest stanowiskiem antykogniwistycznym zdominował zachodnią myśl etyczną
Principia etica
zaczęto używać nazwy błąd naturalistyczny przy każdej próbie wyciągania norm i oceń ze zdań etycznych
XVIII szkot Hium w traktacie o naturze ludzkiej
mimochodem zauważa:
"is" -> "ought"
jak jest a jak być powinno
między tym co jest a tym co być powinno jest przepaść
nie wolno wyciągać z opisów rzeczywistości, zdań oceń moralnych
II spór metaetyki
ze względu na co można uznać rzeczy dobre albo złe
TELEOLOGIZM
powinna decydować intencja (każdy kto działa dąży do jakiegoś celu) chcemy osądzić zachowanie
cel dobry -> zachowanie dobre
a więc ten cel ma największe znaczenie
KONSEKWENCJALIZIM
nie decydują intencje a rzeczywiste skutki do których to zachowanie doprowadziło
przykładowo utylitaryzm
nie pozwala ocenić zanim zachowanie zostanie podjęte
2 rodzaje skutków
zamierzone (oceniane przez T i przez K)
niezamierzone (oceniane przez K)
jakie efekty czynu brać pod uwagę
bez pośrednie
lekarz ratuje życie, uratowany jest masowym mordercą
WYKŁAD 23 X
Weolontoligicznego (weontos z gr. Obowiązek)
Dla moralnej oceny czyjegoś zachowania w ogóle nie ma znaczenia intencja, ani skutek, a wyłącznie to czy zachowanie stanowiło obowiązek wypełnienia wypełnienie pewnego obiektywnego moralnego obowiązku
Konsekwencja: zwolennicy są skłonni tworzyć pewne normy moralne, które są możliwe do zidentyfikowania w jakiś sposób, mają intersubiektywny charakter. Przykład etyka Kanta czysty rozum praktyczny może stanowić obiektywną miarę do oceny zachowania ludzi. Zakłada, że czyny ludzkie są dobre lub złe niezależnie od warunków okoliczności. Prowadzi to do ślepoty moralności.
Przeprowadzenie babci przez ulicę przez cały zastęp harcerzy bo babcia stawiała opór ;-)
Etyka cnoty
Ucieczka od problemu
Nie należy koncentrować się nad poszukiwaniem odpowiedzi czy coś jest moralnie dobre czy moralnie złe, czy jest wypełnieniem obiektywnego moralnego obowiązku, bo takie myślenie podobne jest do myślenia zwierzęcia w klatce, gdzie są granice wolności.
Co trzeba czynić żeby żyć dobrze
Co stanowi etyczną cnotę?
Oznacza pewną sprawność moralną, łatwość w podejmowaniu dobrych działań moralnych.
Np. życzliwość wobec ludzi.
Cnota może mieć charakter wrodzony, a także wypracowany (wychowania lub samowychowania moralnego).
Sokrates Platon Arystoteles stawiali cnotę w centrum myśli etycznej
Irlandzki filozof MacIntyre próbuje ożywić koncepcję cnoty etycznej.
Problem celu myśli etycznej - Czego szukamy?
Etyka cnoty pomaga nam jak być lepszym.
Eudamonizm (z gr eudajmonia - szczęście, u Arystotelesa stan pełnego rozkwitu człowieka „flourishing”) każdy byt posiada w sobie dwa składnika, potencjalny i aktualny, eudamonia jest stanem pełnej realizacji zdolności potencjalnych jakie ma w sobie,
U Epikura, szczęście trwały stan zadolenienia przy braku cierpienia
Wspólne jest dla wszystkich że dobro moralne sprowadzane jest do szczęścia
Celem odpowiedzi w poszukiwaniu na pytanie co jest moralne jest poszukiwanie do drogi do szczęścia, u Chrześcijan jest to zbawienie duszy.
Deontologizm celem refleksji etycznej nie jest poczucie szczęścia, ale tak naprawdę jest znalezienie odpowiedzi jak wypełnić obiektywne obowiązki jakie spoczywają na człowieku [pewne zachowania są obiektywne dobre lub złe].
Dwa typy etyki (uzupełniające się)
Na róźnice zwrócił uwagę amer. Filozof Fuller
Zbiór nakazów zakazów (wyznacza granice które w społeczeństwie nikt nie powinien przekraczać, a jeśli przekracza zasługuje na moralne potępienie społeczne [odrzucenie])
Etyka aspiracji (dążeń) „the morality of law” Fuller, tłumacz nazwał etyką dążeń, później moralność aspiracji, z niem. Filozofii etyka supererogacyjna
Etyka to wskazywanie pozytywnych wzorców zachowań, w Kościele Rzymsko-Katolickim to życie świętych.
W etyce świeckiej, rady wskazówki
W etyce chrześcijańskiej rozróżnia się przykazania boże i nowotestamentowe rady ewangeliczne sformułowane przez Jezusa. Jeżeli nie postąpisz zgodnie z moralnością nie jest się potępiony, Jezus reaguje smutkiem.
Etyka obowiązków - jesteś OK.
Etyka supererogacyjna - jesteś super! Wyznacza wyższye standardy
Zdarza się że te dwa rodzaje są przeciwstawiane
Czy ten kto wypełnia etykę supererogacyjną zostaje zwolniony z etyki obowiązków?
Każdy prawodawstwa inspiruje się przekonaniami moralnymi społeczeństwa.
Czy powinna być tylko etyka obowiązków, czy można nadać charakter prawny etyce supererogacyjnej.
Czy granica pomiędzy etyką obowiązków a etyka supererogacyjna jest ostra?
Wyprowadzenie dziecka na spacer dziś norma kiedyś coś nadzwyczajnego - zmiana etyki
Czy etyka obowiązków zaciera się z etyką supererogacyjną?
Etyka lekarska nakłada na lekarzy pewne obowiązki których nie można wymagać od zwykłych ludzi, „niesienie pomocy innym ludziom nawet w przypadku zagrożenia życia”
Problem formułowania kodeksów etycznych
Próbowano spisywać zasady moralnye, wzorzec moralności Dekalog.
W epoce oświecenia podjęto wiele prób (przekonanie o nieograniczonych zdolnościach ludzkiego umysłu). Jeśli człowiek sporządził wiele wynalazków, które ułatwiły prace, które były nie możliwe wcześniej, to może stworzyć kodeksy prawa naturalnego - rozbudowana kodyfikacja norm moralnych. Miały być obiektywne (jedynie odkryte) obowiązujące wszystkich ludzi oraz zupełne odnoszące się do możliwych sytuacji. Kodeksy te były obarczone w dużej mierze subiektywizmem, twórcy wkładali w nie swoje prywatne przekonania. Dlatego kodeksy nie zrobiły błyskotliwej kariery. Dla potrzeb duszpasterskich tworzy się pomoc do rachunku sumienia.
Etyka zawodowa również jest miejscem pracy kodyfikatorów.
Te niepowodzenia spowodowały, że wiele etyków krytykuje idee kodyfikowania
Prof. Leszek Kołakowski polski filozof absolwent UŁ
W latach 60 opublikował tekst będący krytyką idei kodeksów etycznych zarzuca:
Kodeks etyczny może tworzyć iluzję zdjęcia z osoby ludzkiej odpowiedzialności za czyny moralne. Jeśli ktoś mądry spisał kodeks i ja postępuje zgodnie z kodeksem to nie ponoszę odpowiedzialności za to co robie.
Kodeksy nie rozwiązują kolizji różnych norm moralnych. Nie mają szans by spełnić oczekiwania co do ich zupełności.
Wiele zmian wynika z rozwoju technologicznego
Problem relatywizmu etycznego
Najlepiej charakteryzuje stan współczesnej myśli etycznej, pewien zarzut współczesnej myśli etycznej.
Pojęcie jest używane w różnych kontekstach
Przeciwstawiane jest absolutyzmowi etycznemu, nie ma norm które obowiązuje bezwzględnie, od wszystkich norm moralnych są wyjątki.
Absolutyzm: przynajmniej niektóre normy mają charakter bezwyjątkowy. Stanowisko absolutystyczne stoi na stanowisku, że Etyka stoi na trwałym gruncie.
Relatywiści etyczni mówią wszystko jest płynne zmienne każda norma może mieć wyjątek.
stanowisko skrajne żadne norma nie jest ogólna
Stanowisko umiarkowane normy etyczne mają różne poziomy ogólności szczegółowości
Normy etyczne najbardziej ogólne, fundamentalne, „okazywać szacunek każdej formie życie”,”miłuj bliźniego swego” - te normy nie bardzo nadają się do zastosowania w konkretnych sytuacjach życiowych.
