HISTORIA KOŚCIOŁA

(na podstawie wykładów ks. Urbana)

Rewolucja francuska - duże znaczenie dla HK.

Biskupi związani z królem

Kler niższy - z ludem

Stany Generalne (900): duchowieństwo (300), szlachta, stan trzeci (czyli cała reszta)

Duchowieństwo chciało reformy państwa i Kościoła

Stan trzeci - wezwał pozostałe stany do przyłączenia się do nich. Duchowni ich poparli

Zgromadzenie Narodowe → przeszło w Konstytuantę

23.06.1789 - król Ludwik zażądał, by posłowie się rozeszli

14.07.1789 - Bastylia (wolność)

Bunt chłopów - na który Konstytuanta nie miała nic

1789 - Konst. Zniosła obciążenie dla chłopów:

• Zniesienie systemu feudalnemu

• Kryzys gospodarczy

• Kościół opiekuje się wiernymi

• Kupowanie dóbr kościelnych (czarne dobra)

• 2 kategorie klasztorów: od edukacji, od pielęgnacji chorych

• Zakonnice miały możliwość powrotu do stanu świeckiego

• Wystąpienia antyklerykalne

• Konstytuanta głosiła swoje ustawy na ambonach kościelnych (wchodziła w interesy i kompetencje duchownych)

• Konst. ogłosiła, że nikogo nie można szykanować za jego poglądy

12.07.1790 - konstytucja cywilna kleru:

• Nowy podział diecezji

• Nowy sposób uposażenia duchownych (zmniejszenie parafii)

• Nowy sposób obsadzania stanowisk kościelnych (przez wybór świeckich)

22.07.1790 - zgoda Ludwika XVI na tę konstytucję - później Pius IX jej nie chciał, ale pod namową Ludwika - podpisał

Później: Konstytucja francuska (1791), schizma w Kościele i Kościół w rękach państwa

• Wymuszenie zgody papieża na podpisanie dokumentu: wrogowie Francji wrogami Kościoła

• Akcja Dechrystianizacji, która oparła się na porzucaniu celibatu i o wiele lżejszym traktowaniu związków małżeńskich

• Za noszenie habitu można było dostać karę

• Zamknięto kościoły

• Kościół ośmieszano

• Robespierre - jakobin, deista, czynił starania na rzecz wprowadzenia we Francji kultu Istoty Najwyższej jako obowiązującej religii

• 2.02.1795 - dekret o wolności religijnej

• 1797 - wybór II dyrektoriatu - pogorszenie spraw Kościoła

• Po rewolucji połowa księży nie wróciła

Napoleon → rozbrojenie armii papieskiej i okrojenie Państwa Kościelnego

Kościół w okresie Napoleona → modlitwy za republikę i konsula:

• 1800 - nowe zgromadzenia we Francji

• Napoleon sam chciał dać Francji kodeks, ustabilizować

• Dobre kontakty z Piusem VII, chociaż na jego ślub sam się spóźnił (Napoleon) a później niejako sam się ukoronował

• Nap. narzucił katechizm

• Zamknął papieża w więzieniu, a sam wziął nowy ślub

• 1812 - konkordat

• 1814 - papież wrócił do Rzymu

• 1823 - umiera papież, wybrano Leona XII; Rzym potępił masonerię

• 1825 - wzrost wagi Państwa Kościelnego

• 1827 - kodeks reformistyczny

• 1829 - nowy papież - Pius VIII

• 1830 - Grzegorz XVI - potępił powstanie listopadowe

• F. de Lamennais - ogłosił „eseje o obojętności wobec religii” → agencja do obrony wolności religijnej, wydawał „L`avenir” - liberalne czasopismo religijne; krytykował podchodzenie do problemów teorii z punktu widzenia własnych przemyśleń, uważał bowiem, Marcin Luter osłabił przez swój indywidualizm religię, Kartezjusz i i Leibniz filozofię i naukę, a Rousseau i Encyklopedyści naukę polityczną. Opowiadał się za ultramontanizmem (z ciekawostek - to był dobry znajomy naszego Mickiewicza )

* Ultramontanizm - kierunek postulujący podporządkowanie polityki lokalnych kościołów rzymskokatolickich różnych krajów decyzjom papieża

Kryzys modernistyczny - rozpoczął się właśnie we Francji

Otwarcie archiwum watykańskiego dla badaczy (przez Leona XIII) -> badania nad starożytnością chrześcijańską

1907 - w Kościele zwycięża integryzm

Modernizm przyczynił się do rozwoju teologii → akceptacja nowożytnej kultury i świata

Państwo kościelne (753 - 1870)

Historia:

• Od 476 Rzym nie ma obrony → papież (Grzegorz III) nie mógł liczyć na pomoc władz, chociaż prosił Karola Młota

• założone przez Pepina Małego (dynastia Kapetyngów) - króla Franków. Nadał on prawo do władania państwem papieżowi Stefanowi III. Państwo utworzono na terytoriach, które zdobyto podczas wojen z Longobardami

• Pepin kolejnych wyprawach 754 i 756 pokonał Longobardów, a odebrany barbarzyńcom egzarchat raweński i Pentapolis przekazał we władanie papieżowi, mimo sprzeciwów cesarzy bizantyjskich. Ziemie te dały początek Państwu Kościelnemu, którego władcami byli kolejni biskupi Rzymu.

