Środowisko: -społeczne -relacje między ludźmi; -geograficzne -otoczenie fizyczne i biologiczne w którym żyje społeczeństwo ludzkie, obejmuje przyrodę i elementy antropogeniczne.
Środowisko przyrodnicze -podsystem środowiska geograficznego, ogół przyrody ożywionej i nieożywionej, stworzone bez ingerencji człowieka, może być przekształcone przez człowieka. Środowisko przyrodnicze (Ustawa Prawo ochrony środowiska z 2001r): „ogół elementów przyrodniczych w tym także przekształconych przez człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biolog a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami”. Środowisko geograficzne: -antropogeniczne -w którym nadal rządzą prawa przyrody; -elementy przyrodnicze; -elementy antropogeniczne; -środowisko sztuczne -prawie w całości jest wytworem działalności człowieka.
Kształtowanie środowiska -działanie zmieniające określony przedmiot. Kształtowanie środowiska człowieka -działanie zmieniające środowisko człowieka jako zbiorowości jednostek ludzkich. Kształtowanie środowiska przez człowieka jest sumą materialnych działań ludzkich (w danym miejscu i czasie) mających wpływ na fizyczny kształt i biotyczną treść otoczenia w którym żyje człowiek. Środowisko nat kształtowane jest przez: -procesy egzogeniczne (energia z kosmosu, Słońce); -procesy endogeniczne (energia z wnętrza Ziemi). Efektem wzajemnego oddziaływania tych procesów jest równowaga elementów abiotycznych i biotycznych.
Krajobraz -tworzy mozaika różnych typów siedlisk wykazujących uporządkowanie w wielu skalach przestrzennych. Krajobraz to fragment powierzchni Ziemi składający się z płatów różnych typów ekosystemów pomiędzy którymi dochodzi do interakcji, wykazujący powtarzalność w podobnych formach morfologicznych. Krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni, można go przedstawić na mapie, charakteryzuje się określoną fizjonomią. Jest systemem dynamicznym o sposobie funkcjonowania zależnym od naboru jego części składowych, powiązań między nimi i rodzaju dominujących procesów. Podlega ewolucji, ma swoją historię. klasy naturalności krajobrazu: -naturalne, -subnaturalne, -seminaturalne, -rolnicze, -zurbanizowane.
Krajobrazy nat -obecność wyłącznie spontanicznej fauny i flory, brak wpływu człowieka na rozwój roślinności i gleby (szczytowe partie wysokich gór).
Krajobraz subnaturalny -flora i fauna w znacznym stopniu spontaniczna, słaba antropogenna modyfikacja roślinności i gleb (chronione kompleksy leśne).
Krajobraz seminaturalny -flora i fauna w znacznym stopniu spontaniczna, silny wpływ antropogenny na roślinność i gleby (ubogie łąki, wrzosowiska).
Krajobraz rolniczy -flora i fauna w znacznym stopniu zorganizowana i kontrolowana przez człowieka, silne oddziaływanie antropogenne na gleby i roślinność.
Krajobraz zurbanizowany -flora i fauna bardzo zubożała wprowadzana przez człowieka, gleby sztuczne, zaplanowane i wytworzone z nierodzimego substratu, pielęgnowane specjalnymi metodami.
Klasyfikacja krajobrazu ze wzgl na zagospodarowanie i użytkowanie:
-pierwotny -nienaruszony działalnością człowieka, w którym istnieje równowaga pomiędzy biocenozą a biotopem, np. puszcze, oceany;
-naturalny -brak istotnych rażących zmian wynikających z działalności człowieka, istnieje równowaga między głównymi składnikami krajobrazu;
-użytkowy (kulturowy) -powstaje w wyniku działalności człowieka, podział: *harmonijny (zgodny z zasadami biologii krajobrazu), *zniekształcony (równowaga biologiczna naruszona).
