Rozdział IX - Podmioty na prawach strony

1. Informacje ogólne

• instytucja procesowa podmiotów na prawach strony charakteryzuje się tym, że prawo procesowe dopuszcza do uczestnictwa w postępowaniu organizację społeczną i prokuratora, ale podmioty te nie są stronami w toczącym się postępowaniu, gdyż nie toczy się ono w ich własnej strony, w związku z czym występują niezależne i obok strony;

• prawo procesowe przyznaje im „prawa strony” rozumiane jako wyłącznie prawa procesowe;

• podmiotom tym nie przysługują prawa wynikające z norm prawa materialnego ani nie mogą one rozporządzać takimi prawami;

• niekiedy prawo procesowe zastrzega uprawnienia procesowe wyłącznie dla strony, ponieważ może ona ocenić, czy naruszenie przepisów procesowych miało wpływ na ukształtowane decyzją jej prawa lub obowiązki;

• podmioty na prawach strony są powołane do dokonywania czynności procesowych w postępowaniu, a ich skuteczność prawna jest uzależniona od spełnienia wymagań przewidzianych normami prawa procesowego;

2. Organizacja społeczna

• k.p.a. definiuje je w art. 5 § 2 pkt 5 - „rozumie się przez to organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne”;

• przyznanie im praw procesowych jest uzależnione od spełnienia łącznie dwóch przesłanek:

1. jest to uzasadnione celami statutowymi organizacji, co ma miejsce wtedy, gdy sprawa będąca przedmiotem danego postępowania mieści się w zadaniach organizacji określonych w statucie;

2. zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego, z czym można się spotkać, gdy skutki decyzji wpływać będą na sytuację prawną nie tylko strony, ale również innych podmiotów, na otoczenie;

• organizacja społeczna, występując o przyznanie jej procesowych praw strony w postępowaniu, jest obowiązana wykazać, że spełnia obie przesłanki, przytaczając postanowienia statutu oraz uzasadniając konieczność ochrony określonych wymagań interesu społecznego;

• ocena wymienionych przesłanek należy do organu orzekającego w sprawie oraz w razie odmowy uwzględnienia żądania - do sądu administracyjnego;

• organizacja społeczna ma następujące prawa procesowe:

1. żądania wszczęcia postępowania w indywidualnej sprawie;

2. dopuszczenia jej do już toczącego się postępowania;

• w sprawie, w której nie toczyło się jeszcze postępowanie administracyjne, organizacja społeczna może wystąpić z żądaniem wszczęcia postępowania (art. 31 § 1 pkt 1 k.p.a.);

• art. 61 § 1 k.p.a. - postępowanie administracyjne może być wszczęte na żądanie strony lub z urzędu;

• przepisy prawa materialnego określają przypadki, w których wszczęcie postępowania następuje na żądanie strony, a których z urzędu, albo dopuszczają obydwa przypadki;

• gdy chodzi o przyznanie uprawnienia, to postępowanie jest wszczynane na wniosek strony, a gdy o nałożenie na stronę obowiązku o pozbawienie lub ograniczenie uprawnień - z urzędu;

• istnieje problem, w jakim zakresie organizacja społeczna może występować z żądaniem wszczęcia postępowania

• w związku z tym, że strona rozporządza swoimi prawami, tylko ona może wystąpić o ich autorytetowi konkretyzację dokonywaną przez organ administracji publicznej w drodze decyzji;

• przyznanie innym podmiotom legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania byłoby sprzeczne z zasadą ekonomiki procesowej, bo oznaczałoby prowadzenie postępowania bezprzedmiotowego i wydanie decyzji bezprzedmiotowej;

• strona nie będąc zainteresowana w uzyskaniu uprawnienia, nie realizowałaby decyzji;

• prawo procesowe stanowi, że gdy organ wszczyna postępowanie z urzędu w sprawie, w której prawo materialne wymaga wniosku strony, a robi to mając na uwadze ważny jej interes, to musi w toku postępowania uzyskać zgodę strony na jego prowadzenia, a jeżeli zgody takiej nie uzyska, musi postępowanie umorzyć - art. 61 § 2 k.p.a.

• w odpowiedzi na ten problem należy stwierdzić, że organizacja społeczna może żądać wszczęcia postępowania, gdy przepisy prawa materialnego dopuszczają wszczęcie postępowania z urzędu;

• art. 31 § 2 k.p.a. - organ administracji publicznej, uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania z urzędu; na postanowienie odmowne organizacja społeczna może wnieść zażalenie, a następnie skargę do sądu administracyjnego;

• organizacja społeczna może żądać dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu już toczącym się, niezależnie od tego, czy zostało ono wszczęte na wniosek strony czy z urzędu; dopuszczenie organizacji społecznej do postępowania następuje w drodze postanowienia;

• prawo organizacji społecznej jest dostatecznie zapewnione przez przyznanie środka zaskarżenia od postanowienia o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu;

