Pedagogika - wykłady
Semestr I
7.10.2005
Pedagogika to nauka o wychowaniu. Wszystkie zagadnienia wykładów są osnute wokół relacji wychowawczych.
Relacja wychowawcza - to co dzieje się pomiędzy wychowawcą i wychowankiem.
wychowanie
↓
W←→W
↑
spotkanie-dialog
Czym jest wychowanie?
Koncepcje pedagogiczne:
naturalistyczna
socjologiczna
behawiorystyczna
personalistyczna
antypedagogika
dialogu - zakorzeniona w filozofię
Wychowanie jest wprowadzeniem w świat wartości.
Przestrzeń wartości.
Osoba wychowawcy (nauczyciela):
osobowość
talent pedagogiczny
etyczne aspekty zawodu nauczyciela (odpowiedzialność)
kompetencje: psychologiczne, dydaktyczne
Osoba wychowanka (ucznia):
rozwój
środowisko:
• rodzinne
• grupa rówieśnicza
• lokalne
• szkolne
trudności wychowawcze i dydaktyczne
21.10.2005
Relacja wychowawca - wychowanek w wybranych koncepcjach pedagogicznych XX w.
1 2
3 W→w N → U
4 nauczyciel uczeń
Koncepcje:
1 - personalistyczna
2 - naturalistyczna
liberalna
3 - socjologiczna (pedagog.społeczna)
pedagogika behawiorystyczna
4 - antypedagogika
O każdej koncepcji będziemy mówić wg zagadnień:
Jak dana koncepcja patrzy na człowieka? (kim jest człowiek?)
Czym jest wychowanie i jakie cele wychowania są najważniejsze?
Jaka jest rola nauczyciela/wychowawcy?
Pedagogika personalistyczna:
„Zanim ktoś jest dzieckiem XX wieku, dzieckiem amerykańskim, czy europejskim, jest najpierw dzieckiem ludzkim - człowiekiem”(J. Charitain)→wychowanie rozwijające
Wychowawca musi patrzeć na wychowanka w kategoriach osobowych.
4 główne założenia tej koncepcji:
a) człowiek jest osobą także wtedy zanim jest w stanie uzyskać pełnię swej autonomii
b) osoba jest wartością najwyższą, bezwzględną w świecie bytów stworzonych; jest jedyną rzeczywistością posiadającą wartość per se (posiada swój własny cel, którym jest doskonalenie się w swoim własnym istnieniu)
posiada swą wartość i godność, nie otrzymuje wartości od innych ludzi
z tej przyczyny nie może być traktowana jako środek do celu innego człowieka czy społeczeństwa
Wychowanek w koncepcji personalistycznej jest harmonijnym rozwojem wrodzonych właściwości fizycznych, moralnych i intelektualnych.
Definicja Schallera:
„Wychowanie to całokształt procesów i sposobów pomagających istocie ludzkiej, zwłaszcza poprzez interakcje urzeczywistniać swoje człowieczeństwo”
Po obu stronach relacji wychowawczych stoją osoby, wychowawca (nauczyciel pełni rolę mistrza wprowadzającego w świat wartości dzięki którym wychowanek może urzeczywistniać swoje człowieczeństwo.
2 postulaty J. Tarnowskiego
a) wychowawca nie może traktować przedmiotowo wychowanka, który pozostaje współpodmiotem procesu pedagogicznego
b) wobec wychowanka jedynym właściwym odniesieniem jest miłość (szacunek, akceptacja, życzliwość itd.)
Reprezentanci koncepcji personalistycznej:
۰ Karol Wojtyła - miłość, osoba
۰ F. Adamski
۰ J. Tarnowski
Koncepcja naturalistyczna i liberalna:
„Szanujcie dziecko, czekajcie i obserwujcie cierpliwie nowy wybór natury”
Człowiek jest przede wszystkim wpisany w naturę (szeroko pojętą)
Ojcem tej pedagogiki jest J. J. Rousseau - człowiek jest z swej natury dobry, szlachetny, ponieważ wszystko co pochodzi z rąk boskich jest dobre, natomiast psuje się w rękach ludzkich. Wychowanka należy pozostawić naturze, ponieważ wpływy zewnętrzne psują w człowieku to co dobre i szlachetne.
