ROZDZIAŁ VI. ZAGADNIENIA OGÓLNE PRAWA ŚREDNIOWIECZNEGO

315 Rozwój prawa skupiał się wokół dwóch nurtów

- prawa rodzimego (do XII wieku)

- prawa rzymskiego (późne średniowiecze)

316 Cechy charakterystyczne prawa średniowiecznego

1. Dominacja prawa zwyczajowego

A. Zwyczaj - powszechnie uznana forma zachowania się, przyjęta w danej społeczności

B. Ułomności prawa zwyczajowego

- pierwotnie niespisanie

- statyczność, niepodatność na zmiany

- znaczne zróżnicowanie

- łamanie go przez władców

- prawo zwyczajowe było bardzo niepewne

C. Etapy przechodzenia od prawa zwyczajowego do systemu prawa stanowionego

1. tworzenie prywatnych zbiorów prawa zwyczajowego, które uznano i stosowano dość powszechnie

2.sankcjonowanie zbirów na drodze praktyki sądów lub uznania władcy

3. rozwój ustawodawstwa monarszego, tworzącego nowy system prawa

D. Różnice pomiędzy prawem zwyczajowym a stanowionym

- początkowo różnice były nieostre

- początkowo prawo stanowione było ustabilizowanym i ujednoliconym prawem zwyczajowym

- ostateczny zmierzch prawa zwyczajowego nastąpił w XVII wieku

317 Partykularyzm prawa

1. Zasada osobowości prawa - jednostka podlega prawu tego plemienia, z jakiego się wywodzi, bez względu na miejsce pobytu

A. Proces rozpoczynało professio iuris - wzywanie prawa; strona składała oświadczenie, jakiemu prawu podlega

B. Zasada terytorialności prawa stała się powszechna w XII - XII wieku; stosowano wyłącznie prawo obowiązujące na danym terytorium

2. Partykularyzm terytorialny

A. Pogłębił się w okresie rozbicia dzielnicowego

- powstało mnóstwo praw lokalnych

- sprzyjała mu: stanowa organizacja społeczeństwa, rozdrobnienie polityczne i gospodarcze

- brak spisów prawa

B. Scentralizowana władza monarsza przyczyniła się do unifikacji prawa i przełamania partykularyzmu

- dużą rolę w przełamywaniu partykularyzmu odegrało prawo uczone, rzymskie i kanoniczne

318 Stanowość prawa

1. Pierwotnie prawo opierało się na zasadach równości i powszechności

A. Z czasem wykształciła się odrębna praktyka dla różnych grup społecznych; brano pod uwagę pozycję społeczną pokrzywdzonego i sprawcy, później najważniejsza stała się przynależność stanowa

B. Wyodrębnienie praw dla poszczególnych stanów

- szlachta - prawo ziemskie i lenne

- duchowieństwo - kanonicznie

- mieszczaństwo - miejskie

- chłopstwo - prawo wiejskie, zwane dworskim

C. W ramach jednego stanu istniało niekiedy dodatkowe zróżnicowanie

- dotyczyło to zwłaszcza stanu mieszczańskiego

* podział na obywateli i mieszkańców (nie korzystali z praw miejskich, tylko podlegali przepisom prawa miejskiego)

* mieszczan obowiązywały prawa cechowe, prawo kupieckie oraz prawo cechowe

* źródłem prawa dworskiego była wola konkretnego pana

* stanowość prawa utwierdziła stanowość wymiaru sprawiedliwości

319 Kazuistyka prawa

1. Ustawodawstwo państwowe było fragmentaryczne i nie ogrywało większej roli; podstawą tworzenia prawa była działalność sądów

A. Obowiązujące normy miały charakter pojedynczych orzeczeń w konkretnych sprawach, czyli kazusów (przypadek prawny - casus)

B. Prawo średniowieczne było pogmatwane, nieprzejrzyste, statyczne i podporządkowane partykularnym oraz jednostkowym rozwiązaniom

ROZDZIAŁ VII. ŹRÓDŁA PRAWA

Paragraf 1. Prawo barbarzyńców

I. Charakterystyka ogólna

320 1. Leges barbarorum - zbiory praw zwyczajowych powstałe w państwach germańskich w Europie Zachodniej, powstałe od V do IX wieku

A. Spisy te nie były ustawami, a jedynie zbiorami prawa zwyczajowego, dokonywanymi z inicjatywy wodza szczepowego

- żaden z tych aktów nie uzyskał ze strony władców sankcji; były to w istocie zbiory prywatne , niemiej powszechnie stosowane w praktyce sądowej

B. Leges barbarorum stanowiły zbiór przepisów dobranych pod kątem potrzeb władzy państwowej i społeczeństwa

- zawierały prawo karne materialne i elementy formalnego

- prawa prywatnego nie było prawie wcale

- kazuistyczne podejście, brak systematyzacji

C. Oddziaływania

- na leges oddziaływało prawo rzymskie, a potem kanoniczne

D. Podział leges

1. Zbiory powstałe w V i VI wieku, sporządzone w początkach istnienia wielkich germańskich państw wczesnofeudalnych

2. Leges mniejszych plemion zachodniogermańskich podbitych przez Franków (VII - VIII w.). Wpływy prawa salickiego, kościelnego i królewskiego

3. Zbiory praw powstałych z inicjatywy Karola Wielkiego dla nowopodbitych plemion dla Sasów, Fryzów etc. Były niewielkie i miały za zadanie ugruntować pozycję Kościoła i państwa

321 Leges barbarorum szczepów wschodniogermańskich

1. Wizygoci

- Kodeks Euryka (ok. 475)

* wpływał na treść i strukturę późniejszych leges

* wyraźne wpływy romanistyczne

* wielokrotnie nowelizowany i uzupełniany

* obowiązywał zarówno Wizygotów jak i Rzymian

2. Ostrogoci

- Edykt Teodoryka

* 155 krótkich artykułów opierających się na źródłach rzymskich (m. in. kodeks Teodozjusza)

* obowiązywał zarówno Ostrogotów, jak ich Rzymian

* w sprawach nieobjętych przepisami edyktu obowiązywało zwyczajowe prawo germańskie

3. Burgundzi

- Lex Gundobada (V - VI w.)

* 88 krótkich artykułów

* silny wpływ prawa wizygockiego i rzymskiego

324 Leges barbarorum szczepów zachodniogermańskich (Frankowie)

1. Pactus Legis Salicae

- powstał z inicjatywy Chlodwiga

- późniejsze redakcje za Pepina Małego i Karola Wielkiego

- nie wykazywał wpływów prawa rzymskiego

325 2. Lex Ribuaria - przeróbka Lex Salica z połowy VIII wieku; obowiązywał Franków zamieszkałych w okolicach Kolonii (rypuarskich)

326 Leges barbarorum plemion południowogermańskich

- pactum alamannorum opierał się na prawie salickim

- lex alamannorum opierał się na prawie salickim i wizygockim; posiadał elementy prawa kościelnego

327 Leges barbarorum plemion północnogermańskich

- Lex Saxsonum (saskie) i inne spisy praw zwyczajowych dla innych plemion (Turynów, Fryzów)

* uchwalone na zjeździe w Akwizgranie

* czerpały z prawa Franków salickich i rypuarskich (tereny Kolonii)

328 Longobardowie

1. Edykt króla Rotara

- 388 artykułów

- najlepszy i najobszerniejszy z wszystkich leges

- elementy systematyzacji wg. kryterium osobowego

- niewielkie oddziaływanie prawa wizygockiego, frankońskiego

- zasada terytorialności prawa, nie uznawał stosowania prawa rzymskiego

329 Leges barbarorum plemion anglosaskich

- pisane w języku angielskim

- najszybciej działalność ustawodawczą zaczęli władcy Kentu

* pierwszy zbiór dot. Prawa karnego i rodzinnego

- pierwszy zbiór ogólnoangielski to ustawa Alfreda Wielkiego z Wesseksu (890 rok)

* opierała się na wcześniejszym ustawodawstwie państewek angielskich

* zawierała prawo kanoniczne

II. Wczesnośredniowieczne prawo stanowione. Kapitularze

330 1. Kapitularz - ustawa królów frankońskich. Podstawą wydania był bannus królewski. Upoważniał króla do wydawania zakazów i nakazów, które były obwarowane sankcją wysokiej grzywny.

2. Podział kapitularzy

- ze względu na treść

* świeckie

* kościelne

* mieszane

- ze wzg.na moc obowiązującą

* dodane do lex barbarorum (zmieniające lub uzupełniające)

* właściwe (obowiązujące w całym lub w części państwa)

* kapitularze - instrukcje dla wysłanników królewskich

III. Pomniki i dokumenty

331 1. Dokumenty dzieliły się na królewskie i prywatne

A. królewskie

- cechy

* wystawiane przez kancelarię królewską

* miały pełną moc dowodową

- podział

* diplomata (nadanie/potwierdzenie przywileju)

* placita (protokoły rozpraw sądowych z podaniem wyroku)

* indiculi (zarządzenia królewskie)

B. Prywatne

- podział

* cartae (oświadczenie woli)

* notitiae (rodzaj protokołu)

- cechy

* podważalne

* dziedzina: prawo prywatne

332 Formuły i formularze

Formuły i ich księgi, zwane formularzami

- sporządzali je notariusze; były to prace prywatne

- zawierały wzory dokumentów książęcych i prywatnych

333 Kartularze

Kartularze - księgi zawierające wykazy przywilejów, posiadanych nieruchomości, oraz poświadczenia dokonanych czynności prawnych

- zakładano je w instytucjach kościelnych w celu ochrony uzyskanych praw

Paragraf 2. Późnośredniowieczne prawo rodzime

I. Niepisane prawo zwyczajowe i jego partykularyzm

334 1. W X w. leges barbarorum straciły na znaczeniu

- po upadku monarchii frankońskiej powrócono do niepisanego prawa zwyczajowego

- powrót do partykularyzmu terytorialnego; proces rozdrobnienia prawa

- rozdrobnienie prawa największe w Francji

* lokalne prawa zwyczajowe w czasie zjednoczenia istniały w liczbie około 700

335 Prawo zwyczajowe we Francji

1. Prawo na północy kraju to strefa krajów prawa zwyczajowego

- 360 praw lokalnych opierało się na tradycji zwyczajowych praw germańskich

2. Prawo na południu kraju to strefa krajów prawa pisemnego

- 340 praw lokalnych opierało się na prawie rzymskim (nie były faktycznie spisane, opierały się na Brewiarzu Alaryka)

336 Prawo zwyczajowe w Niemczech

1. Trzy dominujące systemy prawa zwyczajowego

- saski (północ)

- frankoński (zachód)

- szwabski (południe)

2. Sile systemy prawa miejskiego przyczyną rozczłonkowania prawa niemieckiego

- zasada terytorialności zaczęła obowiązywać od XIII wieku

Hiszpania

Nowoutworzone państwa chrześcijańskie wytworzyły lokalne prawa zwyczajowe opierające się na dawnym prawie wizygockim i prawie rzymskim

Sycylia

Stosowano prawo bizantyńskie, longobardzki, rzymskie, kościelne, arabskie i miejscowe prawo zwyczajowe

Zdobywcy normańscy narzucili nowe prawo państwowe; w efekcie wytworzyły się oryginalne instytucje powstałe z mozaiki systemów

Państwa skandynawskie

- prawa dzielnicowe opierały się na przekazywanej ustnie tradycji

- utrwalały je wiece pod przewodnictwem langmana, którego obowiązkiem było dobrze znać obowiązujące prawo zwyczajowe

* langman tworzył lagsagi, będące ustnymi przedstawieniami praw; z czasem przekształciły się w obszerniejsze zapisy prawa dzielnicowego

- ile było wieców posiadających prawo uchwalania nowych praw i wydawania wyroków, tyle było systemów prawnych

Węgry

- prawo plemienne Madziarów; nie respektujące praw miejscowej ludności. Dość jednolite, wzmacniane ustawodawstwem silnej władzy centralnej.

Rzesza wielkomorawska

- prawo oparte na prawie zwyczajowym związków plemiennych

- silny partykularyzm regionalny prawa, pogłębiany wpływami niemieckimi w prawie miejskim

Ruś

- informacje o prawie Rusi czerpiemy z kroniki Nestora

- driewnij zakon (niepisane prawo zwyczajowe)

-dogowory (traktaty rusko - bizantyjskie, obejmujące głownie normy prawa międzynarodowego)

II. Spisy i ustawy prawa zwyczajowego

1. Źródła prawa we Francji

337 Różny zasięg terytorialny praw lokalnych

- północny wschód - przeważają prawa drobne

- rejony centralne i zachodnie - rozleglejsze systemy prawne

- w XIII wieku pojawiają się prywatne kompilacje prawa; niektóre są stosowane powszechnie w praktyce sądowej

\

5

---