POCZĄTKI FILOZOFII GRECKIEJ

1. Jońska Filozofia Przyrody - Jończycy

• siedmiu mędrców - funkcjonuje w wielu mitach, wierzeniach. Naprawdę mówi się o czterech:

• Bias z Prieny

• Pittakos

• Solon

• Tales z Miletu

Osiągnięcia:

• wynalazki praktyczne: rzemieślnicy (Ikar, Dedal, Archimedes - prawo Archimedesa, Tales - prawo Talesa, geometria) - wiedza dotycząca każdej dziedziny życia

• zalecenia moralne mędrców:

• „umiar jest najlepszy”

• „znaj chwilę stosowną”

• „rozkosze są śmiertelne, cnoty nieśmiertelne”

• „nie mówcie czterech nikim, że jest szczęśliwy, dopóki jeszcze żyje”

• generalnie: mądrości życiowe

• ogólnie - przekroczenie granic wiedzy potocznej i wyjaśnień w ramach początku religijnego

• Tales z Miletu - ok. VI w. p.n.e.

• przewidział zaćmienie Słońca (28.05.585 r. p.n.e.) - dotyczyło to nauk fizycznych

• pytanie o pierwszą przyczynę / zasadę (arche) - pytanie o fundament świata

Zasada a Przyczyna

Zasada - ponadczasowa, działa zawsze

Przyczyna - powoduje coś na początku, ale nie znaczy, że zawsze działa

• odpowiedź - woda (jako jeden z żywiołów) - „zasadą świata jest woda”

Woda wydaje się być specjalnych żywiołem - bez niej wszystko umiera

• hylozoizm - materia ma zdolność do ruchu, jest dynamiczna:

hylo - materia

zoon - zwierzę, istota samoporuszająca się

Materia ma mieć taką właściwość, nie tylko ożywiona. Dowodem jest magnes - pobudza on ruch.

Materia, tak jak zwierzę, ma zdolność do ruchu, różni się tylko prędkość.

• Anaksymander - uczeń Talesa

• wynalazł i świadomie pierwszy użył termin arche

• pierwszą przyczyna jest apeiron - bezkres, kategoria abstrakcyjna. Anaksymander twierdził, że błędem jest uważanie, ze świat jest stworzony przez coś, co także jest składnikiem świata, np. woda

• twierdził, że z bezkresu wyłoniły się przeciwieństwa, i to one powodują zmiany i ruch

• Anaksymenes - odszedł od zagłębiania się filozoficznego, powrócił do pojęć nieabstrakcyjnych

• bezkres to powietrze, kolejny żywioł. Jest to krok w tył - powrót do kategorii konkretnej. Jak zabierze się komuś powietrze, to się udusi, nie ma świata bez powietrza

• osiągnięcia naukowe: obserwacje chemiczne - odkrył przemianę stanów skupienia pod wpływem temperatury

• problemy Jończyków:

• Czy zasada - arche - jest abstrakcyjna (apeiron) czy obserwowana w świecie (woda, powietrze)?

• Dlaczego świat jest różnorodny?

• Co jest przyczyną ruchu? Co jest przyczyną zmian?

• Czy świat jest stały czy zmienny? - fundament greckiej filozofii

2. Heraklit z Efezu:

• postać:

• żył na przełomie VI i V w. p.n.e.

• trzy traktaty: kosmologiczny, polityczny, teologiczny

• wyniosły, odludek, pesymista, niechętny ludziom (elitaryzm)

• mętny, aforystyczny styl - „ciemny” Heraklit

• poglądy:

• wzorem Jończyków wykazuje zasadę (arche) świata - ogień, bardzo dynamiczny:

• „wszechświata nie stworzył żaden bóg ani żaden człowiek, lecz był on zawsze, jest i będzie żywym ogniem” - należy to rozumieć jak odradzanie się feniksa z popiołów

• „ogień wymienia się na inne rzeczy, jak złoto wymienia się na towary”

• koncepcja odradzania się świata - wieczne powracanie

• w przeciwieństwie do Jończyków zwraca baczniejszą uwagę na dynamizm, zmienność, np. ogień

• dynamizm, zmienność:

• Pantha rhei - wszystko płynie - wszystko się zmienia - zasadniczą cechą rzeczywistości jest jej zmienność - wariabilizm:

• „Niepodobna wejść dwa razy do tej samej rzeki”

• „Obawiamy się jednej śmierci, a już wielu śmiercią ulegliśmy”

• „Dla duszy jest śmiercią stać się wodą, dla wody stać się ziemią”

• „jesteśmy i nie jesteśmy zarazem” - chodzi o ciągłe, dynamiczne zmiany, nic nie ma, wszystko się czymś dopiero staje

• względność rzeczy - skoro wszystko się zmienia i przemienia, zacierają się granice między przeciwieństwami (dziecko jest trochę starcem, starzec jest jeszcze trochę dzieckiem)

• rozumność świata - świat przenika kosmiczny rozum - logos

• podsumowanie:

• Skoro świat się zmienia, dlaczego są w nim „wyspy stałości” - czyli rzeczy, które się nie zmieniają?

• Dlaczego nazywamy języka do nazywania świata, tak jakby był om niezmienny?

• Dlaczego zmiany w świecie dokonują się w sposób uporządkowany? Częściowa odpowiedź - z powodu Logos

3. Parmenides z Elei:

• postać:

• współczesny Heraklitowi, uczeń Ksenofanesa

• napisał wierszem dzieło filozoficzne

• Ksenofanes - wędrowny poeta zainteresowany bogami. Nauczał, że bóstwo jest jedno - jako zasada tworząca świat i nie posiada cech przypisanych przez ludzi

• poglądy:

• naczelna teza: BYT jest, NIE-BYTU nie ma

byt - jest stały, niezmienny i wieczny, jest jeden, nie ma początku, ani końca, jest niepodzielny

opozycja: Byt - Stawanie się - Parmenides contra Heraklit

Czy bycie jest stopniowalne? Czy można „być trochę”? Nie ma pośrednich stanów. Coś, czego jeszcze nie było, nie jest bytem.

• Tożsamość Myśli i Bytu - prawa bytu są prawami logiki. Odtąd logika staje się ważnym narzędziem filozoficznym

Parmenides to ojciec myślenia logicznego. Dochodzi do swoich tez logicznie. Co jest prawdziwe w umyśle, jest prawdziwe w rzeczywistości.

• uczeń - Zenon z Elei (490 - 430 r. p.n.e.) - szuka relacji między logiką a rzeczywistością teoriami Parmenidesa:

• argumenty a paradoksy - paradoks kłamcy Epimeridera, paradoks Sanach Pansy

• argumenty przeciw ruchowi: dychotomia, Achilles, strzała, stadion

• podsumowanie:

• Jak pogodzić twierdzenie o bycie z wiedzą doświadczalną?

• Jak pogodzić Heraklita i Parmenidesa?

• Ponownie: Dlaczego zmiany w świecie dokonują się w sposób uporządkowany?

• Ponownie: Dlaczego używamy języka do nazywania świata tak jakby był on niezmienny?

4. Podsumowanie:

• arche - poszukiwanie zasady, przyczyny świata

• apeiron - bezkres Anaksymandra

• wariabilizm - koncepcja zmienności świata Heraklita

• logos - rozum przenikający świat Heraklita

• eleatyzm - koncepcja jednego bytu Parmenidesa

• problem pogodzenia wiariabilizmu i eleatyzmu

1

---