• organ administracji publicznej po rozpoznaniu żądania organizacji społecznej dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu na prawach strony wydaje postanowienie o dopuszczeniu lub odmawia go;

• na postanowienie odmowne służy organizacji społecznej zażalenie, a następnie skarga do sądu administracyjnego;

• w związku z zaskarżalnością postanowienia, organ jest obowiązany je uzasadnić pod względem faktycznym lub prawnym, co ogranicza swobodę organu w rozstrzyganiu o udziale organizacji społecznej w postępowaniu, bo muszą być sprecyzowane przesłanki odmowy przez wskazanie, z jakich powodów nie odpowiada to celowi statutowemu lub wymaganiom interesu społecznego;

• zasadność odmowy poddaje się kontroli organu wyższego stopnia oraz kontroli sądu administracyjnego;

• art. 31 § 3 k.p.a. - organizacja społeczna dopuszczona do postępowania ma prawa strony;

• inny charakter ma uprawnienie organizacji społecznej, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony do przedstawienia na zgodą organu administracji publicznej swojego poglądu w sprawie, wyrażonego w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego - wówczas nie ma ona praw procesowych strony;

• art. 133a o.p. - „Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby, za jej zgodą, występować z żądaniem: 1) wszczęcia postępowania; 2) dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu - jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes publiczny”;

• jeśli organ podatkowy uzna żądanie organizacji podatkowej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu;

• na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu przysługuje zażalenia;

• ostatni akapit - doczytać;

3. Prokurator

• celem wprowadzenia instytucji prawnej udziału prokuratora w postępowaniu administracyjnym jest rozbudowanie systemu gwarancji prawnych praworządnego działania organów administracji publicznej przez poddanie ich kontroli sprawowanej przez niezależny od nich organ;

• sytuację prawną prokuratora w postępowaniu administracyjnym reguluje wyłącznie k.p.a., którego przepisy przyznają mu kilka praw procesowych:

1. prawo żądania wszczęcia postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem (art. 182 k.p.a.)

• jeżeli w sprawie administracyjnej nie toczyło się i nie toczy się postępowanie, prokurator ma prawo zwrócić się do właściwego organu administracji publicznej z żądaniem wszczęcia postępowania;

• warunkiem realizacji tego prawa jest wystąpienie przesłanki - usunięcie stanu niezgodnego z prawem;

• prawo udziału w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy były zgodne z prawem (art. 183 § 1 k.p.a.)

• art. 183 § 2 k.p.a. - organ administracji publicznej zawiadamia prokuratora w każdym przypadku, gdy uzna jego udział w postępowaniu za potrzebny;

• jeżeli postępowanie zostało zakończone, prokuratorowi od decyzji ostatecznej służą dwa środki zaskarżenia: sprzeciw (na drodze administracyjnej) i skarga (na drodze sądowej);

• sprzeciw może zostać wniesiony, jeżeli przepisy k.p.a. lub przepisy szczególne dopuszczają wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności decyzji, uchylenie lub zmianę decyzji;

• organem powołanym do rozpatrzenia sprzeciwu jest organ właściwy do wszczęcia postępowania w danym trybie nadzwyczajnym;

• postępowanie jest w tych przypadkach wszczynane z urzędu;

• o wszczęciu postępowania na skutek sprzeciwu organ administracji publicznej powiadamia strony;

• sprzeciw nie powoduje wstrzymania z mocy prawa wykonania decyzji, jednakże organ, do którego sprzeciw wpłynął, niezwłocznie powinien stwierdzić, czy nie ma potrzeby wstrzymania wykonania decyzji do czasu załatwienia sprzeciwu;

• sprzeciw powinien być załatwiony w terminie trzydziestu dni od daty jego wniesienia przez prokuratora, a w razie niedochowania tego terminu stosuje się odpowiednio art. 36-38 k.p.a. dotyczące niezałatwienia sprawy w terminie;

• Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka

• RPO ma w postępowaniu administracyjnym następujące prawa procesowe:

• żądania wszczęcia postępowania administracyjnego;

• uczestniczenia w postępowaniu administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi,

• wnoszenia skarg do sądu administracyjnego;

• może je realizować tak jak prokurator, na podstawie przepisów działu IV k.pa.a.;

• z żądaniem wszczęcia postępowania RPO występuje, gdy zachodzi konieczność ochrony praw i wolności człowieka i obywatela; przesłanka ta pojawia się, gdy przepis prawa materialnego dopuszcza wszczęcia postępowania na wniosek strony oraz gdy z takiego przepisu wynika dla organu obowiązek wszczęcia postępowania, a organ pozostaje bezczynny i stan ten godzi w prawa lub wolności obywatelskie;

• RPO podejmuje działania, gdy osoba, której prawa zostały naruszone, wykorzystała uprzednio wszystkie dostępne środki ochrony prawnej (zasady subsydiarności);

• w postępowaniu podatkowym RPO bierze udział na prawach przysługujących prokuratorowi;

5. Inne podmioty

• doczytać

---