WAŻNE: Cześć. Starałem się, żeby to streszczenie było jak najbardziej zrozumiałe - gdyby jednak tak nie było, to zapraszam na [e-mail] albo bezpośrednio. Aha, wyłamałem się z zasady Sylwii, tj. nie streściłem całego Rękopisu... Potockiego (to chyba nie ma sensu. Zamiast tego 3 wybrane, łatwe do zapamiętania historyjki tegoż autora z tegoż dzieła. PS. Gdyby ktoś nie mógł dostać książki w bibliotece, to służę: http://rs104.rapidshare.com/files/24753337/Jan_Potocki_-_R__281_kopis_znaleziony_w_Saragossie__by_m76_.rar (no porn, no shit, no viruses)).

W Kubusiu Fataliscie jest tez co niemiara epizodów i postaci, ale że jest to lektura nadobowiązkowa, ograniczyłem się do ogólnego zarysu fabuły + 2,3 historyjki streściłem dokładnie.

A propos wykładów Mickiewicza z Collège de France : fragmenty dotyczące historii Polski i Rosji streszczałem mniej dokładnie; natomiast chciałem się wytłumaczyć się z ilości tekstu pisanego pochyłym drukiem. Są to cytaty z Mickiewicza. Każdy wykład ma następujący układ: numer wykładu (cyfry rzymskie), plan wykładu zapisany w postaci zdań albo pojedynczych słów (stąd głównie czerpałem cytaty...) i wreszcie tekst wykładu (...ale tu też niezbyt się ograniczałem).

Bajek Krasickiego nie streszczałem. Za dużo ich i nie wiem, czy to miałoby jakiś sens. Tu jest ich dużo: http://univ.gda.pl/~literat/ikbajk/index.htm

Miłego drukowania i czytania! M

PS. Biogramy spisane z podręcznika. Biogram Diderota z Wielkiej Encyklopedii PWN.

I. POWIEŚCI POETYCKIE SLOWACKIEGO

Juliusz Słowacki (1809-49) - poeta, dramatopisarz, epistolograf, twórca filozofii genezyjskiej. Uczył się i studiował w Wilnie, gdzie wzrastał wśród elity intelektualnej i towarzyskiej. W lutym 1829 w Warszawie, po 1831 wysłany z polecenia Biura Dyplomatycznego Rządu Narodowego z misją do Londynu, po jej zakończeniu osiadł w Paryżu. Podróże do Szwajcarii, Włoch, Grecji, Egiptu, Palestynie. W 1842 w Kole Sprawy Bożej, rok później występuje. Ciężko chory na gruźlicę, na wieść o wybuchu 1 1848 powstania wielkopolskiego wyruszył z kilku przyjaciółmi do Poznania, gdzie przemawiał na posiedzeniu Komitetu Narodowego. Na żądanie policji wyjechał do Wrocławia, gdzie po raz ostatni spotkał się z matką. Wkrótce potem zmarł w Paryżu. Debiutował powieścią poetycką Hugo.

Jan Bielecki powieść narodowa polska oparta na podaniu historycznem - streszczenie:

I Wyprawa nocna: pierwsze 54 wersy zostały dodane przez Słowackiego później, a potem skreślony jako nie do rzeczy (wspomnienie Polski, odrzucenie myśli, że czas Polski się skończył, opis Londynu i Westminsteru, autor sprzeciwia się tym, którzy chcieli leżeć w grobach w pobliżu kościoła (=nie mając warunków wewnętrznych, dążyli do wielkości)). Zasadnicze przesłanie tej powieści poetyckiej to cytat: Kraj zdradził, lecz zdrada zabija. Opis uczty u pana Brzezana (z rodu Sieniawskich), który skarży się szlachcie, ze Jan Bielecki zrobił mu krzywdę, a sprawa została tak przedstawiona przed sądem, królem, że Bielecki dostał pochwałę, a Brzezana nawet władca nie spojrzał. No i Brzezan wzywa do najazdu na dobra Bieleckiego

II Wesele Opis ślubu Jana Bieleckiego, panna młoda (Anna) smutna. Powrót weselników do domu Bieleckiego, ale dom spalony. Bielecki wkurzony, jedzie się pomścić.

III Bal maskowy Anna i jej ojciec czytają Biblię (ta scena przypomina podobną sytuację w Marii Malczewskiego). Przybywa wysłannik z listem od Bieleckiego, w którym prosi on Annę o to, żeby obrała ciuch w stylu tureckim dołączony do wiadomości. Obraz balu na dworze Sieniawskich. Anna w bogatej masce.

IV Zemsta Brzezan zaniepokojony jakimiś dziwnymi ludźmi, którzy pojawili się na balu. Okazało się, że to Turcy. Bielecki jest ich dowódcą, zabija Brzezana, Anna oczywiście mdleje. Mąż wynosi dziewczynę i zachęca ją, aby poszła z nim na tułaczkę do ordy.

V Kościół wiejski Niedziela. Opis cerkwi. Dwóch nieznajomych staje na progu kościoła. Ksiądz ogłasza klątwę, jaką Prymas nałożył na Bieleckiego. Nieznajomy pada martwy. Przeniesiono go na cmentarz Okazuje się, ze to Bielecki. Nikt go nie chce pochować. Robi to Anna (ten drugi nieznajomy). Uporała się z tym dopiero po zmroku. Puka do drzwi cerkwi. Nic. Cicho. Osuwa się na kolana. Być może martwa. WIELKA CISZA.

O Janie Bieleckim

• powstał w 1830

• historia człowieka, którego sprawy prywatne wplatały w koło historii narodowej sprawiły, ze stał się zdrajcą własnej ojczyzny; tragedia człowieka dążącego do uzyskania zadośćuczynienia za poniesioną krzywdę

• Jan Bielecki był postacią historyczną: zmarł w 1590, w młodości dostał się do niewoli tureckiej , przyjął islam, służył Stefanowi Batoremu jako tłumacz, miał konflikt z Sieniawskim, magnatem, który zagarnął ziemie otrzymane od króla, Bielecki doprowadził do najazdu tatarskiego na ziemie polskie w 1589, jeszcze przed zatargiem był żonaty

• Opowieść:

• W sensie węższym: opowieść o losie szlachcica Jana Bieleckiego zniszczonego majątkowo przez magnata Sieniawskiego

• W sensie metaforycznym: poemat o zemście, odpowiedzi na krzywdę i bezprawie, o zemście mającej swoje moralne konsekwencje

• Bohaterem zwykły szlachcic, który staje się mścicielem (cierpi na moralną samotność bohaterów Byrona)

• Narracja prowadzona z pozycji autorskiej, zwroty do czytelnika - obserwatora (tak jest też w Arabie)

Lambro. Powstańca grecki. Powieść poetyczna w 2 pieśniach - streszczenie:

Pieśń Pierwsza:

Opis okolic Grecji. Długi. I barwny. Do sali (bodajże jakaś grecka karczma) wchodzi pieśniach Ipsariota, śpiewa:

Powieść Greka: wypominanie rodakom opieszałości i marazmu w walce o ojczyznę. Lambro ocalał z pogromu greków. Następnego dnia będzie wieszany Ryga, poeta grecki.

Rozmowa Lambro z ukochaną, głównie o jego korsarstwie i mszczeniu się na wrogu. Mówi o swojej przyszłej sławie. Prosi, by ona zamknęła się w klasztorze, ale najpierw niech będzie z nim na egzekucji Rygi. NA fregacie sułtana stracono poetę. Spomiędzy statków otaczających okręt - szafot wypływa łódeczka z kobieta na pokładzie (ubrana tak, jak polecił ukochanej Lambro, twarz zasłonięta). Łódeczka podpływa do krypy sułtana, a że ta pierwsza jest naładowana siarką, zaczyna w pewnym momencie się palić. Podobnie i fregata sułtana. Lambro - podpalacz własnej balii - ucieka. Pożar. Krzyki. Śmierć kobiety. Lambro na statku korsarskim. Ipsariota dostaje nakaz śpiewania gdzie się da o tym wszystkim, co zaszło.

Koniec pieśni. Śpiewak odchodzi, jakaś kobieta wybiega za nim, prosi go o coś, daje mu pierścień.

Pieśń Druga:

Kabina Lambra na statku korsarskim. Liczne trofea na ścianach. Lambro nawalony - piłby opium, co się zmieści, ale paź mu wydziela. Lambro wychodzi na pokład. Ma opiumowe wizje - totalny odjazd, a potem zjazd. Lambro nie może wytrzymać z samym sobą bez opium, a kiedy ono przestaje działać, znowu pije. Widzi 2 anioły: zarazy i zemsty (ich hymny, nic odkrywczego). Ale tym razem paź przesadził z opium (nie specjalnie, był tylko przestraszony zjeżonym kapitanem i ręka mu drżała). O kilka kropel za dużo.. Potem zostaje ułożony na łóżku w swojej kajucie. Lambro wie, że jest otruty, o czym nie omieszka informować, rozkręcając się na jakieś 50 wersów, potem zabija pazia.

I teraz ważne! W pewnym momencie Lambro mówi, że dziewczyna na łajbie - podpałce była kukłą. Wiec gdzie jest ona? Okazuje się, ze była paziem. Lambro połączył w wyobraźni kukłę i pazia (którego podejrzewał o kobiecość). Potem tylko fraza: Ja konam! Konam - chodź ze mną! Chodź ze mną! A potem rachu - ciachu, paź poszedł do piachu.

