1. Przedstaw główne założenia filozofii przyrody w Grecji Antycznej. Wskaż na głównych przedstawicieli tego nurtu. Wyjaśnij znaczenie terminu monizm. Podaj przykłady.

Tales z Miletu (ur. ok. 624-547 r. p.n.e.) nie jest on przez Tatarkiewicza wliczany w poczet jońskich filozofów przyrody, ale podkreślone jest, że jako ojciec filozofii i monista dał początek powyższemu kierunkowi filozoficznemu.

• „Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa" - twierdził i dowodził Tales. W swoich rozważaniach zastanawiał się nad punktem tym co było przed powstaniem świata, ale nad początkiem, punktem 0 (znanym nam ze wstępu do nopip). Zagadnienie początku świata było, więc pierwszym zagadnieniem stricte filozoficznym.

• Arystoteles, który przekazał teorie Talesa, podaje, "że dawniejsi ludzie, którzy żyli dawno przed obecnym pokoleniem, tak samo zapatrywali się na przyrodę. Według nich bowiem „Okeanos i Tetyda byli rodzicami tego, co powstało". Woda odgrywała też istotną rolę w mitologii egipskiej i babilońskiej, z którymi Tales musiał zetknąć się podczas swoich podróży. Tales podzielał zatem tradycyjne poglądy, lecz odwzorował i starał się uzasadnić je w sposób naukowy. Talesa uważa się za pierwszego filozofa- jako pierwszy przeszedł on od mitologii do nauki.

• Powstanie przyrody kojarzył Tales z narodzinami, wnioskując na podstawie obserwacji, że musi istnieć jakiś rodzaj substancji (nazwanej później pramaterią, arche), z której rozwinęły się wszystkie formy (ciała) przyrody i na którą się ostatecznie rozpadają. Teoria Talesa wskazywała na wodę jako pratworzywo z którego rozwinął się świat, gdyż jest ona niezbędna do życia ("to, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty"- co stanowi próbę naukowej eksplikacji poglądów), a świat był - jego zdaniem bytem ożywionym; woda zmienia też stany skupienia, a więc może występować w każdej formie.

• Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu. Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody, aby w końcu znów powrócić do pierwotnej postaci.

• Tales był hilozoistą- co oznacza, że postrzegał materię jako nierozłączną z duszą. Pogląd ten pojawił się wraz ze spostrzeżeniem, że materia poddana jest ciągłemu ruchowi, ruch zaś posiadał dla ówczesnych ludzi posiadał cechę animizmu.

Anaksymander (609-547 r. p.n.e.)

Anaksymander był pierwszym myślicielem, który wprowadził do słownika filozoficznego termin arche (łac. principium) w znaczeniu "początek", "zasada" - termin techniczny o dużym znaczeniu w filozofii greckiej, kładąc jednakże nacisk na to drugie znaczenie. Chcąc zastąpić hipotezę swego poprzednika Talesa, lepszą, argumentował, że żadna substancja znana nam z doświadczenia nie może być początkiem i zasadą wszechrzeczy, bo każda powstaje, zmienia się i ginie, a zatem żadnej nie można nazwać pierwotną. Rozglądając się po świecie, nigdzie nie znajdziemy takiej substancji, która by odpowiadała warunkom arche.

Pierwotna substancja musi być nieskończona, bo z niej powstaje nieskończona rozmaitość rzeczy. I nie może być podobna do tych rzeczy, bo ma zawierać wszystkie, a nie być żadną z nich; nie będzie więc ani tworzywem stałym, ani płynnym, ani lotnym, ani ciepłym, ani zimnym; nie będzie przeto ani wodą, ani powietrzem. Musi być czymś, co nie posiada żadnych własności spośród tych, jakie przypisujemy przedmiotom otaczającego nas świata. Nie potrafimy w niej dostrzec żadnej własności, a więc będzie czymś nie określonym czasowo i przestrzennie, i jakościowo, będzie zatem jakimś apeiron (bezkres)- substancją nieokreśloną pod żadnym względem. Jest poza czasem i poza przestrzenią. Jest pierwotna, wszystko obejmuje i wszystkim rządzi. Jest niestworzona i niezniszczalna, nieśmiertelna, niewidzialna i nie starzejąca się. Z niej wszystko powstaje i do niej wraca. Apeiron jest substancją nieskończoną w sensie ilościowym, gdyż tego wymaga wieczne powstawanie; nie ma przerwy w powstawaniu.