• Papież - monarcha teokratyczna

• Rzym - władza chrześcijaństwa

• Jan III koronował Karola Wielkiego (Syna Pepina) na cesarza w 800 r.

• 858 - papież Mikołaj twierdził, że jest panem Włoch Południowych

• 1001 - władza nad Sycylią - Joger II, później Sycylia - lenno papieża

• 1049 (53) przyłączono księstwo Benewentu

• Złota Bulla z Egar - cesarza Fryderyka II

• Duże zagrożenie PK w okresie tzw. niewoli awiniońskiej papieży (1309-1377). W Rzymie pod nieobecność papieży rywalizowały ze sobą możnowładcze rody Colonnów i Orsinich.

• PK najbardziej spójne było za rządów Juliusza II, który zbrojnie odzyskiwał ziemie

• Każdy nowy pontyfikat = zmiany w polityce Państwa Kościelnego

• Konflikty francusko - hiszpańskie o tereny Hiszpanii

• 1788 - minister Neapolu odmówił oddania miasta papieżowi

• 1798 - zniesienie PK

• 1809 - ponowne przyłączenie PK do Francji → chociaż Pius VII protestował przeciw Napoleonowi

• 1815 - kongres wiedeński wraca PK sprzed rewolucji, ale bez Awinionu

• PK było słabe ekonomicznie

• 1831 - powstanie w Bolonii i Romanii - wybór papieża Grzegorza XVI

• W okresie rządów Piusa IX - nadanie PK konstytucji

• W czasie Wiosny Ludów - próba zjednoczenia Włoch - papież król

• Zamach karbonarski → premier zamordowany, papież ucieka z państwa

• 1859 - Bolonia i Romania odchodzą

• 1860 - włączenie PK do Włoch

• 1870 - zajęcie Rzymu, papież się przenosi do Watykanu, a królem Włoch - władca Piemontu, papież nie zgadza się na eksterytorializm, uznaje się za więźnia Watykanu

• 1871 - suwerenność papieża, możliwość korzystania z ogrodów

• 15.05.1871 - papież - protest przeciw zajęciu PK i ogłoszenie ekskomuniki

• 1874 - Pius IX zabronił udziału w wyborach do włoskiego parlamentu

• Zjednoczenie Włoch - kres p.kościelnego

• 1929 - traktaty laterańskie → 3 dokumenty:

• Traktat państwowy//jurysdykcja i władza na terenie Stolicy Apostolskiej

• Konkordat i układ finansowy

• Konwencja o nauczaniu religii w szkołach, wyznaniu rzymskokatolickim we Włoszech i nadaniu praw majątkowych Kościołowi

• Traktaty weszły w życie 7 VI 1929. Postanowienia te zostały zmienione w 1984 na mocy nowego porozumienia pomiędzy rządem włoskim a Państwem Watykańskim

• Ustanowiono nowe państwo watykańskie - 44 hektary, suwerenność papieża, bez ingerencji Włoch, stosunki dyplomatyczne

• Kwestia rzymska zakończona - Rzym jako stolica państwa, podlega suwerennemu papieżowi

• Po 2WŚ - Watykan korzystał z budynków papieskich

• Aula Pawła VI (1961) - kształt muszli, miejsce posiedzeń

• Watykan eksterytorialny: sanktuaria, budynki administracyjne, bazylika św. Fraciszka, radio, uniwersytet

• Traktat między Piusem XII a Mussolinim

Amerykanizm

W połowie XVII wieku - prześladowanie Wlk. Brytanii → kolonie w Ameryce

Konstytucja z 1789 - zniosła ograniczenia, 1 % ludności stanowili Katolicy

Później zaczęli wzrastać:

• G. Kano - biskup w 1 biskupstwie katolickim w USA

• Powstaje seminarium, przybywają różne zakony

• 1808 - diecezje, 1 prowincja

• 1910 - 17 mln katolików

• USA - Kościół emigrantów

• Karol Baltimore - pierwsza parafia etniczna

• Po 1848 - wiele problemów

• Amerykański styl życia - praktyka nad teorię

• 1950 - problem amerykanizmu → biskupi do niego namawiają, bo chcieli przestać być „inni”

• Ale większość katolików się bała, że to wypaczy ich wiarę

• Leon XIII - (1899) list nt. amerykanizmu → należy wracać do duchowości, cnoty aktywne ponad pasywne, zaprowadzić nowe metody

• Amerykaniści chcieli być dla katolików atrakcyjni, uważali, że ich reguły są zbyt surowe

Modernizm

po śmierci Piusa IX był Leon XIII - poważniejszy, szacunek dla nauk, angażowanie świeckich, mniejszy izolacjonizm Kościoła, panował 25 lat (w 1808 - otworzył archiwum dla badań)

1903 - Pius X → uznał że swoboda wprowadzona w studiach za Leona XIII zaprowadziła niektórych uczonych za daleko

o. L. Duchesne - studia w Paryżu i Rzymie, mądra głowa :-), zrezygnował z pracy, bo chciał wykładać o dogmatach, choć jego nauka budziła kontrowersje, inspirował Alfreda Loisy`ego (który studiował biblistykę), został redaktorem pisma katolickiego, 1902 - książeczka „Ewangelia i Kościół” (Loisy) - przeciw książce z 1900, która pisała o obronie katolicyzmu, później 1904 - „4 ewangelie” - Pius X je wrzucił na indeks, a on zerwał z kościołem. Modernizm został generalnie potępiony przez papieża Piusa X w encyklice Pascendi Dominici gregis (1907) i w dekrecie Lamentabili Sane W tym ostatnim dokumencie Pius X określił modernizm jako sumę wszystkich herezji. Zamiast krytykować poszczególne dogmaty, moderniści negowali istnienie niezmiennej prawdy i sens Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.