Klasyfikacja zasobów przyrody:
1.charakter procesów: -abiotyczne, -biotyczne;
2.miejsce występowania: -atmosfera, -hydrosfera, -litosfera, -pedosfera, -biosfera; 3.ruchliwość: -labilne, -stabilne;
4.dostępność i opłacalność użytkowania: -rezerwa bieżąca, -rezerwa potencjalna, -zapas surowcowy;
5.stopień rozpoznania: -zidentyfikowane, -wymierzone, -rozpoznane, -nieodkryte, -hipotetyczne;
6.odnawialność: -odnawialne (powietrze, woda, gleby, roślinność, zwierzęta), -nieodnawialne (węgiel kamienny i brunatny, rudy metali i niemetali, sól kamienna, ropa naftowa, gaz ziemny);
7.cykl produkcji: -geologiczny: wielo lub kilkuletni, roczny, sezonowy, krótkookresowy; -podlegające recyklingowi, -niepodlegające recyklingowi;
8.obfitość zasobów w stosunku do potrzeb: -wolne, -ograniczone.
Środowisko przyrodn -podsystem zbudowany z podsystemów różnego rodzaju. Podział wg geosfer: litosfera, hydrosfera, atmosfera, biosfera. Podział wg geokomponentów przyrody: skała, powietrze, woda, gleba, roślinność, zwierzęta, klimat, użytkowanie ziemi (najprostszy wskaźnik wpływu człowieka na krajobraz).
Związki występujące w środowisku: -środowisko rozpatruje się jako całość zbudowaną z mniejszych całości -przestrzennych jednostek przyrodn (ekosystemy, geoekosystemy) elementów krajobrazu; -składowe środowiska występują we wzajemnym powiązaniu i wpływają na siebie.
Zależności pomiędzy komponentami środowiska: -pionowe zależności między komponentami; -poziome między elementami krajobrazu (przestrzennymi jednostkami przyrodn). Modele struktury ekologicznej krajobrazu: 1.hierarchiczny system przyrodn jednostek przestrzennych: -model troficznego zróżnicowania krajobrazu; -model strefowo- pasmowo- węzłowy; -model relacji zlewnia- ekosystem wodny; -model sieci stykowych w krajobrazie. Agregacja zespołów podobnych do siebiejednostek niższego rzędu tworzą jednostekę strukturalną wyższego rzędu a ta z kolei staje się cząstką następnego poziomu organizacji. Metoda wyodrębniania tzw podstawowych jednostek przestrzennych i systemów organizacji ich zbioru.
Kartograficzne nałożenie na siebie przestrzennych zasięgów: -form geomorfologicznych, -form krajobrazowych jednostek geochemicznych?; -zlewni cząstkowych; -genetycznych typów i podtypów gleb; -zbiorowisk roślinnych, -płatów poszczególnych typów użytkowania terenu.
Funkcjonowanie układów przyrodn: -zespół wszystkich procesów powodujących wymianę i transformację materii, energii i inform; -podstawowe procesy w środowisku: *dostawa i przekształcanie energi słonecznej; *transformacja energi pochodzącej z siły ciążenia; *obieg wody, *cykl biolog; *działalność potoków grawitacyjnych.
W funkcjonowaniu środowiska przyrodn należy uwzględnić następujące procesy: -proces denudacji, -odpływ wody (powierzchniowej, podziemnej), -ruch mas powietrza, -przemieszczanie się organizmów żywych, -migracja elementów chem.
Nat procesy dynamiczne: -znajdują się w stanie równowagi dynamicznej (wypadkowa pomiędzy procesami rozwoju a zaburzeniami tego rozwoju), -rozwój prowadzi do stanu maksymalnego porządku, -im lepiej zorganizowany system tym bardziej różni się od otoczenia.
Degradacja -przesunięcie systemu na niższy poziom termodynamiczno -informacyjny, najczęściej związana z rozwojem skł antropogenicznych.
Stadia rozwojowe systemu przyrodn:
1.stadium młode: znaczne zróżnicowanie dostawy energi pierwotnej, mała wartość energi, przewaga wydatku nad dostawą, duża turbulencja powietrza, znaczne opady, przewaga odpływu nad retencją, mała ilość informacji.
2.stadium stare -charakterystyka przeciwstawna.
3.stadia pośrednie -wiele etapów przejściowych. Nowy system przyrodniczy -powolne zaburzenie równowagi istniejącej w przyrodzie i uruchomienie procesów przywracających równowagę.