Wieczny ruch apeironu to siła napędowa wszelkiego powstawania. W tej "jedności" złożonej, jaką tworzy apeiron, tkwią przeciwieństwa i z niej się wyłaniają. Zaczyna się proces powstawania świata, transformacji. Najpierw pojawił się bezkres, z beskresu zaś chaos. Na drodze przeciwieństwa od chaosu wyodrębnił się kosmos. Z wiecznej substancji, z apeironu, oddzielił się zalążek ciepła i zimna, co z kolei doprowadziło do wytworzenia wokół powietrza otaczającego Ziemię kuli ognistej, podobnej do kory drzewa. Następnie owa wielka kula ognista pęka i rozpada się na mniejsze części, które przekształcają się w Słońce, Księżyc i gwiazdy. W innej koncepcji powstanie świata - świat wyłonił się poprzez wydzielenie przeciwieństw (ciepło - zimno), a następnie stanów skupienia ziemia jako najcięższa skupiła się w środku, naokoło powstały lżejsze stany woda wyschła, tworząc w niektórych miejscach ląd, ogień rozerwał się w powietrzu i utworzył ciała niebieskie. Jest to pierwsza niemitologiczna koncepcja powstania świata, jednak nie jest wolna od pewnych nawiązań do mitologii, jak choćby objaśnianiem powstania świata poprzez antagonizmy pomiędzy rodzącymi się bogami.

Anaksymenes (585 - 525 r. p.n.e.) i szkoła elejska

• Anaksymenes pochodził z Miletu i był uczniem Talesa i Anaksymadra - przejął po nich problem analizy zasady świata

• świat i przyroda są w nieustannym ruchu

• wszystko, co istnieje, pulsuje nieustannym życiem, znajduje się w nieustannej transformacji żywiołów

• ogień > powietrze > woda > ziemia

• transformacja związana jest z istnieniem określonego ładu, który oparty jest na przekształcaniu żywiołów A więc owymi wytworami powietrza są elementy: ziemia, woda i ogień, a wszystko, co nie jest nimi, jest tworem tych elementów.

• symbolem naszej planety jest kwadrat transformacyjny, na wierzchołkach którego znajdują się ogień, powietrze, woda i ziemia

• nieustanny ruch możliwy jest tylko dzięki kursowaniu powietrza

• przyczynami powodującymi zmiany w przyrodzie są zmiany w powietrzu

• ruch powietrza, nieodłączny od materii, powoduje zbliżanie się i oddalanie części powietrza

• ciepło i zimno powodują zmiany w stanie powietrza

• zasadą świata jest powietrze, pozostające w nieustannym ruchu i poruszające pozostałą materią

• zasadą wszechświata może być tylko materia, która zdolna jest zmieniać stany skupienia. Zdolności do takiego zachowania się posiada żywioł, którego jest nieskończenie wiele, a który otacza wszystko, przenika wszystko i jest jakby duszą świata. Wszystko oddycha powietrzem, bo bez powietrza żyć nie można. Wszystko jest metamorfozą powietrza, ono bowiem przyjmuje nieskończenie wiele postaci, tworząc otaczającą nas rzeczywistość. Najbardziej zagęszczone powietrze to kamienie, a najsubtelniejszym tworem powietrznym jest ogień eteryczny, którego już prawie dostrzec nie jesteśmy w stanie.

