1. ROZWÓJ MYŚLENIA wg J. PIAGETA
Koncepcja Jeana Piageta - szwajcarskiego biologa i psychologa / 1896 - 1980/
INTELIGENCJA funkcjonuje według : |
- zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych) |
- zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia) |
Adaptacja, czyli przystosowanie przebiega w postaci uzupełniających się procesów asymilacji i akomodacji. Rezultatem asymilacji jest zmiana ilościowa schematów, akomodacji - jakościowa.
ASYMILACJA - to włączanie otoczenia do naszych struktur poznawczych, dopasowanie go do naszego rozumienia, interpretowanie go. Jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści są włączane do istniejących schematów.
AKOMODACJA - dopasowanie organizmu do otoczenia, dostosowywanie struktur do otoczenia, zmieniamy nasze rozumienie świata, ludzi, zdarzeń.. To tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych. Skutkiem jest rozwój struktur poznawczych.
ZRÓWNOWAŻENIE - konieczna jest równowaga między akomodacją a asymilacją
Dla Piageta równowaga to samoregulujący się mechanizm, który zapewnia rozwijającemu się człowiekowi efektywne interakcje z otoczeniem.
SCHEMAT - to struktura poznawcza, umysłowa, dzięki której jednostka przystosowuje się intelektualnie do otoczenia i organizuje je Jest to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).
FAZA I
Myślenie sensoryczno - motoryczne /od urodzenia do 2 r. ż./
Stadium I. Aktywność odruchowa (ćwiczenie odruchów) (przypada na 1 miesiąc życia).
Stadium II. Rozwijanie schematów (do 4 miesiąca).
Stadium III. Odtwarzanie interesujących zdarzeń (odkrywanie procedur) (4 - 8 miesiąc).
Stadium IV. Koordynacja schematów (intencjonalne zachowania) ( 8 - 12 miesiąc)..
Stadium V. Wykrywanie nowych sposobów (nowość i eksploracja). ( 12 - 18 miesiąc).
Stadium VI. Reprezentacje umysłowe (18 - 24 miesiąc życia).
Reakcje okrężne
I rodzaj - reakcje okrężne pierwotne (między 1 a 4 miesiącem) to czynności związane z ciałem dziecka, np. nawyk ssania kciuka. Początkowo ruchami dziecka kieruje przypadek, czasami ręka wchodzi w kontakt z wargami, co dostarcza przyjemności i jest powtarzane.
II rodzaj - reakcje okrężne wtórne (między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efekty w otoczeniu, np. uderzenie przedmiotem w łóżeczko, w dzwonek, efekt jest głośny, ciekawy i dziecko aktywność powtarza.
III rodzaj - reakcje okrężne III rzędu (między 12 a 18 miesiącem życia), dziecku nie wystarcza powtarzanie przypadkowo odkrytych efektów, teraz chciałoby samo odkryć, jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować, np. w czasie kąpieli uderza w wodę na różne sposoby, intencjonalnie różnicuje
NIEZMIENNIKI - coś zostaje takie samo w obliczu ciągłych zmian.
Kształtuje się pojęcie stałości kształtu i wielkości. Pojawia się wiedza o niezmienności pewnych elementów świata. Kształtuje się pojęcie stałości przedmiotu ( około 12 miesiąca) - to wiedza o tym, że przedmiot istnieje niezależnie od tego, czy go postrzegamy, czy nie. Pojawia się w stadium III i wyraża w tym, że dzieci aktywnie poszukują przedmiotu, który zniknął im z oczu. Przedmioty zaczynają egzystować również poza doświadczeniem zmysłowym. Według Piageta jest to początek myślenia symbolicznego. Symbol występuje zastępczo zamiast rzeczy.
FAZA II
Myślenie konkretno - wyobrażeniowe (przedoperacyjne, prelogiczne) /między 2 a 7 r. ż./
Obserwuje się znaczące postępy w rozwoju funkcji symbolicznej.
Ma miejsce przyspieszenie tempa myślenia.
Myślenie ma charakter transdukcyjny.
Myślenie ma charakter magiczny.
