terytorium mandatowe
Terytoria mandatowe były to terytoria kolonialne Niemiec w Afryce i Oceanii oraz terytoria Turcji na Bliskim Wschodzie przejęte w trakcie I wojny światowej przez Francję, Wielką Brytanię (i jej dominia Australię, Nową Zelandię, Południową Afrykę), Belgię i Japonię. Kontrolę nad tymi terytoriami potwierdziła Liga Narodów w 1920 r., a państwa sprawujące formalną opiekę nad tymi terytoriami określono mianem mandatariuszy Ligi Narodów.
terytorium powiernicze
Po II wojnie światowej (i likwidacji Ligi Narodów) nowa organizacja międzynarodowa ONZ powierzyła administrację terytoriami mandatowymi, będącymi jednocześnie byłymi koloniami niemieckimi tym samym państwom, które były mandatariuszami LN.
terytorium niesamodzielne zarządzane przez państwo lub kilka państw, zgodnie z systemem powierniczym
np. powiernicze wyspy pacyfiku
Koloniami niemieckimi w Afryce, które po I wojnie światowej przekazano w administrację innych państw europejskich były: Togo, Kamerun Ruanda-Urundi (Rwanda i Burundi) i Tanganika oraz Namibia (Afryka Południowo-Zachodnia).
kondominium
Kondominium był to rodzaj terytorium zależnego, zarządzane przez dwa państwa wspólnie, a nie poddane podziałowi. Ten rodzaj jednostki polityczno-terytorialnej występował bardzo rzadko. Do tej grupy terytoriów należały: Nowe Hebrydy (kondominium brytyjsko-francuskie w latach 1906-1980) oraz Canton i Enderbury (kondominium amerykańsko-brytyjskie w latach 1938-1979) - w Oceanii i Sudan (formalnie kondominium brytyjsko-egipskie w latach 1889-1951) w Afryce
(kolonia zarządzana wspólnie przez dwa lub więcej państw-metropolii)
konfederacja
Konfederacja jest związkiem państw, w którym realizowane są jego cele nie przez organ wspólny, jak w przypadku federacji, lecz przez organy władzy każdego z państw członkowskich z osobna.
(Konfederacja - związek państw, stanów lub związek obywatelski utworzony w celach politycznych, forma sprzymierzenia)
enklawa
Za enklawę - uważa się terytorium obcego państwa położone na obszarze innego państwa i posiadające z nim wyłącznie granicę lądową (w 100%). Enklawa może być suwerenną jednostką polityczno-terytorialną (np. San Marino posiadające granicę wyłącznie z Włochami czy Lesotho - z RPA) lub częścią jakiegoś państwa (np. hiszpańska Llivia sąsiadująca wyłącznie z Francją).
eksklawa
Jeśli enklawa jest częścią jakiegoś państwa - to z jego punktu widzenia - stanowi eksklawę, czyli terytorium położone na zewnątrz zwartej części kraju. I tak Llivię można określić jako eksklawę hiszpańską położoną we Francji lub enklawę na obszarze Francji. Również na terenie Szwajcarii znajdują się dwie enklawy: Campione d'Italia i Büsingen. Pierwsza jest eksklawą włoską, a druga niemiecką.
dependencja
Mianem dependencji określa się na ogół część terytorium zależnego, która w ramach jego struktury wewnętrznej posiada odrębny status i autonomię (np. Wyspa Wniebowstąpienia w ramach kolonii brytyjskiej Święta Helena).
dominium
tak określono kolonie brytyjskie zasiedlone - podobnie jak Kanada - przez osadników z Europy, tj. Australię (1901), Nową Zelandię (1907), Związek Południowej Afryki (1910, obecnie RPA) i Irlandię (1922). W 1926 r. na Konferencji Imperialnej Wielka Brytania potwierdziła samodzielność i suwerenność tych krajów. Za dominia uważano początkowo usamodzielnione byłe kolonie brytyjskie z znaczącym udziałem ludności pochodzenia europejskiego (z Wysp Brytyjskich) uznające monarchę brytyjskiego z a swoją głowę państwa.
.
Terytorium zależne - ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa
Protektorat - jedna z form zależności politycznej, w której państwo posiadające własne władze i ustrój uzależnione jest od państwa silniejszego (protektorata). Często był wynikiem kolonializmu
Przykład - Bhutan, San Marino, Liechtenstein, Monako.
Monarchia - ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne.
władza spoczywa w ręku jednostki, sprawującej ją zazwyczaj dożywotnio samodzielnie lub z innymi organami państwa. Reprezentantem władzy jest monarcha.
Monarchia konstytucyjna - forma władzy w państwie, gdzie jej zakres, zarówno dotyczący monarchy (władcy) jak i organów przedstawicielskich ludu (np. wybranych posłów), określana jest w konstytucji. Władca pełni tu zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje rządy.