Potem główny bohater roi jeszcze o swojej przeszłości i ponurej przyszłości, cierpi itd. Cokolwiek powiecie o jego cierpieniu na egzaminie - będzie raczej dobrze; to poniżej dla inspiracji:

Wyście mnie wpletli w koło Iksjona

Nie mogłem czoła wznieść nad tłum - cierpiałem

Róże jak krew dają wonie

I oczywiście zasypia [ciekawostka: osoba zatruta opium na amen zasypia, a potem się budzi- -zaraz przed zgonem]. Teraz wchodzi do kajuty prawdziwy Paź, piękny jak dziewczyna Lambra i chyba w niej zakochany, Chce z nią uciekać. Ale w pokoju cisza + krew + znieruchomiałe ciała. Poranek. Paź bierze pieniądze i już go nie ma. Lambro wstaje, bierze ciało ukochanej na ręce i staje z nim w otwartym oknie. Znów cierpi, tym razem na tle damsko - męskich kontaktów i interacji. Rzuca ciało do wody. Zresztą, musiał to zrobić, myśli, bo dał rozkaz, że kobietom nie wolno wchodzić na jego okręt. Majtek otwiera drzwi, otrzymuje polecenie, by pop modlił się za konających i za zmarłą duszę. Lambro zostaje sam jeden - ze śmiercią. A potem kaput. Ostatnia scena to obraz Lambra na marach ustawionych na pokładzie.

O Lambrze:

• pisany w 1832

• postaci historyczne: Lambro Canzani, powstaniec grecki w latach 1789-90, po klęsce powstania został korsarzem; Rijas, powstaniec, autor hymnu greckich bojowników (tzw. Greckiej Marsylianki)

• Słowacki swobodnie poczyna sobie z historią

• Ukazuje Lambra niemal tylko jako korsarza i narkomana (pierwsza tego typu kreacja w naszej literaturze)

• Tragedia człowieka ogarniętego niemocą pozytywnego działania + tony patriotyczne (odwołanie do walki narodowowyzwoleńczej Polaków)

• Poetycka realizacja teoretycznego programu Przedmowy do 3 tomu Poezyj: twórczość narodowa = poezja, która związana jest z zagadnieniami narodowymi (dusza narodowa lub świata), choćby były zwane ukryte pod maską historyzmu i egotyzmu

• Służba narodowi - ludowi jest zadaniem poetów - minstrelów narodów

• Studium autodestrukcji i opiumisty, człowiek klęski

• Lambro: człowiek będący obrazem naszego wieku, który nie jest zdolny podjąć walki niepodległościowej od samego początku, a ma to zrobić; nie potrafi siebie natchnąć wiatą, nie ma koncepcji działania, myśli wielkiej szuka w opium, jedyne, co zrobił jako Grek - mściciel było spalenie fregaty, wyposażony w rysy demoniczne, czasem wydaje się być uosobieniem zła i okrucieństwa

• Metafora losów straconego pokolenia powstańczego

• Poznajemy go jako narkomana, wielką przeszłość ma za sobą, egoista, a zatem progra walki niepodległościowej jest obok te postaci: przepaść miedzy deklaracjami a marazmem Greków, biernością Lambra; właściwa niemal tylko Słowackiemu formuła patriotyzmu pełnego bólu i wyrzutów skierowanych pod adresem własnym i rodaków

Żmija. Romans poetyczny z podań ukraińskich w sześciu pieśniach - streszczenie:

Pieśń I Sumak

Opis zamku i okolic na rzeką Czartomelik na Ukrainie ( bo tam ma miejsce akcja tej powiesci poetyckiej). Pięknie i dziko. Kozacy wybierają się na łowy. Upolowali sumaka (z rodziny antylopowatych, o 2óch białych rogach). Nagle Kozacy dostrzegają Tatara, do którego lecą pies i sokół Żmii (głównego bohatera - ale to za chwilę). Ze strony Kozaków zdumienie, a potem chmara strzał w Tatara. Pies i sokół zabite, Tatar umyka - jeszcze zabija po drodze 6 Kozaków, 6 ogarów i zwierzęta do polowania.

Pieśń II Płaczka

No, teraz: gł. bohater to Żmija, Hetman Niżowy (tj. Kozaków Niżowych, Kozaków Zaporoskich), przystojny, dziki (taki sienkiewiczowski Bohun ze skrzywioną po romantycznemu i bajrońsku duszą). Żmija pyta o swojego psa i sokoła. Kozacy mówią smutną prawdę, ale Hetman ma swoją wersję: jak to, zwierzęta nie żyją, a Tatar diabli nie wzięli? Kozacy dziwią się, bo Żmija pokazuje im pierścień z dzwonkami i obrożą psa - te same, które tajemniczy Tatr zerwał przed ucieczką ze zwierząt. Rozkaz Żmii: dwójkę dzieci odpowiedzialnych za zwierzęta, za kłamstwo, wsadzić na łódeczkę (tj. czajkę) i puścić na Dniepr. To się równa wyrokowi śmierci.

PIEŚŃ KOZACKA: Hetman kocha się w Rusałce, ta staje na głowie, żeby go zatrzymać przy sobie (czarodziejski zamek, wplatanie kwiatów w warkocze) - Hetmana, jego sokoła i i harta. Co prawda się rozstają, potem jednak znowu nad falami w mglistej chmurze się spotykają. Rusałka ma przy sobie charta i sokoła (ale te prawdziwe już nie żyją). Hetman chce do Rusałki, ale przypadkowo kreśli znak krzyż a przed sobą. Widziadło znika. Potem jeszcze raz. Rusałka chce się spotkać z Hetmanem, być z nim raz na zawsze. Hetman wskakuje do wody i zostaje topielcem, ale że miał wyryty na piersiach krzyż: on do Nieba, ona dalej siedzi w wodzie. Koniec pieśni.

Żmija spotyka płaczkę Ksenię, oczywiście na cmentarzu, prosi o płacz na jego ulubionymi zwierzakami. ( W tej chwili przeskok: obraz śmierci dzieci na czajce, która spada z porohów). Ksenia zarzuca Hetmanowi bluźnierstwo. Prowadzi go do podziemi cerkwi, tam wśród trumien pokazuje mu - pod czarnym całunem - żywe dziecko i - w tej scenerii oświadcza mu się. Żmija oczywiście zabiera się stamtąd.

Pieśń III Pożary

Pieśń odpływających: odjazdowy ( w sensie początku wyprawy) optymizm, połączony z obietnicą pochowania zmarłych/zabitych towarzyszy i postanowieniem urzniecia się po powrocie. Opis tureckich miast i haremu. Opis ataku Kozaków na tureckie miasto (tu nie łapię, na które: Oczaków? Białogrod? Synopa? - ten fragment był pod tym względem dosć dla mnie niejasny). Rozboje. Grabieże. Gwałty. Czyli kozacki standard. Sułtan się przejął, w jego imieniu ze Żmiją pertraktuje Emir. Warunki Żmii: dla Kozaków święty obraz, złoto, i z jednego ze skrzydeł pałacu Sułtana kamienie na przyszły grób Żmii.

Pieść IV Czajki

Kozacy wracają. Za nimi płyną Turcy, ale wielkich okrętach, łątwych do zaatakowania na Dnieprze. (!!!przykład peryfrazy!!!: Nas nie wyśledzi ów upiór smoczy/ CO ma z kryształu stokrotne oczy, Temi oczyma sięga daleko - chodzi o lunetę, przez którą śledzono ruchy Kozaków z tureckich okrętów). Czajki nagle przepadają. Potem nagle pojawiają isę przed statkiem. Basza ucieka, Selim - jego syn - ginie w walce ze Żmiją, Powrót do domu i PIEŚŃ POWROTU (wolność Kozaka, piękno rodzinnych stron itd...).

Pieśń V Basza

Inne galery tureckie dalej na wodzie. Pop prosi, aby Hetman zanurzył w wodzie cudowny obraz (przedstawiał Bogurodzicę, a gdy włożyć go w wodę powodował on, że się H₂O burzyła), ale obraz pęka. Kozacy względem Hetamna nabrali podejrzeń, ale - póki co - także i wody w usta. Zresztą, Hetman mówi, że obraz był spróchniały. W nocy Kozacy podpalają okręty (puścili chyba czajki na wodę w kierunku okrętów tureckich). Rzeź. Następnego dnia Basza siedzi u Kozaków w klatce. Żmija zabiera go do swojego zamku. Wnętrze bogate i w stylu tureckim. Plus 12 kobiet. Słowacki upiera się przy dziewicach. Basza rozpoznaje wśród kobiet swoją Zulemę. Dobra, teraz ważne: była to ukochana Żmii, która ten porwał Baszy podczas ostatniego napadu. Basza niepocieszony, tym bardziej, ze słyszy, ze Hetman jest synem innego baszy, któremu Basza przyniósł stryczek od Sułtana, a wcześniej przed nim oczernił ojca Żmii. Hetman wiele tez mówi o nienawiści do Kozaków, ze często palił ich ziemię, i że za niedługo będzie z nim koniec. (epizod z obrazem). Słyszy to pop (ojciec Kseni), który ni z tego, ni z owego pojawia się przed Hetmanem i Baszą, ale ostatecznie ląduje w zapadni. Najpierw zapadł a ciemność, a potem otwarła się zapadnia pod popem - wszystko gdy Żmija klasnął w dłonie. Potem znów rozbłyska światło. Jak to możliwe? Czary, tłumaczy Słowacki. Basza i Żmija ubierają zbroje, Hetman ciężej zbrojny. I idą się bić, a raczej zabić. NA zewnątrz zamku walczą najpierw konno, potem pieszo. 1:0 dla Baszy, który rani śmiertelnie Żmiję i odjeżdża i podpala zamek Hetmana. Kseni płacze ad trupem Żmii. Obiecuje wylać krew tego dziecka z krypty na grób Hetmana, Pogrzeb. Ksenia robi, co obiecała. I umiera. Fin.