Myślenie jest egocentryczne.
W myśleniu ma miejsce centracja.
Brak odwracalności myślenia. Brak przechodniości. Brak pojęć stałości.
NIEZMIENNIKI
Tożsamość jakościowa, czyli wiedza o tym, że jakościowa natura rzeczy nie jest zmieniona przez zmianę w jej wyglądzie.
FAZA III
Myślenie operacyjne, konkretne /między 7 a 11/12 r. ż./, czyli okres operacji konkretnych
Myślenie staje się w pełni symboliczne.
System myślenia jest powiązany z doświadczeniami konkretnymi.
Pojawia się odwracalność i związane z nią pojęcia stałości (kolejne NIEZMIENNIKI): pojęcie stałości liczby - 6 - 7 lat; pojęcie stałości masy - 7 - 8 lat; pojęcie stałości ciężaru - 9 - 10 lat; pojęcie stałości objętości - 12 lat.
Doskonali się operacja grupowania (kategoryzacja). Doskonali się porządkowanie.
Inkluzja klas - wiedza, że podklasa może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna, która ją zawiera. Jest to osiągnięcie okresu operacji konkretnych.
FAZA IV
Myślenie abstrakcyjne. Operacje formalne /od 11/12 lat/
Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia
Zdolność do śledzenia formuły dowodu i budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji.
Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu.).
Rozumowanie na symbolach.
Rozumowanie kombinatoryczne
Pojęcie prawdopodobieństwa
___________________________________________________________________________
PODSUMOWANIE
1. Rozwój obrazów umysłowych to przejście od obrazów:
Statycznych do kinetycznych;
Reprodukcyjnych do antycypacyjnych;
Pojawienie się obrazów transformacyjnych;
To dorastanie dziecka do posługiwania się w pełni dojrzałymi, logicznymi strukturami myślenia, dzięki którym może budować w pełni logiczną wiedzę.
2. Rozwój polega na przechodzeniu z poziomu wiedzy proceduralnej do wiedzy deklaratywnej.
3. Wraz z rozwojem kształtuje się dziecięca „teoria umysłu”, czyli spójny system przyczynowo-skutkowy pozwalający dziecku przewidywać i wyjaśniać swoje i cudze zachowania poprzez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu, takich jak: przekonania, pragnienia, emocje, wrażenia. W diagnozie używa się testów fałszywych przekonań:
test niespodziewanej zmiany;
test zwodniczego pudełka;
test pozór - rzeczywistość.
_______________________________________________________________
Źródła:
Białecka - Pikul, M. (2002). Co dzieci wiedzą o umyśle im myśleniu. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Brzezińska, A., Lutomski, G. (1994). Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów. Poznań: Zysk i S-ka.
Wadsworth, B. J. (1998). Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. Warszawa: WSiP.
2. ROZWÓJ MYŚLENIA wg SZUMANA
PORÓWNYWANIE
S. Szuman uważał porównywanie za bardzo ważną operację umysłową, szczególnie ważną w rozwoju wiedzy dziecięcej. Dążył do ustalenia, według jakich cech, jakich kategorii, dziecko porównuje rzeczy między sobą.
PORÓWNYWANIE to zestawianie ze sobą przedmiotów, zjawisk i sytuacji w celu ujęcia ich podobieństwa i różnic oraz stosunków między nimi. Dokonuje się ze względu na jakąś wyróżnioną całość lub właściwość (za: Jankowska,M. Podstawy psychologii. Warszawa 2003).
OBIEKTY SĄ PORÓWNYWANE ZE WZGLĘDU NA:
Cechy zewnętrzne, zmysłowe, początkowo głównie te silnie narzucające się w percepcji: barwa, kształt, wielkość;
Materiał, z którego rzeczy są zrobione, szczegóły budowy;
Czynność, funkcja, jaką spełniają, cel, jakiemu służą;
Sposób, w jaki powstały, geneza;
Wartość, jaką posiadają;
Rodzaj, do jakiego należą.
I TEST PORÓWNYWANIA
Instrukcja: „Powiedz mi, czy są podobne do siebie stół i krzesło?
