Sprawy połączone C-430/93 i C 431/93
WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 14 grudnia 1995 r.*
Joroen van Schijndel i Johannes Nicolaas van Veen
przeciwko
Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowany przez Hoge Raad der Nederlanden)
Klasyfikacja pracowniczego funduszu emerytalno-rentowego jako przedsiębiorstwa - Obowiązkowe członkostwo w pracowniczym systemie emerytalno-rentowym - Zgodność z zasadami konkurencji - Możliwość powołania się pierwszy raz przy kasacji na środek prawa wspólnotowego skutkujący zmianą przedmiotu sporu i zbadaniem faktów
W sprawach połączonych C-430/93 i C-431/93,
dotyczących wniosków skierowanych do Trybunału w trybie art. 177 Traktatu EWG przez Hoge Raad der Nederlanden o wydanie, w sporach zawisłych przed tym sądem pomiędzy:
Jeroen van Schijndel
przeciwko
Stichtig Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten
oraz
Johannes Nicolaas Cornelis van Veen
przeciwko
Stichtig Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten
orzeczenia w trybie prejudycjalnym, z jednej strony w sprawie wykładni prawa wspólnotowego co do uprawnień sądu krajowego do rozpatrzenia z urzędu zgodności reguły prawa krajowego z art. 3 lit. f), 5, 85, 86 i/lub 90 Traktatu EWG oraz, z drugiej strony wykładni tych przepisów,
TRYBUNAŁ
w składzie:
G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, C.N. Kakouris, D.A.O. Edward, J.-P. Puissochet i G. Hirsch, prezesi izb, G.F. Mancini, F.A. Schockeweiler, J.C. Moitinho de Almeida, (sprawozdawca), P.J.G. Kapeteyn, C. Gulmann, J.L. Murray, P.Jann oraz H. Ragnemalm, sędziowie,
rzecznik generalny: F.G. Jacobs,
sekretarz: R. Grass i H.A. Ruehl, główny administrator
po zapoznaniu się z pisemnymi uwagami przedstawionymi w imieniu:
skarżących w postępowaniu głównym, przez I.G.F. Cath, adwokata, członka izby adwokackiej w Hadze,
pozwanych w postępowaniu głównym, przez P.A. Wackie Eysten, adwokata, członka izby adwokackiej w Hadze oraz E.H. Pijnacker Hordijk, adwokata, członka izby adwokackiej w Amsterdamie,
rządu niderlandzkiego, przez występującego w charakterze pełnomocnika J.G. Lammersa, zastępcę radcy prawnego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych,
rządu niemieckiego, przez występujących w charakterze pełnomocników E. Rödera, Ministerialrat w Federalnym Ministerstwie Gospodarki, oraz B. Kloke, Regierungsrat w tym samym ministerstwie,
rządu francuskiego, przez występującego w charakterze pełnomocnika C. Chevance, sekretarza spraw zagranicznych w wydziale prawnym w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, oraz C. de Sallins, zastępcę dyrektora w tym samym wydziale,
rządu Zjednoczonego Królestwa, przez występującego w charakterze pełnomocnika J. D. Colahan, z Treasury Solicitor's Department, i P. Duffy, barrister,
Komisji Wspólnot Europejskich, przez występujących w charakterze pełnomocników C. Timmermans, zastępcę dyrektora generalnego, B.J. Drijber i B. Smulders, członków Służby Prawnej,
po zapoznaniu się ze sprawozdaniem na rozprawę,
po zapoznaniu się z uwagami ustnymi stron skarżących w postępowaniu głównym, reprezentowanych przez I.G.F. Cath, stron pozwanych, reprezentowanych przez P.A.Wackie Eysten i E.H. Pijnacker Hordijk, rządu niderlandzkiego, reprezentowanego przez występującego w charakterze pełnomocnika J.W. de Zwaan, zastępcę radcy prawnego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, rządu niemieckiego, reprezentowanego przez występującego w charakterze pełnomocnika G. Thiee, Assessor w Federalnym Ministerstwie Gospodarki, rządu greckiego, reprezentowanego przez występującego w charakterze pełnomocnika V. Kontolaimos, zastępcę radcy prawnego przy Prawnej Radzie Państwa, rządu hiszpańskiego, reprezentowanego przez A. Navarro Gonzalez, dyrektora generalnego wspólnotowej koordynacji prawnej i instytucjonalnej, oraz występujących w charakterze pełnomocników R. Silva de Lauperta i G. Calvo Díaz, abogados del Estado, ze Służby Prawnej Państwa, rządu francuskiego, reprezentowanego przez występujących w charakterze pełnomocników C. Chavance i H. Rénie, sekretarza spraw zagranicznych w wydziale prawnym w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, rządu irlandzkiego, reprezentowanego przez J. O'Reilly, S.C., J. Payne, barrister-at-law, rządu Zjednoczonego Królestwa, reprezentowanego przez J.D. Colahan i P. Duffy, oraz Komisji Wspólnot Europejskich, przez C. Timmermans i B.J. Drijber, na rozprawie w dniu 4 kwietnia 1995 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na rozprawie w dniu 15 czerwca 1995 r.