Inni przedstawiciele (poza Loisy) modernizmu: Tyrell - wychowany na anglikanizmie, jezuita, spowiednik, wydalony z Kościoła i Hügel - syn dyplomaty, krytyczne studia nad kulturą chrześcijańską. Katalog błędów modernistycznych zawierała słynna Przysięga antymodernistyczna, ogłoszona w encyklice Pascendi Dominici gregis. Przysięga musiała być wygłaszana przez każdego biskupa, księdza oraz nauczyciela religii dla uzyskania święceń lub zgody na nauczanie. Ustanowiono także sekretną organizację Sodalitium Pianum, mającą za zadanie tropienie i demaskowanie modernistów, głównie w seminariach duchownych. Obowiązkowe wygłaszanie Przysięgi antymodernistycznej zniósł papież Paweł VI w 1967 roku.

Moderniści nie mieli ogólnego programu.

Nowe interpretacje biblijne

• Kryzys modernistów rozpoczął się we Francji - przyczyną było zastosowanie nowych metod odczytywania Biblii

• 1900 (02) - A. Harnak - „O istocie chrześcijaństwa” - raczej nie bardzo miło o chrześcijanach

• „Ewangelia i Kościół” - wypowiedź Loisy`ego, który traktuje Biblię jak dokument historyczny

• Modernizm dotyczył również Włoch, Anglii → ale miał własny, oryginalny charakter: prymat świadomości nad autorytetem, subiektywny punkt widzenia

• Można mówić o zjawisku modernizmu społecznego, który kwestie społeczne chciał rozwiązywać w kategoriach tradycji.

• Groziła rewolucja robotnicza

• PATERNALIZM - wszystko dla ludu i nic przez lud

• Enc. „Rerum novarum” - katolicka nauka społeczna Leona XIII, który oceniał sytuację robotników jako niesprawiedliwość społeczną

• CHADECJA - (Chrześcijańska Demokracja) - to była odpowiedź na socjalizm -> nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego

• Generalnie w całej Europie mieli problemy z robotnikami, ponieważ się socjalizm rozwijał. W międzyczasie umarł Leon, a Pius X też nie był zachwycony, że tak to wszystko wygląda

MODERNIZM W POLSCE:

Głównie na płaszczyźnie naukowej. Byliśmy pod dużym wpływem Rosji

Ważna postać: ksiądz Izydor Wysłouch, w zakonie kapucynów brat Antoni, nie taił rozgoryczenia wywołanego stanowiskiem Kościoła jako organizacji wobec nędzy i niesprawiedliwości społecznej. Upominany przez swe władze, rozpoczął pracę publicystyczną i działalność społeczną pod pseudonimem Antoni Szech.

• 1906 - Tygodnik powszechny (katolickie, ale postępowe)

• Subiektywizm, zbliżał nas do Loisy`ego

• Stanisław Brzozowski - program reformy Kościoła, cel: modernizacja i dostosowanie do epoki

• 1907 - przełom i zwycięstwo integryzmu w Kościele (wpływ na to miały też encykliki Piusa)

• 1910 - weszły w życie dekrety, które skłaniały księży do składania antymodernistycznych przysiąg, co się spotkało z odmową

• 1914 - śmierć Piusa X, wojna osłabia działalność

• Modernizm nie był tylko przejściowym zjawiskiem, wpłynął na praktyczność Kościoła, rolę księży, rozwinął doktryny

Kościół w 1WŚ

28.06.1914 - zamach na Franciszka Ferdynanda

Miesiąc później - wypowiedzenie wojny Serbom (przez Austro - Węgry)

Cała Europa brała w niej udział, myśleli, że szybko się skończy

Po stronie koalicji - 29 państw, Japonia, USA (wojna wyszła poza Europę)

Wojna osłabiła Piusa X i zmarł

Benedykt XV ogłosił od razu apel pojednawczy, a w listopadzie 1 encyklikę, w 1 rocznicę wojny znów namawiał do pokoju

1917 - wspólny apel Wilsona (prez. USA) i papieża o zakończenie pokojowe wojny, podjęli nawet mediacje, ale nic nie dały

Papież więc organizował pomoc dla ludności i duszpasterstwo wojskowe, protestował, pomagał, ujął się za Ormianami, wiele państw otrzymało dzięki niemu pomoc, Polsce dał 4 mln franków (w międzyczasie objawienia maryjne w Fatimie - 1915 - 16 - między majem a październikiem 1917 → od 1918 wznoszono już kaplice do MBF)

Ogłoszono kodeks kanoniczy w 1910 - odnowiono stary z 1870 i przesłano biskupom

1917 - prolongacja kodeksu, a w 1918 wszedł w życie

Generalnie:

W czasie 1WŚ zginęło 10 mln ludzi, 20 mln rannych, duże straty armii, przerażenie świata okrucieństwem, ogólnie bardzo niemiło, że zrobili tę wojnę i Kościołowi się to bardzo nie podobało

Wojna w Polsce i Galicji:

W 1914 ofensywa rosyjska została zatrzymana na linii: Limanowa, N.Sącz, Gorlice. Powstało wiele cmentarzy.