Wychowanie jest utożsamiane z naturalistycznym rozwojem człowieka. Oddziaływanie zewnętrzne sprowadza się jedynie do wspierania tego rozwoju. Na motywach koncepcji naturalistycznej w XX w. Powstała koncepcja liberalna (pajdocentryczna - uczeń jest w centrum zainteresowań - nowe wychowanie). Pedagogika ta dała wiele nowych rozwiązań, impuls do powstawania nowych szkół.
Postulaty wychowawcze:
patrzeć na dziecko jako na istotę odrębną i bogatą (w zdolności i zainteresowania)
mobilizować aktywność dziecka
pobudzać i rozwijać, a nie nauczać
uwzględniać zainteresowania, zdolności i predyspozycje dziecka
stwarzać z klasy społeczność dziecięcą (zasada samorządności)
rozwijać zdolności twórcze
łączyć pracę umysłową z działaniem, zabawą, pracą ręczną
zastępować karność zewnętrzną karnością wewnętrzną
3. W centrum zainteresowania stoi wychowanek a rola wychowawcy sprowadza się do czuwania, obserwowania, pobudzania a ingerowanie tylko wtedy gdy wychowanek sam o to prosi lub w razie niebezpieczeństwa.
Koncepcja socjalistyczna:
1. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w społeczeństwie, rozwija się dzięki niemu (tworzą go relacje społeczne), przyczynia się do dorobku społecznego.
2. Wychowanie jest wchodzeniem w role społeczne. Celem wychowania jest przygotowanie do życia w społeczeństwie. Istotą wychowania jest proces utrwalania więzi społecznych i uspołeczniania młodego pokolenia.
Na gruncie tej koncepcji wyrosła pedagogika socjalistyczna (marksistowska).
3. W tej koncepcji wychowawca jest reprezentantem społeczeństwa powołanym do wprowadzania młodych ludzi w życie społeczeństwa. Jego autorytet uprawnia do formułowania i realizowania pożądanych społecznie celów wychowania.
Reprezentanci:
H. Radlińska
F. Znaniecki
4.11.2005
Pedagogika behawiorystyczna - ważny jest tu autorytet wychowawcy (tak jak pedag. socjalistyczna) staje się on narzędziem kierowania, sterowania, urabiania osobowości wychowanka.
1. Człowiek jest istotą reagującą na bodźce zewnętrzne płynące ze środowiska, powinien więc nauczyć się prawidłowych reakcji na nie. Człowiek przychodzi na świat tylko z kilkoma „gotowymi” reakcjami (gniew, strach, radość, smutek), natomiast reszty uczy się w środowisku życia.
- J. Watson
- B. Skinner - stworzył sylwetkę idealnego dziecka (grzeczne, posłuszne, stonowane, odpowiednio reaguje na bodźce)
2. Wychowanie to urabianie gotową wiedzę i wzorce zachowania. Dysponuje takimi metodami wychowania jak nagrody i kary: to one tłumią zachowania niewłaściwe, a wzmacniają zachowania prawidłowe. Tej pedagogice dużo zawdzięczamy w zakresie terapii (nadal jest popularna)
Nauczyciel steruje uczniem w imię jego dobra, które sam definiuje; poza wychowankiem przesądza o tym co jest cenne, użyteczne, wartościowe, a co tym nie jest.
Antypedagogika - „Kto zatem kocha dzieci ten ich nie wychowuje”
Koncepcja ta powstała w latach 70 XX w. w USA i krajach Europy Zachodniej (Francja, Niemcy).
1.Człowiek rodzi się jako istota wolna, odpowiada za samą siebie i od początku doświadcza tego co jest dla niego najlepsze. Dziecko nie staje się człowiekiem ale juz nim jest.
2. Zrywa z samym terminem wychowanie. Neguje tradycję praktyki wychowawczej. Neguje pedagogiczne teorie. Neguje zinstytucjonalizowany system kształcenia. Neguje idee i funkcje wychowania jako takiego.