wydaje następujący
WYROK
1. Wyrokami z dnia 22 października 1993 r., które wpłynęły do Trybunału w dniu 28 października 1993 r., Hoge Raad der Nederlanden (Sąd Najwyższy Niderlandów) zwrócił się, na mocy art. 177 Traktatu EWG, w celu uzyskania orzeczenia w trybie prejudycjalnym, z sześcioma pytaniami w sprawie, z jednej strony, wykładni prawa wspólnotowego w odniesieniu do uprawnień sądu krajowego do rozpatrzenia z urzędu zgodności reguły prawa krajowego z art. 3 lit. f), 5, 85, 86 i/lub 90 Traktatu EWG oraz, z drugiej strony w sprawie wykładni tych przepisów.
2. Pytania te postawiono w ramach dwóch sporów pomiędzy panami van Schijndel (sprawa C-430/93) oraz van Veen (sprawa C-431/93) a Stichtig Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten (Funduszem Emerytalnym dla Fizjoterapeutów, zwanym dalej “Funduszem”).
3. Zarządzeniem z dnia 2 grudnia 1993 r. obie sprawy zostały połączone w odniesieniu do procedury pisemnej, ustnej i wydania wyroku.
4. Na mocy art. 2 ust. 1 Wet Betrenffende Verplichte Deelneming in een Beroepspensioenregheling (niderlandzka ustawa o obowiązkowym przystąpieniu do zawodowych systemów emerytalnych, zwana dalej “WVD”), Minister Spraw Socjalnych jest kompetentny do uznania za obowiązkowe, na wniosek jednej lub więcej organizacji, które, jego zdaniem, są wystarczająco reprezentatywne w odniesieniu do osób pracujących w danym sektorze gospodarki, przystąpienie do zawodowego systemu emerytalnego ustanowionego przez osoby wykonujące dany zawód, dla wszystkich kategorii pracowników, lub dla jednej lub więcej poszczególnych ich kategorii. Zgodnie z art. 2 ust. 4 tej samej ustawy, z przystąpienia wypływa obowiązek, dla osób których to dotyczy, przestrzegania przepisów przyjętych w odniesieniu do nich w statutach i regulaminach funduszy emerytalnych lub na ich podstawie.
5. W 1978 r. fizjoterapeuci ustanowili Fundusz. Zgodnie z art. 2 ust. 1 regulaminu systemu emerytalnego przyjętego przez Fundusz, uczestnikiem systemu jest “każdy fizjoterapeuta prowadzący działalność zawodową w tej dziedzinie w Niderlandach, który nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego”. Pewne kategorie fizjoterapeutów są z niego wykluczone. W szczególności chodzi tu o tych, “którzy pracują wyłącznie w ramach umowy o pracę, na mocy której stosuje się do nich system Algemene Burgerlijke Pensioenwet (ustawa ogólna dotycząca emerytur cywilnych) lub inne ubezpieczenie emerytalne, co najmniej równoważne z systemem ustanowionym w tym regulaminie, byle tylko zainteresowane osoby “przestrzegając przepisów administracyjnych zawartych w tej kwestii w art. 25 ust. 3 powiadomiły na piśmie Fundusz o swoich zamiarach w tym względzie” (art. 2 ust. 1 lit. a)).