Biskup Sapieha - KBK - książęco - biskupi komitet pomoc: pomagali, humanitarnie się poświęcali, wiele sekcji, powstawały szpitale i sanatorium w Zakopanem, mieli duże poparcie również za granicą, pomagał im Benio XV. Paderewski - komitet w Szwajcarii

Generalnie:

90% ziem było na terenie wojny, wcielano ludzi do armii, 400 tys. Polaków zginęło, 900 tys. rannych, ziemie odłogiem, niedożywienie

28.061919 - w Wersalu podpisanie traktatu pokojowego → klęska państw centralnych, odrzucenie zasad kongresu wiedeńskiego

• Wilhelm II musiał abdykować

• Niemcy republiką

• Węgry państwem samodzielnym

• Turcja - 80% straty ziem

• Czechosłowacja

• Niepodległość Albanii

• Rozpadło się państwo Habsburgów

• Niepodległość republik bałtyckich

• W Polsce - Piłsudski → nie dało się Śląska górnego przyłączyć do Polski

• Konieczność ponownego ustalenia działań Kościoła:

• Nuncjusz apostolski w Polsce

• Bertram - 1920 - dekret o zasadach zachowania duchowieństwa w czasach plebiscytu

• Nowy papież - Pius XI (Rattie)

• 1918 - arcybiskup gnieźnieński jest arcybp Warszawy i Prymasem /unia personalna Gniezna i Warszawy

• Po 11.11.1918 - arcybp krakowski zaczął występować jako Prymas - E.Dalbor

• Sapieha się sprzeciwiał papieżowi, więc kardynałem ogłosił go dopiero Pius XII

Rewolucja październikowa - przejęcie przez partię bolszewików władzy w Rosji rozpoczęte w Piotrogrodzie w nocy z 6 na 7 listopada 1917 roku (według obowiązującego wtedy w Rosji kalendarza juliańskiego było to 24 i 25 października - stąd nazwa).

1917 - Lenin przyjeżdża do Piotrogrodu → z emigracji

Na zachodzie marksizm rozwinął się ze społeczeństwa burżuazyjnego

W Rosji analfabetyzm i rewolucja

Lew Trocki - współpracownik Lenina, Róża Luksemburg

Lenin konsekwentnie chciał zdobyć władzę w państwie, nie zgadzał się z przekonaniem, że partia powinna się kierować przekonaniami i religią; ostatecznie zakazał wiary; napisał „Socjalizm a religia” - to miało być opium dla ludu

Sytuacja polityczna w Rosji - superskomplikowanie.

W marcu 1917 abdykował car Mikołaj II i rządził rząd tymczasowy. Rosja komunistyczna.

6.11 (25.10) bolszewicy zaatakowali pałac zimowy, aresztowali członków rządu. Przejęcie władzy przez "Tymczasowy rząd robotniczo-chłopski - Radę Komisarzy Ludowych" , której przewodniczącym został przywódca bolszewików - Lenin. Oznaczało to faktyczne zakończenie okresu dwuwładzy w Rosji i przejęcie pełni władzy przez partię bolszewików za fasadą władzy rad. Republika Rad.

Żywiołowe przejmowanie ziem przez chłopów = głód w Rosji

2 dekrety: o pokoju i o ziemi - dogadanie się z Niemcami

W ciągu 1918 roku w Rosji przestała mieć swoje miejsce szlachta, później burżuazja, duchowieństwo (upaństwowiono kościoły)

Sierpień 1918 - dyktatura proletariatu (każdy przeciwny jednopartyjnemu państwu = wróg państwa)

Grudzień 1918 - tropienie i likwidowanie rządów rewolucji. WCzK - centrala w Moskwie. Feliks Dzierżyński (Czeka (WCzK) - Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy → likwidowanie przeciwników rewolucji

Łubianka - symbol państwa milicyjnego

Marzec 1919 - zjazd Międzynarodówki w Niemczech (Berlin, jako klucz do Europy)

Kwiecień 1919 - przymusowe łagry (trafiali tu świeccy, zakonnicy) → aresztowano m.in. Roppe i wywieziono do Moskwy

1922 - WCZK - przekształcone w OPU - polityczny system walki z Kościołem

1919 - Lenin - „nadciąga chwila powstania wielkiej rewolucji radzieckiej”

- plan zdobycia Polski, celem przejęcia Berlina

15.08.1920 - wojna radziecka polska - Radzyń, Osów, Zielonka. „Cud nad Wisłą” - zatrzymało to ekspansję bolszewizmu w głąb Rosji

1920 - 21 - kryzys w Rosji, głód (organizowano dla nich międzynarodową pomoc), wojny domowe

1921 - nowy program gospodarczy i ekonomiczny - zmuszenie Lenina do zmian

Wpływ na Kościół:

• Liczba wiernych w kośc.prawosł. = 100 mln (poparcie władz)

• Mnisi = 900 tys.