Ochrona godności człowieka - podejmowana przez zwolenników i przeciwników eutanazji.
Pośredni szczebel - nie wolno zabijać, kraść kłamać, - na tym poziomie najłatwiej wskazać że nie ma norm powszechnych, zakaz stosowania tortur
Normy o najwyższym stopniu konkretyzacji - nie wolno
WYKŁAD 30 X
Pojęcie relatywizmu kulturowego
Absolutyzm kulturowy - można różnicować z punktu widzenia moralnego różne kultury i cywilizacje spotykane w świecie (ta kultura jest moralnie wyższa, a ta niższa)
moja własna kultura jest najlepsza i z punktu jej widzenia oceniam pozostałe kultury, podstawa dla ekspansji kolonialnej,
Relatywizm kulturowy - nie można różnicować kultur z punktu widzenia moralnego, wszystkie cywilizacje są jednakowo dobre albo jednako złe, można powiedzieć, że z punktu widzenia kultury europejskiej poligamia jest moralnie zła, ale są inne kultury które traktują poligamię jako dobrą.
Wszelkie sądy moralne muszą być relatywizowane do pewnego kręgu cywilizacyjne go nie można przenosić ocen moralnych z jednej kultury do drugiej
Wersja radykalna w żadnym zakresie nie można dokonywać oceny moralnej
Wersja umiarkowana jakie kryterium można stosować do dopuszczenia przy dokonywaniu oceny moralnej (tylko te które mają charakter absolutny)
Czy istnieje uniwersalna etyka niezależnie od tego w jakim kręgu cywilizacyjnym człowiek funkcjonuje, czy też istnieje tyle etyk ile jest kultur prawnych.
Fin Aulis Aarnio „legal etics does it exist?” - No ;-) Legal etics does not exist
W naszym kręgu kulturowym fundamentalną zasada jest niezależność sędziego, jeśli sędzia pozostaje w relacje do którejkolwiek do stron to powinien się wyłączyć z procedury.
W kulturze Dalekiego Wschodu funkcjonował odmienny model sędziego, spór powstały w XVI wieku do rozwiązania poszukuje się osoby która dobrze będzie znała obie strony, najlepszym sędzią jest ten kto dobrze zna obie strony spory, tylko ta osoba będzie mogła dobrze ich rozsądzić.
Problemy związane z wytyczeniem granicy moralności
Czy istnieją charakterystyczne cechy ocen moralnych które odróżniają je od norm obyczajowych i norm prawnych?
Normy obyczajowe odnoszą się do relacji między adresatem a innymi osobami, a oceny moralne dotyczą również adresata w stosunku do niego samego.
Przedmiot regulacji - norma regulująca kolejność przedstawiania się sobie osób, funkcją tych norm jest okazanie szacunku, kto narusza tę normę obyczajową (brak szacunku), granica między moralnością a obyczajowością jest intuicyjna, a z praktycznego punktu widzenia nie jest aż tak ważna.
Ważniejsza jest granica pomiędzy moralnością a prawem. Normy prawne zaopatrzone są w sankcje, a normy moralne z założenia nie posiadają sankcji. (niektórzy przyjmują to jako kryterium podziału). Są takie normy prawne, które w ogóle nie są w sankcje wyposażone. Np. normy konstytucyjne.
Czy zachowanie niezgodne z normami moralnymi nie pociąga za sobą żadnych sankcji? Spotkać się może z dezaprobatą, która może przybierać różne formy (ustne potępienie, społeczny ostracyzm). Może się zdarzyć, że czyn może naruszać równocześnie normę prawną i normę moralną. Wtedy moralna sankcja (ostracyzm) może być bardziej dolegliwa niż sankcja prawna (grzywna)
Sankcja normy prawnej ma charakter bardziej sformalizowany, a sankcje moralne nie precyzują kto i w jaki sposób będzie reagował naruszenia norm moralnych.
Normy moralne mają mieć charakter autonomiczny, w przeciwieństwie do norm prawnych które maja charakter heteronomiczny (wywodzi się od Imanuela Kanta) człowiek jest osobą i kieruje się rozumem poznając normy którym się podporządkowuje. Prawo pochodzi od zew. Autorytetu który za pomocą perswazji lub siły zmusza do podporządkowania się. Norm moralnych przestrzegamy, bo one są nasze, bo my je akceptujemy, a norm prawnych przestrzegamy bo obawiamy się dolegliwości związanych z sankcjami.
Czy normy moralne są zawsze wypełniane z wewnętrznego przekonania? Większość ludzi poznaje normy moralne jako przychodzące z zewnątrz razem z informacją, że nieprzestrzeganie tych norm jest źle widziane w społeczeństwie i spotyka się z represją.
Wszystko co nie mieści się w zakresie prawa jest moralnością
Za normę prawną uznajemy taką która spełni test pochodzenia.
Herbert Heart
Normy pierwotne jak powinniśmy postępować
Normy wtórne - kto decyduje czy normy są przestrzegane????????????
Zarys historii myśli etycznej (w pigułce)
Sokrates - filozof moralności ceniony za sposób jaki żył, porównywany do Buddy i Jezusa
Odrzucał pogląd iż wszystkie wartości mają względny charakter, że jedynym sposobem rozstrzygnięcia sporu moralnego jest przemoc (rację ma ten który jest w stanie narzucić swój pogląd innym)
Był głęboko przekonany, że człowiek jest w stanie poznać co jest dobre a co złe. Racjonalizm (intektualizm) moralny - wszyscy ludzie dążą do dobra, ale nie zawsze wiedzą co jest dobre, dlatego czasem czyniąc to co uznają za dobre wyrządzają zło.
Jeśliby ludzi oświecić to czyniliby dobrze.
Sokrates miał taki sposób prowadzenia dialogu opierający się na zadawaniu pytań, i wiódł drogą do akceptacji tezy której dyskutant na początku nie chciał zaakceptować. Znamienne, że rozmówcy sami dochodzili do prawdy - sami odkrywali prawdę. Metoda akuszerska. Rolą akuszerki jest towarzyszenie ciężarnej kobiecie w porodzie.
Etyka cnoty arete (z gr. Cnota, dzielność etyczna) jeśli ktoś jest kowalem to jego arete jest wykuwanie podków, Sokrates nie dostrzegał arete o charakterze ogólno ludzkiej wspólnej dla wszystkich
Najwybitniejszym uczniem Sokratesa był Platon, żywił przekonanie o obiektywnym charakterze dobra moralnego,
Na szczycie hierarchii idei umiejscowił idee dobra prawdy i piękna
Tak więc oceny moralne można odnieść do obiektywnej idei dobra, wiedzę o tym co dobre można zdobyć tylko dzięki mądrości, tylko ludzie mądrzy mogą poznać co jest dobre, a co złe.
To filozofowie powinni rządzić i to im powinno być podporządkowane społeczeństwo.
W platońskiej myśli etycznej jest problem przedstawiony w dziele „Eutyfron” (młody Ateńczyk którego spotyka Sokrates, Eutyfon idzie donieść na własnego ojca który ukarał niewolnika na karę zamknięcia w więzieniu, po czym ojciec zapomniał o niewolniku a ten zmarł. Sokrates prowadzi dialog z Eutyfronem i zadaje dlaczego uważa że zachowanie ojca jest złe? Odpowiada że jest sprzeczne z wolą bogów. Czy ostatecznym źródłem sprawiedliwości jest wola bogów? Platon ustami Sokratesa sprzeciwia się. Jest złe nie dlatego że tak chcą bogowie, ale bogowie nie zgadzają się z nimi bo zachowanie jest złe, tak więc te idee są ponad bogami. Następcy Bonawentura a szczególnie Okham stawiali że gdyby Bóg tak chciał to cudzołóstwo byłoby dobre. Św. Tomasz był bliższy poglądom Platona. W miejsce Boga wstawić władzę ludzką. Czy złe jest takie zachowanie które zjazd prawników uzna za złe, czy są złe a my jedynie je odczytujemy.