Biogeograficzna teoria wysp i model płatów korytarzy -opisuje zależność migracji i tempa wymierania gat na wyspie na oceanie od wielkości tej wyspy i jej długości od kontynentu; -im mniejsza odległość od źródła tym tempo migracji większe; tempo to spada zawsze wraz ze wzrostem liczby gat już obecnych na wyspie; -w rezultacie procesów migracji i wymierania kształtuje się pewien poziom równowagi liczby gat. S= CA2 S-liczba gat; A- wielkość wyspy; C-stała zależna od sposobu mierzenia i charakteryzowania grupy gat 2-parametr (ok. 0,27 dla wysp, 0,12-0,17 na lądzie). Odpowiednie wyspy (niewielkie płaty ekosystemów nat), niewielkie powierzchnie leśne, zadrzewienia, zakrzewienia w krajobrazie rolniczym lub zurbanizowanym.
Odpowiednik kontynentu -duży obszar nie przekształcony przez człowieka np. duże dobrze wykształcone kompleksy leśne, przestrzenne układy izolowanych wzgórz z typową roślinnością, torfowiska.
Odpowiednik oceanu -obszar przekształcony przez człowieka np. teren rolniczy.
Kierunki działań w zakresie wdrażania polityki na obszarach rolniczych:
1„Dobre praktyki rolnicze”: -zapewnienie lepszego wykorzystania potencjału biolog gleb; -zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów sztucznych i środków ochrony roślin;
2.działania na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu roln;
3. prawne i finansowe wspieranie systemów rolniczych stosujących metody produkcji będące w zgodzie z równowagą przyrodn: rolnictwo ekolog, zrównoważone;
4.zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarowania na terenach cennych przyrodniczo jako narzędzie ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biolog;
5.ograniczenie skali i intensywności nat i antropogenicznej erozji gleb. Podstawowy warunek zrównoważonego zarządzania w rolnictwie: ochrona środowiska wiejskiego jak: gleba, woda, powietrze, bioróżnorodność, stosunki ekolog, środowisko społeczne i kulturowe.
Granica krajobrazowa - ekotony
-strefa przejściowa miedzy dwiema sąsiadującymi jednostkami przyrodniczymi
-miejsce zmiany jednego lub większej liczby komponentów środowiska
-jest wyróżniana na podstawie charakterystycznego zestawu cech strukturalnych i funkcjonalnych. Jest węższa niż rozdzielane jednostki
Cechy granic krajobrazowych
strukturalne - poziomy wymiar strefy granicznej
1. wymiar fraktalny- stopień skomplikowania wszystkich granic w danym krajobrazie
2.długośc- wymiar granicy mierzony wzdłuż jej dłuższej osi
3.wysokości-pionowy wymiar strefy granicznej liczony od stropu skały macierzystej do wierzchołków roślin
4.kształt- podobieństwo granicy do wzorców geometrycznych
5.krętośc- stopień skomplikowania granicy mierzony wzdłuż jej dłuższej osi
6.kontrastowośc- różnica miedzy przeciwnymi krańcami strefy granicznej w wymiarze poziomym
7.różnorodnośc wewnetrzna- nierównomiernośc zmian w obrębie granicy
8.widocznośc- łatwośc rozpoznawania granicy w terenie
9.gestośc- liczba granic w danym krajobrazie liczona na jednostkę powierzchni
funkcjonalne
1.przepuszczalnośc- stopień w jakim granica wpływa na proporcje lub kierunek przepływu
2.stabilnośc- stopień odporności na zmiany
3.elastycznośc- tempo powrotu uszkodzonej granicy od pierwotnego stanu, sposób reakcji na zmiany środowiska
Rodzaje granic- grupa granic o wspólnych cechach, wyodrębniona na podstawie określonych kryteriów
Kryteria wyodrębnionych granic
1.liczba komponentów budujących granice
-proste-granice oznacza zmiennośc tylko jednego komponentu
-złożone-granice wyznacza zmiennośc kilku komponentów
2.sposób funkcjonowania
-dywergencyjne-rozdzielające potoki materii i energii
-konwergencyjne-łączące potoki materii i energii
-grandentowe-odpowiadające strefom największych zmian parametrów
-procesowe-oddzielające powierzchnie charakteryzujące się dominacją różnych procesów
3.szerokośc
-ostre
-stopniowe
4.stopień przekształcenia przez człowieka
-naturalne- ukształtowanie w wyniku naturalnych czynników
-kształtowane w wyniku działalności człowieka
-umowne- sztucznie wprowadzane w miejscach rozmycia linii granicznych
5.wewnętrzna budowa granicy
-łączące cechy obu rozdzielonych jednostek
-dzielące-zdecydowanie różne od dwóch podobnych do siebie jednostek
-różniace- zdecydowanie różne od dwóch jednostek, które nie są do siebie podobne
Granica rolno-lesna jedna z najczęściej postrzeganych granic w krajobrazie terenów wiejskich. Może być ukształtowana pod względem czynników:
-naturalnych np.granica polarna, górna granica lasu
-antropogenicznych
Najczęściej spotykane sa granice zmodyfikowane antropogenicznie lub granice sztuczne. Granica rolno-leśna wyznacza kompleksy przeznaczone w przyszłości do leśnego zagospodarowania
W skład kompleksu przeznaczonego do leśnego zagospodarowania powinny wchodzic:
-lasy śródpolne i GO
-uzytki rolne niskich klas bonitacyjnych (VIz, VI i V). jeśli uzytkowanie jej nie daje możliwości prowadzenia efektywnej gospodarki rolnej
-nieuzytki nadające się do zalesienia lub mogące w stanie nie zalesionym Stanowic składnik uzupełniający ekosystemu lesnego
-grunty rolne wyższych klas bonitacyjnych, jeśli stanowi śródleśne enklawy lub korytarz ekologiczny
-grunty o wyjatkowo niekorzystnym kształcie i położeniu gospodarczym
-grunty (jeśli nie są porośnięte cennymi przyrodniczo zbiorowiskami lesnymi): w strefach źródliskowych rzek i potoków, nad zbiorowiskami wód podziemnych, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek i obrzeży jezior oraz zbiorników wodnych
-lotne piaski i wydmy piaszczyste- z wyjątkiem pełniących ważne funkcje ekologiczne i fizjologiczne ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej
-strome stoki, zbocza, urwiska, zapadliska jeśli nie sa cenne przyrodniczo lub krajobrazowo
-tereny po eksploatacji piasku, żwiru, torfu, gliny jeśli: nie mogą być zagospodarowane inaczej bądź nie tworza siedlisk dla zespołów sukcesji naturalnej
-grunty położone na stokach o średnim nachyleniu powyżej 15% jeżeli:
-grunty nie leśne nie pełnią waznej roli w kompozycji krajobrazowej
-nie są siedliskiem rzadkich gatunków roślin lub zwierząt
-grunty zdegradowane
Ekotony -nat strefy styku dwóch sąsiadujących ze sobą ekosystemów. Charakter ekotonów: -łagodne, szerokie, gradientowe przejścia z jednego ekosystemu do drugiego; -wąskie, wyostrzone skokowe przejścia. Parametry sieci krajobrazowych stref stykowych uwzględniane w odwzorowaniach: -ogólna dł stref stykowych na badanym obszarze i gęstość ich sieci; -zróżnicowanie typologiczne tych stref; -udział % stref stykowych o charakterze nat (np. woda/ torfowisko) lub antropogenicznym (pole/ łąka, pole/ zabudowa); -stopień wzajemnego powiązania stref nat i półnaturalnych; -udział stref o funkcji: *pasm bogatszych przyrodn od otoczenia, *korytarzy umożliwiających migrację, *barier półprzepuszczalnych, *barier -stref śmierci.
Ekoton nadbrzeżny: pole -las- łąka -zarośla wierzbowe -szuwary -rzeka; ekoton oddziela pole od rzeki.
Funkcje nadbrzeżnych ekotonów:
1.biogeochem: -poprawa jakości wody, -zatrzymywanie metali ciężkich, -kumulacja materii organ;
2.hydrologiczne: -zatrzymywanie wód powodziowych i roztopowych;
3.produkcja organiczna: -zwiększenie produkcji pierwotnej i wtórnej (rybołówstwo, myślistwo), -eksport alochtonicznej materii organicznej do dolnych odcinków ekosystemu rzecznego;
4.f.biotyczna: -zwiększenie różnorodności siedlisk, -dostarczanie alochtonicznej materii organicznej do wodnego łańcucha pokarmowego, -zwiększenie obszarów tarliskowych wielu gat ryb, -korytarze powietrzne do przemieszczania się zwierząt i tworzenie połączeń pomiędzy różnymi siedliskami, -urozmaicenie krajobrazu, -dostarczenie miejsc do rekreacji i relaksu.
Rola ekotonu w procesie oczyszczania wód gruntowych: strefa przepływu zanieczyszczeń poniżej strefy korzeniowej
Agroekosystemy: -ekosystemy o stale przerywanej sukcesji nat, -duża liczba komponentów tych ekosystemów jest tylko migrantami okresowo użytkującymi odpowiednie zasoby. Zmiana właściwości agroekosystemów prowadzi do: -obniżenia stopnia zamknięcia wewnętrznych cykli obiegu materii i zmniejszenia zdolności magazynowania systemu (agroekosystemy to intensywne źródła zanieczyszczeń obszarowych), -mniejszych możliwości kodyfikacyjnych oddziaływań zewnętrznych na agroekosystemy np. modyfikacja czynników pogodowych, działania człowieka, -zmniejszenia zdolności regulacyjnych i regeneracyjnych agroekosystemów.
Przykady: -pozostawienie bez intensywnych zabiegów skrajów pola o szer kilku metrów, -Holandia: wysiewanie chwastów na skrajach nowo wybudowanych dróg oraz na terenach miejskich.
Funkcje elementów urozmaicających krajobraz rolniczy:
1.biocenotyczna -oaza dla wielu gat zwierząt (ropucha szara, zielona) zanieczyszczenia wyłapują zadrzewienia śródpolne, są filtrem dla gleby i wody;
2.klimatyczna -zmniejszają prędkość wiatru, amplitudy temperatur, zwiększają pojemność wodną;
3.produkcyjna -mogą wpływać na zwiększenie plonów, środowisko życia gat zapylających, obecność gat miododajnych; 4.estetyczna -ozdoba w monotonnym krajobrazie. Minimalna wielkość powierzchni zadrzewienia (wyspy) przy której populacje ptaków (także niektóre gryzonie) mogą zachować stabilność 0,5ha.
Zabiegi urządzeniowo -rolne przeobrażenia terenów rolniczych:
1.scalenia: -zmiana liczby, dł i przebiegu miedz w stosunku do rzeźby terenu, rowów; -zmiana wielkości i kształtów działek i pól;
2.korekta dróg transportu rolniczego: -zmiana przebiegu dróg w stosunku do działek i użytków gruntowych;
3.transformacja gruntów: -zmiany struktury i przestrzenne rozmieszczenia gruntów; 4.melioracje wodne: korekta stosunków wodnych;
5.fitomelioracja: -wprowadzenie zadrzewień, zakrzewień, zadarnień;
6.melioracje przeciwerozyjne: -zmiana struktury użytkowania gruntów;
7.rekultywacja gruntów: -zmiany rzeźby terenu, gleb i warunków wodnych.
Scalenie gruntów -zabieg prowadzony na obszarze jednej lub kilku wsi mający na celu przekształcenie struktury przestrzennej rozdrobnionych i rozproszonych działek w możliwie duże regularne działki dostosowane do naturalnych granic i dróg. Scalanie obejmuje: likwidację enklaw i półenklaw, wyprostowanie granic wsi, projekty nowego układu komunikacyjnego.
Ustawa z 26marca 1982 o scalaniu i wymianie gruntów: scalaniu nie podlegają grunty: 1.na których znajdują się zakłady górnicze i przemysłowe oraz prowadzona jest eksploatacja kopalin; 2.na których znajdują się zabytki historyczne, architektoniczne i rezerwaty przyrody; 3.użytkowane na cele gospodarki rybackiej; 4.przeznaczone na cele specjalne. Scalenie gruntów prowadzone jest na obszarach o dużym rozdrobnieniu i rozproszeniu gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych. Ma na celu poprawę rozłogu gruntów poszczeg gospodarstw. Zmniejszenie liczby działek w ramach jednego gospodarstwa: poprawa efektywności gospodarowania (zmniejszeni kosztów transportu, ułatwienie procesów mechanizacji upraw). Projekt scalenia obejmuje też prace w zakresie zagospodarowania poscaleniowego terenu uwzględniające wymagania w zakresie ochrony środowiska.
Cele prac scaleniowych: -wydzielenie obszarów przeznaczonych do intensywnej produkcji rolnej, -wydzielenie obszarów okresowo użytkowanych rolniczo, -wydzielenie obszarów przeznaczonych do intensywnej produkcji leśnej, -wyznaczenie obszarów szczególnie chronionych. Przy scalaniu trzeba zwrócić uwagę na użytki ekologiczne -pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania bioróżnorodności jak: kępy drzew, krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzeczy, skarpy kamienne, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gat, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania i okresowego przebywania.
Zasady projektowania granic w procesie urządzeniowym: -kompromis pomiędzy minimalizacją liczbą działek a wymogami ekolog, -ostrożna likwidacja starszych granic (miedz) na których występują pojedyncze drzewa, krzewy i ostoje biocenoz, -miedza powinna przebiegać po granicach ekokonturów i przez punktowe elementy krajobrazu (drzewa, słupy) zmniejszając powierzchnie nieprodukcyjne, -tereny urzeźbione wskazany warstwicowy przebieg granic (redukcja procesów degradacji gruntów), w terenach równinnych przebieg granic powinien być dostosowany do struktury użytkowania przestrzeni, -kompromis pomiędzy prostoliniowym przebiegiem granic a przebiegiem po ekokonturach.
Ekoscalenia cel: zapewnienie ochrony i kształtowania elementów przyrodn krajobrazu w terenach o wysokich walorach ekolog. Określenie walorów przyrodn terenu określenie działań ->1.zachowanie walorów przyrodniczych; 2.poprawa stanu środowiska: a)projektowanie granic, b)wkomponowywanie granic w układ sieci drogowej i istniejące miedze, c)wydzielenie i zachowanie obszarów decydujących o bioróżnorodności, d)zapewnienie równoległego przebiegu dróg do sieci rowów.
Projekt rozwoju obszarów wiejskich dla Wąwolnicy i Zarzeki:
1.scalanie gruntów,
2.ustalenie modeli gospodarstw: -gospodarstwa do 5ha: ogrodnictwo, sadownictwo, szkółkarstwo, uprawa roślin leczniczych, agroturystyka; -gospodarstwa powyżej 5ha: produkcja roślin ze szczególnym uwzględnieniem upraw zbóż, chów bydła;
3.melioracje przeciwerozyjne -urządzenia do odprowadzania nadmiaru wód, zmiana wykorzystania zboczy na użytki zielone, poprzecznostokowy układ działek, odpowiedni układ wzmocnienia dróg, zalesienia i zakrzewienia stromych zboczy;
4.gospodarka wodna -budowa zalewu;
5.sieć dróg rolniczych;
6.kształtowanie granicy rolno- leśnej;
7.poprawa infrastruktury technicznej i społecznej (kanalizacja);
8.lokalizacja nowych terenów budowlanych;
9.kształtowanie i ochrona przyrody: -nasadzenia przydrożne, -regulacja granicy rolno- leśnej, -zalesienie stromych zboczy;
10.sport i rekreacja.
Rola zadrzewień śródpolnych, zakrzewień, pasm lasów: -wpływają na retencję wodną, -stymulują procesy samooczyszczania wód powierzchniowych i gruntowych, -zapobiegają i ograniczają erozję gleb, -łagodzą ekstremalne zjawiska klimatyczne lub pogodowe, -sprzyjają utrzymaniu bogatych i trwałych zbiorowisk. Przykłady: -żywopłoty w Anglii: 500-600 gat roślin, -Laon (Francja) z zadrzewieniami (50-60 gat) związanych jest ok. 100gat owadów żerujących pod korą i w drewnie oraz ok. 20gat współtowarzyszących każdemu z tych gat. oczka wodne -male zbiorniki wodne o pow do 1ha, głeb 2-3m, średnia kilkadziesiąt metrów, powierzchnia od kilku do kilkudziesięciu m2, znajdują się w dnie bezodpływowych obszarów okresowo lub stale wypełnionych wodą. Pochodzenie: -nat: wytopiskowe, erozyjne; -antropogeniczne: wyrobiska poeksploatacyjne.