• Katolicy = 5 mln

• Kościół katolicki - takie same prawa jak cerkiew

• Sierpień 1917 - wybranie nowego patriarchy (TICHON - czyli Wasilij Iwanowicz Bieławin, 5 listopada 1917 objął funkcję patriarchy Moskwy i Wszechrusi), potępienie walki klas i marksizmu → początek walki między Kościołem Katolickim a prawosławnym

• grudzień 1917 - pierwsze dekrety świeckie ograniczające cerkiew; później pozbawienie majątków

• Bolszewicy wprowadzają kalendarz gregoriański

• 1918 - potępienie masakry niewinnych ludzi (Tichon)

• Rozdział państwa od Cerkwi i od Kościoła - zabroniono praktyk religijnych

• Władze sowieckie chciały rozbić Kościół, aresztowano wielu duchownych

• Po utworzeniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich patriarcha został oskarżony przez nowe władze o sabotaż. Wśród zarzucanych mu przestępstw znalazł się m.in. sprzeciw przeciwko nacjonalizacji dóbr kościelnych. Od kwietnia 1922 do czerwca 1923 Tichon przebywał w odosobnieniu, wyjściu z więzienia przyjął wobec władz dużo bardziej ugodową postawę. Pozbawiono go godności patriarchy. „Żywa cerkiew” podjęła współpracę z komunistami. Tichon - sprzeciwiał się ŻC i się dogadał, choć nie chciał, z bolszewikami.

• Luty 1922 - konfiskata przedmiotów sakralnych w cerkwiach → protesty wiernych, starcia z bolszewikami → śmierć 8 tys. księży

• Ryga, 1921 - traktat pokojowy i chwilowe przerwanie represji na katolikach polskiego pochodzenia (wyroki śmierci zamieniano na więzienie)

• Proces moskiewski

• 1925 - śmierć Tichona, utworzenie się związku ateistów

• 1924 - śmierć Lenina → władza stalinistów → nagonka na Kościół, neutralizacja Trockiego, przyjaźń z Dzierżyńskim

• 1928 - 29 - kolektywizacja rolnictwa → Stalin chciał zniszczyć chłopów. Terror. Zamykanie cerkwi i wywożenie księży. Opór chłopów → zabijanie bydła. Wynikiem tego wszystkiego - klęska głodu (1932 - 33) //największa klęska głodu w historii Rosji → do tej pory z tego nie wyszli. Stalin chciał złamać chłopów i podporządkować.

• 1929 - zmiany w konstytucji → wolność propagandy religijnej, ale: zakaz nauczania młodzieży i dzieci

Za rządów Stalina wzrasta biurokracja: po WCzK było GPU (Państwowy Zarząd Polityczny) → NKWD - Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych. Tu rządzili: Jagoda, Jeżow, Krugłow Beria. Tortury, procesy, czystki.

Władze stalinowskie - propaganda antyreligijna i ateistyczna → dzienniki, powstał związek ateistów, zmiana konstytucji, zamykanie kościołów, cerkwi (wysadzano w powietrze) → tajne, podziemne nauczanie religijne

1937 - spis ludności ZSRR (70% wierzących, ale władze nie opublikowały tego wyniku)

Watykan interweniował u bolszewików, Pius XII chciał uwolnić w Rosji zaginionych księży. Podjął negocjacje, wyświęcił potajemnie biskupa, święcił księży w Rosji

Faszyzm i hitleryzm (2WŚ)

- objął Niemcy i Francję. Totalitaryzm, kult wodza. Podobnie do komunizmu - chcieli podporządkować Kościół sobie → 1922 - we Francji to się udało. We Włoszech Benito Mussolini i też niefajnie ;-) a papież był władcą PK (od traktatów loterańskich z 1929) → konkordat i konflikt między faszystami a kościołem - chodziło o Akcję Katolicką. Pius XI przeciw faszyzmowi w enc.”Non obbiam o bistro” 1931. - i takie napięcia do 1934

Hitler obejmuje władzę w 1933 → konkordat z Rzeszą, ale H. go nie przestrzegał

W Niemczech Hitler w konflikcie z Kościołem. Krytykował papieża za konkordat, kościół miał być lojalny wobec władzy państwowej. W ogóle tutaj mieli taki rasizm i supernazizm - jeden wódz, jedno wszystko (nie mylić z „wszystko jedno” :P)

W Niemczech było bardzo mało Żydów, bo podobno „zagrażali” rasie niemieckiej. Zostali wymordowani, obozy były już od 1933.

1932 - biskupi antyhitleryzmowi i anty NSDAP (pomimo, że w roku 1933 Niemcy stały się klasycznym państwem monopartyjnym, a NSDAP została jedyną legalną partią polityczną)

Kościół niemiecki się podzielił, ale nie został zdominowany przez władze:

• Deutsche Christin - popierali nazistów (Kościół protestancki)

• Bekennende Kirche - Karol Bart - teolog, który odmówił złożenia przysięgi na wierność Rzeszy i pozbawiono go stanowiska

• Michael Faulhaber (kard. Monachium) - antynazistowskie postawy

• Proces władz przeciw duchownym

• wg spisu z 1939 - 95% ludności - należy do Kościoła

1937 - Pius XI - enc. „Mit brennen der sorge” (potępienie nazizmu) i druga encyklika - anty ateizmowi

• 1.09.1939 - wojna (Niemcy na Polskę)

• 17.09 - Rosja na Polskę

• 18.09 - władze jadą na emigrację

Klęska polskiej armii. Okupacja, podział kraju - a jednak nie ma kapitulacji, jest ciągłość władzy (Mościcki, Raczkiewicz). Kształtuje się Polskie Państwo Podziemne. A wojna trwała i brało w niej udział (chcąc, czy nie) coraz więcej państw.