Najwibitniejszym uczniem Platona był Arystoteles (pierwszy systematyczny etyk) 3 największe dzieła wszystkie noszą nazwę etyka. Etyka cnoty to etyka drogi pośredniej (złotego środka) odrzucenie skrajności. Cnotą jest męstwo (przeciwstawiane tchórzostwu a także brawurze bezrozumnym ryzykowaniem życia) hojność (pomiędzy rozrzutnością i skąpstwem) również zbudował koncepcję Eudamonii (wszechogarniający rozkwit człowieka) Arystoteles był inspiracją dla wielu średniowiecznych myślicieli np. dla
Św. Tomasza z Akwinu koncepcja prawa naturalnego lex aeterna prawo wieczne wieczyste utożsamiał z planem budowy świata który jest w umyśle Boga przy stwarzaniu świata i który podtrzymywuje świat w istnieniu, człowiek jest istotną rozumną i może obserwować otoczenie i formułować wnioski, jest to tak zwana partycypacja ludzkiej natury w wiecznym planie Boga i jest to lex naturalis, tą drogą człowiek nie jest w stanie stworzyć kodeksu prawa naturalnego (nie dostarcza wiedzy jak organizować społeczeństwo jakiej wysokości wymierzać kary) ale można ustalić jakie czyny powinny być karane, kto takie kary można stanowić? Władza kościelna lub władza świecka ustanowić lex Humana (positiva)
Lex divina (prawo boskie) zespół przykazań które Bóg człowiekowi objawia, ta ingerencja jest człowiekowi potrzeba gdy nie jest w stanie sam ich odkryć.
Często ludzie utożsamiają lex aeterna z lex divina a także lex naturalis z lex divina
W myśli św. Tomasza szczególną rolę odgrywa koncepcja lex naturalis ponieważ zakłada użycie umysłu bez konieczności istnienia Boga.
Cyceron - dobre jest to co jest w zgodzie z naturą (pierwszy twórca wzorców etycznych dla adwokatów)
WYKŁAD 6 XI
Poznanie natury człowieka jest warunkiem poznania praw i obowiązków człowieka (wg św. Tomasza).
Wiek XVII ang. Tomasz Hobbes - stworzył własną koncepcję prawa naturalnego, o ile wcześniej natura była dobrą bazą dla prawa naturalnego była czymś z założenia dobrym, to Hobbes postrzegał naturę przeciwnie.
W okresie przed historycznym ludzie żyli w stanie natury - wojna wszystkich przeciw wszystkim, każdym mógł spodziewać się od innych wszystkiego co najgorsze [walka o byt] ten miał więcej co był większy silniejszy, a słabsi ci którzy dali się podejść ginęli. Homo homini lapus Est - człowiek człowiekowi wilkiem jest. Ludzie nie mogli dłużej znieść takiego stanu, postanowili zawrzeć umowę. Ustanowią pewną wspólną władzę i to jej przekażą władzę życia śmierci, to ona stała się panem i władcą wszystkich ludzi. Hobbes porównywał władzę do morskiego potwora, który napada pożera. W Biblii nazywano Lewiatanem, również tytuł dzieła Hobbesa, życie pod panowaniem władzy było znośniejsze niż wcześniejsze życie bez władzy.
Ludzie różnią się w poglądach. (XVII wiek trwa reformacja) o tym co jest sprawiedliwe powinna decydować owa władza ustanowiona na mocy pierwotnej umowy społecznej, owy Lewiatan.
(później pozytywizm prawniczy) prawu podlegają wszyscy.
U św. Tomasza prawo natury > władza
David Hiume (Szkot) przedstawiciel szkockiego oświecenia. Sceptycyzm teorii poznawczej, wątpliwości co do sposobu poznania rzeczywistości, związku przyczynowo-skutkowego itp.
Wyraził zdziwienie w jaki sposób filozofowie potrafią przejść od opisu bytu, roli Boga, miejsce człowieka we wszechświecie do zdań które wyrażają moralną powinność ludzką.
„traktat o naturze ludzkiej”
Nie można wyprowadzać zdań powinnościowych ze zdań opisowych
Is - >ought
Brzytwa Hiuma
„Rozum człowieka jest niewolnikiem emocji”
W poznaniu praktycznym pierwszorzędną rolę odgrywa nie rozum, ale uczucia pasja.
Analiza z zakresu psychologii moralnej. Istnieją pewne specyficzne emocje (pozytywne i negatywne) związane z zachowaniem (własnym lub cudzym),
Czując emocje z własnych zachowań odczuwamy dumę, jeśli zachowanie jest dobre, albo wstyd jeśli złe
A co do zachowań innych ludzi odczuwamy do dobrych miłość, a do złych nienawiść
Emotywizm - sprowadzenie oceny moralnej do wyrażeń emocji jednostki o charakterze moralnym
Teoria Hiuma nie wzbudziła większego zainteresowania, aż do początku XXwieku bryt. Filozof wydał pracę principia etica,
Hiumowskie zastrzeżenie co do dedykowania powinności z bytu połączył się z błędem naturalistycznym
XVIII wiek Immanuel Kant, żył w Królewcu w Prusach, nie założył rodziny prowadził regularny tryb życia. Pozostawił po sobie sporo dzieł. Dokonał jak to nazwał przewrotu Kopernikańskiego.
Krytyka czystego rozumu (rewolucja w etymologii i epistemologii) i krytyka praktycznego rozumu (rewolucja w filozofii moralnej)
Zagadnienia epistemologiczne [teoria poznania] stały się najważniejsze od czasów Kanta.
Kluczową rolę w filozofii Kanta odgrywa pojęcie imperatywu (nakazu) kategorycznego (hipotetyczny jeśli wskazuje najlepszy sposób realizacji danego celu, jeżeli nie chcesz się przeziębić noś czapkę, lecz te imperatywy nie mają charakteru moralnego)
Kategoryczne wyrażają powinność nie wskazując żadnych celów [nie kradnij itp.]
Czy można znaleźć imperatyw kategoryczny pisanymi WIELKIMI literami, IMPERATYW który jest jeden, pewna formalna zasada która byłaby fundamentem całej etyki
Postulat czystego rozumu praktycznego, w różnych dziełach wyrażał na kilka sposobów
„Postępuj tak jakby zasada twego postępowania miała być powszechnym prawem.”
Człowiek może mieć pokusę złamania umowy, zgodnie z owym imperatywem
Czy ja chciałbym abym sposób postępowania jaki wybiorę był powszechnym prawem?
„Postępuj tak aby inny człowiek był dla ciebie celem a nie środkiem.”
Autonomia jednostki
Istota moralności - musi mieć charakter autonomiczny, nie może być czymś narzuconym
Utylitaryzm - bryt. Jeremi Bentham a syn jego przyjaciela - John Stuart Mill najbardziej rozwinął utylitaryzm
Klasyczny przykład konsekwencjalizmu w etyce o ocenie moralnej decydują skutki.
Zachowania moralne dobre powinny zwiększać sumę przyjemności w społeczeństwie lub zmniejsza cierpienie jak największej liczbie osób.
Można w racjonalny sposób zbudować rachunek zachowania i matematycznie policzyć jakie zachowania są moralnie lepsze a jakie gorsze. Jak policzyć przyjemność jednej grupy i cierpienie drugiej grupy.
Utylitaryści byli inicjatorami zmian społecznych bez odwoływania się do przemocy.
Na przełomie XIX i XX wieku w Niemczech żył filozof, Fryderyk Nietzsche
Nie ma czegoś takiego jak wspólna dla wszystkich ludzi moralność. Odrzucał tezę o istnieniu wspólnej dla wszystkich ludzi natury, ludzie różnią się między sobą zasadniczo.
Są tacy ludzie którzy mają moralność panów kultywują odwagę męstwo stanowczość, bezwzględność
Którzy mają mentalność niewolników nie dążą do władzy podporządkowują się innym nie stawiaja sobie ambitnych celów, akceptują to co mają, kultywują tolerancję łagodność nie zadawanie cierpienia.
Oni nie mają żadnej wspólnej natury są zasadniczo od siebie różni.
Między tymi dwiema grupami dochodzi do konfrontacji, w której zwyciężają niewolnicy, bo jest ich więcej. Kiedyś było inaczej, panowie potrafili narzucić swoją wolę innym. Dlatego niewolnicy narzucają innym swoja moralność. Wszystkie wartości panów są skreślone przez polityczną poprawność.
XX wieczne
Egzystencjalizm - wyciągnął konsekwencje z odrzucenia tezy o wspólnej natury dla wszystkich ludzi
Esencja- wcześniejsza od egzystencji
Istota-
Istnieją naturalne gatunki
Nie ma żadnej obiektywnej esencji, najpierw jest byt istnienie egzystencja, człowiek się rodzi i nie ma z góry określonej natury która by narzucała jego naturę. Tworzy swoja naturę poprzez swoje wybory, które nie podlegają zewnętrznej ocenie moralnej. Człowiek musi sam decydować o tym co zrobi. Ale ponosi absolutną odpowiedzialność za to co robi.
W sytuacjach granicznych, od tego wyboru zależy dalsze życie, sytuacje zagrożenia życia, w takich momentach człowiek określa sam siebie, tworzy swoją naturę w szczególny sposób.