6. Zarządzeniem z dnia 31 marca 1978 r. Sekretarz Stanu do Spraw Socjalnych, na mocy art. 2 ust. 1 WVD, uczynił członkostwo w Funduszu obowiązkowym dla fizjoterapeutów prowadzących swoją działalność w Niderlandach. Podobnie jak regulamin Funduszu, zarządzenie wyłącza od obowiązku uczestnictwa w Funduszu fizjoterapeutów, którzy “pracują wyłącznie w ramach umowy o pracę, na mocy której stosuje się do nich system Algemene Burgerlijke Pensioenwet lub inne ubezpieczenie emerytalne, co najmniej równoważne z powoływanym wyżej systemem, byle tylko zainteresowane osoby przestrzegając przepisów administracyjnych zawartych w tej kwestii w powoływanych wyżej regulaminach systemów emerytalnych, powiadomiły Fundusz o swoich zamiarach w tym względzie.”.
7. Na mocy “reguł zgodnych z art. 2 ust. 1 lit. a) regulaminu sytemu emerytalnego” przyjętych przez Fundusz, przystąpienie do Funduszu jest obowiązkowe z wyjątkiem sytuacji, kiedy ubezpieczenie emerytalne fizjoterapeuty wykonującego swój zawód w ramach umowy o pracę stosuje się “do wszystkich członków tej profesji zatrudnionych przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością”.
8. Na mocy opisanych powyżej przepisów, skarżący, którzy wykonują zawód fizjoterapeuty w Niderlandach jako pracownicy najemni, złożyli wniosek o zwolnienie ich z obowiązku przystąpienia do zawodowego systemu emerytalnego fizjoterapeutów. Fundusz oddalił ich wniosek na podstawie faktu, że system emerytalny, do którego skarżący przystąpili poprzez zawarcie umowy z firmą ubezpieczeniową Delta Lloyd, nie miał zastosowania do wszystkich przedstawicieli ich zawodu zatrudnionych u ich pracodawcy (“wymóg zbiorowości”). W konsekwencji wystosował do obu wnioskodawców nakaz zapłaty składek należnych z tytułu uczestnictwa w systemie emerytalnym. Ci ostatni sprzeciwili się temu, odpowiednio przed Kantonrechter te Breda (sąd kantonalny w Bredzie) oraz Kantonrechter te Tilburg (sąd kantonalny w Tilburgu), podnosząc, że wymóg zbiorowości nie znajduje podstaw ani w regulaminie systemu emerytalnego Funduszu ani w WVD.
9. Kantonrechter w Bredzie nie uznał racji pana van Veenena, podczas gdy Kantonrechter w Tilburgu rozstrzygnął na korzyść pana van Schijndela. Jednakże w postępowaniu odwoławczym, Rechtbank te Breda przyłączył się do punktu widzenia prezentowanego przez Fundusz i oddalił oba wnioski.
10. Panowie van Veen i van Schijndel złożyli skargę kasacyjną przeciwko tym decyzjom, podnosząc w szczególności, po raz pierwszy w tym postępowaniu, że Rechtbank w Bredzie powinien był rozważyć, “w razie konieczności z urzędu”, sporną kwestię zgodności obowiązku przystąpienia do Funduszu z nadrzędnymi zasadami prawa wspólnotowego, w szczególności art. 3 lit. f,art. 5 ust. 2, art. 85 i 86, art. 90, jak również art. 52 do 58 oraz 59 do 66 Traktatu EWG. W ten sposób, zdaniem skarżących sporny obowiązek mógłby pozbawić użyteczności reguły konkurencji stosujące się do organów ubezpieczeń emerytalnych, oraz w stosunku do poszczególnych członków zawodu, w zakresie w jakim narzucałby lub uprzywilejowywał zawieranie porozumień niezgodnych ze wspólnotowymi regułami konkurencji, lub wzmacniał ich skutki. Ponadto, Fundusz nie był w stanie sprostać ani wymaganiom rynku, ani też, w żaden sposób, popytowi na równoważne ubezpieczenie emerytalne na bardziej atrakcyjnych warunkach.
11. Hoge Raad stwierdził w tym względzie, że na poparcie swojej skargi kasacyjnej, wnioskodawcy powołali się na rozmaite fakty i okoliczności, które nie zostały ustalone przez Rechtsbank te Breda, ani też nie były przez nich powołane przed sądami niższych instancji. Według sądu odsyłającego, w prawie niderlandzkim, z charakteru skargi kasacyjnej wynika, że nowe twierdzenia nie mogą być przywoływane, chyba, że dotyczą one wyłącznie kwestii prawnych, tj. nie wymagają rozpoznawania stanu faktycznego. Co więcej, nawet jeżeli art. 48 niderlandzkiego kodeksu postępowania cywilnego zobowiązuje sędziego, w razie potrzeby, do podnoszenia z urzędu zarzutów prawnych, z zasady bierności sędziego w sprawach dotyczących praw i obowiązków cywilnoprawnych, którymi strony swobodnie rozporządzają wynika, że uzupełniające zarzuty prawne nie zmuszają sędziego do wychodzenia poza zakres sporu, takiego jaki został opisany przez strony, ani też opierania się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których opierała się skarga.
12. Uwzględniając powyższe rozważania, Hoge Raad zdecydował się zawiesić postępowanie i zwrócił się do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w odpowiedzi na następujące pytania:
“1) Czy w postępowaniu dotyczącym praw i obowiązków cywilnoprawnych, którymi strony swobodnie rozporządzają, do sędziego krajowego należy stosowanie art. 3 punkt f), 5 i 85 do 88 i/lub 90 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, nawet jeśli strona, która ma interes w ich zastosowaniu nie powołała się na nie?
2) Jeśli na pierwsze pytanie należy w zasadzie odpowiedzieć twierdząco, to czy odpowiedź taka stosuje się również, jeśli przez takie postępowanie sędzia będzie musiał porzucić wyznaczoną mu bierną rolę ponieważ będzie musiał: a) wyjść poza zakres sporu określonego przez strony i/lub b) oprzeć się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których strona sporu mającą interes w zastosowaniu przepisów Traktatu oparła swoją skargę?
3) Jeśli również na pytanie drugie należy odpowiedzieć twierdząco, to czy na przepisy Traktatu wspomniane w pytaniu pierwszym można się po raz pierwszy powołać przed krajowym sędzią w postępowaniu kasacyjnym, jeżeli a) według prawa procesowego mającego zastosowanie w danym przypadku, nowe twierdzenia mogą być przedstawione w kasacji wyłącznie jeśli dotyczą kwestii prawnych, tj. nie wymagają rozpoznawania żadnych faktów i stosują się we wszystkich okolicznościach, oraz b) fakt powołania się na te przepisy wymaga, w szczególności, rozpoznania stanu faktycznego?
4) Czy w świetle celów ustawy Wet Betrenffende Verplichte Deelneming in een Beroepspensioenregheling (WVD) naszkicowanego w ust. 3.1 lit. A, v) powyżej, zawodowy fundusz emerytalny do którego wszyscy członkowie danej grupy zawodowej lub kilku określonych ich kategorii, są zobowiązani przystąpić, na mocy i przy zastosowaniu WVD, z wszelkimi skutkami prawnymi, krótko wskazanymi powyżej w ust. 3.1 lit. A, z którymi wiąże się ta ustawa, ma być uważany za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 85, 86 lub 99 Traktatu?
5) Jeśli tak, to czy fakt uczynienia obowiązkowym przystąpienie do zawodowego funduszu emerytalnego fizjoterapeutów, określonego w ust. 3.1. lit. B, stanowi środek wydany przez Państwo Członkowskie, który znosi użyteczny skutek reguł konkurencji stosujących się do przedsiębiorstw, czy też jest tak tylko w pewnych okolicznościach, a jeśli tak, to w jakich?
6) Jeśli na ostatnie pytanie należy odpowiedzieć negatywnie, to czy inne okoliczności mogą spowodować, że obowiązkowe przystąpienie jest niezgodne z przepisami art. 90 Traktatu, a jeśli tak, to jakie?
Pytanie pierwsze
13. Należy wskazać, że reguły konkurencji wspomniane przez sąd krajowy są wiążące i stosuje się je bezpośrednio w krajowym porządku prawnym. Jeżeli, na mocy prawa krajowego, sądy krajowe muszą podnosić z urzędu zarzuty prawne wypływające z przepisów wewnętrznych o charakterze wiążącym, które to zarzuty nie zostały wysunięte przez strony, to obowiązek taki istnieje również w odniesieniu do wiążących przepisów prawa wspólnotowego (patrz, w szczególności, wyrok z dnia 16 grudnia 1976 r. w sprawie 33/76 Rewe Zb.Orz. str. 1989 pkt 5).