A wyglądało to mniej więcej tak:

• złamanie paktu Ribbentrop - Mołotow (wojska niemieckie weszły do Rosji) → 1942 Niemcy pod Moskwą

• Kościoły w całej Europie pod władzą H. → represje, grabienie kościołów, straty

• upadek prasy katolickiej (Austria)

• Słowacja i Chorwacja - służba Kościoła na rzecz totalitaryzmu (300 tys. ludzi musiało przejść na katolicyzm)

• Represje Kościoła na Litwie i Słowenii

• Straty Kościoła w Polsce

Ale:

• 1942/43 - zmniejszanie się zasięgu niemieckiej okupacji w Europie

• Obalenie Mussoliniego (1943)

• 1943 - zniszczenie Hamburga

• 1944 - Monte Casino (Anders) - wyzwolenie Francji

• 1944 - alianci na Normandii

• 1945 - (30.04) samobójstwo Hitlera

• 8.05 - kapitulacja Niemiec

W Polsce:

• 2 strefy okupacyjne

• Generalne Gubernatorstwo obejmowało tę część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została wcielona bezpośrednio do Rzeszy → wyniszczenie polskiej kultury, religii

• Na wschodzie było podobnie

• 10.12.1942 - pismo Sejmu w Londynie z prośbą o zaprzestanie eksterminacji

• Nazistowska polityka na Śląsku i Pomorzu

• Likwidacja Kościoła

• Wyniszczenie inteligencji

• Trudna sytuacja Lateran w Cieszynie

• 1942 - eksterminacja Żydów

• ŻEGOTA - rada pomocy Żydom

• Podziały wśród Polaków

• Przymusowe wywózki

• AK (miała stałych kapelanów)

• 1945 - zniszczenie Warszawy

Pius XII wobec wojny:

• Zaprosił państwa na pokojową konferencję w kwietniu 1939 (nikt nie przyjął)

• Oburzony paktem Ribbentrop - Mołotow

• Nawoływał do odwrotu od wojny

• Potępiał nacjonalizm (1939, encyklika)

• Oficjalnie chronił Polskę - ale kiedy opuścił nas nuncjusz apostolski - kontakt z Watykanem stał się niemożliwy

• Sapieha informował Watykan

• NIE potępił zagłady Żydów (no i nie wiadomo, dlaczego…)

Ogólnie: wojna trwała 6 lat, brało udział 72 państwa, zginęło 110 mln ludzi (w ZSRR - 11 %, w Niemczech - 7%, w Polsce - 20%!!!!) w obozach zginęło 18 mln, w tym 3 mln Polaków. Ogromna eksterminacja Żydów, wyniszczenie inteligencji. Ogólnie 5 razy więcej niż w I WŚ. Wielu męczenników: MM.Kolbe, Edyta Stein (karmelitanka), Antoni Nowowiejski, Michał Czartoryski (dominikanin) → w 1999 JPII ogłosił 100 błogosławionych męczenników.

Kościół po 2 WŚ (PRL)

Historia Kościoła katolickiego w Polsce pod rządami komunistycznymi obejmuje dwa nierównej długości okresy. Pierwszy, w czasie którego panował względny spokój, trwał przez 3 powojenne lata (1945-1948), drugi - ponad 40 lat. Wśród dziesięciu krajów, które po II wojnie światowej w wyniku umowy jałtańskiej (1945) znalazły się pod dominacją Związku Sowieckiego, Polska, największa liczebnie, wyróżniała się pod względem religijnym. Lata okupacji i krwawego terroru niemieckiego (ponad 2 tys. księży polskich zginęło w niemieckich obozach koncentracyjnych) pogłębiły uczucia i praktyki religijne. Silna więź społeczeństwa polskiego z Kościołem sprawiła, że komuniści zastosowali taktykę odpowiednią do zastanej sytuacji. Już jednak w pierwszym okresie, zachowując pewne pozory, rozpoczęli realizację swojego rzeczywistego celu, jakim było zniszczenie Kościoła.

Polska w strefie wpływów radzieckich, zmiany granic, przymusowe przesiedlenia. Walka z Kościołem (SB, UB, ZOMO, kolegia). Kościół - przeciwnik komuny (okres wstępny: do 47, potem 48 - 56 i końcowa faza: pod 1956) → Wstępne działania polegały na założeniu przez aparat bezpieczeństwa teczek obserwacyjno-agenturalnych dla każdej parafii i dla wszystkich księży

• Na początku - w miarę spokojnie, pozwolenie na religię w szkołach, KUL, Tygodnik Powszechny (wszystko regulowane przez konkordat z 1925), Caritas

• Powojenna konferencja episkopatu - rozmowa o niebezpieczeństwach, jakie grożą rodzinom i młodzieży

• List Piusa XII (1945)

Antykościelna polityka rządu komunistycznego:

• Chrystusowców zgromadzenie - założone dla Polaków na obczyźnie

• 1944 - dekret PKWN - świeckie przysięgi na stanowiskach urzędniczych

• Zeświecczenie prawa małżeńskiego → urzędy stanu cywilnego (na co się nie zgadzali biskupi i powiedzieli to Bierutowi)

• Wypowiedzenie konkordatu → argument - że Kościół jest pod wpływem Niemiec → 1946 - list do biskupów

• Propaganda antyniemiecka

• Biskupi wzywali do głosowania na katolickich kandydatów

• Cenzura wydawnictw katolickich, religia w szkołach nieobowiązkowa

• 1947 - list do Bieruta

• Kościół - wróg państwa

• Stefan Wyszyński - 14 kwietnia 1950 zmuszony podpisał porozumienie z władzami komunistycznymi w imieniu Episkopatu Polski w zamian za zagwarantowanie nauczania religii w szkołach i funkcjonowanie KUL-u (polski Kościół uznał granice zachodnie i potępił "bandy reakcyjnego podziemia").