W egzystencjaliźmie pewne teorie które pojawiały się wcześniej zostały wyostrzone
Odrzucenie wspólnej dla ludzi natury
Radykalne odrzucenie kodeksów etycznych
Postmodernizm - piszą w sposób niejasny, metaforyczny, jakby poezję.
Fr. Jacques Derida
Rorty
Ljothard
Są konsekwentnymi emotywistami
Krytyka wielkich narracji (ideologii które skupiają wokół siebie ludzi)
Nie można życia ludzi podporządkowywać ideologii religii, której mają się wszyscy podporządkowywać, każdy sam konstruuje swoją własną narracje. Stawiają na skrajny indywidualizm.
Nie ma żadnej wspólnej ludziom natury i nie będzie
Ale ludzie mogą żyć ze sobą choć są odmienni.
Kluczową role odgrywa wolność jednostki pojmowana w indywidualistyczny sposób.
Współcześnie obok siebie funkcjonują różne idee etyczne.
WYKŁAD 13 XI
Etyka zawodowa
Prof. Pawłowska
Pewien rodzaj etyki środowiskowej, składają się normy postępowania i oceny o charakterze moralnym wyznaczające sposób należytego wykonywania określonego zawodu.
Etyka często dotyczy z czynnościami nie związanymi z wykonywanym zawodem.
Etyka zawodowa powinna mieć zawsze charakter spisany [nie jest to powszechnie przyjęte]
Zawód - zajęcie zarobkowe o specyficznym charakterze, polega na odpłatnym wykonywaniu usług dla innych i charakter usług musi mieć charakter częstotliwy.
Nie każdy zawód wytwarza własną etykę.
Profesja - pewien zawód szczególnego rodzaju,
• Musi być wykonywany w pełnym wymiarze czasu
• Konieczność posiadania pewnych formalnych kwalifikacji do wykonywania tego zawodu
• Posiadanie wyższego wykształcenia
• Powstanie samorządu zawodowego lub przynajmniej zrzeszanie się osób wykonywujących dany zawód
• Samorząd ma badać czy osoby które są dopuszczane do wykonywania tego zawodu posiadają odpowiednie kwalifikacje, oraz sprawdzanie jakości usług, posiada narzędzia umożliwiające kontrolę,
• Wprowadzenie za pomocą prawa licencjonowania dostępu do danego zawodu (zdanie egzaminu)
• Spisanie zasad etyki zawodowej
Zawód które posiada wszystkie ww cechy staje się profesją.
Zawody dążą do przekształcenia się w profesję.
Zawody związane z ochroną służby zdrowia, ochrony mienia przeszły drogę profesjonalizacji.
W prawie pojęcie wolnego zawodu nie jest do końca ostre, zawód niewykonywany w stosunku pracy, na podstawie umów cywilnych.
Rozróżnia się prowadzenie wolnego zawodu od prowadzenia działalności gospodarczej. Daleko posunięta samodzielność kreatywność. Wolny zawód architekta, adwokat itp.
Jak się mają zakresy tych pojęć wszystkie wolne zawody są profesjami, ale nie wszystkie profesje są wolnymi zawodami.
Pojęcie zawodu zaufanie publicznego. Art. 17 Konstytucji dla tych zawodów mogą być tworzone samorządy zawodowe dla zachowania wysokiej jakości usług. Klienci powierzają te osobie dobra jak życie, zdrowie, integralność psychiczna, mienie. Ważne dodatkowe kryterium: osoby wykonujące zawód nie mogą podlegać stałej kontroli pod kątem jakości wykonywanej przez siebie pracy. Do stwierdzenia błędu potrzebna jest specjalistyczna wiedza. Nikt lepiej nie jest w stanie stwierdzić czy
Zakres nazwy wolny zawód, profesja, zawód zaufanie publicznego
Wiele wolnych zawodów jest zawodami zaufania publicznego, ale i istnieją zawody nie wolne które są zawodami zaufania publicznego.
Jak się ma etyka zawodowa do etyki ogólnej?
Etyka zawodowa jest konkretyzacja etyki ogólnej dostosowującej do określonych warunków. Ludzie wykonywujący zawód zaufania publicznego spotykają się z sytuacjami, z którymi nie spotykają się inni ludzie, dlatego opierając się o ogólne zasady etyki wyprowadzają szczegółowe normy etyki zawodowej.
Etyki zawodowe stawiają wyższe wymagania niż etyka ogólna.
Etyka zawodowa ustanawiają pewne obowiązki których nie ma w etyce ogólnej. (dążenie obrońcy winnego)
Etyka zawodowa jest funkcją, pochodną roli społecznej przypisanej danemu zawodowi. Rola społeczna jest wyznaczana przez zawód jaki wykonuje. Etyka zawodowa nie jest wymyślana jest pochodną roli społecznej związanej z danym zawodem, kształtowana w sposób spontaniczny. Są zawody których społeczna rola wyznaczona jest wprost przez prawo. [przepisy wyznaczają rolę sędziego prokuratora itp., pierwotnie były kształtowane przez zwyczaj].
Deontologia - zbiór obowiązków
Często stosuje się pojęcia wymiennie deontologia Zawoda i etyka zawodowa.
Istnieją poglądy rozróżniające, etyka kształtowana spontanicznie, a deontologia kształtowana w sposób sformalizowany przez samorząd zawodowy.
Często etyka zawodowa jest nie spisana, dopiero na pewnym etapie profesjonalizacji dochodzi do spisania etyki.
Dzisiaj spisywanie kodeksów etycznych jest dowodem upadków etyki. Moralność etyka upada przez co kodyfikuje się zasady by wyegzekwować dobre postępowanie. W USA pierwszym okresem upadku prestiżu było angażowanie się prawników w wojnie secesyjnej. 1887 Kodeks etyczny stanu Alabama Canon of ethics. Później afera Watergates za prezydentury Richarda Nixona
1983 nowy kodeks etyczny.
Czy kodeksy deontologiczne są potrzebne? W Polsce wielu przeciwników. Kodeks powinien być wyczerpujący i szczegółowy, by zawsze można było odpowiedzieć jak postąpić w każdej sytuacji. Iluzja zrzucenia z siebie odpowiedzialności.
Jakie funkcje mógłby spełnić kodeks
• Mają walor edukacyjny, czego od przyszłego prawnika będzie się wymagać [czy sama wiedza o tym co dobre wystarczy by dobrze postępować - Sokratejskie pytanie]
Mówienie o etyce nie sprawia, że ludzie stają się lepsi, ale milczenie sprawia, że stają się gorsi
• Są również przeznaczone dla tych którzy mają korzystać z usług ludzi, którzy pełnią zawody zaufania publicznego. Pełnią funkcję gwarancyjną.
• Ignorantia iuris nocet
Wykład 20 XI
Formalny status kodeksów deontologicznych
Zazwyczaj uchwalany przez organ samorządu zawodnego [np. zjazd krajowy]
Są tytułowane, bywa tak, że taka uchwała ma charakter samoistny. Nie ma żadnego wyraźnego upoważnienia do wydania tego rodzaju regulacji. Częściej ustawa przewiduje wydanie takiego kodeksu i upoważnia organ do jego wydania. Polski prawodawca stosuje niekonsekwentną terminologię spotykamy wyrażenie, które ma upoważniać do wydania kodeksu „uchwalenie” kodeksu radców prawnych, lekarzy itp. Organ samorządu zawodowego uchwala zasady etyki zawodowej. Przy adwokaturze ustala zasady deontologiczne. Farmaceuci ustanawiają, komornicy sądowi wyrażają opinie, notariusze ma się wypowiadać, krzewić zasady etyki zawodowej, aptekarzy strzec, pielęgniarki upowszechniać zasady.
Nie zawsze funkcjonuje samorząd zawodowy. W przypadku zarządców nieruchomościami, kodeks jest uchwalany przez prezesa urzędu rozwoju mieszkalnictwa i miast?
Nieprzestrzeganie zasad deontologicznych - odpowiedzialność zawodowa, komisja dyscyplinarna, zwykle 2 instancyjna, niektóre możliwość odwołania do sądu, a dla adwokatów do sądu najwyższego
Kary
Upomnienie
Nagana
Kara pieniężna
Zakaz wykonywania danego zawodu [czasowe lub dożywotnie]
Jak się mają kodeksy do przepisów prawa. Co się dzieje gdyby przepisy kodeksu były sprzeczne z prawem?
Początek lat 90 żywa dyskusja o potrzebie zmiany warunków dopuszczalności przerywania ciąży.