O Żmii:

• powst. W 1831

• poemat o zdradzie, o podwójności postępowań, o ukryciu motywów istotnych i masce przywdzianej dla zmylenia sądów ludzkich

• konflikt ujęty w wymiarze jednostkowym

• pobudki osobiste są praprzyczyną zdrady i zemsty

• problematyka egzystencjalna: prawo jednostki do szczęścia i dochodzenia swych indywidualnych praw choćby za cenę największych wykroczeń przeciwko normom etycznym - temat wiodący

• szczytowe osiągniecie Słowackiego w młodzieńczym okresie jego twórczości (twór wirtuoza - J. Kleiner), a zarazem szczyt osobistej twórczości Słowackiego (tez Kleiner)

• prywatny wallenrodyzm (Marian Ursel) w ujęciu inwersyjnym

• ślady twórczości Goszczyńskiego w Żmii: z Zamku kaniowskiego pochodzi Ksenia, frenetyczne efekty związane z jej miłością do bohatera, tajemne dziecko

• Żmija obdarzony zmysłem moralnym bohaterów bajronicznych (brzydzi się własną winą i płacze)

• Żmija dopuszcza się zdrady religijnej wobec Proroka i oszustwa wobec Boga Prawosławnego:

• -mści się na Turkach, nienawidzi Kozaków

• poza tym odważny, sexy i w ogóle, jest nad złem, które wyrządza

• skomplikowana kompozycja, prowadzenie narracji z dużą swobodą, posługiwanie się także formami pieśni i ballady

• powieść poetycka napisana 10-zgłoskowcem

Godzina myśli - streszczenie:

Uf, trudno to streścić (patrz opracowanie). Wiec może tylko najważniejsze. Wspomnienie zamku, blade uczuć dziecko marzy o przyszłości, przeczuciem szuka zakrytego świata, wspomnienie choroby płuc, rozdźwięku między marzeniem a realnością i rzeczywistością, opiekunki, wspomnienie drugiego dziecka, starszego.

Obaj młodzi i silnie czując, ich rozmowy między sobą, starszy zazdrości blademu, że ten ostatni potrafi będzie zamykać uczucia w słowa. Starszy kształci się za granicą (Petersburg), ledwo-dychawiczny kocha się w dziewczynie (Ludwika Śniadecka). Po 3 latach spotkanie. Wpis starszego do sztambucha bladego. Rozstanie. List do bladego, z którego ten ostatni dowiaduje się, ze przyjaciel popełnił samobójstwo. Ostatni wers: powieść nie skończona.

O Godzinie myśli:

• poetycka podróż jedna godziną myśli w sfery pamięci o chwilach prześnionych

• napisana w 1833, ostatnia z powieści poetyckich Słowackiego

• wytycza nowe, dojrzałe horyzonty filozoficzne i estetyczne poety

• fragment biografii romantycznej poświęconej romantycznemu dziecku (to nie jest utwór o charakterze autobiograficznym, ale występują tu zbieżności z biografią poety i Spitznagla - jego przyjaciela): świadoma stylizacja, poetycka autolegenda

• stosowanie mitologii dziecięcej (osadzona najpierw w aurze tragizmu, potem optymizmu, związanego z przezwyciężeniem śmierci)

• novum: przełamanie przez Słowackiego rozpowszechnionego w romantyzmie kitu o arkadyjskim dzieciństwie (Dziecko romantyczne jest smutne, stoi nad przepaści życia brzegiem)

• watek egzystencji (za M. Janion):

• -egzystencja otwarta, wyzwolenie (system mistyczny), charakterystyczna dla Godziny...: za pomocą siły moralnej i myśli - poznania, sztuki, historiozofii wolności i postępu ((Maria Żmigrodzka)

• egzystencja zamknięta, charakterystyczne dla powieści poetyckich do Godziny...: uwięzienie w egzystencji, jest siłą motoryczną działań i klęsk, bo bohaterowie chcą wolności absolutnej

• dzieci dwoje:

• poeta, jego sens życia będzie określać sztuka

• starsze, nie potrafił wcielić w czyn marzeń, musi się zabić, zabity głosem wrażeń

• w tej powieści poetyckiej przedmiotem poezji jest czysta treść psychiczna i z niej tylko płynie piękno (Juliusz Kleiner): cechy powieści poetyckiej i elegii, szeroka, meandryczna relacja, pełna subtelności i wyciszeń

• oparta na wzorcu 13-zgłoskowym

Arab - streszczenie:

Arab pędzi przez pustynię.

99% powieści poetyckiej to retrospekcja: unieszczęśliwia rybaka: obiecuje mu perłę, jeśli rybak zdoła ją wyłowić z dna morza. Oczywiście nic z tego. Dalej: karawana pije z zatrutego źródła, Arab ratuje życie ojcu 5ciu zatrutych synów. Zabija Solima, kochanka Dziewicy (a ściślej: obcina mu łeb; ważne, bo o to sposób radzenia sobie z piekielnym tałatajstwem pochodzący z folkloru). Zasypuje też źródło, dzięki któremu żyje palma. Przed śmiercią rosi Proroka o Raj, w którym będzie młody i silny, ale bez cierpień młodości, samotnym, na koniu pośród grobów.

O Arabie:

• powstał w 1830, powieść poetycka, poemat orientalny

• czym jest ta powieść poetycka: studium mizantropii, nienawiści do ludzi, studium skłócenia ze światem, patologii nienawiści; studium wyposażone w akcesoria bajrońskiej stylizacji bohatera

• bohater żyje, by cierpieć i zadawać cierpienie (zbrodnia na ludziach, przyrodzie i umarłych)

• bajroński efekty zachowań nie są zakorzenione w psychologii i socjologii bytu człowieka, wiec nie znamy przyczyny tej dewiacji osobowości bohatera

• afirmacja buntu i samotnictwa

• powieść poetycka składa się z 4 zasadniczych epizodów stanowiących retrospekcję z życia bezimiennego bohatera

• odebranie nadziei rybakowi

• zasypanie źródła wody dla palmy - zniszczenie symbolu życia

• nie pozwala, by miłość trwała po śmierci, profanacja zwłok Solima, którego dziewczyna jest szczęśliwa, że przychodzi on do niej - WAMPIR POSTACIĄ POZYTYWNĄ (novum)

• podróż do centrum życia (od morza do palmy)

• skazuje na męki pamięci ojca, którego ratuje przed śmiercią; ale jego 5 synów nie żyje

• sam cierpi; chce, aby cierpieli i inni bardziej niż on sam - wtedy będzie szczęśliwszy

• pragnie Raju samotnego, pokrytego mogiłami wrogów

• Arab jest metaforycznie wampirem - wysysa szczęście z ludzi i upiorem - zawieszony pomiędzy światami

• Po śmierci nie chce wyrwać się z pustyni, nie chce raju islamskiego

Z zagadnień warsztatu poetyckiego Słowackiego:

• duża niezależność artystyczna wobec tradycji literackiej (drobne zapożyczenia od Malczewskiego, Mickiewicza; dzieło Tassa - szkoła języka i stylu poetyckiego)

• twórcze opracowanie wątków pochodzących z folkloru (np. W Arabie postać dziewicy - upiora jest piękna i kusi mężczyznę, a nie jak w folklorze piękno jest tylko maską na truchło)

• rzadko wykracza poza obręb języka literackiego, ale są prowincjonalizmy i archaizmy

• charakterystyczne dla Słowackiego posługiwanie się peryfrazą (np. łono róż z Japonu = porcelanowa filiżanka (Lambro))

• Arab, Jan Bielecki, Lamrbo - pisane 11-zgłoskowcem

Świat powieści poetyckich Słowackiego:

• wyznaczają i organizują 3 główne, integralnie powiązane elementy: bohater, osoba przez niego kochana, zarzewie cierpienia i nieszczęścia

• siłą motoryczną są przeciwstawne uczucia i stany emocjonalne; motywy postępowania bohaterów mają źródło w pobudkach osobistych

• świat p. poetyckich jest pełen samotników, renegatów, bojowników o własną indywidualną niezależność

• bohater skrajnym mizantropem romantycznym

• Słowackiego fascynują męczarnie amoralnego bytu (Mickiewicz) - zaczerpnięte z ducha Byrona

• Definicja bohatera bajronicznego wg Marii Janion: bohater Byrona, obcążony jakąś tajemnicza zbrodnią czy przewinieniem, stale nosi w sobie ich świadomość- zarzewie cierpienia i nieszczęścia. Nie jest to ani prometejski bojownik - zbawca, ani ofiarnik w imię określonych wartości moralnych. Broni swego indywidualnego prawa do namiętności, wolności i zemsty,; ginie strawiony prze dumę i poczucie winy. Dwuwartościowość oceny moralnej buntownika bajronowskiego, ta ambiwalencja <<zbrodniczość>> w <<wielkości>> urzekła pokolenie doby wielkiego kryzysu cywilizacyjnych wartości Europy doby zwątpień, poszukiwań i rozczarowań.

Powieść poetycka:

• obok ballady jeden z koronnych gatunków wczesnej fazy romantyzmu

• twórcy: Walter Scott i Jerzy Gordon Bron

• wyeksponowanie postaci bohatera - indywidualisty

• fragmentaryczna, achronologiczna fabuła

• sensacyjność fabuły, egzotyczność, pejzaż mroczny

• historyczność (do tradycji literackiej tego gatunek należy powiesć historyczna w stylu Scotta)

• koneksje z folklorem( pieśni, ballady, wierzenia ludzkie)

• tragedia buntującej się jednostki

• przesłanie ideowe: prawo do szeroko rozumianej swobody i indywidualizmu

• przeplatanie się różnych warstw inspirujących gatunek; największa liczba powieści poetyckich powstała w Polsce w latach 1831-63

Indywidualizm romantyczny:

• próba wykrystalizowania nowej antropologii

• wynika z oświecenia (mówiło się wtedy, ze nie ma konfliktu między społeczeństwem a jednostką)

• romantyzm: społeczeństwo i jednostka są równe w tym co jest jednostkowe jest też to, co uniwersalne; konflikt między społeczeństwem a jednostką istnieje

• Schiller: pytanie o granice wolności, buntu społecznego

• Bajronizm: Arab uderza w podstawy funkcjonowania świata, wynika to z nieszczęścia osobistego

• Opozycja miedzy reneizmem (sorry, że z netu: sposób ukształtowania bohatera literackiego upowszechniony w literaturze romantycznej zgodnie z pierwowzorem tytułowej postaci opowiadania F.R. de Chateaubrianda René (1802). Młodzieniec o wybujałej wyobraźni, samotnik, przeżywający rozterki i niepokoje, niezdolny do jakiejkolwiek aktywności, zniechęcony do życia, przepełniony cierpieniem, myślący o samobójstwie - osobowość, której cechy ma bohater dramatu J. Słowackiego Kordian we wczesnym okresie młodzieńczym.) a werteryzmem (to drugie pojecie: bunt wewnętrzny w sferze psychiki); Farys z utworu Mickiewicza buntuje się wewnętrznie, ale roztapia się w świecie

Podobieństwo do utworu Mickiewicza: tematyka orientalna: główny bohater, pędzi na koniu (Farys), wielbłądzie (Arab), pustynia, kasyda (opis idealnego wzorca osobowego Beduina).

