CZERWONE I CZARNE STENDHAL
(właśc. Henryk Beyle)
przekł. Tadeusz Żeleński (Boy)
OPRACOWANIE:
Znaczenie tytułu:
czerwone i czarne to mundur i sutanna, oznacza „dwie Francje” (napoleońską i Burbonów),
tytuł nawiązuje do wymowy społecznej dzieła - krytyki francuskiego społeczeństwa,
jest też jakby wizualizacją charakteru głównego bohatera: Julian to zlepek dwóch przymiotów - namiętności (czerwone) i wyrachowania (czarne).
Dwa motywy przewodnie powieści:
honor, na którego przerost cierpi główny bohater dzieła - Julian Sorel, jest to głównie przerost godności osobistej, niezwykle podejrzliwej, zdolnej do szaleństwa i zbrodni,
motyw miłosny - główny bohater w pierwszym tomie zakochany jest w Ludwice de Rênal (żona mera miasta; uczył ich dzieci łaciny), zaś w drugim w Matyldzie de la Mole (córka margrabiego, u którego pracował); Stendhal przeprowadził w swoim dziele głęboką analizę serca ludzkiego i myśli bohaterów, przedstawia dwa różne typy kobiece.
Tragiczna koncepcja życia:
Julian chciałby zostać żołnierzem, wybiera drogę księdza (którym w końcu nie zostaje), jednak przez swoje niskie pochodzenie nie może spełnić swoich największych marzeń,
miłość do kobiet, jednej zamężnej, a drugiej z bogatego i wysokiego rodu, jest nie do spełnienia również z powodu pochodzenia i braku pieniędzy,
Julian pochodzi z ludu, ale brzydzi się wszystkim, co stanowi życie tego ludu, nienawidzi swojego ojca, który tylko go upokarzał i szczerze kochał tylko jego braci,
zostaje klerykiem, wstępuje do seminarium, ale na końcu książki, wyłania się prawda, która odkrywa, że Julian nawet nie jest pewny, czy wierzy w Boga; nauki pobierane u księdza Chélan traktował jak odskocznię i ucieczkę z domu rodzinnego i ojca cieśli, który zmuszał go do pracy, której nie cierpiał, bo wolał czytać, co dla ojca było objawem słabości i braku męskości; droga księdza była dla niego możliwością wybicia się z ludu.
Styl i język:
przeważają zdania krótkie, brak szumnej poetyckiej prozy, typowej dla francuskich twórców,
wszystkie najważniejsze zdarzenia (np. próba zabójstwa pani de Rênal, śmierć Juliana, ciąża Matyldy) zaznaczone są krótkimi zdaniami, jakby były napisane mimochodem, czytając może umknąć krótkie zdanie mówiące, że „Matylda była brzemienna”.
TREŚĆ:
W prowincjonalnym francuskim miasteczku, Verriéres, w rodzinie drwala, żyje Julian Sorel - młody chłopak, o niezwykłej wrażliwości i doskonałej pamięci, zna na pamięć całą Biblię i wiele dzieł łacińskich. W przeciwieństwie do swojej ograniczonej rodziny pociąga go literatura i sztuka. Ma olbrzymie ambicje - pragnie zostać oficerem. Droga do kariery wojskowej po klęsce Napoleona została zamknięta dla plebsu. Jedynym sposobem na ucieczkę z domu, w którym jest lekceważony i bity, jest stan duchowny. W tym celu zaprzyjaźnia się z miejscowym proboszczem, księdzem Chélan. Zanim wstąpił do seminarium, został zatrudniony u mera - pana de Rênal, jako guwerner, preceptor, uczy trójkę jego synów łaciny. Chłopak i żona mera nawiązują romans, kiedy ten fakt wychodzi na jaw, zostaje zmuszony do opuszczenia dworu. Na tym następuje koniec pierwszego tomu.
W drugim tomie Julian wyjeżdża do seminarium w Besançon, gdzie spędza rok, zdobywa szacunek rektora, księdza Pirard, który po swoim odejściu poleci go markizowi de la Mole w charakterze sekretarza. Julian zdobywa zaufanie swojego chlebodawcy, jednocześnie między nim, a córką markiza zawiązuje się uczucie, które rodziło się bardzo długo i w wielu boleściach, zarówno Juliana jak i Matyldy. Matylda raz kochała Juliana wielką i żarliwą miłością, a raz wyrzucała sobie, że duma nie pozwala jej kochać kogoś bez nazwiska i pochodzenia. Kiedy Matylda zachodzi w ciążę, margrabia, stając przed faktem, zgadza się na mezalians, przeznacza przyszłemu zięciowi sporą rentę, tytuł szlachecki i posadę porucznika w pułku huzarów w Strasburgu. Sukces Juliana jest krótkotrwały. Kiedy markiz otrzymuje list od pani de Rênal, w którym ta pisze o zachłanności Juliana na tytuły i pieniądze, margrabia cofa zgodę na ślub i wszystkie powzięte zamiary. Wściekły chłopak pędzi na koniu do kościoła w Verriéres, w którym przebywa jego była kochanka i oddaje do niej dwa strzały z pistoletu. Zostaje uwięziony, a następnie, po bardzo wzruszającym procesie, ścięty. Zrozpaczona Matylda urządza głowie kochanka uroczysty pogrzeb, natomiast pani de Rênal umiera z rozpaczy po trzech dniach.
2