W środowisku lekarzy, na II krajowym zjeździe lekarzy XII 1991 podjęto uchwałę zmieniający brzmienie kodeksu etyki lekarskiej. Wprowadzono do niego przepis art. 37 który po zmianie stanowił wyraźnie, że nie dopuszczalne jest dokonywanie przez lekarza aborcji ze względów społecznych. Rzecznik Praw Obywatelskich Ewa Lemborska złożyła wniosek o zbadaniu zgodności z konstytucją. RPO podniósł że kodeks etyki lekarskiej jest częścią systemu prawa, przez co zjazd wykonywał cele właściwe dla administracji publicznej przez co trybunał jest kompetentny ocenić czy kodeks jest zgodny z konstytucją czy ustawami. RPO zwracał uwagę na to iż kodeks etyki lekarskiej w istotny sposób kształtuje sytuację praw i wolności obywateli.
TK po rozpatrzeniu sprawy w składzie 12 osobowym 7 października 1992 wydał postanowienie w którym w punkcie 1 uznał, że przedmiotem oceny trybunału konstytucyjnego nie może być sama norma etyczna a jedynie norma prawna która normę etyczną dookreśla.
Przyjął że porządek prawny i norm etyczny mają różne zakresy. Bywa czasem że przepisy prawne odsyłają do norm etycznych [jak w tym przypadku], zdaniem trybunału w tym przypadku żeby zbudować normę prawną trzeba sięgnąć po przepisy prawa i normy etyczne które dookreślają przepisy prawa. Trybunał może badać zgodność tylko normy prawne, a nie kodeks lekarski który zawiera normy etyczne. Można jedynie stwierdzić że powstaje w systemie prawnym sprzeczność norm. Trybunał nie jest władny rozwiązać sprzeczność tych dwóch ustaw. Przyjęcie jednego stanowiska prowadziłoby do paradoksalnej sytuacji. Prawo ma spełniać wymagania dominujących w społeczeństwie przekonań moralnych [a nie odwrotnie]. Do tego postanowienia zdanie odrębne zgłosiło 4 sędziów.
Czesław Bakalrski wskazuje że prawodawca przewidział w ustawie o izbach lekarskich bardzo poważne sankcje za naruszenie etyki lekarskiej oraz że kodeks zosta wydany na podstawie upoważnienia ustawowego i za jego nieprzestrzeganie została ustalona sankcja państwa, to jako tako powinny podlegać zgodności z konstytucją. Zjazd lekarski nie ma prawa wyznaczać zasad etycznych sprzecznych z konstytucją. Naruszenie tej zasady prowadzi do nieważności sprzecznych norm.
Kazimierz Działocha decydujące znaczenie ma fakt poddania zachowań lekarza odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodowej za naruszenie norm etycznych. W uzasadnieniu TK sędziowie posługują się archaicznymi zasadami prawa naturalnego.
Henryk Groszyk [jedyny teoretyk prawa] uznaje, że odmówienie kodeksowi etyki lekarskiej charakteru aktu prawotwórczego miało charakter aprioryczny. Opowiada się za szerokim rozumieniem aktu prawotwórczego, uznaje że pochodzą one nie tylko od organów państwowych. Kodeks etyki lekarskiej mógłby wydawać normy sprzeczne z ustawą i również ograniczać zakres praw podmiotowych pacjenta. Wyłączyło by to kontrolę nad badaniem legalności aktów.
Remigiusz Orzechowski kodeks etyki lekarskiej jest aktem wykonawczym do ustawy. Traktuje on ustawę jako przepis legitymujący moc prawodawczą.
Jednakże Trybunał uchylił się od badania konstytutywności.
Czy sąd orzekający [dyscyplinarny] ma prawo wymierzać sankcję za zachowania które stanowią w prawdzie naruszenie kodeksu etyki, ale nie są naruszeniem żadnego przepisu prawnego?
RPO skierował nowy wniosek o wykładnię przepisów orzekania w sprawach dyscyplinarnych. 17 III 1993 do czasu usunięcia sprzeczności należy przyjąć, że nie ma zastosowania norma etyczna [nie wolno wymierzać sankcji dyscyplinarnej w sytuacji gdy lekarz choć działa sprzecznie z kodeksem etyki lekarskiej, jednakże jego działanie jest zgodne z przepisami ustawy]. Racjonalny ustawodawca nie może karać za działanie zgodne z przepisami ustawy.
Problem teoretycznie pozostał. Kolizje norm etycznych z normami przepisów prawnych jest czymś normalnym. Tam gdzie prawo milczy to jest pole regulacji kodeksu deontologicznego.
Konstytucja art. 31 ustęp 1
Jeżeli zachowanie dyscyplinarne miało być wdrażane tylko wtedy gdy zachowanie przekroczyło prawo, to po co sądzić dwa razy. Skazanie przez sąd dyscyplinarny może być bardziej dolegliwe.
Konstytucja z 1997 wprowadziła zmiany które mogą mieć wpływ. Uregulowała zakres kompetencji TK i cały rozdział poświęcony źródłom prawa.
Konstytucja wyróżnia 3 rodzaje źródła prawa
• Powszechnie obowiązującego ustanowionego przez centralne organy państwowe art. 87 ust,1 katalog zamknięty
• Miejscowego
• Wewnętrznego art. 93 zarządzenia Prezesa RM i uchwały RM wyłącznie dla jednostek administracyjnie podległych organowi wydającego ten akt
Uchwały samorządu zawodowego nie są źródłem prawa
TK nie może orzekać w sprawie zgodności kodeksów deontologicznych z Konstytucją
23 IV 2008 SK 16/07
Orzekał w składzie 5 osobowym
Teresa Wiszcz art. 52 ustęp 2 Kodeksu etyki lekarskiej, sprawa wszczęta ze skargi konstytucyjnej wniesionej przez Zofię Szychowską krytyka działania lekarzy którzy nie leczyli a prowadzili działania badawcze nie pytając rodziców chorych dzieci o opinię
Irmen Kacper Werman
Zofia została ukarana naganą. Uznała że zostało naruszone jej konstytucyjne prawo wolności wypowiedzi. [Skargę wnosi się na przepis prawny!]
TK stwierdził że przepis jest niezgodny jeśli krytyka jest zgodna z prawdą.
TK wskazuje na normatywność KE że można zbudować normy prawne itp.
TK nie zauważa że pojęcie aktu normatywnego jest dwuznaczne
Zbiór wypowiedzi której mają charakter normatywny [również dekalog, instrukcja obsługi gaśnicy]
Wąskie znaczenie generalny akty normatywny
Skoro przepisy ustawowe odsyłają do norm KE to tym samym nadają im walor prawa
Wykład 27 XI
Znajomość kodeksów deontologicznych
Etyka adwokacka, radcowska, sędziowska, notariuszy, prokuratorów, komorników, doradców podatkowych
WWW.etykaprawnicza.pl
Gdyby doszło do zaskarżenia przepisów etycznych zawodów prawniczych trybunał pewnie by się tą sprawą zajął.
Konsekwencje przyjęcia któregokolwiek ze stanowisk Trybunału.
Czy kodeksy są częścią porządku prawnego? Jeśli Trybunał je rozpatruje to podnosi ich rangę. Kodeksy, akty wykonawcze do ustaw. Wprawdzie muszą spełniać wymagania co do treściowej zgodności z konstytucją i ustawami, i powinny być stosowane. POZORNE ZNACZENIE!!!
Owszem kodeksy są aktami normatywnymi, są częścią systemu prawa, ale są najsłabszymi aktami prawnymi, muszą być dostosowane do wszystkich wyższych aktów prawnych.
NEGATYWY
Po co powielać procedury odpowiedzialności zawodowej?
Odbiera samorządom zawodowym samodzielność stanowienia tekstu kodeksów deontologicznych. Samorząd musi baczyć czy kodeks nie narusza innych aktów normatywnych.
Udział czynnika zewnętrznego w formułowaniu kodeksów deontologicznych ujawnia się po jego uchwaleniu, każda osoba może go zaskarżyć.
Wydaje się by najlepszym rozwiązaniem było formułowanie kodeksów przez ludzi o wielkim poważaniu społecznym, różnych grup społecznych.
Kodeks notariuszy okazał się być wprowadzony w interesach notariuszy.
ZAWÓD ADWOKATA
Etyka adwokacka jest najstarszą etyką zawodowa spośród zawodów prawniczych. Zawód uprawiany przez Starożytnych Greków i Rzymian. Zawód prawnika był wykonywany przy okazji, jako rzemiosło która ma dostarczać środków do życia a nie jako profesja. Cyceron najwybitniejszy rzymski prawnik. Pisma Cycerona najstarsze rozważania etyki adwokackiej.
