Rozdział VI - Pojęcie postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego, rodzaje, tryby, ich stadia, instytucje
Pojęcie postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego
proces administrowania - ciąg działań organów administrujących w państwie w zakresie realizacji zadań administracji państwowej; pojęcie obejmuje kierunki działania administracji, regulowane zarówno prawem administracyjnym, ustrojowym, jak i prawem materialnym i proceduralnym;
procedura administracyjna - tryb załatwiania spraw administracyjnych przez organy administracyjne oraz przed sądami;
proces administracyjny - tryb załatwiania indywidualnych spraw administracyjnych przed sądami; jurysdykcyjne postępowanie administracyjne to pojęcia zarezerwowane dla załatwiania spraw administracyjnych przez organy administracyjne w formie zewnętrznego aktu administracyjnego;
w doktrynie przez pojęcie procesu prawnego rozumie się „przewidziany przez prawo zespół działań zmierzających do określonego skutku prawnego”;
postępowanie administracyjne - regulowany przez prawo procesowe ciąg czynności procesowych podejmowanych przez organy administracji publicznej oraz inne podmioty postępowania w celu rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej w formie decyzji administracyjnej; także ciąg czynności procesowych podjętych w celu weryfikacji decyzji administracyjnej;
postępowanie sądowoadministracyjne - regulowany przez prawo procesowe ciąg czynności procesowych sądu administracyjnego i innych podmiotów tego postępowania podjętych w celu rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania bądź zaniechania działania przez organ wykonujący administrację publiczną;
Rodzaje, tryby i stadia postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego
wyróżnić można dwa rodzaje postępowania administracyjngo:
postępowanie ogólne - regulowane przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego; w jego trybie następuje rozpoznanie i rozstrzygnięcie większości spraw administracyjnych;
postępowanie szczególne - w jego trybie rozpoznaje się i rozstrzyga sprawy określonego rodzaju; np. postępowanie podatkowe;
w obydwu rodzajach możliwe jest wyodrębnienie dwóch trybów postępowania:
postępowanie główne
jego przedmiotem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej w trybie i formie przewidzianych przez przepisy prawa procesowego zgodnie z przepisami prawa materialnego;
możliwe jest w jego ramach wyodrębnienie postępowania:
toczącego się przed organem I instancji;
toczącego się przed organem II instancji w razie wniesienia odwołania przez legitymowane podmioty postępowania administracyjnego;
postępowanie nadzwyczajne
jego przedmiotem nie jest rozstrzygnięcie merytoryczne sprawy administracyjnej, ale przeprowadzenie weryfikacji decyzji wydanej w postępowaniu głównym;
z tego względu może być traktowane jako „służebne”, ponieważ byt prawny tych postępowań jest uzależniony od uprzedniego przeprowadzenia postępowania głównego, zakończonego wydaniem ostatecznej decyzji, a istotą postępowań nadzwyczajnych jest stworzenie gwarancji represyjnych zrealizowania celu postępowania głównego, a więc wydania decyzji w pełni prawidłowej;
występują jednak pewne elementy samodzielności nadzwyczajnych trybów postępowania, jak odrębny podmiot postępowania oraz to, że wynik tych postępowań nie zawsze musi wpłynąć na byt prawny decyzji wydanej w postępowaniu głównym;
na system nadzwyczajnych trybów postępowania uregulowanych w k.p.a. i w o.p. składają się:
postępowanie w sprawie wznowienia postępowania - jego celem jest stworzenie możliwości prawnej ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej zakończonej decyzją ostateczną, jeśli postępowanie, w którym ona zapadła, było dotknięte kwalifikowaną wadliwością procesową wyliczoną wyczerpująco; tryb ten stosuje się odpowiednio do postanowień
postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji - celem tego postępowania jest ustalenie, czy decyzja nie jest dotknięta kwalifikowaną wadą, przede wszystkim materialnoprawną, wyliczoną wyczerpująco w art. 156 § 1 k.p.a. oraz art. 247 § 1 o.p., powodującą jej nieważność; w razie ustalenia, że decyzja jest dotknięta wadą powodującą jej nieważność, postępowanie to kończy się wyeliminowaniem decyzji z obrotu prawnego, bez merytorycznego rozstrzygania sprawy administracyjnej, do której odnosiła się weryfikowana decyzja; tryb ten stosuje się odpowiednio do postanowień;
postępowanie mające na celu uchylenie, zmianę decyzji prawidłowej bądź dotkniętej wadami niekwalifikowanymi (w przypadku wystąpienia wskazanych przesłanek);
zarówno w postępowaniu głównym, jak i w postępowaniach nadzwyczajnych wyróżniamy trzy stadia:
stadium wstępne - obejmuje czynności wszczęcia postępowania oraz czynności procesowe mające na celu zbadanie dopuszczalności wszczęcia postępowania w określonej sprawie;