II. BAJKI KRASICKIEGO:

Ignacy Krasicki (1735-1801) - poeta, prozaik, dramatopisarz, tłumacz, encyklopedysta. W 1766 został biskupem warmińskim, z tytułem książęcym i godnością senatora. Stworzył dwór o dużych ambicjach kulturalnych (Heilsbergu)Arcybiskup gnieźnieński. Jeden z ojców - założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauki. Jego pierwszym opublikowanym utworem było kazanie wygłoszone z okazji koronacji obrazu Matki Bożej w Berdyczowie (1765)

1. Sytuacja bajki w literaturze polskiego oświecenia:

• gatunek uznany i szeroko rozpowszechniony, bo: dydaktyzm, powszechność, sprawdzian społeczny, wypowiedź parenetyczna

• pochodzenie bajki zwierzęcej (Wschód); wiara w reinkarnację połączona ze spostrzeżeniem, ze zwierzęta żyją w stadzie owocuje przekonaniem, ze muszą one mieć swój język.

2. Krasicki o bajce:

• z Myszeidy: Bajka częstokroć sens moralny mieści/ Stąd Ezop, bajarz, sprawiedliwy słynie./ Źle czyni, kto gardzi przypowieści/ Smaczny to owoc, choć w podłej łupinie/ Dźwięk słów wybornych uszy tylko pieści/ Jeśli z nich zdatna nauka nie płynie. Natenczas blaskiem czczym tylko jaśnieją/ I na kształt próchna, świecą, a nie grzeją.

• Podstawą gatunku bajkowego jest wypracowanie możliwości i środków wypowiedzi bajką prawd niemiłych słuchaczom dzięki użyciu języka ezopowego

• Nauka, wytworność wymowy, wdzięk wierszy - istotne

• Wyznaczniki bajki wg Krasickiego: krótkość, jasność (przystosowanie i wymodelowanie bohaterów ich czynności do miejsca (np. Wilk i zając w puszczy a nie w mieście), czasu(krótki czas trwania historii), charakterów im właściwych (gdy się każdego przyrodzenie ściśle objawi), prostota narracji.

• Powieść u Krasickiego to nazwa gatunku bajki, a także: sposób opowiadania w bajce, synonim opowiadania, wiadomość, informacja, powiastka filozoficzna, przypowieść.

„Bajki i przypowieści na cztery części podzielone” powstały w latach 1776-78 (u Krasickiego: bajki = ze zwierzęcymi bohaterami; przypowieści = bohaterami są ludzie w ich życiowych perypetiach), a wydane zostały w roku 1779 r., natomiast „Bajki nowe” - to efekt pracy Ignacego Krasickiego z lat 1779-1800. Obie serie ukazały się w roku 1804 r. w wydaniu zbiorowym „Dzieł poetyckich”, w t. 2.

3. Oryginalność - wtórność dzieła Krasickiego: pokrewieństwo utworów Krasickiego z ponad pół setką bajek obcych (np. Ch. F Gellert (m.in. o kulawym i ślepym, o źrebcu i starym koniu), La Fontaine (o lisie, który się wydobył z dołu). Krasicki stworzył własny typ bajki w zbiorze bajek epigramatycznych, cyklu Bajki i Przypowieści oraz wysoko sprawną językowo i literacko bajkę narracyjną.

4. Morał bajek Krasickiego:

• nauczanie metodą negatywów (ukazywanie niebezpieczeństw jakiejś postawy, cechy charakteru (np. lekkomyślności) i pozytywów (korzyści płynące z takich a nie innych postaw)

• bajki odwołujące się do kategorii uczuć kształcących rozumny wybór takich lub innych postaw etycznych

• zalecanie horacjańskiej etyki aurea mediocritas

• przyuczanie do myślenia zgodnie z kategorią mierności jako postawa korzystniejszą i gwarantująca spokój wewnętrzny - najkorzystniej jest pozostawać w ustalonym tradycyjnie kręgu spraw swoich i swojego środowiska (Rybka mała i szczupak)

• mierność szczęściem jest człowieka - próby wyniesienia się ponad własnych stan i środowisko bez dostatecznych po temu podstaw z reguły mszą kończyć się porażką (Dudek: kiedyś stworzon na dudka, bądź dudkiem, nieboże)

• reguła postępowania gruntująca się na etyce nieufności i asekuracyjności (Przyjaciele: wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły) w świecie mamiącym władzą

• problem równowagi, postawy złotego środka (to nie to samo co u Horacego)- bliska postawie zdroworozsądkowej, przejaw aspiracji społecznych jakby wyższego stopnia (Groch przy drodze: niech się miary trzymają i starzy, i młodzi,/ I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi)

• trzeźwość w ocenie sytuacji, umiejętność stosownego kreślenia własnych potrzeb (Jaś)

• hierarchizowanie ważności (Ptaszki w klatce)

• afirmacje przyjaźni i współpracy (Wół minister)

• postawa oportunizmu wobec silniejszych (Niedźwiedź i liszka)

• bądź, kim jesteś

Bajki te pokazują, jak świat wyglądał za czasów Krasickiego, wskazują, jak sobie radzić w tamtych czasach - a jeśli nam wydaje się ten świat ponury (siłą ponad prawem, wyzysk...), no to trudno (inna skala wartości).

Źródła bajek: antyk, La Fontaine, Ezop.

Bajka posługuje się alegorią; alegorie zmieniają się w zależności od bajek (wół = powolny, ale dokładny, krnąbrny, leniwy, lis = spryt, lizusostwo; lew = władza, bezwzględność, mądrość, skromność.

III. RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE - JANA POTOCKIEGO:

Jan Potocki:

• 8 III 1761 - 2 XII 1815

• pisarz, podróżnik, polityk, historyk, etnograf, pierwszy polski archeolog, badacz starożytności słowiańskich

• studnia w Genewie i Lozannie

• podróże: Tunis, Malta, basen Morza Śródziemnego, Turcja, Afryka Północna, Azja (członek poselstwa rosyjskiego do Chin - nieudana)

• fascynant Orientu

• władał 8 językami, znał dzieje Afryki Pn. i systemy religijne tam panujące

• pisał wyłącznie po francusku, ponad 30 dzieł (m. in. relacje z podróży, np. do Egiptu, dzieła dotyczące historii Słowianszczyzny (m.in. Histoire Primitive), autor dramatu w stylu komedii dell'arte dla sceny dworskiej (1792)

• członek loży masońskiej i zakonu Maltańskiego

• udział w wojnie polsko - rosyjskiej w roku 1792

• członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk

• poseł na Sejm Wielki, założył Drukarnię Wolną, z której wychodził tygodnik relacjonujący debaty sejmowe, także m.in.. Bajki i dumy Niemcewicza

• w czasie poprzedzającym rosyjską wyprawę do Chin - posada na dworze cara Aleksandra I

• samobójstwo

Pamiętnik znaleziony w Saragossie - streszczenie 3 historii:

HISTORIA EMINY I JEJ SIOSTRY ZIBELDY Ich ojcem był Jazir Gomelez. Wychowały się w seraju, a że nie miały kontaktu z mężczyznami - zostały lesbijkami. Naczytały się też o Medżnuninie i Lejli (romans) i uwodziły się tak, jak było opisane w książce (jedna z nich przyjmowała na siebie rolę mężczyzny). Interesowały się też nauką, znały Koran, nienawidziły chrześcijaństwo. W końcu dostały wiadomość, ze mają zostać wydane za mąż i bardzo żałowały, że muszą zostać rozdzielone. Ostatecznie dostały zgodę na to, żeby wyszły za tego samego faceta, ale z rodu Gomelezów. Główny bohater Alfons jest świetnym kandydatem.

HISTORIA OPĘTANEGO PASZEKO Opętany opowiada tę hisotrię w obecności Alfonsa i pustelnika, który poleca Paszece: - Paszeko! Paszeko! W imię twego Odkupiciela nakazuję ci opowiedzieć twoją historię. Paszeko zaryczał okropnie i tak się odezwał. Urodził się w Kordowie. Ojciec- wdowiec ożenił się powtórnie z kobietą podejrzanej konduity, która razem ze swoją siostrą zamieszkała w domu ojca Paszeki. Macocha nazywała się Kamila, jej siostra - Inezilla. Paszeko zakochał się w tej drugiej, ale ta pierwsza - w Paszece. Ojciec odmawia małżeństwa swojemu synowi z siostrą swej żony. Gdy ojciec wyjeżdża, macocha obiecuje mu, że ułoży wszystko tak, żeby Paszeko i Inezilla zostali kochankami, ale pod warunkiem, ze Kamile też zabiorą do łóżka. Paszeko: ok. Ojciec wzywa do siebie syna. W drodze do niego Paszeko zatrzymuje się w gospodzie, w której - ostrzega gospodarz - straszy. Bohater dostaje pistolety, świecę, książki. W nocy przychodzi macocha, zabiera go do Inezilli, baraszkują w trojkę przez całą noc. Rano Paszeko budzi się między dwoma wisielcami, braćmi Zota. Oczywiście szok. Wraca do gospody. W nocy macocha chce wejść mu do łóżka, bo jej zimno. Paszeko nie chce. Podejrzewa, że to bracia Zota. Macocha rozpala w kominku, Paszeko patrzy a tam wiszą dwaj bracia Zota. Paszeko w nogi, a za nim dwójka upiorów. Dopędzają go, jeden z nich wyrywa mu oko i liże mózg przez oczodół, a drugi zrywa podeszwę stopy i wyrywa stamtąd nerwy itd., potem to samo robi z kolanem. Gra na tych częściach ciała jak na instrumencie -tak to ujmuje Paszeko. Stracił przytomność. Zabrany przez pasterzy do pustelni, gdzie się wyspowiadał.

