Rozdział IX - Bizancjum od II połowy VI w. do 1453r.
- VI/ VII w. - koniec epoki starożytnego Cesarstwa Rzymskiego; pozostaje jego średniowieczna kontynuacja - Bizancjum
- jego samodzielny byt kilkakrotne zagrożony:
+ poł. VII w. - ekspansja Arabów (zajęcie posiadłości Bizancjum w Azji Mniejszej i Afryce)
+ pocz. VIII w. - zagrożenie ze strony Bułgarów
+ II poł. IX w. - Bazyli I (cesarz w latach 867-886 i założyciel dynastii macedońskiej) wykorzystał kryzys kalifatu i zaatakował Arabów
+ zagrożenie ze strony Krzyżowców:
1204 - 1261 - na miejscu Bizancjum Cesarstwo Łacińskie (twór Krzyżowców)
+ XIII i XIV w. - zagrożenie ze strony Persów, Turków i Serbów
+ XIV w. - Turcy władają większością terenów Bizancjum, istnieje jeszcze szczątkowe państwo bizantyjskie (obejmuje nieliczne miasta dzisiejszej Turcji, część Peloponezu i kilka wysp na M. Egejskim)
- 1453r. - zdobycie Konstantynopola przez Turków
Stosunki społeczne
- pocz. VI w. - wielu chłopów wschodniorzymskich popadło w zależność poddańczą
- VII/ VIII w. - rozpowszechnił się zwyczaj nadawania ziem chłopom w zamian za obowiązek służby wojskowej - stąd władcy starali się rozszerzać swe terytoria kosztem ziem klasztorów
- IX - X w. - wzmożenie procesu feudalizacji, możni zagarniali drobną własność ziemską, a chłopi oddawali się om pod opiekę
- pronoja (opieka) - w zamian za nią nadawano dostojnikom pustki i ziemie chłopskie; za opiekę zyskiwali prawo sądowe i administracyjne nad chłopami
- by podnieść poziom gospodarczy władze dbały o stan rolnictwa (m.in. dla zasiedlenia obszarów wyludnionych stosowano kolonizację wojskową oraz planową akcję przesiedleńczą)
- chłopi: zobowiązani do pełnienia służby wojskowej i świadczenia renty feudalnej
początkowo dzierżyli ziemię dożywotnio a następnie dziedzicznie
zwiększyła się rzesza paryków (chłopów poddanych - mimo to wolna własność chłopska nie zanikła
- niewolnicy- znikoma ilość, zatrudniani w gospodarstwach właścicieli
- ludność miast:
korporacje kupieckie i cechy gromadziły wszystkich zajmujących się handlem i rzemieślników (w miastach gdzie pomyślnie rozwijał się handel) - kontrolę spraw organizacyjnych i produkcyjnych tych organizacji sprawowało państwo
handel rozwijał się stąd rozwój gospodarki zw. w miastach nadmorskich
Ustrój polityczny
- do końca VI w. zachowana rzymska organizacja administracyjna
- od VII w. - orientalizacja ustroju politycznego
- X w. - jego ostateczne ukształtowanie
- Cesarz:
+od VII w. nosił tytuł basileusa
+ władca absolutny z kompetencjami we wszystkich dziedzinach życia państwowego (ustawodawstwo, władza wykonawcza, sądownictwo, wojskowość)
+ funkcja głowy Kościoła (zasada wyższości władzy świeckiej nad duchowną), wpływał na obsadę wszystkich stanowisk kościelnych
+ zasady następstwa tronu (ustalone zwyczajowo) - sprawujący władzę wyznaczał za życia współrządcę, który po jego śmierci obejmował władzę lub wyznaczał następcę, tę faktyczną dziedziczność naruszały często przewroty pałacowe (wpływ na obsadę tronu zyskiwały wtedy armia i dostojnicy nadworni)
Senat:
- sukcesywnie tracił znaczenie w dziedzinie ustawodawstwa i władzy wykonawczej
- od końca XI w. przejął kompetencje rady cesarskiej (konsystorza)
Administracja scentralizowana:
- wielu urzędników podlegało bezpośrednio cesarzowi
- rozrost aparatu administracyjnego na szczeblu centralnym - wzrosła liczba urzędów centralnych i ich aparatu pomocniczego
- podział urzędników na rangi
- wiele urzędów i godności tytularnych można było kupić
Urzędnicy wyżsi, ministrowie:
- logothetes - 4 najważniejsi wyżsi urzędnicy:
naczelnik poczty:
zajmował naczelne miejsce,
początkowo kierował pocztą, następnie pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych, zagranicznych i kanclerza państwa
od X w. zwany wielkim logotorem
minister skarbu, główny skarbnik wojskowy, minister dóbr państwowych - 3 pozostali
- questor - zarządzał wymiarem sprawiedliwości
- wielki domesticos - naczelny dowódca
- minister marynarki
- eparcha - administrator stolicy
- secreta (logothesia) - biura, które mieli ministrowie do pomocy, najważniejsza z nich była kancelaria cesarska
Administracja lokalna:
- połączono władzę cywilną z wojskową (ze względu na zagrożenia zewnętrzne)
- najwcześniej militaryzacja administracji w Azji Mniejszej
- egzarchaty - we Włoszech z siedzibą w Rawennie, w Afryce z siedzibą w Kartaginie, dzieliły się na okręgi
- temy (okręgi korpusów) - w VII w. zastąpiły dawne prowincje (w X w. było ich 31), cała władza cywilna i wojskowa należała w nich do stratega (tytuł patriciusa) podległego władzom centralnym
- dyrekcje - 2 - zachodnia i wschodnia - w nich zgrupowane były temy
- okręgi (kleizura) - jednostki podziału terenów przygranicznych, ich centa stanowiły obronne zamki
- wyeliminowano wikariuszy i prefektów
- dowódcy wojskowi - władali mniejszymi jednostkami podziału administracyjnego
Sądownictwo:
- nadal instancyjne
- w temach sprawy cywilne rozstrzygał sędzia, którego zwierzchnikiem był strateg (do niego należały sprawy karne)
Wojsko:
- od II poł. VI w. - armia podzielona na 2 części:
oddziały wyborowe - stacjonowały w stolicy
2 część - rozmieszczona w prowincjach
- uposażenie żołnierzy - ziemia (źródło utrzymania, ale i obowiązku do uzbrojenia na władny koszt)
- instytucja pronoi (oparcie służby wojskowej na nadaniach ziemi możnym, którzy mieli w zamian wystawić oddziały zbrojne) nie sprawdziła się
- administracja egzekwowała opłaty przeznaczane na wynajęcie wojsk obcych
1