Monarchia parlamentarna - forma ustroju, w którym głową państwa jest monarcha, którego kompetencje są ograniczone do funkcji reprezentacyjnych, a realną władzę sprawuje parlament i rząd, na którego czele stoi premier
Monarchia absolutna - nieograniczona, zwierzchnia władza należy całkowicie i niepodzielnie do monarchy
Republika - ustrój polityczny, w którym włądza sprawowana jest przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas ( prezydent, rząd )
Republika -forma ustroju państwowego oparta na wybieralności głowy państwa oraz władz państwowych na czas ustalony przez ogół obywateli> Charakterystyczne instytucje to prezydent, parlament i rząd. Na określony czas.
Państwo można scharakteryzować poprzez określenie:
charakteru głowy państwa
relacji pomiędzy podstawowymi organami władzy (głowa państwa - parlament - rząd/ aparat wykonawczy)
politycznego stylu rządzenia państwem (zwanego reżimem politycznym)
struktury prawno-terytorialnej państwa, a w szczególności relacji pomiędzy jego częściami a władzą centralną (stopnia autonomii tych jednostek terytorialnych)
oraz
powiązania innych jednostek polityczno-terytorialnych z owym państwem
„Stosownie do sposobu rządzenia, czyli formy rządu, państwa dzielą się na monar-
chie i rzeczypospolite (respubliki)
STRUKTURA TERYTORIALNO-ADMINISTRACYJNA PAŃSTWA
Ustrój terytorialno-prawny dotyczy:
terytorialnego podziału państwa
stosunków między organami centralnymi a terenowymi i poziomu decentralizacji władzy
zakresu samorządności organów lokalnych
Analizując relacje pomiędzy całością państwa a jego częściami składowymi określa się tzw. ustrój terytorialny (lub terytorialno-prawny) państw. Współcześnie wyróżnia się dwie podstawowe formy ustroju:
państwa jednolite: jednostki najwyższego rzędu są równorzędne, a władze wykonawcza i samorządowa podlegają określonej kontroli rządu centralnego
państwa złożone: część lub wszystkie jednostki składowe państwa posiadają uprawnienia w zakresie spraw wewnętrznych, jak i nieraz w dziedzinie spraw zagranicznych zastrzeżone przed ingerencją władz centralnych (czy w przypadku państw związkowych - władz federalnych)
Podstawową formą państwa złożonego jest państwo federacyjne, czyli innymi słowy o strukturze związkowej. Do podstawowych cech federacji należą:
terytorium państwa federacyjnego pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością, gdyż składa się z odrębnych podmiotów federacji, które mają określone kompetencje i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych;
większość państw związkowych pozbawiła jednak swoje podmioty składowe pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych oraz prawa do secesji
Państwo zróżnicowane - składa się z jednostek administracyjnych najwyższego rzędu charakterystycznych dla państwa jednolitego oraz jednostek terytorialnych autonomicznych - charakterystycznych dla państwa związkowego.
Przez autonomię rozumie się wewnętrzne samozarządzanie części terytorium państwa na podstawie kompetencji ustawodawczych dotyczących spraw o znaczeniu lokalnym lub regionalnym. Autonomia oznacza ograniczoną samodzielność. Statut terytorium autonomicznego jest ustanawiany i zatwierdzany (na ogół) przez organ ogólnopaństwowy).
(przykłady w oddzielnym pliku)
Państwo - polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje pracę dużych grup społecznych.
Sposoby powstawania państw - pierwotne i pochodne:
wyzwolenie się narodu od zależności wobec innego narodu;
oderwanie się (secesja) części terytorium określonego państwa i utworzenie nowego
rozpad państwa na kilka nowych państw
połączenie się kilku organizmów państwowych w jeden
Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
stałą ludność,
suwerenną władzę,
zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
Cechy Państwa:
Suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa
Powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu
terytorium - obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.
System prezydencki - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi przysługuje pełnia władzy wykonawczej, oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem
System parlamentarny - system rządów opierający się na podziale funkcji szefa rządu i głowy państwa. System ten pozwaia na łączenie funkcji w rządzie! parlamencie. Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament.
System dyrektoriatu - Dyrektoriat- pięcioosobowy organ rządowej egzekutywy w schyłkowym okresie rewolucji francuskiej, ustanowiony przez Konwent Narodowy, który następnie rozwiązał i przekształcił w dwuizbowy parlament. Funkcjonował do zamachu stanu, dokonanego przez Napoleona Bonaparte.
●państwo stowarzyszone - autonomicznnie rządzący sie obszar dobrowolnie stowarzyszony z panstwem zwierzchnim. Ludnośc ma obywatelstwo państwa zwierzchniego.
kohabitacja - wspołpraca prezydenta i premiera w celach politycznych, gdy nie pochodzą z jednej partii politycznej
formy ustrojowe panstwa:
- parlamentarna (występuje w republice lub monarchii) -prezydencka (wyst w rep.)