HISTORIA MENIPA LICEJCZYKA Młodzieniec z Koryntu, który zakochał się w pięknej cudzoziemce. Ona tez go kocha. Zaprasza go na ucztę. Niewyjawiony jeszcze plan młodzieńca, aby ożenić się z kobietą. Wtedy Apolloniusz mówi, aby uważać, bo to wąż. A mówiąc nie-metaforycznie: empuzą, duchem pożerającym ciała i dusze. Podczas uczty, na której pojawili się Menipa i nieznajoma, Apolloniusz wymawia kilka słów, znika cały blichtr, a kobieta przyznaje się do tego, kim w rzeczywistości jest.

O Rękopisie:

• praca od 1084 do śmierci (3 wersje)

• zbiór 66 opowieści, jest o klasyczny romans szkatułkowy, którego konstrukcja polega na wpleceniu w główną ramę narracji, odrębnych opowieści pobocznych stanowiących zamknięte całości (Krzyżanowski), przypomina konstrukcją matrioszkę

• elementy powieści łotrzykowskiej, gotyckiej, fantastycznych, opowiadań naśladujących Ksiegę 1001 Nocy, parodia romansów rycerskich o powieści spiskowej

• powieść XVIII wieczna: nowy bohater oświeceniowy to przeciętny człowiek uwikłany w konflikt z otoczeniem, który przejawiał się najczęściej w postawie buntu przeciw niesprawiedliwym normom obyczajowym (krytyka feudalnej kultury i systemu); motywacja losu bohatera była indywidualna, ale uzasadniona psychologicznie, przedstawiona na szerokim tle społecznym; nowy typ realizmu szczegółów i przejaw zażyłości z przedmiotami, subiektywizmu w ujęciu zdarzeń i rzeczy; empiryczny sposób argumentacji (np. drobne realia obyczajowe nabierają dużego znaczenia); nawet zakwestionowanie klasycznej zasady typowości

• hasło: nie nudzić ucząc: poważne treści (np. geometry wykład o religii) przeplata Potocki swobodnymi opowiastkami

• chrześcijaństwo zjawiskiem historycznym, nie czymś nadprzyrodzonym, dogmaty i sakramenty zawdziecza ono religii Egipcjan i Żydów z Aleksandrii

• szacunek dla trzech religii monoteistycznych

• motyw wypierania się autorstwa Rękopisu...

• komizm niezwykle subtelny, operujący ironią i parodią (Kukulski) (np. nie plamiło rodowej tarczy płatne zabójstwo na zlecenie, ale już wziąć pieniądze i nie wywiązać się ze zlecenia - to już tak: jest to powód czystego komizmu sytuacyjnego, ów konflikt między skrupulatnym poczuciem honoru a zdrowym rozsądkiem). Hiszpanie często wyciągają szpadę, gdy zachodzi najmniejsze nawet posądzenie, iż zadraśnięto ich honor, pod dewocją- okrucieństwo, zgoda na wszechwładzę Inkwizycji, a większym grzechem jest naruszenie postu aniżeli zabicie kogoś

• kostium wschodni służył do krytyki feudalnym porządków

• wolnomyślicielski charakter powieści, pochwała sceptycyzmu religijnego i tolerancji

• Edmund Chojecki skompilował, ocenzurował i przetłumaczył te 3 części powieści

Podobieństwa miedzy Rękopisem a Balladą Alpuhara z Konrada Wallenroda:

• pasmo Alpuhary

• chrześcijanie vs muzułmanie

• makabra a la bracia Zota z Rękopisu (chodzi o tych wisielców):

Spojrzał dokoła, wszystkich zadziwił,

Zbladłe, zsiniałe miał lice,

Śmiechem okropnym usta wykrzywił,

Krwią mu nabiegły źrenice.

Podobieństwa miedzy Rękopisem a Kubusiem Fatalistą:

• mania pojedynkowania się

• po pojedynku przeciwnicy opatrują się w przyjaźni

• motyw szubienicy

• Diderot gra oczekiwaniami czytelnika: przerywanie opowieści Pana przez „narowy” konia Kubusia

Kubuś miał rozpocząć historię kapitana, kiedy po raz drugi koń rzuca się w prawo, niesie go przez równinę dobre ćwierć mili i zatrzymuje się jak wryty pod szubienicą!... Pod szubienicą! W istocie szczególny obyczaj, aby tak uparcie częstować swego jeźdźca postronkiem!...

• Cóż to, u diaska, znaczy? - mówił Kubuś. - Byłożby to ostrzeżenie? [...]

Kubuś, nieco pokrzepiony rozmaitymi wykładami, jakie znalazł dla końskiego prognostyku,

rzekł:

- Kiedym wstąpił do pułku, było w nim dwóch oficerów równych mniej więcej co do wieku, urodzenia, lat służby i zasług.

Jednym z nich był właśnie mój kapitan. Różnica, jaka zachodziła między nimi, to iż jeden był bogaty, a drugi nie. Mój kapitan był tym bogatym. Para takich ludzi musiała uczuć do siebie albo najżywszą sympatię, albo antypatię: tu było i jedno, i drugie...[...]

Bywały dni, w których byli najlepszymi przyjaciółmi, inne znów, w których czuli się śmiertelnymi wrogami. W dnie przyjaźni szukali się, ugaszczali, ściskali, dzielili się każdą troską, radością, potrzebą; radzili się siebie wzajem w kwestiach najbardziej

poufnych, domowych, w swoich nadziejach, obawach, widokach awansu. Spotkali się nazajutrz? Mijali się nie patrząc albo też patrzyli dumnie i chłodno, tytułowali się „panie”, sypali ostre przycinki, dobywali szpady i bili się. Skoro zdarzyło się, iż jeden odniósł ranę, drugi rzucał się na towarzysza, płakał, rozpaczał, odwoził go do domu, dnie i noce spędzał przy jego łóżku, dopóki nie wyzdrowiał. W tydzień, dwa tygodnie, w miesiąc - wszystko na nowo. W ten sposób w regularnych odstępach dwóch dzielnych ludzi... dwóch dzielnych ludzi, szczerych przyjaciół, narażało się na to, iż jeden mógł zginąć z ręki drugiego; a nie

ten pewnie, który by poległ, byłby godniejszy współczucia. Wykazywano im nieraz szaleństwo ich postępowania; ja sam (ile że kapitan pozwalał mi się odzywać swobodnie) mawiałem: „Ależ panie, cóż będzie, gdyby pan go zabił?” Na te słowa zaczynał płakać, zakrywał oczy, biegał po pokoju jak szaleniec. W dwie godziny później albo kolega odwoził go do domu rannego, albo też on oddawał mu tę samą przysługę. Ani moje przedłożenia... ani moje przedłożenia, ani perswazje innych osób nie zdołały nic osiągnąć: jedynym lekarstwem zdało się rozdzielić ich. [...]

PAN: Mam nadzieję...

Koń Kubusia nie pozwolił panu dokończyć; jak błyskawica (...) pomknął prościutko gościńcem. Kubuś znikł bez śladu, pan zaś przekonany, ze droga kończy się niechybnie u stóp szubienicy, trzymał się za boki od śmiechu.

Powieść szkatułkowa, gotycka, romans fanatyczny, powieść spiskowa, autobiograficzna, powieść fantastyczno - przygodowa (Kostkiewiczowa): system Velasqueza, Żyd Wieczny Tułącz, Encyklopedia Helvasa w 100 tomach

Przedmowa (oficer wojsk francuskich znajduje rękopis)

Dni hispzańskie (historia Alfonsa)

Natępnie historie: naczelnika Cyganów, Wiecznego Tułacza, Zota, Velasqueza, kabalisty, Zibeldy i Eminy, szejka, Soareza, Rovellasa. Niektóre historie mają po 5, 6 poziomów (Soarez --> Basqueroz Frasquet itd.)

Te opowieści zataczają koło, powtarzają: szejk Gomelezów na końcu powieści wraca do tego, co było na początku powiedziane Alfonsowi przez Eminę i Zibeldę, wyjaśnia on wiele motywów, które były wcześniej nie do końca zrozumiałe (np. Żyd Wieczny Tułacz nie był prawdziwy, tylko był wynajętym kolesiem). Niektóre historie się zazębiają.

dlaczego te opowieści zataczają koło: dla zabawy dam (Potocki jako przedstawiciel rokoka), popisać się erudycją.

Potocki gra z czytelnikiem (autotematyzm): tak jak Velsquez czytelnik nie wie, kto mówi a kto słucha, mrugnięcia okiem do czytelnika.

Charakterystyczne dla rokoka: Velasquez potwierdza swoimi słowami tę grę - a Rebeka z nim flirtuje.

Velasquez i Halvas są naukowcami - bliscy Potockiemu: nauka nie dała spełnienia Velasquezowi, Potoci zaś utopił swoją swoją Historię Roji w stawie, przedsięwziął także nieudaną podróż do Chin.

Historia Potępionego i pielgrzyma - powieść gotycka, a jednocześnie elementy satyry mieszczańskiej (żona robi, co może, żeby zazdrosny mąż poszedł na pielgrzymkę, a ona będzie mogła romansować z księciem).

