DOCHODZENIE SPORNEGO OJCOSTWA
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie polega na określeniu i porównaniu genetycznie uwarunkowanych cech (markerów) grupowych matki, dziecka i domniemanego ojca. Określenie "marker grupowy" oznacza, że jego obecność można wykazać u pewnej liczby osób w badanej populacji. Cechy grupowe człowieka nie zmieniają się w ciągu jego życia, znany jest sposób ich dziedziczenia. Analiza porównawcza tych genetycznie uwarunkowanych markerów pozwala ustalać zależności dziedziczne między badanymi osobami. Badanie może dotyczyć:
Analizy klasycznych cech grupowych, a więc takich właściwości organizmów, które powstają pod wpływem genów i są przekazywane dziecku przez biologicznych rodziców. Do dziedzicznie uwarunkowanych cech grupowych należą antygeny grupowe układu ABO występujące w krwinkach czerwonych (erytrocytach). Analiza tych cech wykazanych u dziecka, jego matki i domniemanego ojca oraz uwzględnienie zasad ich dziedziczenia, pozwalają na przyjęcie ogólnej reguły, zgodnie z którą u dziecka nie może się pojawić cecha nieobecna u matki i u domniemanego ojca. Jeśli np. matka i pozwany posiadają grupę krwi A, dziecko nie może mieć grupy B; z kolei odwrotnie, jeżeli matka i domniemany ojciec posiadają grupę A lub B, dziecko może mieć grupę 0. Pozwany mężczyzna o grupie AB nie może być ojcem dziecka grupy 0.Analiza klasycznych cech grupowych obejmuje również inne znane antygeny erytrocytarne: MNSs, Rh, Kell, Jk (a,b), Fy (a,b), a także specyficzne białka surowicy krwi: związany z immunoglobulinami układ GM i haptoglobiny (HP). W dochodzeniu ojcostwa analizie poddaje się również izoenzymy zawarte w krwinkach czerwonych - należą tu układy: ACP (kwaśna fosfataza krwinkowa), PGM (fosfoglukomutaza), ESD (esteraza D), GLO (glioksolaza), GPT (aminotransferaza alaninowa), PGP (fosfataza fosfoglikolanowa). Do badań w dochodzeniu spornego ojcostwa włączono także antygeny układu zgodności tkankowej HLA (z angielskiego human leucocytes antigens) w locus: A,B,C.
Wysoka wartość dowodowa badań klasycznych cech grupowych jest efektem włączenia do analizy jednocześnie dużej ilości układów, z których analiza każdego daje oddzielną wartość dowodową, sumującą się - zgodnie z regułami statystycznymi - do łącznej wartości.
Analizy polimorfizmu (wielopostaciowości) DNA. Podstawą analizy genetycznej opierającej się na badaniu DNA jest fakt, że każdy człowiek we wszystkich komórkach ciała zawierających jądro komórkowe posiada własną, odmienną od innych informację genetyczną (inny wzór DNA). Jedynie bliźnięta monozygotyczne (jednojajowe) posiadają jednakowe DNA. Wzór DNA we wszystkich komórkach ciała człowieka jest jednakowy, dziedziczony po połowie od matki i od ojca.
Badania hemogenetyczne wykazują odmienności w DNA właściwe danej osobie i pozwalają na dokonanie analizy porównawczej z innymi osobami. W dochodzeniu ojcostwa ocenia się, czy w DNA izolowanym z jąder komórkowych krwi dziecka, matki i domniemanego ojca, występują te same fragmenty DNA. Z reguły stosuje dwie metody: RFLP (z angielskiego restriction fragment length polymorphism), czyli analizę polimorfizmu długości tzw. fragmentów restrykcyjnych DNA lub metodę PCR (z angielskiego polymerase chain reaction) - reakcję łańcuchową polimerazy fragmentów DNA. Ta druga metoda pozwala na zwielokrotnienie dowolnego fragmentu DNA w milionowych ilościach jego kopii, przez co teoretycznie wystarcza jedna komórka, której DNA można powielić w reakcji PCR, aby uzyskać wynik badania.
W opiniowaniu o spornym ojcostwie przyjmuje się wyjściowo założenie "mater semper certa est" ("matka jest pewna"), czyli że znana jest biologiczna matka dziecka. Zasada ta ma charakter wyłącznie prawny, nie wynika z genetyki.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Zastosowanie badań klasycznych cech grupowych w przypadku spornego ojcostwa pozwala na pewne (100%) wykluczenie ojcostwa mężczyzny niesłusznie pozwanego. Analiza klasycznych cech grupowych nie pozwala jednak na potwierdzenie ojcostwa.
Włączenie do badań analizy polimorfizmu DNA pozwala na pełną indywidualizację człowieka. Każdy człowiek posiada bowiem własny, odmienny od innych wzór DNA. W oparciu o analizę DNA poprzez porównanie wzoru DNA pozwanego, dziecka i matki, można ojcostwo mężczyzny w sposób pewny wykluczyć, ale także praktycznie można je potwierdzić (z bardzo wysokim prawdopodobieństwem równym 99,9999...%).
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Dochodzenie spornego ojcostwa.
Badanie pokrewieństwa.
Badanie jest wykonywane na polecenie wymiaru sprawiedliwości lub organów ścigania, a także na własną prośbę
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Nie ma specjalnych zaleceń. Żadna z poddanych badaniom osób nie może mieć przetaczanej krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Dziecko winno mieć ukończone 6 miesięcy życia.
OPIS BADANIA
Badanemu w zależności od rodzaju analizy pobiera się około 5-10 ml krwi żylnej. Patrz Opis badania "Badanie krwi". Badaniom DNA może być poddana nie tylko krew, lecz również inne tkanki człowieka zawierające jądra komórkowe np. mięśnie, włosy.
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przetaczanie krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy u którejkolwiek z osób poddanych badaniu.
Wiek dziecka.
Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Niewielkie krwawienie lub krwiak w miejscu wkłucia igły.
Badanie może być powtarzane wielokrotnie i wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku