W. Lengauer: „Religijność starożytnych Greków”

1. Mity to zespół wierzeń i wyobrażeń religijnych. Są to opowieści pierwotnie przekazywane ustnie, nigdy nie ujęte ostatecznie w sztywny kanon, pełniące różne funkcje.

2. W V wieku polis wymagało pobożności.

• Bezbożność (asebria) = publiczny proces i kara!

• Donosy (np. na Sokratesa, bo „nowych bogów tworzy a starych nie uznaje”)

• Bezbożność jednostki to zagrożenie dla wspólnoty.

• Wierzący Ateńczyk to nie ten, który wierzył w prawdziwość mitów, ale ten, który odprawiał nakazane praktyki religijne.

3. Religia- zespół wszelkich działań i powiązanych z nimi wierzeń, idei, nauk i opowieści, które pozwalają człowiekowi na kontakt z rzeczywistością przekraczającą jego bezpośrednie doświadczenia zmysłowe.

• Wyraz świadomości społecznej grupy wyznawców czasem może być odbiciem ich instytucji społecznych (Durkheim).

• Jeśli religia to zespół praktyk i wierzeń, to nie ma takiego pojęcia u greków. U greków są tak naprawdę tylko praktyki!

• Therapeia (leczenie, troska, opieka) theon- całość czci i kultu bogów (np. troska o świątynie i ołtarze, o składanie ofiar, przestrzeganie obrzędów i przepisów religijnych, spełnianie wszelkich praktyk religijnych).

4. Therapeia theon gwarancją porządku:

1. Kosmicznego

2. Jednostkowego

Bo bogowie dali porządek społeczny (aidos, dike i nomos), więc lekceważenie go to lekceważenie bogów.

• Bogowie zapewniają pomyślność tylko tym, którzy oddają im cześć szczerze. Gdy człowiek nie wierzy a składa ofiarę bogowie o tym wiedzą i mogą zrobić mu krzywdę- rola moralności.

• Należyte odprawianie praktyk pomagało w codziennym życiu, dzięki wstawiennictwu bogów.

• Therapeia jest obowiązkiem państwa= ogółu obywateli. Państwo:

1. organizuje święta

2. buduje świątynie

3. z funduszy publicznych składa ofiary

5. Nadzór wysokich urzędników państwowych:

1. Archont basileus (król)- składał wszystkie tradycyjne ofiary (pozostałość dawnych królewskich funkcji religijnych).

2. Archonci- eponymos i polemarchos.

6. Nomos:

• `prawo', `obyczaj'

• w Atenach ustalony przez Zgromadzenie Ludowe

• określał kalendarz świąt, rodzaj ofiar, przebieg czynności.

• Oikos:

• dom, wspólnota

• w obrzędach domowych biorą udział wszyscy domownicy (łącznie z niewolnikami)

• przewodnikiem praktyk domowych jest ojciec

• Zeus Herkeios (`opiekun zagrody') miał ołtarz w Oikos

• Hestia- ognisko domowe najważniejszym symbolem religijnym Oikos: tu ojciec uznaje noworodka za swoje wprowadzając tym samym do wspólnoty rodzinnej (gdy dziecko ma 16 lat jest wprowadzane do fratrii a w wieku 18 lat do demu).

• Gospodarstwo jest dziedziczone po przodkach, więc dbanie o nie jest miernikiem szacunku dla nich.

• Lekceważenie praktyk w oikos jest bezbożnością na równi z lekceważeniem świąt państwowych.

8. Wiara w polis Vw.

a) obowiązkowa:

• nakaz państwa i tradycji

• obowiązek moralny każdego obywatela

• obchodzenie świąt państwowych

b) dobrowolna- misteria:

• eluzyńskie (nadzór państwowy był, ale obecność nieobowiązkowa)

• dionizyjskie

9. Misteria:

• mysterion- `tajemniczy obrzęd', taki, który nie jest dostępny dla wszystkich. (pochodzi od myo ` zamykać się', `zamykać oczy').Uczestniczy w nim mystes (mista) czyli wtajemniczony.

• Elitarność!

1. Eluzyńskie

• od miasta Eluzis (wg mitu tam porwano Korę). (kult Iakchosa kojarzonego z Bachusem)

• początki sięgają II tys. p.n.e.

• święto ku czci Demeter (nazywano je telete- `obrzęd').

• Wiązane z koncepcją nieśmiertelności duszy miały zapewnić egzystencję pośmiertną.

• Tajemnicę misterium symbolizował kłos zboża.

• Dawały poczucie wspólnoty „wtajemniczonych”.

• W okresie klasycznym stały się dostępne dla wszystkich (nie- Ateńczyków, kobiet, niewolników, nawet dla nie-Greków).

2. Dionizyjskie

• W Atenach Vw. miały wymiar państwowy. (najważniejsze obok Panathenajów)

• Specjalna rola przeznaczona dla kobiet (np. bachantki).

• Przekazywanie wiedzy ezoterycznej.

• „szał bakchiczny”- obok poważnie składanych ofiar, orgie..

• Bakchos- wtajemniczony. To też jedno z imion Dionizosa. Misteria stają się drogą do zjednoczenia z bóstwem!

• Związane z mitem o rozszarpaniu jednego z bogów przez Tytanów a następnie o wskrzeszeniu go.

Podsumowanie:

1. Grecy byli szczerze religijni- wierzyli, że składanie ofiar bóstwom zapewni im pomyślność i życie po śmierci (teksty orfickie np. „Zeus jest wszystkim”)

2. W mity można było wierzyć lub nie, ale bogom należało okazywać cześć akceptując w ten sposób fundamentalne zasady wierzeń wspólne wszystkim członkom społeczności polis.

---