Groteska, makabra: lizanie mózgu Paszece przez diabły

Powieść awanturnicza: historia ojca głównego bohatera

Jednym z głównych motywów zachowania Alfonsa jest honor.

Sentymentalizm: historia Eliwry i Lonceta: byli dziećmi, czytali romanse, zakochali się w sobie, wzięli ślub, błogosławiły im gwiazdy i drzewa.

Historia Żyda Wiecznego Tułacza - powieść historyczna

Historia szejka Gomelezów (islam w Europie) - powieść spiskowa (ale tak naprawdę chodziło o skarb i użycie Alfonsa jako ojca dla dzieci Zibeldy i Eminy).

Intertekstualność:

• podróże Potockiego dotaczały mu tematów opowieści

• autotematyzm (mason, Kawaler Maltański)

• powieść Le Sage'a Gil Blas (zabieranie trupów do sekcji)

• Baśnie 1001 Nocy

• Chataubriaud Genisuz chrześcijaństwa (polemika)

• Dekameron

Elementy fanatastyczne :

• gra z czytelnikiem (uświadomić mu, ze to wszystko nieprawda)

• w powieści grozy w motywach fantastycznych wyraża się Nadzmysłowe, u Potockiego te motywy rozgrywają się na płaszczyźnie racjonalnej (Żyd Wieczny Tułacz jest normalnym człowiekiem).

Potocki umieszcza akcję powieści w paśmie Alpuhary:

• przenikanie się wpływów kulturowych, religijnych i filozoficznych

• tereny nasiąknięte krwią, co rodziło opowieści o duchach, zjawach

• rokoko: chęć zadziwienia czytelnika

• koloryt

Motywy konwersji, np. pustelnik to przebrany szejk

Opowieść Żyda Wiecznego Tułacza: chrześcijaństwo i judaizm wywodzą się z religii starożytnego Egiptu

Wg Potockiego są różne drogi do Boga, relatywizm, religie się zmieniają, symbole religijne tracą wartość i znaczenie dla człowieka, np. egipski kapłan - nauczyciel Żyda Wiecznego Tułacza - nie rozumie dawnych symboli swojej religii.

Polemika z Geniuszem chrześcijaństwa: Velasuez:

• natura i religia nie są przeciwne, trudno interpretować naukę poprzez pryzmat wiary i odwrotnie

• sumienie jest wrodzone, co odróżnia człowieka od zwierząt

• rozum potrafi potępiać dobro i dobrze ocenić zło, potrafi zagłuszyć sumienie

• religia naturalna: akcent na miłość i potrzebę serca, tymczasem religia objawiona jest wiązana z instytucjonalnością, inkwizycjami, wychowaniem i zasadami

• wiec Velasquez był trochę deistą, agnostykiem (nauka nie może nic powiedzieć o Bogu i religii), nauka nie jest też w stanie ocenić religii w jej podstawach

• tolerancja

Velasquez opisuje historię i miłość metodą naukową, przekonanie wzięte od Kartezjusza, że można wszystko opisać, zagarnąć.

Hervas: w 100 tomach zawarł całą wiedzę ludzką (idea encyklopedystów); ale wielkie dzieło zostało najpierw zjedzone przez myszy, potem odtworzone, ale skrócone do 25 tomów. W końcu autor doświadczył upadku moralnego. Ateizm Hervasa, przekonanie, że aby opisać świat, Bóg nie jest potrzebny, Jego miejsce zajmuje kwas rodzący (pogląd materialistyczny (La Mattrie, Holbach)).

Don Belial: relatywizm wartości, o tym, co dobre, a co złe decyduje punkt odniesienia (dla mrówek na liściu zły jest baran, a tygrys dobry - bo zjada barana).

Kwestia honoru:

• U Diderota: wynika on z feudalizmu, który jest zły

• U Potockiego pojecie honoru jest przerysowane

• W Geniuszu chrześcijaństwa jest punkt, że honor wynika z chrześcijaństwa.

Postaci Potockiego zestawione są kontrastowo, ale i maja coś wspólnego.

Relatywizm (poznawczy): cytat, opowieść, relacja - różne punkty widzenia

IV WYKŁADY ADAMA MICKIEWICZA

Adam Mickiewicz (1798-1855) - poeta pochodzący z rodziny drobnoszlacheckiej. Uczył się w szkole w Nowogródku, student Uniwersytetu Wileńskiego. Jeden z założycieli Towarzystwa Filomatów. Uniwersyteckie stypendium odpracowywał potem w latach 1819-23 w powiatowej szkole w Kownie. Aresztowany w sprawie tajnych związków młodzieży na Litwie, przebywał w więzieniu do maja 1824. Skazany na zesłanie, jesienią tego roku opuścił Litwę na zawsze. Petersburg Odessa znów Petersburg Niemcy Szwajcaria Włochy. Osiadł w Paryżu w 1832. Od listopada 1839 wykładał literaturę łacińską w Lozannie, potem wykładał literaturę polska w College de France. Zwolennik Towiańskiego. Założył dziennik La Tribune des Peuples - radykalny program społeczny. W 1855 udał się do Turcji, aby wesprzeć akcję organizowania legionu polskiego do walki z Rosją. Zmarł w Stambule. Pierwszy wydrukowany wiersz to Zima miejska, Tygodnik Wileński z 1818.

NASZ PROGRAM

• sytuacja europejska jest ego rodzaju, że żaden naród czy państwo nie może kroczyć samotnie

• wrogowie ludu w Europie są zjednoczeni, maja też popleczników we Francji, są przeciwko usamodzielnieniu się narodów, ich plany (powzięte od dawna) wychodzą dopiero w działaniu

• Francja jest pełna nowych idei

• Francja rewolucyjna: zasada solidarności, ustanowienie Republiki było wielkim osiągnięciem przeciwko staremu światu, porządkowi

• Zdobycze Wielkiej Rewolucji Francuskiej, spadkobierczyni chrześcijaństwa, głównie sprawiedliwość należy upowszechnić

• Bezwład polityczny rządów Francji od czasów Restauracji miał przyczyny w małoduszności rządów i ich nieznajomości wydarzeń oraz spraw europejskich

• Trzeba więc mówić teraz ludowi francuskiemu, co się dziej za granicą - dotychczas o tym nie wiedział

• Ustanowić nowe, szczere stosunki między budującą swą przyszłość Francją a wyzwalająca się z przeszłości Europą, dla wspólnej sprawy

• Powstaje Trybuna Ludów: głoszenie spraw Francji i sprawy ludowej, będą tam pracować także cudzoziemcy

• Napoleon godny pochwały do chwili zostania I Konsulem (= paktowanie ze starym światem)

• Francja: duch, który stał się ludem i wcielił w formę republikańską

• Obrona konstytucji, przyspieszenie jej rozwoju w duchu ustroju republiki

• Polityka chrześcijańska, solidarność ludów

• Praca nad zbudowaniem ustroju społecznego zgodnego z nowymi potrzebami ludu - za takimi siłami politycznymi opowiada się Mickiewicz

• Zainteresowanie sprawami Polski, Włoch, Niemiec, krajów słowiańskich

WSTĘP MICKIEWICZA DO BALLAD I ROMANSÓW (O POEZJI ROMANTYCZNEJ)

Najpierw daje do zrozumienia, że zna teksty dotyczące sporu klasyków z romantykami; pozornie nie zajmuje stanowiska, spokojny wywód na temat tego, czym jest romantyzm, ale tak naprawdę jest to polemika z klasykami.

Duch narodowy występował zawsze w poezji greckiej. Źródłem poezji pełnej harmonii, poezji idealnej były: żywa imaginacja i delikatność uczucia (charakter moralny) i dojrzały rozsądek.

Rzym tylko naśladował dokonania Greków.

Po upadku Rzymu: brak harmonii, delikatności uczuć.

Średniowiecze: znów pojawia się duch moralny (kultura rycerska) i żywa imaginacja, ale nie ma dojrzałego rozsądku. POWSTAJE WTEDY STYL ROMANTYCZNY; romantyzm (nazwa) pochodzi od języka romańskiego i romansów.

(Najpierw był styl klasyczny, potem romantyczny).

Później znów naśladownictwo: klasyczne (Trissino), romantyczne (Ariosto), jednego i drugiego stylu - Tasso.

Styl francuski oparty jest tylko na zdrowym rozsądku (inne władze są skrępowane); Oświecenie opiera się bardziej na poetyce, naśladownictwie greckich motywów itp.

Literatura brytyjska: Szekspir - Dziecko uczucia i imaginacji.

Mickiewicz wskazuje, że można czerpać wzory z Wlk. Brytanii (Szekspir i Byron: imaginacja i uczucie) i Niemiec (rozsądek i reszta).

Co ciekawe, Mickiewicz pisze w stylu klasycznym:

• chłodna analiza

• używanie terminologii (dążenie do jasności, chce dać jasną definicję romantyzmu, gdyż dotychczas była kłótnia o romantyzm, a nikt nie wiedział tak naprawdę co to jest)

• wywód logiczny

Romantycy będą naśladować w całości, a nie tylko powierzchownie (jak klasycy), wracają do idealnej poezji.

Mickiewicz zwalcza klasyków ich własną bronią. Zwraca wagę, ze poezja łączy wszystkich (jest to konieczność z uwagi na zabory).

Jeszcze tylko odpowiedź na pytanie, czemu Mickiewicz wybiera balladę: pochodzi z Wielkiej Brytanii, Niemiec; łączy ją z poezją ludową (zjednoczenie całego narodu).

BONAPARTYM A IDEA NAPOLEOŃSKA

• Idea napoleońska: hasłem jest tutaj: lud chciał - wybrał ludzi na swego rzecznika, którzy maja za niego myśleć, działać i realizować ideę napoleońską.