- faszystowska (w rep lub mon)
- dyktatura wojskowa (forma prezydencka i monarchia)
parlamentaryzm - zrodził siew anglii. charakteryzuje sie nadrzędną pozycją parlamentu wobec rządu. parlament powołuje i odwołuje rząd
ustrój faszystowski- polega na całkowitym odejsciu od form parlamentarnych. pełnienie władzy ustawodawczej i wykonawczej sprawuje jednoosobowy rząd.
dyktatura militarna - odsuniecie porządku konstytucyjnego
konwent - forma ustrojowa w Szwajcarii charakteryzuje sie jednością parlamentu i rządu
●teryt neutralne - obszar położony pomiędzy terytorium 2 państw na którym mają one równe prawa
●obszar autonomiczny - cześć teryt panstwowego wydzielona cześciowo spod administracji centralnej
terytorium zależne - obszar którego ludność nie jest niepodległa lub nie ma pełnego samorządu
●kosmopolityzm - postawa społeczno polityczna która zakłada ze ojczyzna człowieka jest cały swiat
autonomia - samodzielnośc w wydawaniu praw
Geografia Polityczna - jest nauką o oddziaływaniu przestrzeni geograficznej i procesów politycznych
Geografia elektoralna ( wyborcza) - to dział geografii politycznej poświęcony studiom nad przestrzennym zróżnicowaniem wyników wyborów. Geografia wyborcza bada różnice w poparciu poszczególnych kandydatów i partii politycznych oraz frekwencji wyborczej mierzone na poziomie różnych szczebli podziału administracyjnego
Problemy badawcze geografii politycznej - przedmiot badań tej dziedziny jest dynamiczny i ulega zmianie wraz z pojawieniem się nowych problemów politycznych, źródeł politycznych, technik analizy. Przedmiotem badań geografii politycznej jest struktura i funkcja różnego rodzaju jednostek politycznych, tj. obszarów jednorodnych pod względem badanych cech politycznych
●województwo - jednostka podzialu wyższego stopnia
Powiat (powiat - jednostka terytorialna drugiego stopnia w trójstopniowym podziale administracyjnym wyst w w ielu krajach europejskich)- jednostka samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, obejmująca część obaszaru województwa:
powiaty ziemskie
powiaty grodzkie (miasta na prawach powiatu)
Gmina - (gmina - podstawowa jednostka teryt. podzialu polski )to wspólnota samorządowa mieszkańców na określonym terytorium. Jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego:
gmian wiejska
miejska
miejsko - wiejska
wójt, burmistrz, prezydent miasta
Panslawizm - ruch łączenia się Słowian powstały w Czechach. Dąży do wyzwolenia, a następnie do zjednoczenie politycznego, gospodarczego, kulturalnego Słowian
Panislamizm - ruch jednoczenia się wyszystkich wyznawców islamu i wyzwolenia się spod wpływów europejskich.
Panarabizm - ruch jednoczenia się wszystkich ludów arabskojęzycznych.
Panafrykanizm - ruch polityczny podkreślający odrębną tożsamość duchową ludności afrykańskiej i pochodzenia afrykańskiego oraz konieczność jej politycznego współdziałania
państwa + terytoria niesuwerenne (zależne): terytoria zależne traktuje się jako osobną kategorię składu politycznego systemu światowego, dlatego też ogół jednostek elementatnych nazywa się jednostkami polityczno-terytorialnymi
Dwa typy jednostek polityczno-terytorialnych (zwanych potocznie krajami):
1/ państwa,
2/ terytoria niesuwerenne (zależne)
Kolonia -terytorium zależne, które zostało przejęte w wyniku rozbudowy w XIX wieku systemów kolonialnych (Np. Afryka, Oceania)
kolonia - teryt pozostające pod władza państwa które rozciąga na nią swoją suwerenność.
Proces likwidacji systemu kolonialnego na świecie, a zarazem uzyskanie przez terytoria zależne prawa do samostanowienia (i niepodległości) nazywa się dekolonizacją. Ze współczesnych państw 98 uzyskało niepodległość po II wojnie światowej.
Samostanowienie terytoriów typu kolonialnego (kolonie, protektoraty, kraje protegowane i terytoria powiernicze) mogła przybrać formę:
1/ ogłoszenia niepodległości,
2/ stowarzyszenia (w zasadzie dobrowolnego, potwierdzonego w referendum) z innym państwem (na ogół dotychczasową metropolią),
3/ integracji z innym państwem (w zasadzie z dotychczasową metropolią)
Niepodległość takie terytorium może uzyskać:
1/ całość terytorium uzyskuje niepodległość (zachowując lub zmieniając nazwę),
2/ dwa lub więcej terytoriów kolonialnych tworzy jedno państwo,
3/ z terytorium kolonialnego powstają dwa lub kilka państw.