● pedagogika ta nie jest jednorodna (odłamy skrajnie nihilistyczne - odmawianie p. prawa do istnienia oraz idealizm: H. Schoenebeck, nie tylko krytykuje, ale promuje ofertę kreowania stosunków międzyludzkich)
3. Po obu stronach „relacji wychowawczej” stoją partnerzy, ludzie. Podmiotowość dziecka jest punktem wyjścia w stosunkach międzyludzkich. Dziecko jest nosicielem i nauczycielem wolności, zna jej wartość z chwilą przyjścia na świat, w związku z tym rolą „ wychowawcy” jest umożliwić dziecku bycie sobą, podmiotem decydującym o sobie tak w swerze życia indywidualnego jak i społecznego.
Stanisław Rucinski - „wychowanie jako wprowadzenie w życie wartościowe”→wychowanek wybiera wartości ku którym pójdzie. Wychowawca ma mu towarzyszyć i odpowiadać na pytania.
2.12.2005
Spotkanie i dialog w wychowaniu - podstawowe rysy pedagogiki dialogu.
dialog
N → U
1. Spotkanie jako podstawowy fakt ludzkiej egzystencji.
Martin Buber „Każde prawdziwe życie polega na spotkaniu”
Kategorie:
a) osoba ludzka to ukształtowana, uwarunkowana w swej głębi, duchowo określona i tworząca istota
b) relacja - 4 typy relacji wg Bubera
• Ja - Ty - relacja ta umożliwia dialog. Osoby szanują się wzajemnie, słuchają się wzajemnie, wykazują się empatią, tworzą klimat bezpieczeństwa, życzliwości, akceptacji.
• Ja - To - występuje, gdy człowiek traktuje drugiego człowieka jak przedmiot. Brak tu szacunku.
• To - To - występuje, gdy osoby nie szanują, nie akceptują siebie i drugiego człowieka. Człowiek nie jest ambitny, nie ma celu w życiu, nie wierzy w siebie i innych.
• Ja - Ja - to relacja dwóch osób wpatrzonych w siebie samego. Takie osoby myślą i mówią tylko o sobie, trudno prowadzić dialog, rozmowa przypomina dwa monologi.
c) dialog wg Janusza Tarnowskiego:
- jako metoda - sposób komunikacji interpersonalnej w celu wzajemnego zrozumienia się, zbliżenie i współdziałanie
- jako proces - proces dialogu zachodzi wtedy, gdy ów potrójny cel został w pełnej mierze osiągnięty
Rodzaje dialogu:
rzeczowy - przedmiotem jest wszystko to, co nas otacza, czyli partnerzy wymieniają poglądy, myśli, mówią o faktach, zdarzeniach np. rozmowa studentów, dwóch naukowców
personalny - partnerzy uzewnętrzniają swoje pragnienia, uczucia, przeżycia, a więc przedmiotem jest to, co jest we mnie, a nie na zewnątrz np. mąż - żona - przyjaciele
egzystencjonalny - dotyka najgłębszych warstw naszej osobowości; oparty jest na całkowitym, wzajemnym darze partnerów z ich egzystencji. Jest najrzadszym typem dialogu, np. osoba wierząca - Bóg
d) spotkanie - potocznie: jest zetknięciem się człowieka z jakąś rzeczywistością np. z człowiekiem bezpośrednio, z działaniami człowieka; ściślej: mamy z nim do czynienia, gdy skutkiem spotkania jest jakaś zmiana w osobowości człowieka; w najściślejszym znaczeniu dotyka najgłębszego ja danej osoby i dokonuje w niej zasadniczej, trwałej przemiany
2. Spotkanie i dialog jako sposób bycia mistrza i ucznia.
Warunki jakie muszą być spełniane, aby zaistniał dialog między mistrzem a uczniem:
spotkanie musi prowadzić do ważnej zmiany w osobowości ucznia, ale także mistrza
relacja musi być relacją osobową tzn. że uczeń musi być traktowany w kategoriach osobowych, wyłoniony z tłumu, np. mistrz zapamiętuje ucznia
oddziaływanie wychowawcy na całą osobowość wychowanka, czyli odwołuje się do intelektu i do uczuć, woli
żeby dialog rzeczywiście prowadził do trwałej zmiany osobowości ucznia, nauczyciel musi być dla ucznia mistrzem
Jakie cechy sprzyjają prawdziwemu dialogowi?