14. Taka sama sytuacja ma miejsce jeśli prawo krajowe przyznaje sędziom możliwość stosowaniu z urzędu wiążących przepisów prawa. Na sądach krajowych ciąży, zgodnie z zasadą współpracy ustanowioną w art. 5 Traktatu, zadanie zapewnienia ochrony prawnej, które wypływa dla jednostek z bezpośredniego skutku przepisów prawa wspólnotowego (patrz, w szczególności, wyrok z dnia 19 czerwca 1990 r. w sprawie C-215/89 Factortame i inni Zb.Orz. str.I-2433, pkt 19).
15. A zatem, na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć, że w postępowaniu dotyczącym praw i obowiązków cywilnoprawnych, którymi strony mogą swobodnie rozporządzać, do sędziego krajowego należy zastosowanie przepisów art. 3 lit. f), 85, 86 i 90 Traktatu, nawet kiedy strona, w której interesie leży ich zastosowanie, nie powołała się na nie, w przypadku gdy przepisy jej prawa krajowego pozwalały na takie zastosowanie.
Pytanie drugie
16. Przez to pytanie sąd odsyłający pragnie się dowiedzieć, czy obowiązek taki istnieje również w przypadku, gdy w celu zastosowania z urzędu wspomnianych wcześniej przepisów wspólnotowych, sędzia krajowy musiałby zrzec się bierności, do której jest zobowiązany, wychodząc poza zakres sporu określony przez strony i/lub opierając się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których strona sporu mająca interes w zastosowaniu przepisów Traktatu, opierała swoją skargę.
17. W tym względzie należy przypomnieć, że w braku przepisów wspólnotowych regulujących to zagadnienie, należy do wewnętrznego porządku prawnego każdego z Państw Członkowskich wyznaczenie właściwych sądów oraz określenie warunków proceduralnych wnoszenia skarg przeznaczonych do zapewnienia ochrony praw wyprowadzonych przez jednostki z bezpośredniego skutku przepisów wspólnotowych. Jednakże warunki te nie mogą być mniej korzystne niż te, które odnoszą się do podobnych skarg o charakterze wewnętrznym, ani też w praktyce uniemożliwiać lub nadmiernie utrudniać wykonywania praw przyznanych przez wspólnotowy porządek prawny (patrz, w szczególności, wyroki w sprawie 33/76 Rewe, pkt 5 cytowany wyżej, z dnia 16 grudnia 1976 r. w sprawie 45/76, Comet Zb.Orz. str. 2043, pkt 12 do 16, z dnia 27 lutego 1980 r. w sprawie 68/79, Just Zb. Orz. str. 501, pkt 25, z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 199/82, San Giorgio, Zb.Orz. str. 3595, pkt 14, z dnia 25 lutego 1988 r. w połączonych sprawach 331/85, 376/85 i 378/85 Bianco and Girard Zb.Orz. str 1099, pkt 12, z dnia 24 marca 1988 r. w sprawie 104/86 Komisja przeciwko Włochom Zb.Orz. str. 1799, pkt 7, z dnia 14 lipca 1988 r. w połączonych sprawach 123/87 i 330/87 Jeunehomme i EGI Zb.Orz. str. 4517, pkt 17, z dnia 9 czerwca 1992 r. w sprawie C-96/91 Komisja przeciwko Hiszpanii Zb.Orz. str. I-3789, pkt 12, oraz z dnia 19 listopada 1991 r. w połączonych sprawach C-6/90 i C-9/90 Francovich i inni Zb.Orz. str. I-5357, pkt 43).
18. Należy również przypomnieć, że Trybunał orzekł już, że przepis prawa krajowego, uniemożliwiający wprowadzenie w życie procedury przewidzianej w art. 177 Traktatu, musi zostać pominięty (patrz wyrok z dnia 16 stycznia 1974 r. w sprawie 166/73 Rheinmühlen Zb.Orz. str. 33, pkt 2 i 3).