• wszelkie inne stany skupienia są po prostu inną postacią powietrza - w innym zagęszczeniu i temperaturze

• umacnia to tylko twierdzenie o jedności przyrody - wszystko zbudowane jest z tej samej, ale mogącej zmieniać postać, materii

• powietrze wypełnia bezkres i stanowi siłę, która ożywia wszechświat

• utożsamienie duszy z powietrzem - tak jak dusza rządzi człowiekiem, powietrze rządzi kosmosem

• powietrze było uznawane przez Anaksymenesa za boski byt obdarzony inteligencją

• świat jest bezkresny i nieskończony jak powietrze

• byt wszechświata jest nieskończony

• ruch jest wieczny

Heraklit z Efezu (V - IV w. p.n.e.)

• według niego arche to ogień

• ogień symbolizuje przemianę i nieustanny ruch (ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i na powrót ogniem)

• przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach- „w dół” (z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, powietrze skrapla się, woda spływa na ziemię i w nią wsiąka) „ w górę” (ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przekształca się w chmury i wraca do górnej ojczyzny jako ogień)

• nie ma nic stałego, wszystko znajduje się w ruchu („Panta rei”- nie można dwa razy wejść do tej samej wody)

• ogień jest najlepszym symbolem zmienności świata

• zasada świata jest wieczna i ponadczasowa

• życie: poglądy na śmierć i odrodzenie

• śmierć - kres istnienia

• odrodzenie - powołanie do nowego istnienia

• życie jako proces ciągłej zmiany - człowiek tak jak ogień nie ma w swoim życiu stałego momentu - wciąż umiera i odradza się

• rzeczy zdają się trwać, ale ich trwanie jest złudzeniem, nie ma bytu- jest stawanie się

• relatywizm heraklitański

• w nieustannym przepływie rzeczy zacierają się granice między przeciwieństwami

• zmienność oznacza przechodzenie od jednego stanu do drugiego (jawa w sen, noc w dzień, młodość w starość)

• wszystko jest przez to względne (relatywizm)

• nic z tego co istnieje nie posiada bezwzględnych i stałych własności, lecz wciąż je zmienia i przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo (próba obalenia trwałych zasad i wartości)

• ogień jest nietypowym arche, nie jest składnikiem przyrody, lecz fazą wiecznej przemiany, jest równoważnikiem wszystkich rzeczy

• zmienność jest podstawą bytu, zaś u jej źródła leżą przeciwieństwa - ze zderzenia przeciwieństw powstaje wojna, która jest ojcem i królem wszechrzeczy

• dostrzegał on także rozumność świata (rozum jest siłą kosmiczną, człowiek ma jedynie w nim udział)= to dzięki tej rozumności przeciwieństwa łączą się w harmonijnym porządku.

• Krytycznie zapatrywał się na poznanie zmysłowe, forsował postrzeganie świata racjonalne, darzące do porządkowania.

MONIZM- [gr.] jest to pogląd w ontologii zgodnie, z którym natura rzeczywistości jest jednorodna. Istnieje w związku z tym, tylko jedna substancja, pierwotna materia, która buduje rzeczywistość. Monistami są więc filozofowie przyrody, ale także monizm idealistyczny: Platon (idee), Hegel (świat jet pozorny- istnieją tylko idee), monizm materialityczny: Marks (istnieje tylko materia, reszta jest jej wytworem), monizm mieszany: Gottfried Willhelm Leibniz (teoria monad, które są bytami podstawowymi posiadającymi na raz cechy materialne i duchowe

Jońscy filozofowie przyrody zwani są filozofami presokratejskimi (wg. Reals'a, który wprowadził go historii filozofii termin „jońska filozofia przyrody”). Opierali się oni na bezpośrednich obserwacjach natury, czyniąc je podstawą swojego rozumowania. Ich głównym celem badawczym było znalezienie principium (arche)- pierwotnej zasady leżącej u podstaw bytu. Można zastanawiać się nad określeniem okresu, w którym się pojawili. Przecież na Dalekim Wschodzie systemy quasi-filozoficzne powstały kilkaset lat wcześniej. Na czoło wysuwa się tutaj bardzo prozaiczny powód - dopiero w VI wieku na terenach Azji Mniejszej kolonie mogły cieszyć się dobrobytem i pokojem. W takich to właśnie warunkach urodził się w Milecie pierwszy z fizyków - Tales.