Współczesne systemy prawne: nie ma zawodu adwokata pojmowanego In abstracto
Polski zawód adwokata ma różne odpowiedniki w innych systemach prawnych, związane z różnicami tradycji i systemów prawnych. W krajach Anglosaskich dwoistość zawodów prawnika Barrister i Solicitor,
Solicitor - doradca prawny udziela porad prawnych o charakterze pozasądowym
Barrister - występuje przed sądem, reprezentuje klienta przed sądem
1908 - Canons of Professional Ethics
1969 - zgromadzenie ABA Model Code of Professional Responsibility
1983 - Model Rules of Professional Conduct
Solicitor cieszy się większym poważaniem, wykorzystywanie środków retorycznych do przekonywania społeczeństwa, ławy przysięgłych jako laików prawa
I etap Przed ławą przysięgłych - dowody, -> werdykt
II etap sędzia zawodowy wydaje orzeczenie o karze
USA
Attorney - odpowiednik naszego adwokata
Advisor
Counsetor
EUROPA KONTYNENTALNA
Adwokat może świadczyć pomoc prawną, negocjacje pisanie pism, również reprezentowanie klienta przed sądem
Anglosaskiej kulturze prawnej jeśli używamy nazwy etyka prawnicza, to mamy na myśli odpowiednika zawodu naszego adwokata.
Kolebką etyki prawniczej w sensie anglosaskim są Stany Zjednoczone, tam dokonano kodyfikacji etyki prawniczej, ponad połowa działających prawników działa w Stanach Zjednoczonych.
Historia zawodu prawnika w USA
W XVII wieku zawód prawnika stał się zajęciem w pełnym wymiarze wyodrębniła się kategoria osób żyjących z udzielaniu pomocy prawnej. W
1732 w koloniach wprowadzono licencję na prowadzenie zawodu prawnika.
1784 wymóg uzyskania wykształcenia zawodowego - wymóg uzyskania licencji
1817 warunek zaostrzono wykształcenie na poziomie akademickim
1878 powstało amerykańskie stowarzyszenie prawnicze ABA - American Bar Association przynależność do niego jest obowiązkowa;
1887 pierwszy stanowy kodeks deontologiczny w stanie Alabama, Canons of Ethics
1908 Canons of Professional Ethics zakończył się proces profesjonalizacji zawodu prawnika, ABA pierwszy ogólno stanowy kodeks prawniczy- formalnie przyjmowany przez poszczególne stany, przyjmowały je stanowe sądy najwyższe
1913 ABA stały komitet etyki zawodowej wypowiadający się na temat kwestii etycznych związanych z wykonywaniem zawodu prawnika;
W poszczególnych stanach stworzono procedury odpowiedzialności za naruszenie zasad etyki
Członek komisji dyscyplinarnej składa wniosek, można się odwołać do komisji wyższej, a dalej do stanowego sadu najwyższego.
Przewidziano kary
Upomnienie
Zawieszenie prawa wykonywania zawodu
Pozbawienia prawa wykonywania zawodu
W wielu stanach możliwe dodatkowo obowiązek ukończenia kursu dokształcającego
Jak zostaje się prawnikiem w USA?
Specyficzny system kształcenia
Studia prawnicze podejmuje się po ukończeniu koledżu (po ukończeniu 17 lat trwa 3 - coś pomiędzy szkoła pomaturalną a studiami licencjackimi)
Od 1887 Schools of law specjalna jednostka wydzielona od uniwersytetu, w przeciwieństwie do innych wydziałów, BRAK TEORII I HISTORII PRAWA stawia się na praktykę, rozwiązuje się dużą liczbę kazusów prawnych, główna forma zajęć ćwiczenia i konserwatoria. Przemawianie przed sądem sporządzanie pism procesowych.
Kryteria przyjęć to dobra ocena z ukończenia dobrego koledżu sprawdza się czy kandydat rozumie zasady etyczne i czy rozumie że część czasu trzeba poświęcać na udzielaniu bezpłatnych porad prawnych. Sprawdza się jaką miał opinię w koledżu. Każda szkoła prawna w USA ma swój własny kodeks etyczny którym się szczyci. Podczas studiów zwraca się również na przestrzeganie zasad fair play. Normalne jest jak student donosi na drugiego, że złamał kodeks etyczny. Jeśli się kogoś złapie to nigdzie nie skończy uczelni prawniczej. Poszczególne szkoły prawa mają swoje własne kanony i student samemu komponuje swój własny harmonogram. Na koniec nauki egzamin adwokacki rozległy zakres tematu i bardzo szczegółowy, składa się z kilku etapów, również pisanie eseju z prawa cywilnego lub handlowego, warunkiem zdania jest uzyskanie pozytywnej opinii na temat wysokiego poziomu moralnego. W USA ten wymóg jest traktowany absolutnie dosłownie, policjant przeprowadza wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania, sprawdza się opinię ze szkół. Dalej sprawdza się czy osoba nie była karana za wykroczenia w tym wykroczenia drogowe. Czy kandydat wypełnia swoje zobowiązania finansowe, czy w porę wszystkie debety spłacał.
Licencję uzyskuje adwokat tylko w tym stanie w którym się mieszka dopiero po kilkunastu latach praktyki niektórzy ubiegaja się o przyznanie licencji w innym stanie. Muszą się wykazać dorobkiem zawodowym. Większość prawników ma licencję w 1 stanie.
Połowa lat 60 prace nad nowym kodeksem zasad etyki zawodowej - zmieniły się formy pracy prawników, nowe sposoby kontaktowania się klientów z prawnikami
1969 - zgromadzenie ABA Model Code of Professional Responsibility
Zniknęło słowo etyka - zmiana myślenia o deontologii zawodowej, zaczęto go rozpatrywać jako reguły odpowiedzialności zawodowej. Jest traktowane jako część porządku prawnego wewnątrz korporacyjnego. Zamiast legal ethics, law of lawyer
8 zasad ogólnych zwięźle
Rozważania etyczne rozwinięcie zasada ich uzasadnienie
Reguły dyscyplinarne, na tyle precyzyjne określone, że możne je było odnieść do konkretnego przypadku
Model Code of Professional Responsibility przyjmowano również przez poszczególne stany do końca lat 70
Afera Watergate od tego czasu połowy lat 70 szczególny nacisk na poziomie school of law na ETYKĘ
1983 Model Rules of Professional Conduct - modelowe reguły zachowania profesjonalnego
Brak słowa etyki, a także słowa kodeks [wymóg zupełności]
Przyjmowany przez poszczególne stany, jak do tej pory 2/3 przyjęło
w stanach gdzie obowiązuje nowy kodeks to komisje często odwołują się do starego
to świadczy o tym że kodeksy są inaczej traktowane niż zwykły akt prawny.
POLSKA
Pierwsza wzmianka o protoplastów 1016 Bolesław Chrobry nakazał by wdowom i sierotom małoletnim zapewnić obrońców przed sądami dla ochrony ich interesów ci obrońcy mieli być opłacani ze skarbca książęcego
Na przestrzeni czasu ten proces ulegał profesjonalizacji, gdy na świecie proces ten przyspieszał Polska znalazła się pod zaborami. Józef Wybicki z zawodu adwokat. Adwokaci funkcjonowali pod poszczególnymi zaborami, na zasadach państw zaborczych. Byli elitą wykazywali patriotyczną postawę. W XIXw 1886 rozpoczęła się w Polsce poważna debata na temat etyki adwokackiej, etyki obrończej jak ją nazywano
Adolf Suligowski sporządził kwestionariusz do etyki obrończej, forma pytań skierowanych do adwokatów, na temat reguł które powinny rządzić sztuką obrończą
Obowiązki wobec sądu klientów kolegów, dependentów [osoby podległe prawnikowi]
Żywa dyskusja, aktywność wykazali również adwokaci z zaboru Austriackiego
Mogilnicki 1914 referat we Lwowie o powołaniu komisji która miałby skodyfikować zasady deontologii adwokackiej.
1918 jeden z pierwszych dekretów naczelnika państwa dotyczył statutu regulującego statusu palestry polskiej [dotyczący adwokatury] wszedł w życie 1 stycznia 1919
Przeważało stanowisko przeciwko kodyfikacji zasad moralnych.
1935 komisja kodyfikacyjna wyłącznie na mocy uchwały warszawskiej izby [animozje między adwokatami z różnych zaborów]
Adwokaci aktywnie uczestniczyli w budowaniu polskiego państwa podziemnego
Zawsze przestrzegano zasad procedury
Cyryl Ratański pierwszy delagat rządu polskiego na kraj
W okresie okupacji zginęło 56% polskich adwokatów i 96% aplikantów
Te straty pomogły komunistom objąć kontrolę nad palestrą polską
Wykład 4 XII
Po wojnie dopływ kadr, nie zawsze ludzie odpowiedni. Często ludzie przepojeni nową komunistyczną ideologią. Dochodziło do przykrych sytuacji jak nie wymaganie adwokata w procesie karnym lub jego bierna postawa, czasem wręcz działali na niekorzyść swojego klienta. Adwokatura była bardzo inwigilowana przez służby bezpieczeństwa, pokaźna grupa tajnych współpracowników.