Funkcje oczek wodnych: -siedliska dziko występujących gat flory i fauny, -miejsca przetrwania wielu zbiorowisk roślinnych, -tworzą dogodne warunki bytowania organizmów zwierzęcych (baza pokarmowa, schronienie, miejsce rozrodu), -wpływają na bilans wodny mikrozlewni, -wpływają na stosunki wodne gleb, -są węzłowym punktem obiegu materii w mikrozlewni, -stanowią istotny element obiegu pierwiastków, -są barierą biogeochemiczną redukującą odpływ biogenów, -wraz z całym układem stanowią istotny element krajobrazu (mozaikowość krajobrazu, wydzielają strefy graniczne).
Formy użytkowania ziemi: łąki, pastwiska, pola, sady przydomowe.
Łąki- półnat zbiorowiska roślinne, składają się z wieloletnich bylin (trawy, turzyce, rośliny dwuliścienne), bez drzew i krzewów, zwykle z domieszką mchów.
Wyznaczania kierunku i intensywności gospodarowania: -plany rozwoju gospodarowania: kierunek produkcji, sposób gospodarowania; -ograniczenie planowanych zamierzeń, -wartość użytku przyrodnicza czy rolnicza, -realne możliwości wykorzystania użytku, -środki do dyspozycji, -skutki podjętych przedsięwzięć.
Zrównoważone gospodarowanie na użytkach zielonych: umiejętność połączenia ich rolniczego użytkowania z ochroną zasobów środowiska przyrodniczego.
Program rolnośrodowiskowy na lata 2007-2013 -realizowany od 1marca 2008,
pakiety rolnośrodowiskowe:
Pakiet 1 rolnictwo zrównoważone,
Pakiet 2 rolnictwo ekologiczne,
Pakiet 3 ekstensywne trwałe użytki zielone,
Pakiet 4 ochrona zagrożonych gat ptaków i siedlisk przyrodn poza obszarami Natura 2000, -Pakiet 5 ochrona zagrożonych gat ptaków i siedlisk przyrodn na obszarach Natura 2000, Pakiet 6 zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie,
Pakiet 7 zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie,
Pakiet 8 ochrona gleb i wód,
Pakiet 9 strefy buforowe.
Renaturyzacja (renaturalizacja) -w danym fragmencie krajobrazu następuje odtworzenie warunków ekologicznych pierwotnego siedliska (wtórne zabagnienie) oraz nat zbiorowisk roślinnych.
Renaturalizacja torfowisk wysokich cele: -stworzenie nowych lub zmiana istniejących zbiorowisk roślinnych, -kształtowanie krajobrazu (zmiana stosunku powierzchni otwartych do zalesionych), -stworzenie ekosystemów dla wybranych grup zwierząt, -horyzont czasowy 10-15lat.
Działania: -ocena stanu złoża i warunków ekologicznych, -określenie kierunków działań i wtórne zabagnienie, -sterowanie, wprowadzanie i doprowadzanie do rozwoju wybranych zbiorowisk roślinnych i gat, -ocena zaawansowania zachodzącego procesu torfotwórczego. Torfowiska wysokie bałtyckie:
1.polepszenie warunków wodnych na przesuszonych torfowiskach kopułowych: -budowa tam na rowach odwadniających, -zaorywanie rowów odwadniających, -budowa opasek wokół złoża torfowego, -zasypywanie rowów odwadniających, -redukcja ewapotranspiracji; 2.wtórne zabagnienie;
3.zatrzymanie odpływu wód powierzchniowych z istniejących sieci rowów: zasypywanie rowów, budowle regulujące odpływ wody, -zahamowanie i minimalizowanie podziemnego odpływu wody;
4.utrzymanie stabilnego poziomu wody gruntowej na głęb nie większej niż 0,1m pod poziomem terenu i wyeliminowanie jego znacznych wahań w okresach suchych, 5.zmniejszenie ewapotranspiracji z torfowiska: -ograniczenie powierzchni z otwartym lustrem wody, -ograniczenie powierzchni lasów;
6.zapewnienie dużej pojemności wodnej;
7.zachowanie spływu powierzchniowego na torfowiskach o dużym spadku;
8.stworzenie urozmaiconego mikroreliefu torfowiska;
9.ograniczenoe stroficzności i zapewnienie doprowadzenia jedynie wody ubogiej w składniki pok;
10.stworzenie korzystnych warunków mikroklimatycznych przez wykorzystanie zróżnicowanego reliefu i mikroreliefu.