• Lipiec 1949 - dekret Piusa XII - ekskomunika dla tych, którzy są w partii

• 1950 - Urząd do spraw wyznań

• 1951 - aresztowania biskupów // Czesław Kaczmarek - bp, aresztowany pod zarzutami szpiegostwa na rzecz USA oraz Stolicy Apostolskiej, faszyzacji życia społecznego, nielegalnego handlu walutami oraz kolaboracji

• 1951 - zjazd duchownych we Wrocławiu

• Władze miały popierać księży, ale usuwano religię

• Rozwiązanie 46 seminariów

• Atak na Instytut Prymasowski Ślubów Narodu na Jasnej Górze, który, dzięki wydawnictwom religijnym odbijanym na powielaczach, był niezależnym od władz ośrodkiem informacji

• 1952 - rewizja kurii w Krakowie (a później proces pokazowy)

• 1953 - państwo wyznacza urzędy kościelne

• 1953 - proces Kaczmarka (skazany na 12 lat, ale nie mógł odbyć, bo był chory; rząd chciał go usunąć ze stanowiska, ale Kościół polski się nie zgodził; w końcu Kaczmarek zmarł od swojej choroby 1 1963)

• Zamknięto Tygodnik Powszechny

• Biskupi - memoriał do Bieruta

• Internowanie Wyszyńskiego (w wyniku „sabotowania i łamania przez Prymasa Porozumienia między państwem i Kościołem”) trwało 3 lata

• Zlikwidowanie wydziałów teologicznych UJ i UW (ogólnie wszędzie, gdzie uczono religii i przygotowywano nowych księży - cieszyło się dużym zainteresowaniem władz)

• Bp Ignacy Tokarczuk - budował wiele kościołów, chociaż się państwo nie zgadzało

• Dekret 1956 - Kościół wraca do szkół

• 1957 - Wyszyński - nowenna milenijna (9 lat, każdy rok o czymś innym)

• Katecheza usunięta ze szkół (wróciła dopiero w 1990)

• Katolicki akt pojednania (1956) do biskupów niemieckich

• Utrudnienia dla pielgrzymów w dotarciu na Jasną górę

• Kościoły budowano nocami, przerabiano stodoły

• 1968 - zmiana stanowiska episkopatu, wydarzenia marcowe, Kościół powściągliwie

• Państwo zadłuża Kościół

• 1972 - nowe diecezje

• 1975 - Paweł VI przyjmuje Gierka, wcześniej: rozmowy Gierka z Wyszyńskim

• 1978 JP2!!

• 1980 Solidarność

• Kościół jako mediator w państwie

• Kopalnia Wujek

• Glemp - rozmowy z Jaruzelskim

• Pielgrzymki JP2 do Polski (79, 83, 87)

• Zamordowanie Popiełuszki

• 1989 okrągły stół

• Powstaje 600 parafii (Macharski)

• Wznowienie Caritasu

• Mazowiecki - premier

Sobór Watykański II

Sobór I został przerwany w 1870

Jan XXIII wyraził chęć zwołania SWII w 1959 r. (25 I) - dyscyplina chrześcijańska i odnowienie życia chrześcijańskiego

Planowali:

• Posiedzenia komisji

• Kongregacje

• Posiedzenia plenarne pod przewodnictwem papieża

• 1960 - 10 komisji soborowych

• 1962 - regulamin soboru (wszyscy, którzy biorą w nim udział, są jego ojcami), poza tym eksperci, obserwatorzy

• Zaproszono 28 kościołów (luteranizm, kalwinizm…)

• Język soboru: łacina

• Uczestniczyło w nim 2,5 tys. biskupów - z całego świata (na trydenckim 500, na SW1-700)

• Z Polski na czele delegacji - Wyszyński, poza tym z Krakowa Wojtyła

• 11.10.1962 - otwarcie soboru, jako odrębnego od SW1, słowami „Raduje się Kościół” (Jan XXIII)

• Wybór grup roboczych

• Pierwsze zagadnienie - przyjęcie języków narodowych w liturgii, przywrócenie łączności ze świeckimi, docenienie liturgii Słowa. Później - kwestia ubóstwa

• Listopad 1962 - debata nt. źródeł objawienia

• Czym jest Kościół lokalny? Praca nad ulepszeniem pojęcia Kościoła - społeczności.

• Kościół w ogóle - główny temat SWII

I sesja - jesień 1962 - nowa eklezjologia.