Postawa mistrza |
Postawa ucznia |
wyrozumiały |
szanujący nauczyciela |
cierpliwy |
wytrwały |
potrafiący przekazać wiedzę w sposób prosty |
pracowity |
szanujący ucznia |
pokorny |
życzliwy |
ufny |
wierzący w ucznia |
|
16.12.2005
Odpowiedzialność nauczyciela/wychowawcy jako podstawowa kategoria etyki pedagogicznej.
Odpowiedzialność, ustalenia pojęciowe.
Ujecie odpowiedzialności: ujęcie indywidualistyczne, ujęcie dialogowe, ujęcie maksymalistyczne, ujecie aksjologiczne.
Sylwetka odpowiedzialnego nauczyciela/wychowawcy.
Teodor Ballauf: „...jestem tym za czym się opowiadam i za co odpowiadam...”
ad. 1
Odpowiedzialność:
a) to konieczność, obowiązek moralny lub prawny, odpowiadanie za swoje czyny i ponoszenie za nie konsekwencji, odpowiadanie, przed kimś, wobec kogoś lub za coś.
Odpowiedzialność:
moralna
prawna
zawodowa
b) relacja działającego podmiotu do jego czynów świadomych i wolnych polegająca na tym, że dobro zawarte w treści spełnionego przezeń czynu staje się cząstką moralnej treści jego osobowości, w skutek czego ponosi on związane z tym czynem konsekwencje
ad. 2
Wspomniane ujęcia odpowiedzialności wiążą się z zakresem odpowiedzialności, ujęcia te pokazują zakres odpowiedzialności.
Zakresy odpowiedzialności:
za siebie
za drugiego człowieka
za grupę, społeczeństwo, naród
a) ujęcie indywidualistyczne→za siebie i wobec siebie
• G. Mazcel - odpowiedzialność jest umiejętnością określania siebie jako autora własnych czynów i jednocześnie powinnością podejmowania czynów kreującą osobowość człowieka, jestem odpowiedzialny za to kim jestem, kim się staję, za mój rozwój.
• K. Horney - człowiek może rozwijać się tylko wówczas, gdy przyjmie odpowiedzialność za samego siebie; warunkiem budowania tej odpowiedzialności jest przekonanie, że ja sam stanowię o sobie, jestem autorem swojego życia, ja sam kieruję sobą, a nie jestem kierowany.
Warunkiem przyjęcia odpowiedzialności za drugiego człowieka jest wzięcie odpowiedzialności za samego siebie.
b) ujęcie dialogowe→za drugiego człowieka
• M. Buber - ujęcie dialogowe akceptuje to, że jestem odpowiedzialny za osobę, z którą jestem w dialogu, wiąże odpowiedzialność z miłością
„...miłość jest odpowiedzialnością Ja za Ty, na tej bazie można dopiero działać, pomagać, uzdrawiać, wychowywać, wspierać...” M. Buber
„Im więcej poczucia odpowiedzialności za osobę, tym więcej prawdziwej miłości” K. Wojtyła
c) ujęcie maksymalistyczne→odpowiedzialność za grupę
• E. Levinas - jesteśmy tak bardzo odpowiedzialni za drugą osobę, że właściwie jesteśmy odpowiedzialni ZAMIAST niej.
„Odpowiedzialność wykracza poza to, co czynię, sięga jeszcze dalej, głębiej, aż do, granicy życia i śmierci; jestem odpowiedzialny za bliźniego nie czekając na wzajemność, nawet jeżeli miałbym przypłacić to życiem” E. Levinas
• P. Ricoeuz - złagodził stanowisko Levinasa, „to co słabe, to co kruche czyni nas odpowiedzialnym”.
d) ujęcie aksjologiczne - mówi, że jesteśmy odpowiedzialni za wartości, które wybieramy w swoim życiu; w procesie wychowania nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za wartości, które urzeczywistnia:
- w sobie samym
- w osobie wychowanka
- w celach, metodach i treściach
6.01.2006
Sylwetka odpowiedzialnego nauczyciela/wychowawcy.