Dekret z 1950 adwokatura przestała działać jako samodzielna korporacja. Odebrano samorządowi samodzielność. W latach 60 70 i 80 powstał społeczny etos do zawodu adwokata - kojarzono adwokatów jako obrońców więźniów politycznych.
1961 ustawa o adwokaturze - nie wniosła wiele nowego
Koniec lat 50 komisja kodyfikacyjna - kodeks etyki adwokackiej
Zbiór norm etycznym nie będzie się nazywał kodeks, zbiór zasad uchwalony przez naczelną radę adwokacką w 6 i 7 V 1961 tuż przed ustawą o adwokaturze
1998 zmiany
2005
28 V 1982 prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych - nie są one efektem pracy sejmu PRL ale zostały przygotowane przed karnawałem I Solidarności [przed stanem wojennym]
2007 trzy nowelizacje tej ustawy - łącznie kilkanaście zmian 12 od 2002
Art. 1 tej ustawy określa zadania adwokatury, społeczna rola adwokatów udzielanie pomocy prawnej osobom fizycznym prawnym, współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich, udział w kształtowaniu i stosowaniu prawa
Ustęp 3 niezależność adwokata - podlega tylko ustawom
Art. 3 zadania samorządu
Ustęp 5 ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej i dbałość o jej przestrzeganie
Brak zwykłego przepisu w zakresie stanowienia etyki zawodowej
Realizuje się to przy naborze do zawodu adwokata, szereg wymogów w tym
Art 65 studia prawnicze, nieskazitelność charakteru i dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię przyszłego należytego postępowania
Adwokat składa przyrzeczenie wobec dziekana odpowiedniej izby
W treści wartości etyczne
Umacnianie porządku prawnego - adwokat to nie rewolwerowiec do wynajęcia ;-)
Ta rola adwokata jest jeszcze bardziej wyeksponowana w WB i w USA i są traktowani jako pracownicy wymiaru sprawiedliwości.
Zasady wykonywania zawodu
Zasada zachowania tajemnicy zawodowej
Obowiązek sumienności i rzetelności
Zasada bez ważnej przyczyny adwokat nie może odmówić udzielenia pomocy prawnej
Zasada immunitetu adwokackiego - wolność słowa i pisma w granicach określonych prawem
Naruszenie tej zasady ściganie tylko na drodze dyscyplinarnej
Wyłączona możliwość dochodzenia odszkodowania zadośćuczynienia od adwokata
Również wyłączona odpowiedzialność karna [zniesławienie]
Orzeka o niej sąd dyscyplinarny
Wyższy sad dyscyplinarny działający przy Wyższej Radzie Adwokackiej
Wnioski o ukaranie adwokata - rzecznik odpowiedzialności dyscyplinarnej
Rozporządzenie wykonawcze z 23 VII
Prawomocne orzeczenie - skarga kasacyjna do SN
Skarga przysługuje jedynie ministrowi sprawiedliwości RPO wyłącznie z powodu rażącego naruszenia prawa
Podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za zachowanie sprzeczne z prawem, etyką zawodową lub godności zawodu
KARY
Upomnienie - może wymierzyć dziekan rady adwokackiej [można się odwołać do sądu dyscyplinarnego orzeka jako II instancja]
Nagana
Kara pieniężna
Zawieszenie w czynnościach zawodowych od 3 miesięcy do 5 lat
Wydalenie z adwokatury
Adwokat ma realizować wartości
Amer Jeffrey Hazard Junior
Kompetencję [profesjonalizmu]
Niezależności
Poufności
W Polsce
Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu
Obszar regulu
Obowiązki adwokata
1. wobec klienta
2. Wobec sądu i innych organów wobec których adwokat reprezentuje interesy klienta
3. wobec innych adwokatów
4. wobec samorządu zawodowego
5. Wobec innych osób i społeczeństwa
Zasady etyki adwokackiej wynikają z norm etycznych - są aplikacją zastosowaniem norm ogólno etycznych.
§ 1 Jakie zasady etyczne powinien przestrzegać adwokat pracujący za granicą?
Obowiązkiem jest norm przestrzeganie zasad w polskim kodeksie jak również kraju goszczącego.
Nie rozstrzyga co robić gdy występuje sprzeczność
§ 2 etyka nie kończy się tam gdzie kończy się kodeks ; adwokat powinien kierować się
Uchwałami samorządu
Orzeczeniami dyscyplinarnymi
Normami zwyczajowymi
Na początku w Polsce uznawano za oczywistą, dana sprawa przydzielona adwokatowi z urzędu to powinien sam ją wykonać
Obecnie nikt tak nie uważa - wysyła się aplikanta
W ostatnich latach zmiany w zakresie zakazu reklamy
§ 4 zakres obowiązywania norm deontologicznych
Podczas działalności zawodowej, publicznej [poseł działacz partyjny] a także w życiu prywatnym]
Ewolucja zawężania zakresu odpowiedzialności z życiu prywatnym.
Obowiązki adwokata wobec klienta
Ten obszar regulacji jest chyba najważniejszy
1 zasada zaufania również utożsamiana z zasadą lojalności adwokata wobec klienta i jego zaufania do adwokata
§ 6 ochrona interesów klienta
RELACJA Adwokat jako płatny rewolwerowiec - wszystkie środki legalne są dozwolone
Wszystkie decyzje podejmuje klient, adwokat podsuwa możliwości
RELACJA Guru - klient przychodzi po naukę, jeśli coś wie powinien to głęboko skrywać ;-)
Charakter Paternalistyczny - rola ojca chrzestnego, Guru mówi co można zrobić, Och co trzeba zrobić
RELACJA prawnik jako przyjaciel - prawnik domowy - wspólnie podejmują decyzje
Adwokat nie może być rewolwerowcem ani guru-ojcem chrzestnym
Istotne jest to w jaki sposób dochodzi do nawiązania stosunku reprezentacji, zasada dobrowolności zawarcia umowy, tylko wola klienta, adwokat co do zasady nie powinien odmawiać pomocy prawnej, zwłaszcza w zakresie obrony oskarżonego, z ważnych powodów adwokat może odmówić pomocy za zgodą kierownika zespołu. Adwokat nie może wykonywać zawodu w ramach stosunku pracy wyjątek na stanowisku naukowym lub naukowo dydaktycznym.
Adwokat może odmówić gdy:
Adwokat prowadzi już wiele spraw
Świadczenie wymaga specjalistycznej wiedzy
Reklama
Skoro adwokaci prowadzą indywidualne kancelarie, działają na wolnym rynku. Adwokat powinien się zastanowić w jaki sposób będzie pozyskiwał klientów. Na ziemiach polskich jeszcze w czasach zaborów początkowo dopuszczano możliwość reklamy, ze względu na techniczne utrudnienia, reklama nie miała większej wartości. W XIX w USA brak ograniczeń w zakresie reklamy. Działały zasady ogólno obyczajowe. Sprawa zmieniła się 1908 canons of Professional etics - przepisy zabraniające reklamy, zezwolono na informowanie w bardzo ograniczonym zakresie, umieszczenie szyldu, w prasie o otwarciu kancelarii zmiany siedziby nr telefonu. Łamanie było karane.
W latach 60 kiedy opracowywano model code … liczono że kodeks dopuści reklamę, ale podtrzymywał zasadę nieco tylko ją luzując.
Lata 70 głośny proces w stanie Arizona miejscowy state Bar ukaranie za anons w prasie, odwołanie się do SN. Stosowanie takich kar stanowi naruszenie prawa antymonopolowego, zarzucił również że Bar wymierzając kary dyscyplinarne za reklamy w prasie narusza wolność słowa. SN stanu Arizona przychylił się tylko do drugie zarzutu i podtrzymał to SN USA. Model rulet of profession conduct, reklama dozwolona, zabronione tylko kłamliwe i niektóre formy.
Dzisiaj praktycznie wolno wszystko. Różne pola formy reklamy porównawcze, nie wolno stosować reklamy kłamliwej. Pół prawda też niedopuszczalna. Dopuszcza się reklamę jako spot reklamowy.