• Powoływanie komisji

• Poznawanie się biskupów

• Zacieranie się granic

• Nagłaśnianie wielu spraw

Przerwa do września 1963

- Wojtyła pracuje nad Gaudium Espes

- śmierć Jana XXIII

II, III i IV sesja (Paweł VI) (1963 - 65)

• O znaczeniu liturgii

• Omówienie sztuki sakralnej

• Języki narodowe

• Msza koncelebrowana

• Komunia pod dwoma postaciami

• Przyjęto 4 konstytucje, 9 dekretów i 3 deklaracje

• Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium - podstawowa nauka o Kościele, powołanie chrześcijan do świętości

• Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum - granice, źródła objawienia, interpretacje Pisma Św., ważność liturgii Słowa i homilii, ważność natchnienia

• Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (przy tworzeniu współpracowali: Bolesław Kominek i Kiwaj, Wojtyła), zmiany moralne w Kościele; dialog Kościoła ze światem:

• Godność człowieka

• Wspólnota chrześcijan

• Aktywność świeckich

• zadania człowieka w świecie

• problemy świata

• rodzina, kultura

• sfery kulturalno - gospodarcze

• problem rozwoju

• wspólnoty narodów

• ateizm

• Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica - włączanie mediów w życie kościoła

• Dekret o Kościołach wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum - o uprawnieniach patriarchów

• Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio - jedność wszystkich chrześcijan, odnowa Kościoła

• Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus dominus - utworzenie rady biskupów, współpraca z papieżem

• Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis

• Dekret o formacji kapłańskiej Optatam Totus

• Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem - cele i formy ich działalności, powołanie rady

• Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes divinitus - misje w Afryce, Kościół afrykański

• Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis - znaczenie szkoły, wychowanie religijne i moralne w szkołach

• Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate - Żydzi nie są przeklęci, ich religia jest objawiona i powinniśmy ich szanować; oczywiście inne religie też

• Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis Humanie

III sesja zakończyła się w 1964

IV - 8.12.1965

W listopadzie 1964 polscy biskupi dali papieżowi memoriał - Maryja Matką Kościoła i zaproszenie na obchody milenijne (też niemieckich biskupów zaprosili) → oni odpowiedzieli w 1965 i przeprosili za swój naród; tutaj też: program obchodów chrztu Polski

Sobór watykański II stał się prawdopodobnie najważniejszym wydarzeniem w dziejach chrześcijaństwa XX wieku. Kościół katolicki uległ w jego wyniku tak poważnym przemianom, że zwykło się przeciwstawiać sobie Kościół "przedsoborowy" i "posoborowy". Oceny soboru wahają się od entuzjastycznych do niezwykle krytycznych. Zwolennicy zmian posoborowych podkreślali, że oznaczają one pozbycie się przez Kościół katolicki sztucznej, formalnej bariery odgradzającej go od współczesnego świata. Zmiany te oceniono jako koniec epoki kontrreformacji - zerwanie z mentalnością oblężonej twierdzy. Krytyka soboru następowała z dwóch punktów widzenia, które można umownie określić jako konserwatywny i modernistyczny. Wspólną cechą krytyki z obu stron jest to, że Sobór Watykański II obarczają odpowiedzialnością za niepowodzenia w misji ewangelizacji w postaci narastającego ateizmu i sekularyzacji społeczeństw, które jeszcze przed Soborem były uważane za katolickie.

Pozytywne wyniki SWII to:

• Wypracowanie nowego wizerunku Kościoła

• Kościół - Lud Boży, społeczność bez podziałów

• Podkreślenie roli świeckich

Wynik SWII - powołanie synodu, który zbiera się co 3 lata. Rady duszpasterskie, aktywność świeckich

1965 - dialog z niewierzącymi, nowa ewangelizacja, ekumenizm

SWII kończy epokę trydencką

Chrystianizacja państw kolonialnych (a także: działalność JP2)

• W latach 1945 - 60 - wiele państw kolonialnych się uwolniło :-) // Indie, Pakistan, Egipt

• Poparcie dla kultury azjatyckiej (chrystianizacja)

• Inkulturyzacja Kościoła

• Państwa kolonialne stają się niezależne

• W Afryce - duże powodzenie misji

• Dzięki SWII - dialog z innymi kulturami

• Światowa Rada Kościoła (siedziba w Genewie) - 1969 - odwiedziny Pawła VI

• Dialog między 4 szczepami chrześcijaństwa

Sekty

• Sekty mają tendencję wzrostową, jest ok. 100 mln zwolenników

• Ekumenizm w stosunku do sekt

• JP2 - 1999 - Kościół antysektom

• Trzeba korzystać z tych religii, które są dobre, a odłączać się od tych, które nie są (sekty)

1983 - deklaracje z anglikanizmem i prawosławnym patriarchą syryjskim

1992 - prawosławny patriarcha odmówił spotkania z JP2

Poszanowanie człowieka

1999 - deklaracja o usprawiedliwieniu - z kościołem augsburskim

2000 - modlitwa o jedność, Taize (R.Schutz)

Dzięki upadkowi komunizmu - możliwość poszerzania wolności religijnej

1990 - nauczanie religii w szkołach

13 nowych diecezji, 8 metropolii

Obecnie: 44 diecezje, 10 tys. parafii, 20 tys. księży, 26 tys. zakonnic

96% Polski to Katolicy (36 mln)

1993 - konkordat między stolicą apostolską a RP

Katolickie media!

1989 - stowarzyszenia katolików świeckich (Oaza, różne ruchy, KSM, neokatechumenat, odnowa w Duchu)

Poza Polską:

• Czechy - brak księży (Morawy są najbardziej katolickie)

• Na Węgrzech brak powołań

• Słowenia - stosunki dyplomatyczne z Watykanem

• Macedonia - 1 diecezja katolicka

• Albania - pierwsza msza w 1990

• Rosja i byłe ZSRR - 6 diecezji, 700 księży

• 1991 - wyszedł z ukrycia Kościół greckokatolicki

• 1991 - Watykan ustalił diecezje w Moskwie i Nowosybirsku (za to JP2 tam nie pojechał)

13

---