19. Dla zastosowania wspomnianych zasad, każda sprawa, w której powstaje kwestia czy krajowy przepis proceduralny powoduje, że zastosowanie prawa wspólnotowego jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, musi być analizowana z uwzględnieniem miejsca takiego przepisu w całej procedurze i jej biegu, oraz cech szczególnych, przed różnymi sądami krajowymi. W takiej perspektywie, należy uwzględnić, jeśli trzeba podstawowe zasady krajowego systemu wymiaru sprawiedliwości, takie jak ochrona praw obrony, zasada bezpieczeństwa prawnego oraz prawidłowego biegu postępowania.
20. W obecnie rozpatrywanej sprawie, należy wskazać, ze zasada prawa krajowego, według której w postępowaniu cywilnym sędzia musi albo może podnosić zarzuty z urzędu, jest ograniczona poprzez jego zobowiązanie do trzymania się przedmiotu sporu i do opierania swojej decyzji na faktach mu przedstawionych.
21. Ograniczenie to jest uzasadnione przez zasadę, zgodnie z którą inicjatywa podczas procesu należy do stron, a sędzia może działać z urzędu tylko w szczególnych przypadkach, kiedy interes publiczny wymaga takiej interwencji. Zasada ta wprowadza koncepcje podzielane przez większość Państw Członkowskich w odniesieniu do stosunków pomiędzy państwem i jednostką, chroni prawo do obrony i zapewnia właściwy bieg postępowania, w szczególności, przez ochronę przed opóźnieniami wynikającymi z rozpoznawania nowych zarzutów.
22. W tych warunkach, należy odpowiedzieć na pytanie drugie, że prawo wspólnotowe nie wymaga, żeby sądy krajowe podnosiły z urzędu zarzut wypływający z naruszenia przepisów wspólnotowych, jeśli rozpoznanie tego zarzutu wymagałoby od nich zrzeczenia się bierności, do której są zobowiązane, poprzez wyjście poza zakres sporu określonego przez strony oraz opierania się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których opiera się w swej skardze strona, mająca interes w zastosowaniu takich przepisów.
Pozostałe pytania
23. Wobec odpowiedzi udzielonej na dwa pierwsze pytania, nie zachodzi konieczność odpowiadania na pytanie trzecie. Nie jest także konieczne odpowiadanie na pozostałe pytania, które wymagały odpowiedzi jedynie wtedy gdyby stwierdzono, że Hoge Raad musi zbadać zarzut podniesiony przez strony w postępowaniu głównym.
Koszty
Koszty poniesione przez rządy niderlandzki, niemiecki, grecki, hiszpański, francuski, irlandzki i Zjednoczonego Królestwa, oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania głównego niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem krajowym, zatem do tego sądu należy zasądzenie kosztów. Na tej podstawie,
TRYBUNAŁ
w odpowiedzi na pytania przekazane przez Hoge Raad der Nederlanden wyrokami z dnia 22 października 1993 r., rozstrzyga niniejszym:
1) W postępowaniu dotyczącym praw i obowiązków cywilnoprawnych, którymi strony swobodnie rozporządzają, do sędziego krajowego należy zastosowanie przepisów art. 3 lit. f), 85, 86 i 90 Traktatu, nawet jeśli strona, w której interesie leży ich zastosowanie, nie powołała się na nie, w przypadku gdy jej prawo krajowe pozwala na takie zastosowanie.
2) Prawo wspólnotowe nie wymaga, żeby sądy krajowe podnosiły z urzędu zarzut naruszenia przepisów wspólnotowych, jeśli rozpoznanie tego zarzutu wymagałoby od nich zrzeczenia się bierności, do której są zobowiązane, poprzez wyjście poza zakres sporu określonego przez strony oraz opierania się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których opiera się w swej skardze strona mająca interes w zastosowaniu takich przepisów.
Rodrígues Iglesias |
Kakouris |
Edward |
Puissochet |
Hirsch |
Mancini |
Schockweiler |
Moitinho deAlmeida |
Kapteyn |
Gulmann |
|
|
|
Murray |
Jann |
Ragnemalm |
Ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu 14 grudnia 1995 r.
R. Grass |
G.C. Rodrígues Iglesias |
Sekretarz |
Prezes |
* Język postępowania: niderlandzki.