EUROPA
Prócz Skandynawii [prawie jak USA] pozostałe państwa powszechny zakaz reklamy
Reklama zawsze wprowadza w błąd
W środowisku prawniczym obawa, że reklama spowoduje niezdrową konkurencję
Zasada koleżeństwa powinna mieć pierwszeństwo przed konkurencją
Zdzisław Krzemiński całkowity przeciwnik, najlepsza reklama wysoka jakość świadczonych usług
POLSKA
§ 23 Adwokata obejmuje zakaz korzystania z reklamy jak i zakaz pozyskiwania klientów uznawane za sprzeczne z godnością zawodu
§ 23 A B C D
Zakaz generalny korzystania z reklamy
§ 23 A informować wolno zgodna z zasadami z przepisami prawnymi, kodeksem etycznym, informacja nie może być ukierunkowana że jest skierowana do konkretnej osoby
Informacja może zawierać
Adres nr Tel, może przybierać informacje w charakterze przetargu i ofert
Postać informacji prasowych, otwarcie, zmiana telefonu, przyjęcie nowego wspólnika, wpis do książki Tel, wysyłać wiadomości elektroniczne [SPAM] chyba że skierowane do konkretnych osób które wyrażą życzenie na to.
Wykład 11 XII
Solicitation - Problem bezpośredniego zwracania się do klientów z ofertą
1977 USA zniesiono bezwzględny zakaz reklamowania, do ofiar wypadku drogowego dociera prawnik z ofertą pomocy, w opinii publicznej takie zachowanie przypomina żerowanie sępów na padlinie. Głośna z 1978 prawnika amer. Z Arizony Ohraik? Jego znajoma młoda dziewczyna uległa wypadkowi drogowemu razem z koleżanką, jedna trafiła do szpitala drugą zwolniono do domu. Do tej w szpitalu [znał ją wcześniej] rozmowę nagrywał i zaproponował swoją pomoc za 1/3 otrzymanego odszkodowania. Tego samego dnia pojechał do drugiej [też nagrywał] i też na „preferencyjnych” zasadach jest gotów prowadzić jej sprawę. Rodzice uznali, że nie ma potrzeby na adwokata, bo posiadają swojego rodzinnego. Skontaktowali się z Ohraikiem że nie ma potrzeby. Odparł, że powstała już umowa. Skarga do stanowego oddziału BAR assosiation. Sprawę wygrali.
Również w Polsce kodeks etyki adwokackiej
§23 B adwokatowi nie można oferować usług osobom, które wcześniej nie wyraziły takiego życzenia [również SPAM jest zabroniony]
Również odpłatne inspirowanie artykułów dziennikarskich.
§23 B ustęp 4 również podczas nie proszonych wizyt, korespondencji
Zlecanie osobom trzecim [forma pośrednictwa]
Dzielić się honorarium które pośredniczyły w pozyskiwaniu klienta [wyjątek sprawy prowadzone po zmarłym adwokacie].
Stosunek reprezentacyjny kończy się wraz z końcem sprawy.
Adwokat nie może uzależniać wydania dokumentów od uiszczenia honorarium.
Czy stosunek reprezentacyjny może być zakończony jednostronnie przed końcem sprawy?
Co do zasady nie ma prawa odmówić podjęcia sprawy obronnej, to również nie powinien wypowiadać [prócz choroby innych zdarzeń losowy, również utrata zaufania klienta do adwokata - powiedział wprost lub wynika z działania ->obowiązek wypowiedzenia stosunku reprezentacyjnego] zasada że jeżeli klient sam nie ustanowi innego prawnika to jeszcze przez 2 tygodnie adwokat powinien działać w interesie klienta, chyba że klient wcześniej powierzy prowadzenie swoich spraw innemu prawnikowi.
Jeżeli adwokat przegra sprawę i podziela stanowiska sądu, a klient się upiera że chce się odwoływać, to też jest zobowiązany wypowiedzieć stosunek reprezentacji. Prawnik musi zadbać o to by wypowiedzenie było na tyle wcześnie żeby klient znalazł innego prawnika i mógł skorzystać ze środku odwoławczego.
Klient nie może zasłaniać się tym że nie złożył środka odwoławczego z powodu zaniedbania swojego adwokata.
Podczas trwania stosunku reprezentacyjnego
Adwokat powinien kierować się zasadą lojalności co do klienta. A gdzie są jej granice?
Czy adwokat może fabrykować dowody na korzyść klienta?
Czy może wnosić o przesłuchanie fałszywych świadków?
Czy może wykorzystywać odwiedziny u osadzonego do przekazywania grypsów?
Czy może przedłużać postępowanie karne - obstrukcja procesowa.
Wszystkie te przypadki mogą służyć dobru klienta, ale naruszają dobro wymiaru sprawiedliwości, dobro innych osób.
Tego rodzaju praktyki są NIEDOPUSZCZALNE
Granice lojalności stanowi samo prawo
Jeżeli klient zamierza posłużyć się fałszywym dowodem i adwokat o tym wie.
Adwokat nie może donosić na swojego klienta do prokuratury.
Adwokaci finansowi mają obowiązek donoszenia na swoich klientów o praniu brudnych pieniędzy.
Powinien próbować odwieść klienta, a jeśli się nie uda to wypowiedzieć umowę.
Za oświadczenia klienta adwokat nie odpowiada. Adwokat ma oględnie odnosić się do tych dowodów.
Obstrukcyjne działania procesowe - przedawnienie,
Nie znajduje jasnej odpowiedzi na gruncie kodeksu etyki adwokackiej.
Jeśli adwokat jest prawidłowo powiadomiony to ma obowiązek się stawić. Taka nieobecność nieusprawiedliwiona daje podstawę do oskarżenia. Dość powszechnie przyjęta strategia.
Adwokat podejmuje działania które uniemożliwiają mu dostarczenie wezwań do sądu.
Listonosz też człowiek ;-)
W sprawie afery FOS pomimo cofnięcia stosunku reprezentacyjnego sąd zdecydował się na kontynuowanie procesu.
Dobry adwokat powinien wiedzieć który doktor powinien zbadać klienta by stwierdzić chorobę ;-)
Granice lojalności adwokata wobec klienta
Czy adwokat może w interesie klienta naruszać dobra osobiste innych osób?
Również kodeks określa granice lojalności. Wobec innych osób, wobec sądu.
OBOWIĄZKI ADWOKATA WOBEC SĄDU
Zachować takt i umiar,
zabrania nadużywania wolności słowa,
zasada nakazująca wykonywać sumiennie swoje obowiązki
nawet w sytuacji gdy inny uczestnicy zachowują się w sposób nietaktowny, to i tak adwokat powinien zachować się taktowanie
§29 podczas widzeń z osobami pozbawionymi wolności, adwokat powinien dbać o zachowanie godności zawodu.
Adwokat osoba zaufania publicznego nie jest poddawana szczegółowej kontroli
Niezwłocznie powiadomić sąd o wygaśnięciu stosunku reprezentacyjności.
Adwokat zobowiązany o unikanie konfliktu interesów
Pactum de quota litis - adwokat otrzyma tylko wtedy honorarium jeśli wygra sprawę, a wynagrodzenie będzie procentem wygranej sumy. Nie może być tak by prawnik był osobiście zainteresowany w wynik sprawy, traci niezależność. Nie stoi to na przeszkodzie by adwokat zawarł dodatkową klauzulę by w razie wygrania sprawy liczyć na dodatkowe honorarium.
Zasada niezawisłości i niezależności
Powinien być niezależny wobec władz publicznych [w szczególności władzy wykonawczej]
Powinien być niezależny od przeciwnika procesowego
Stosunek zależności może wynikać ze stosunku pracy, zobowiązań finansowych [również nie powinien się zapożyczać u swego klienta]
Brak rozwiązania co do stosunków osobistych, rodzinnych, pozostających w ostrym konflikcie
Brak rozwiązania co do relacji osobistych między adwokatem a klientem.
Prof. Ryszard Sapkowicz
Wykład 18 XII
Zasad poufności
Adwokat ma obowiązek zachować w poufności to co dowiedział się jako adwokat
§19 Kodeksu Etyki Adwokackiej
Obowiązek jest nieograniczony w czasie
Art. 178 KPK nie wolno przesłuchiwać jako świadków obrońców lub adwokata
Obowiązki adwokata wobec kolegów
Powinien przestrzegać w stosunku do kolegów zasad uprzejmości lojalności i koleżeństwa.
§39 ustęp w razie sporu należy wyczerpać możliwości polubownego rozwiązania sporu
Ważniejsza lojalność wobec klienta
§40 przykładowo wyliczone konsekwencje
Adwokat musi stosować się w wykonywaniu swojej pracy do zasad fair play
Inny adwokat jest potencjalnym lub rzeczywistym przeciwnikiem
Obowiązki wobec korporacji
1