Lud Francji swego wybrańca nazywa po imieniu i zna tylko Napoleona, a to znaczy:

wiara w Wielki Naród, w jego zasady, w tryumf tych zasad, zgodność słowa z czynem, słowo krótkie a czyn ogromny

• Napoleon to urodzony przewodniczący (wg radcy stanu)

• Najstraszliwszy z plebejuszów (arystokraci)

• Antychryst (duchowieństwo), co - wg Mickiewicza - jest dowodem na jego chrześcijaństwo

• Napoleon to rewolucja, która stała się regularną włądzą, idea socjalna, która stała się rządem

• Rodziny i dynastie przemijają, idea pozostaje

• Bonapartyzm: jest jeno prawą dynastyczną, wrogowie Francji wmawiają w rewolucjonistów, że jest tylko człowiekiem nowej dynastii

O KRYTYKACH I RECENZENTACH WARSZAWSKICH

• oskarżają Mickiewicza o psucie stylu polskiego (prowincj0onalizmy, wyrazy obce)

• zachowują się jak gazeciarze francuscy, którzy jako stróżowie jezyka czytają wszystko ze słownikiem w ręku

• rozbieżne opinie krytyków

• Franciszek Salezy Dmochowski zarzuca Mickiewiczowi, że używa on słów orientalnych (w Sonetach krymskich!), a przecież te słowa były już w użyciu u Goethego

• Wg krytyków można naśladować wielkich Anglików i Niemców, ale pisać stylem poprawnym

• Wróżą upadek smaku i literatury - a na to Mickiewicz: że niektóre formy się zużywają

• Niekiedy poprawiali Mickiewiczowi wyrazy w wierszach - czasem dochodziło to do absurdu

• Jako dawny recenzent (w Pamiętniku Warszawskim) Mickiewicz wytyka krytykom:

• Że dzieła jednych twórców sądzą wg innych (np. o Szekspirze mówią to, co mówił o nim Wolter)

• Że nie potrafią uwolnić się od zasad retoryki szkolnej

• Dmochowski bardzo dobrym tłumaczem Iliady, ale jako krytyk jest marny

• Literatura francuska to Alfa i Omega ówczesnej krytyki

• Dzieła wierszowane krytyków są wszystkie takie same

• szkoła krytyczna w Polsce: nadawanie autorom różnych tytułów (np. polski Konel, nawet po kilka imion dla jednego autora, tzw. literacka maskarada), bazowanie na starych tekstach na naukowych i wstępach

• znano jeden styl, przejmowano się tylko francuskimi przepisami dotyczącymi gramatyki i retoryki

• niedouczeni

• krytyka literacka zupełnie scholastyczną została

• obstają przy klasyczności, a nie umieją łaciny, o greczyźnie nie wiedzą nic

KURS TRZECI

VIII

• Jak długo trwa naród, tak długo przeszłość jego nieustannie poprzez teraźniejszość styka się z przyszłością;

• Mesjanizm zakłada nieuchronnie istnienie apostazyj, to znaczy oporu przeszłości, zakłada też zdrady, które są niczym innym jak pretekstami teraźniejszości przeciw przyszłości. Mesjanizm fałszywy (jest warunkiem koniecznym rozwoju prawdy nowej) = wynik pracy wybitnych umysłów, które szukają przyszłości na manowcach. Wszystkie płody poetyckie i filozofia czasów Mickiewicza można zaliczyć do przejawów mesjanizmu fałszywego.

• Dalej Mickiewicz streszcza Nieboską komedię, więc pozwoliłem sobie streścić z jego streszczenia te wątki, których nie znajdziecie w streszczeniu z Grega albo tego, które przygotowuje Ktoś z naszego zakonspirowanego bractwa; a więc:

• Rzeczywistość = świat widomy, to, co umyka, co przemija, to, co ma nadejść, co nie ma teraźniejszości

• Utwór realny: duch chwyta stosunki jakie zachodzą między elementami świata rzeczywistego i tworzy idee, dzieła, rzeczy, które przechodzą w ducha (jak się domyślam - ogółu); innymi słowy: wszelki utwór, który porusza struny naszej duszy, który udziela nam życia albo roznieca w nas życie dawne;

• Czas w Nieboskiej ma dopiero nadejść; bo...

• ... jest to utwór proroczy, czyli: opisuje miejsca, wprowadza postacie i opowiada zdarzenia, które maja się dopiero kiedyś rozegrać; bez kolorytu lokalnego, kostiumu; bohaterowie Nieboskiej to społeczność światowców;

• opis postaci Hrabiego przez Mickiewicza: GREG'owski standard + stwierdzenie, że w tej postaci dokonuje się walka przeszłości z przyszłością;

IX

• Orzeł symbolem potęgi politycznej (pod tym symbolem szatan pychy objawia się Hrabiemu);

• Mickiewicz wytyka autorowi Nieboskiej, że nieprawdziwie oddał charakter żony Hrabiego, która rozpacza, że nie może wznieść się na poetyckie wyżyny. Otóż, Mickiewicz uważa, że małość jest zawsze dobrowolna; rozpatrywana w szerszym kontekście: burzy się przeciw temu, co wyższe, szuka sposobów do walki z nim - i tak właśnie można tłumaczyć wszelki opór przeszłości przeciw przyszłości.

• Pankracy: posiada tylko rozum, powołany do zniszczenia wszystkiego, bezuczuciowy, fałszywy mesjasz; Pankracy to po grecku zespół wszystkich sił brutalnych; arystokratia pochodzi od kratia czyli siła materialna a demokracja od energeia, tj. siła wewnętrzna;

• monolog Pankracego, w którym mówi o wątpliwościach każdego człowieka podejmującego wielki czyn, popychany przez ślepą konieczność (Cromwell, Danton Robespierre), bardzo się Mickiewiczowi podoba;

• Emerson (filozof amerykański): rozum zaliczony pomiędzy niższe władze umysłowe, ogniskiem czynnośći - duch, który działa przez rozum; z uczucia wyrasta poezja i filozofia; duch objawia się najpierw jako rozsądek, potem filozofia, poezja - wreszcie - mądrość. Umysł jest siłą materialną na podobieństwo fluidów, ma się on wznosić ku duszy powszechnej, tj. Boga. Duch jest żywą tradycją, do której Polska ma sięgać.

X

• Pankracy = Wszechwładca: Pankracy i Hrabia nie są tutaj Pompejuszem i Cezarem, ale podobni są bardzo do Mariusza i Sulli; Hrabia chciałby naśladować Sullę [koleś w Rzymie, który potrafił wyrżnąć wrogów dawnego ustroju, ale za cholerę nie miał pomysłu jak rządzić w nowym ustroju, tj. republice]. Walka trwa od początku społeczeństwa stronnictwa walczące zmieniają tylko kształt i hasła - co dowodzi uniwersalności postawionego i przedstawionego w Nieboskiej problemu (stare vs nowe). Pankracy =Mariusz = Robespierre na koniu, ale czuje on ułomność swego systematu;

• Spotkanie obu wodzów - Monolog Hrabiego przed spotkaniem - Rozmowa przy spotkaniu -Oryginalny i wspaniały pomysł, by stawić w obliczu siebie 2 systematy wcielone w osoby - Siła jest po stronie PAnkracego. Prawda unosi się ponad oboma. [Chyba wszystko jasne, jeśli nie, to zgłosić się do mnie;)];

• Nieboska to dramat o geniuszu, który nie widział jasno rozwiązania problemów społecznych swoich czasów;

• Sprawa Żydów polskich blednie przedstawiona przez autora: autor dramatu zniesławił Żydów w ten sposób, że są oni przedstawieni jako największe dranie w dramacie, a przecież - pisze Mickiewicz - nie bez powodu Bóg złączył ich losy z Polakami;

• Autor nie pojał charakteru chłopa słowiańskiego - a Mickiewicz pojął, jest on(tj. chłop słowiański): gościnny, pełen uczuć miłości i gorący duchem;

• Podobieństwo dramatu z utworem Kordeckiego [tego od Jasnej Góry, bodajże dziennik napisał czy coś w ten deseń na temat rozprawy ze Szwedami]

• Myśli Emersona: oddziaływanie świata niewidomego na widomy; Amerykanie oskarżeni o brak nadziei i miłość;

• Wspaniały krajobraz przed bitwą miedzy wojskami Pankracego a Hrabiego: rozległe równiny + mgła + skały jak sprzed potopu: nawiązanie do biblijnego potopu - przed potopem politycznym;

• Plemię słowiańskie powołane do utworzenia nowego rządu w dziejach ludzkości. Despotyzm jest władzą bez miłości - tego lud będzie miał dość, ale to za jakiś czas, bo póki co jest machiną wojenną dla elit;

• Pankracy stworzony przez Opatrzność do zniszczenia, narzędzie zniszczenia; materialistyczne poglądy Leonarda;

• Galilaee, victisti! - pierwszy powiedział to jakiś cesarz, gdy okazało się, że chrześcijaństwo zwyciężyło pogaństwo.