stadium postępowania wyjaśniającego - obejmuje ciąg czynności procesowych, których celem jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, dającego podstawę do zastosowania normy prawa materialnego;
stadium podjęcia decyzji - rozstrzyga sprawę indywidualną konkretnej osoby, będącą przedmiotem postępowania;
w postępowaniu sądowoadministracyjnym można wyodrębnić trzy rodzaje postępowania:
ogólne postępowanie sądowoadministracyjne
w jego trybie rozpoznaje się różnego rodzaju skargi na działanie, bezczynność lub przewlekłość postępowania organów wykonujących administrację publiczną;
wyróżniamy w nim dwa tryby postępowania:
postępowanie główne (tryb główny) - podejmowany na podstawie skargi uprawnionego podmiotu w celu rozpoznania i rozstrzygnięcia zgodności z prawem zaskarżonego działania, bezczynności lub przewlekłości organu wykonującego administrację publiczną;
postępowanie nadzwyczajne (tryb nadzwyczajny) - jego celem jest weryfikacja orzeczeń sądu administracyjnego, której następstwem może być obalenie prawomocności; należy do niego:
wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego w razie wystąpienia przesłanek nieważności postępowania;
postępowanie w sprawie unieważnienia prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego;
postępowanie w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia WSA oraz w określonym zakresie orzeczeń NSA;
wyróżniamy w nim także trzy stadia:
stadium wstępne, którego przedmiotem jest zbadanie przez sąd dopuszczalności skargi, prawidłowości jej wniesienia, a także ustalenie, czy usunięto braki formalne skargi, co pozwala na nadanie jej dalszego biegu;
stadium rozpoznawcze, którego przedmiotem jest rozpoznanie sprawy sądowoadministracyjnej;
stadium podjęcia orzeczenia, którego przedmiotem jest rozstrzygnięcie sprawy sądowoadministracyjnej przez podjęcie w sprawie wyroku uwzględniającego skargę lub nieuwzględniającego jej, albo postanowienia kończącego postępowanie;
odrębne postępowanie sądowoadministracyjne
w trybie tego postępowania rozpoznawane są i rozstrzygane spory o właściwość między jednostkami samorządu terytorialnego i między SKO oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;
postępowanie pomocnicze
zalicza się do niego:
postępowanie w sprawie nałożenia grzywny - normowane art. 55 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; ma na celu doprowadzenia do wszczęcia ogólnego postępowania sądowoadministracyjnego przez przymuszenie organu, do którego została wniesiona skarga, do przekazania jej wraz z aktami sprawy i odpowiedzią do sądu;
postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt - ma na celu umożliwienie rozpoznania i rozstrzygnięcia skargi lub obalenia prawomocnego orzeczenia sądu;
postępowanie w sprawie podejmowania uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych, oraz podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;
Pojęcie instytucji procesowych i ich rodzaje
pojęcie instytucji używane jest w dwóch znaczeniach, co wskazuje się w jego określeniu: instytucja to w znaczeniu potocznym to termin używany często dla określenia faktów realnych dość różnorodnych, ale charakteryzowanych przez ideę kreacyjnej i organizacyjnej woli ludzkiej;
odróżnia się zwykle:
instytucje - organy będące organizmami, których status i działanie są regulowane prawem;
instytucje - mechanizmy będące wiązką reguł prawnych rządzących pewną instytucją - organem lub określoną sytuacją prawną;
przedmiot postępowania administracyjnego lub sądowoadministracyjnego musi być potraktowany jako instytucja ze względu na duży zespół przepisów prawnych, które się do niego odnoszą;
charakterystyczne dla tych instytucji prawnych jest wiązanie w całość uregulowań wydobywanych z obowiązujących przepisów prawnych, niezależnie od zaliczenia ich do gałęzi prawa czy kwalifikowania jako materialnych lub formalnych;
status podmiotu, który może być stroną postępowania administracyjnego można ustalić na podstawie przepisów prawa cywilnego określających zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, a pojęcie interesu prawnego musi być ukształtowane zgodnie z przepisami prawa materialnego administracyjnego lub finansowego;
organ administracyjny prowadzący postępowanie administracyjne będzie, zgodnie z przepisami ustrojowymi, albo organem administracji rządowej centralnym lub terenowym, albo organem samorządu terytorialnego; każdy z tych organów będzie miał inny zakres właściwości lub kompetencji;
instytucją prawną będzie pojęcie instancji administracyjnej i toku tych instancji ze względu na wyraźny związek przepisów ustrojowych i prawa materialnego oraz przepisów procesowych w kształtowaniu toku instancji administracyjnych, przez które przechodzi sprawa, zanim zostanie w niej wydana ostateczna decyzja;
4