2. Przedstaw podstawowe założenia filozofii Hume'a.

Wyjaśnij znaczenie pojęcia scientyzm. Podaj przykłady kierunków filozoficznych lub filozofów, związanych ze scientyzmem.

Dawid HUME (1711-1776), szkocki filozof, historyk, ekonomista.

1. Był agnostykiem co zamknęło mu drogę do kariery uniwersyteckiej, za życia znany głownie jako historyk.

2. Utrzymywał, że jedynym źródłem poznania są wrażenia (impresje), na których podstawie powstają w umyśle ludzkim idee, występujące w określonym porządku i we wzajemnych związkach asocjacyjnych.

3. Skrytykował związek przyczynowy, tzn. stwierdził że poszukiwanie przyczyn i skutków wykracza po za fakty, a stwierdzenie ich (przyczyn i skutków) jest wynikiem nawyku przenoszenia dawnego doświadczenia w przyszłość. Wg. Huma związki przyczynowe nie są konieczne. Czyli nie ma żadnych podstaw, ani a priori (z góry, bez doświadczenia, w tym przypadku twierdził iż nie jest wcale logiczne i bezdyskusyjne iżby ze znajomości skutków poznać przyczynę „Żaden przedmiot własnościami swymi dostępnymi zmysłom nie ujawni nic o przyczynach, które go stworzyły, i przyczynach które zeń powstały.”) ani doświadczalnie (np. jeżeli naciskamy na spust pistoletu i następuje wystrzał, to tak naprawdę nie wiemy czy strzał nastąpił przez naciśnięcie spustu, my tylko to zakładamy, bo doświadczenie nie podaje jak po jednym fakcie następuje drugie, my tylko stwierdzamy istnienie stałych następstw).

4. Właśnie ta analiza była zupełnym novum w filozofii, i u Huma jest najważniejsza.

5. Ponad to Hume twierdził, iż podmiot to tylko gra wrażeń, nie możemy stwierdzić przyczyn i polegać na empirii. Hume prawie zanegował możliwości rozumu ludzkiego, prawie gdyż powstrzymało go od tego matematyka (sic!). Matematyka dla Huma to czyste myslenie, czysta filozofia.

6. Metafizyczne badania Huma (zwł. agnostycyzm i twierdzenie, iż Boga poznać się nie da a religia to tylko wytwór ludzkiej psychiki) zainspirowały Kanta.

7. Czyli, HUME= AGNOSTYCYZM + NEGACJA PRZYCZYNOWOŚCI + INSPIRACJA KANTA.

I jeszcze krótka definicja: AGNOSTYCYZM [gr.], stanowisko filozoficzne negujące częściowo lub całkowicie możliwość poznania rzeczywistości pozazjawiskowej.

SCJENTYZM (korzystałem z wikipedi, jest jasno i tak jak w Tatarkiewiczu)

Scjentyzm, pogląd filozoficzny rozwinięty w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu, wg którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarcza tylko nauka, przy trzeźwym i wąskim jej rozumieniu. Nauka jest także głównym narzędziem rozumienie i zmieniania świata.