Wymagana jest odpowiedź: „tak” lub „nie”. Następne pytanie brzmi:
Dlaczego, pod jakim względem, są podobne? Dlaczego są niepodobne?
itd
_____________________________________________________________________
ABSTRAHOWANIE to wyodrębnianie jakiejś właściwości w danym przedmiocie, zjawisku czy sytuacji, wyróżnienie jej z pominięciem innych właściwości. Jest to odrywanie się od konkretu.
UOGÓLNIANIE to ujmowanie pewnych własności wspólnych dla pewnej klasy obiektów, zjawisk czy sytuacji. Jest ściśle związane z abstrahowaniem (Janowska, 2003).
______________________________________________________________________-
II TEST POJĘĆ NADRZĘDNYCH
Instrukcja: Przeczytam ci szereg wyrazów, wymienię różne rzeczy, a ty powiesz mi, jak można je nazwać razem. Jak nazwiesz te wszystkie rzeczy razem?
FIOŁEK, RÓŻA, GOŹDZIK.
OŁÓWEK, ATRAMENT, PAPIER, PIÓRO, KREDA.
itd.
Według Szumana myślenie pojęciami rodzajowymi jest możliwe dopiero wtedy, gdy dziecko potrafi nadać właściwą nazwę swemu uogólnieniu. Umysł najpierw tworzy grupy wielkie i rozległe, które stopniowo dzieli na mniejsze. W teście pojęć nadrzędnych można wyróżnić: odpowiedzi błędne lub brak odpowiedzi, odpowiedzi wskazujące rodzaj odległy, rodzaj bliski i rodzaj właściwy.
Np. dla wyrazów „kawa, piwo, herbata, zupa” rodzaj właściwy to napoje; rodzaj bliski to płyny, ciecze; rodzaj odległy to rzeczy do jedzenia, potrawy, pożywienie, z wody, można kupić.
III TEST SĄDÓW OGÓLNYCH
Instrukcja: „Przeczytam ci teraz rozpoczęte zdanie, a twoim zadaniem będzie dokończenie go”
Wszystkie rzeki…
Wszystkie pieniądze…
itd
Prawdziwy sąd ogólny to podanie cechy, która przysługuje wszystkim egzemplarzom danego rodzaju, czyli cechy wspólnej, powszechnej, dokładnie określającej dane pojęcie, odróżniającej je od innych pojęć tego samego rodzaju, tzw. cechę gatunkową.
Przykład: wszystkie rzeki płyną.
Sądy prawdziwy szczegółowy to podanie cechy mało charakterystycznej, np. wszystkie rzeki mają wodę, wszystkie rzeki są długie.
Sądy nieprawdziwe, np. wszystkie rzeki zamarzają, mają ryby.
IV TEST ROZUMIENIA PRZYSŁÓW. MYŚLENIE SYMBOLICZNE
Instrukcja: „ Przeczytam ci przysłowie, a ty powiesz, co one znaczy.
Oliwa sprawiedliwa, zawsze na wierzch wypływa.
itd
Przysłowia posiadają dwa znaczenia: jedno - dosłowne i jawne, drugie - ukryte i symboliczne, które właśnie stanowi jego sens.
Zrozumienie przysłów polega na znalezieniu właściwego ukrytego sensu. Dziecko musi wiedzieć, że taki sens w ogóle istnieje, a potem go znaleźć.
V TEST POWŚIĄGU MYŚLOWEGO. MYŚLENIE KONTROLUJĄCE I SPRAWDZAJACE
U dzieci myślenie hipotetyczne, zastanawianie się, jest jeszcze słabo rozwinięte. Brakuje powściąga, czyli zdolności do zatrzymania myśli i czekania z odpowiedzią do momentu, aż dojrzeje, aż jednostce uda się zebrać różne racje i argumenty potrzebne do przekształcenia sądów, które są w danej chwili problematyczne.
Źródła: Szuman, S. (1938). Rozwój myślenia u dzieci w wieku szkolnym. Lwów - Warszawa. Książnica - Atlas.