Skład gatunkowy renaturalizowanych torfowisk wysokich zależy od:
-warunków makroklimatu,
-zmian poziomu lustra wody gruntowej,
-występowania w torfie i wierzchnicy nasion i zarodników w najbliższym sąsiedztwie torfowiska.
Spontaniczna renaturalizacja wyeksploatowanych torfowisk: -w potorfiach (torfiarkach), -na torfowiskach eksploatowanych metodą frezową.
Usuwanie wierzchniej warstwy gleby: -na całkowicie zniszczonych oligo- lub mezotroficznych wilgotnych łąkach torfowiskowych, zdegradowanych torfowiskach poligenicznych; -na obiektach na których doszło do eutrofizacji wierzchniej warstwy gleby (mineralizacja torfu, stosowanie nawozów, dopływ biogenów z atmosfery).
Usuwanie eutroficznej roślinności wraz z powierzchniową warstwą gleby: -odtworzenie warunków oligo- lub mezotroficznych, warunki: sprawnie funkcjonujący system zasilania hydrologicznego, obecność pożądanych gat nasion lub części wegetatywnych roślin, mineralizowany torf powinien być usunięty w całości.
Usunięcie wierzchniej warstwy gleby (eksperyment na torfowisku Całowanie): -znaczący spadek zawartości fosforu i azotu azotanowego, -usunięcie banku nasion roślin ruderalnych (77-100%), -bank nasion i zarodników gat właściwych dla mechowisk i łąk torfowiskowych. Odtworzenie roślinności: -zapewnienie nasion: rozścielanie siana zebranego z innego obiektu, ręczne wysiewanie nasion, przenoszenie płatów darni z naturalnej łąki, przesadzanie odpowiednich dla danego siedliska gat roślin. Usuwanie drzew i krzewów. Koszenie. Monitorowanie skutków działań ochronnych: -poziom wody i jego dynamika na torfowisku (sieć piezometrów), -monitoring roślinności reagującej na zmiany warunków wodnych (stałe powierzchnie). Programy rolnośrodowiskowe. Monitoring siedlisk i gat. programy ochrony torfowisk. Organizacje.
Renaturalizacja rzek etapy przywracania naturalności:
-działania początkujące (stworzenie warunków do inicjacji procesu renaturalizacji),
-samoistne działania realizowane przez przyrodę,
-działania konserwacyjne, dozór i monitoring.
Etap początkowy:
1.roboty hydrotechniczne i budowlane -cel: -zrealizowanie określonego elementu lub obiektu np. wykopu, pogłębienia lub rozszerzenia koryta, wykonanie nasypów, bystrzy, stopni, budowli piętrzących i upustowych;
2.roboty mające na celu: -wprowadzenie roślinności w wodę, na brzegi i obszary przybrzeżne, -prace w celu ochrony, przenoszenia i wprowadzania organizmów zwierzęcych;
3.roboty hydrotechniczne i budowlane obejmują:
-nadanie korytu krzywoliniowego układu poziomego,
-zapoczątkowanie przegłębień i płycizn,
-wykonanie lub zapoczątkowanie powstawania wysp, półwyspów, zatok,
-urozmaicenie nachylonych skarp.
Podział przedsięwzięć renaturalizacyjnych w zal od ich lokalizacji: -w korycie rzeki, -na terenie zalewowym, -na dopływach i na tereni zlewni.
Cele przedsięwzięć renaturalizacyjnych:
1.wzrost zróżnicowania biolog i zwiększenie walorów przyrodn;
2.wzrost walorów krajobrazowych, rekreacyjnych i tur;
3.poprawa jakości wody;
4.zwiększenie możliwości retencyjnych;
5.zachowanie ciągłości ekosystemu rzeki;
6.racjonalizacja wykorzystania rzeki.