Według tego poglądu nauki szczegółowe, wolne od niefalsyfikowalnych eksperymentalnie teorii, które nie mają ambicji wyjaśniania wszystkiego na podstawie jednej, apriorycznie przyjętej zasady filozoficznej, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Tylko te zagadnienia mogą być sensownie rozwiązane, bądź dadzą się wyjaśnić językiem tak zdefiniowanych nauk szczegółowych. Wszystkie inne problemy są nierozstrzygalne lub całkowicie nonsensowne i wynikają z niejasności językowych.

Motywacja scjentyzmu: całkowite zaufanie do nauki przy trzeźwym i wąskim jej rozumieniu.

Klasycznym przedstawicielem scjentyzmu jest Karl Pearson. Natomiast poprzednikami ruchu scjentycznego byli empiryści angielscy, głownie obaj Millowie oraz Alexander Bain (1818-1903). Bliskim scjentyzmowi był także pozytywizm, z głównym jego przedstawicielem Augustem Comtem.

Krótka notka o PEARSON KARL (1857-1936), brytyjski matematyk, filozof, biolog; 1884-91 prof. matematyki stosowanej i mechaniki, 1891-1911 — geometrii, 1911-13 — eugeniki na uniwerku w Londynie; współtwórca współczesnej statystyki.

3. Na czym opiera się metoda empiryczna Hobbes'a? Wyjaśnij znaczenie pojęcia immanentyzm.

Tomasz Hobbes- metoda empiryczna:

jego system filozoficzny był systemem naturalistycznym i materialistycznym, wyłączającym czynniki idealne, duchowe, wolne, był deterministyczny w teorii przyrody, sensualistyczny w teorii poznania. System ten był wyprowadzony dedukcyjnie.

Ogólna filozofia Hobbesa jest racjonalistyczna, gdyż opiera się na materializmie, przyjmował, że nie istnieje nic poza ciałami, niematerialne substancje, które od wieków stanowiło osnowę poglądu na świat miał za fikcję.

Materializm Hobbesa połączył się z mechanistyczną koncepcją filozofów XVII w., która opierała się na założeniu, że istnieją tylko pojedyncze przedmioty, które oddziaływują na siebie poprzez ruchy mechaniczne. Dla Hobbesa, który nie uznawał żadnych przedmiotów poza ciałami, mechanicyzm stał się powszechną teorią bytu. Dążył on do stworzenia racjonalnego systemu wiedzy filozoficznej. Przedmioty idealne nie istniały dla Hobbesa, psychiczne były natury cielesnej, a cielesne były mechanizmami. Proces poznania był dla Hobbesa jak każdy inny proces natury mechanicznej: przez zetknięcie przyrządu z narządem zmysłowym ruch z przedmiotu przenosi się na narząd, potem na nerwy, wreszcie do wnętrza mózgu

Konsekwencja kazała połączyć Hobbesowi połączyć racjonalizm metodologiczny z sensualizmem psychologicznym. Człowiekiem rządzą te same sprawy mechaniczne, które rządzą przyrodą. Usiłował uchwycić mechanizm psychiczny jednostki i wyprowadzić z niego cały ustrój życia.

Hobbes miał świadomość, że koncepcja mechaniczna była hipotetyczna, jednak według jej autora spełniała swe zadanie określając zjawiska.

Immanentyzm - pogląd interpretujące wszelkie doświadczenie jako wewnętrzne przeżycie i negujący wartość poznawczą doznań zmysłowych. Immanentyzm uznając za jedyny przedmiot poznania to, co „bezpośrednio dane w treści świadomości”, leży u podstawy idealizmu subiektywnego (m.in. Hume).

Jaśniej: (łac. immanens - zostający w czymś) pogląd w teorii poznania niektórych empirycznych kierunków filozofii (idealizm subiektywny, teoria D. Hume'a, G. Berkeleya, empiriokrytycyzm) sprowadzających wszelkie doświadczenie do doświadczenia wewnętrznego podmiotu poznającego, negujące obiektywne istnienie rzeczywistości, której jedynym źródłem poznania jest stan świadomości podmiotu poznającego.

---