Roślinne substancje biologicznie czynne
Sub czynne - są to zw. O dużej aktywności biologicznej oddziaływujące na człowieka w swoisty sposób:
odzywiająco
- zapobiegawczo
- leczniczo
trująco
Działanie zależy od składników chemicznych danej substancji, dawki i sposobu stosowania. Związki te różnią się ogromnie budową i składnikami chemicznymi. Jedne są substancjami trwałymi, długo utrzymującymi się w roślinie w stanie niezmienionym, inne łatwo ulegają rozkładowi. W roślinie powstają zwykle wiele różnych zw., które zalicza się do substancji czynnych. W zw z tym działanie surowca zielarskiego jest zależne od współdziałania wszystkich substancji czynnych oraz innych związków znajdujących się w danym surowcu i tworzących z sub czynnymi kompleksowe połącznia.
GLIKOZYDY (Flawonoidy) są to zw cukró (glikonów) prostych lub złożonych z niecukrami (aglikonami).
Część cukrowa jest przeważnie połączona z aglikonem przez tlen, azot lub siarkę. Mają one różną budowę i łatwo ulegają rozpadowi.
Występują najczęściej jako bezbarwne kryształy, rozpuszczające się w wodzie, o gorzkim lub goryczkowym smaku. Większość ma właściwości toksyczne.
Glikozydy nie są zw. Trwałymi i pod wpływem enzymów znajdujących się w komórkach roślinnych łatwo ulegają hydrolizie. Najwięcej Glikozydów znajduje się w roślinie w godzinach popołudniowych, najmniej w rannych.
GLIKOZYDY FENOLOWE - są to pochodne chromu o różnorodnych barwach, najważniejsze z nich to flawony i antycyjany, występują wśród gatunków prawie wszystkich rodzin roślin świata.
FLAWONY - są barwnikami żółtymi. Największe znaczenie mają kwarcetyna, rutyna, kemferol, diosmina.
Mechanizm działania flawonów na kapilary nie jest dostatecznie wyjaśniony, ale prawdopodobnie mają one pośredni wpływ na przepuszczalność ścianek i bezpośredni na ich kurczenie się. Zwiększają więc odporność ścian naczyń włosowatych, zmniejszają ich przepuszczalność, kruchość, łamliwość, przywracają elastyczność.
Ponadto flawony wpływają korzystnie na prace mięśnia sercowego i działają dodatnio w przypadku jego uszkodzenia spowodowanego zatruciem hinidyną,chloroformem i nadmiernym nagromadzeniem kwasu mlekowego.
Rutyna przyczynia się do wzrostu poziomu i przedłużenia działania wit C w tkankach, in aktywuje enzymy powodujące niszczenie śródbłonka w naczyniach włosowatych.
Ze względu na swój wpływ na kapilary, flawony działają przeciwzapalnie , przeciwuczuleniowo. Mają też działanie moczopędne, opóźniają procesy miażdżycowe, wykazują wpływ ochronny przy naświetlaniu pierwiastkami promieniotwórczymi i leczniczy przy nadmiernym nasłonecznieniem skóry. Kwercytyna działa bakteriostatycznie na niektóre bakterie i wirusy.
ANTOCYJANY - najczęściej wyst. Jako połączenie glikozydowe lub sole kwasów organicznych.
Największa jest cyjanidyna
Antocyjany są związkami amfoterycznymi i ich barwa jest uwarunkowana wieloma czynnikami. W zależności od stężenia barwnika pH a soku komórkowego, rodzaju cukrów, obecności niektó®eych pierwiastków, szczególnie metali (żelaza, wapnia, magnezu, potasu) w związkach kompleksowych ich barwa może się zmieniać od czerwonego do niebieskiego.
Antocyjany występują żadko tam gdzie znajdują się flawony.
Antocyjany mają zbliżone działanie do flawonów, stosuje się je w schorzeniach uczuleniowych, odmrożeniach, zapaleniach jamy ustnej, krwotokach, miażdżycy, chorobach nerek, urazach.
KUMARYNOWCE - są to zw. pochodne wykorzystujące dane podobieństwo do flawonoidów. Są to zw. aromatyczne, po ścięciu rośliny łatwo rozpadają się i ulatują, substancje lotne (aglikony) zwykle dopiero podczas suszenia. W obrębie tej grupy obserwuje się dużą różnorodność budowy chemicznej i równie zróżnicowane właściwości biologiczne, np.: Jedne uwrażliwiają skórę na działanie promieni UV i mogą powodować występowanie zmian zapalnych, a inne działają osłaniająco przed wpływem promieni UV.
Niektóre kumarynowce działają depresyjnie na układ nerwowy, powodują: rozkurczenie mięśni gładkich, obniżenie ciśnienia przez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Wiele z nich działa uspokajająco, żółciopędnie, przeciwzakrzepowo, odkażająco (przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo)
Występują w roślinach należących do rodzin motylkowatych (strączkowatych), rutowatych, psiankowatych i traw.