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny w swojej pracy za:
Siebie - swój własny rozwój
Drugiego - ucznia/wychowanka
Klasę - grupa uczniów/wychowanków
ad. 1
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za autokreację w dziedzinie intelektualnej, moralnej, estetycznej, duchowej. Im bardziej będzie sie rozwijać, tym więcej może zaoferować uczniom/wychowankom.
„Żeby dużo dać, trzeba dużo mieć” M. Grzegorzewska
ad. 2
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za rozwój ucznia/wychowanka we wszystkich sferach:
poznawczej (intelektualnej)
moralnej - przekazanie wartości moralnych, etycznych
estetycznej, sprawnościowej, umiejętnościowej
biologicznej - zdrowie i bezpieczeństwo dziecka
emocjonalnej
Odpowiedzialność rodziców za dziecko jest naturalna, a odpowiedzialność nauczyciela za uczniów nałożona.
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za rozwój zainteresowań, zamiłowań, zdolności, talentów. Odpowiedzialność nauczyciela jest tym większa, im środowisko rodzinne nie przykłada się do odpowiedzialności i zaniedbuje zdolności ucznia.
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za nasycenie relacji wychowawczej tzw. wartościami ciepłymi→życzliwość, empatia, cierpliwość, wrażliwość.
Szczególny moment odpowiedzialności:
wychowanek/uczeń wybiera wartości, które uniemożliwiają jego rozwój; hamują i niszczą go
wpływ innych grup
nałogi, działanie pod wpływem grup
ad. 3
Nauczyciel/wychowawca jest odpowiedzialny za budowanie prawidłowej atmosfery w klasie i grupie, czyli takiej, która sprzyja skutecznemu komunikowaniu się, współdziałaniu, wzajemnej pomocy, poczuciu bezpieczeństwa.
Odpowiedzialny nauczyciel/wychowawca uczy odpowiedzialności swoich uczniów/wychowanków, a więc stwarza możliwości ku temu, aby młody człowiek brał odpowiedzialność za siebie samego.
Drogi uczenia odpowiedzialności:
a) metoda przykładu osobistego
b) stwarzanie sytuacji wychowawczych, w których uczniowie podejmują samodzielne działania i mogą za nie odpowiadać
Zagadnienie podmiotowości w pedagogice.
Pojęcie podmiotowości.
Podmiotowy charakter relacji wychowawczej.
Związek, odpowiedzialność, podmiotowość.
ad. 1
osoba = podmiot
W literaturze filozoficznej podmiot określa się jako wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości.
Dwa rodzaje podmiotowości:
a) inicjalna - jest dana każdej osobie, każdemu człowiekowi
b) finalna - to owoc długoletniej pracy nad sobą, nad rozwojem swojej możliwości poznawczej, nad usprawnianiem w wyborze dobra i podejmowaniem twórczości. Podmiotowość finalna jest ważnym celem wychowawczym.
ad. 2
Podmiotowy charakter relacji wychowawczej zależy od spełnienia kilku warunków:
sytuacja wychowawcza musi mieć charakter dwupodmiotowy i charakteryzować się dwukierunkowością wpływów
musi mieć charakter otwarty, jej przebiegu i zakończenia nie można dokładnie zaplanować
cechą prawidłowej relacji dwupodmiotowej jest przekonanie obydwu jej uczestników, iż jej treść, cel, dobro, ma dla nich duże znaczenie
komunikacja w relacji dwupodmiotowej powinna mieć charakter dialogu
ad. 3
Ten związek możemy wykazać w dwóch aspektach:
a) być podmiotem tzn. być sprawcą pewnych działań, mieć tego świadomość i podejmować za te działania odpowiedzialność
b) uznając podmiotowość wychowanka dbam o jego dobro, troszczę się o niego, ponieważ jest dla mnie WARTOŚCIĄ i podejmuję za niego odpowiedzialność.