GLIKOZYDY ANTRACHINOWE (antrachinony) Są to związki rzadko spotykane. Antrachinony drażnią błonę jelit i należą do najważniejszych leków przeczyszczających, Zbyt duża dawka może wywoływać bóle i poronienie. Silne działanie.
Występują w gat. Roślin z rodziny motylkowatych i rdestowych.
GLIKOZYDY NASYCONE (NASERCOWE) (KARDENOLIDY)
Występują tylko w niektórych gatunkach: konwalia majowa, naparstnica purpurowa.
Pod względem budowy są podobne do niektórych hormonów, wit. D, kwasów żółciowych.
Wszystkie kardenoidy działają na mięsień sercowy dlatego znalazły zastosowanie w leczeniu chorób serca. Ich działanie jest różnorodne. Niektóre działają silnie i szybko inne powoli jedne nagromadzają się w organiźmie i mogą wywoływać zatrucie inne szybko ulegają rozpadowi.
Są takie które wpływają pobudzająco (przyspieszają czynność serca i zwiększają siły skórczu mięśnia sercowego) inne znów działają uspokajająco i są stosowane przy stanach szczególnej pobudliwości.
Powodują również zwiększenie wydzielania moczu przez rozszeżenie naczyń krwionośnych nerek...........
GLIKOZYDY FENOLOWE - najbardziej znanymi glikozydami są arbutryna i metyloarbutryna,
Rodziny roślin: różowatych, wrzosowatych.
Niektóre proste glikozydy fenolowe jak np.: salicyna, łatwo rozpuszczają się w wodzie. Związki te mają często charakterystyczny zapach dlatego zaliczane są do substancji aromatycznych. Stosuje się w chorobach nerek i pęcherza. Substancja ta rozpada się i uwalnia hydrochinon, który działa odkażająco i moczopędnie.
GLIKOZYDY SAPONINOWE - występują dość powszechnie, chodź w bardzo różnych ilościach. Saponiny odznaczają się bardzo specyficznymi właściwościami: powodują hemolizę (rozpuszczają się w krwi ....... )
Roztwory w wodzie mają zdolność silengo pienienia się
Rozpuszczają się w wodzie i alkocholu.
Są przeważnie trujące, o nieprzyjemnym drażniącym zapachu.
Glikozydy saponinowe drażniąc błony śluzowe,................. ...................: powodują kichanie, poza tym działają moczopędnie i wpływają na wydzielanie soków trawiennych.
Większość jest trująca, w większych dawkach może wywołać silne wymioty, zapalenie spojówek. Niektóre saponiny mają właściwości przeciwbólowe, zwiększają ...........
GLIKOZYDY GORYCZKOWE (gorycze) - są to substancje odznaczające się wybitnym gorzkim smakiem. W swojej budowie zawierają organicznie siarkę. Towarzyszy im enzym mirozynaza, który powoduje ich rozkład.
Działają one przez swój gorzki smak, .... ....................... nerwów smakowych w jamie ustej, bodzce smakowe docierają do wyższych ośrodków mózgowych i ................... śluzy.
Dzięki temu zwiększają łaknienie, apetyt, .......... trawienie, pobudzają czynności pęcherza żółciowego, wątroby oraz są stosowane ................... ....................... ..............................
Zioła zawierające w swym składzie glikozydy mogą mieć korzystny wpływ na cerę, cały organizm ze względu na swoje właściwości.
Zioła można stosować wew. Sporządzając z nich napary, odwary i inne wyciągi, na wyciągi spirytusowe. Zabiegi wspomagające wewnątrz ustrojowe działanie ziół jest jak z stosowaniem w postaci okładów, różnego rodzaju masek, kremów, wód toaletowych itp. Stosowanie zewnętrzne ziół ma wpływ nie tylko na ogólnej kondycji skóry, odżywienie jej, pojędrnienie ale także daje korzystne efekty w przypadku dermatologicznych.
Do ziół zawierających glikozydy należą:
nastrzyk żółty
...... ogrodowa
pierwiosnka lekarska
świetlik lekarski
arcydzięgiel litwor
kasztanowiec zwyczajny
dziewanna .........
konwalia majowa
bez czarny
żeń-szeń
mydlnica lekarska
Np.: bez czarny ........ dobroczynny wpły na cerę wrażliwą, .....................( z popękanymi naczyniami krwionośnymi, działa odżywczo zwiększa i nadaje cerze świeży wygląd. Stosowany jest również przy trądziku i stanach zapalnych.
ALKANOIDY obejmują ogromną liczbę związków o .......................... ......................., w skład których poza azotem wchodzi węgiel, wodór, czasem tlen, siarka, potas. Trudno rozpuszczają się w wodzie. Są bezbarwne i bezwonne, smak mają przeważnie gorzki, a nawet bardzo gorzki. Najwięcej gatunków roślinnych zawierających alkanoidy spotyka się w rodzinie jaskrowatych, makowatych i psiankowatych. Natomiast brak jest alkanoidów w roślinach z rodziny wargowatych i różowatych.