XVI

• Ogólne pojęcie dramatu:

• Najsilniejsza realizacja artystyczna poezji, zapowiada niemal zawsze kres jednej, a początek innej epoki, w dramacie poezja przechodzi w działanie wobec widzów; skoro epoka wytworzyła nowych bohaterów, trzeba ich utrwalić, dramat ma zniewalać do działania duchy opieszałe; winien łączyć wszystkie żywioły poezji prawdziwie narodowej;

• Sztuka dramatyczna Greków a chrześcijańska:

• Grecy: poezja liryczna, zarodki krasomówstwa, pełnia realizacji;

• Chrześcijanie: po wyprawach krzyżowych zajęli się dramatem, jego zarys w misteriach, ukazanie z całego wszechświata (Niebo, Piekło i ziemia), potem dramat przeniósł się do salonów i buduarów - i tam utknął. Dramat hiszpański i Szekspir udoskonalili części dramatu chrześć., który ma przed sobą jeszcze kilka epok;

• Tragedie:

• Puszkina Dymitr: naśladownictwo Schilera, wizja zacieśniona do sfery ziemskiej (wg Mickiewicza to jest be);

• Milutinowicza Tragedia Obylicz: styl przypomina pieśń serbską, sfera nad- i ziemska, przywołanie duchów przodków, autor konstruuje świat ziemski z rzeczywistości (bitwa pod Kosowym Polem), Niebo przedstawione tak jak to jest w pieśniach dawnych

• Nieboska: bardzo narodowy i słowiański (z tej trójki najbardziej), zajmuje się światem nadzmysłowym (jest on poetycki i w duchu gminnym, ujęty wg pojęć czasów Mickiewicza) i światem ziemskim w tej sferze autor dramatu porusza istotne problemy + proroctwo, istne święto Dziadów);

- Trudności wystawienia dramatu słowiańskiego na scenie:

• na przykładzie Nieboskiej: we Francji można by ja wystawić tylko w Cyrku Olimpjskim, i to tylko fragmenty, wprowadzić tłumy, poetę recytującego wstawki niedramatyczne, przedstawienie Nieba i Piekła zrobić wykorzystują dekoracje z oper - ale Słowianie wciąż maja za mało teatrów, Czesi co prawda wznoszą go, ale za bardzo się cieszą. Należałoby najpierw inwestować w teksty, a potem w cegły.

• O cudowności i jej nadużywaniu we współczesnej poezji:

• cudowność - w każdym dziele tkwi pierwiastek tajemny, który wzmagając się wraz z rozmiarami utworu, w drobnych poezjach ukazuje się jako tchnienie z wyższej krainy, w epopei dramacie przybiera widomy kształt Istoty Boskiej.

• Bajarze słowiańscy są urodzonymi poetami, tj. potrafią podziwiać. Są też bardzo pomysłowi (podczas przedstawienia dają obraz złotych piór Feniksa paląc trociny).

• Naturalność bohaterów Homera, jest on najbardziej chrześcijańskim autorem, ponieważ wszystko u niego dzieje się najpierw w Niebie, człowiek może się buntować, ale to będzie ze szkodą dla niego. A taki np. Scott czy Cooper w ogóle nie mają cudowaności w swoich dziełach. Często też autorzy w sposób świętokradzki wydzierają tajemnice Nadprzyrodzonemu.

- Dramat słowiański:

• powinien zawierać w sobie wszystkie żywioły poezji;

• liryczny;

• przypominać ma dźwięki pieśni gminnych;

• zawiera opowieści np. z poezji Serbów;

• przenosi w świat nadprzyrodzony;

• Słowianie wierzą w istnienie świata indywidualnych duchów (upiory);

• Ma łączyć w sobie poezję od piosenki po epopeję;

• Drugi wzrok plemion celtyckich, tj. dar obcowania z duchami.

KURS DRUGI

XX

• Karpiński i jego poezje. Niedostaje mu narodowego charakteru polskiego:

• Poeta bardziej słowiański niż narodowy, szczery, nie naśladuje wzorów, wyraża, co ma w sercu, bierze sceny z zżycia wiejskiego, nie wtłacza w ramy sielanek pisanych przez pisarzy starożytnych. Pisał głownie utwory elegijne, forma natchniona, niektóre utwory równie dobre co Goethego, w Laurze i Filonie wszystko jest narodowe, szczere, proste i bardzo dobre pieśni religijne, ale Karpiński prezentował religijność bierną, nie rozwijał ani nie bronił wiary, Na pamiątkę 3 Maja - lud polski jako dzieci błaga o błogosławieństwo boże. Elegia do grobu Zygmunta Augusta, gdzie poeta złożył swoją lutnię, mowa w niej o emigracji, jeden z najpiękniejszych utworów: Duma Lukierdy.

• ALE: Mickiewicz miał mu za złe, że był zrezygnowanym obywatelem, a nawet doradzał błagać Rosję o litość. Nie chodzi o to, ze był zdrajcą, ale nie wykazywał w polityce jakiejś aktywności. Bardziej z jajami w tym temacie był Julian Niemcewicz, Polak pod każdym względem, choć nie był tak dobry artystycznie jak Karpiński.

• Życie wewnętrzne Polski pod panowaniem rosyjskim: krótko: myśl polska żyje na emigracji, a w Polsce tli się utajone życie, życie religijne i polityczne;

• U Polaków reformy wypływały dotychczas z myśli politycznej, u Rosjan - religijnej;

• Działalność sekt w Rosji: Kościół Wschodni był za czasów Mickiewicza dość skostniały - odmawiano ludowi żywego słowa - czytać można było tylko Biblię powstało wiele sekt o podobnym charakterze jak na Zachodzie (gnostycy itd.); często panowie ziemscy nie donosili o działalności sekt na, bo Kościół powybijałby im poddanych;

- Próby przeobrażenia gminy w Polsce. Głowni reformatorzy. Dlaczego nie osiągnęli powodzenia:

• Co do tego braku powodzenia, to przede wszystkim: brak idei, nie wiedziano, ze każda zmiana w ogólnym prawodawstwie kraju musiała odbić się na organizacji gmin.

• A teraz szczegóły:

• Pierwsi byli Czartoryscy, którzy ułatwili chłopom dostęp do oświaty, zmniejszyli ciężary włościanom - ale brak idei przewodniej;

• Z kolei ksiądz kanonik Brzostowski przerobił swoje ziemie na gminę starożytną z V w.

• Popisał się też hrabia Chreptowicz, który kazał zburzyć 150 chat i zbudować nowe domy dla chłopów, którzy na dodatek prawie wszystko mieli za friko. Ale Chreptowicz nie rozumiał obrzędów związanych z budowaniem i mieszkaniem w chłopskiej chacie, a poza tym rozrzucił nowe mieszkania na znacznej powierzchni (natomiast ludzie chcieli być blisko siebie) - jednym słowem: kiszka.

• Natomiast Wiażewicz naczytał się Rousseau i chciał chłopów umieścić w lesie, by sobie pomedytowali (koncepcja człowieka pierwotnego). Ten idiotyzm został na papierze;

• Staszic chciał uwłaszczyć chłopów, ale nie dało się pogodzić idei własności osobistej i idei wspólnoty gminnej ;

• W 1818 szlachta z paru guberni litewskich chciała się zrzec praw odnośnie chłopów ich majątków - ale chłop nie wie, jak żyć bez pana.

XXI

• Poeta Julian Niemcewicz:

• mówca, prozaik i poeta;

• twórczość narzędziem walki; pamflecista, jeśli pamflet pismem obliczonym na wywarcie doraźnego wpływu(np. niedźwiedź u Niemcewicza to zawsze Rosjanin);

• gdy jako historyk pisze o zwycięstwach Polaków, to się rozpisuje, a jak dostajemy po 4 literach - nawet przeinacza fakty;

• według Mickiewicz jego miłość do ojczyzny była zbyt materialistyczna i ziemska (zdawał się opłakiwać tylko utratę potęgi materialnej);

• po upadku Konstytucji 3 Maja emigracja z Kościuszką -> walczy pod Maciejowicami wtrącony do kazamat petersburskich emigracja do Ameryki: nie chce bowiem zwrotu dóbr ziemskich od Moskwy walczy razem z Legionami --> wypędzony z kraju, umiera na emigracji;

• człowiek - wzór

• Polska w kraju: umysłowość polska (Ogiński, Czartoryski i Czacki); I na tułaczce: dusza Polski przebywa na obczyźnie, tam jest przyszłość;

• Legiony Polskie i pieśń Legionów: Jeszcze Polska nie zginęła Kiedy my żyjemy: polska idea ojczyzny nie jest związana z ideą ziemi;

• Zagadnienia rozwiązane przez fakty: patriotyzm, obywatelstwo, równość - tymi zasadami kierowali się żołnierze w Legionach Polskich, oni walczyli za ojczyznę, tylko o nią chodziło, nie obchodziły ich partie, frakcje polityczne itd.

• I jeszcze 2 cytaty: Wodzowie legionów świadczyli o istnieniu ojczyzny czynem i Legiony rozpoczynają przyszłe ustawodawstwo Polski.

XXX

• Pierwsze próby narodowej poezji polskiej i jej znamiona:

• Szkoła litewska umieszczała ośrodek akcji w świecie duchów, a świat widoczny oraz ludzi pojmuje jako narzędzia tego świata (duchów); podział na: fantastykę (tj. świat duchów) i stronę uchwytną

• Szkoła ukraińska: wpływy niewidomego na widome, literatura wybitnie ludowa, bohaterami sławni wodzowie ludu (nowość!), po raz pierwszy rozgłasza imiona nieznane w świecie literackim; i tu także: ); podział na: fantastykę (tj. świat duchów) i stronę uchwytną

- Antoni Malczewski i jego poemat Maria:

• formą przypomina utwory Byrona, ale jego opowieść jest prawa - każdy z bohaterów pojmuje świat na tle religijnym (nawet źli mają wyrzuty sumienia), a Miecznik umiera pojednany z Bogiem;

• Maria to najpiękniejsza postać, ucieleśnienie kobiety słowiańskiej, które dzieliły z mężami trudy walki (Palter, Klaudyna Potocka)

• Poezja i filozofia polska mają jednakowe dążności; Stefan Garczyński i jego poemat filozoficzny Wacława dzieje:

• Stefan Garczyński (ur. 1805/6) - filozof, szczególnie zainteresowany Heglem, ale i sprawą polską, umarł tam, gdzie studiował - w Niemczech; autor Wacława... - najbardziej filozoficznego utworu słowiańskiego:

• Wacław nie widzi moralnej zasady bytu swej ojczyzny, bo utracił wiarę, jest przeciwko chrześcijaństwu martwemu i logicznemu, chce chrześcijaństwa stosowanego w życiu - w końcu wraca do Kościoła

• Zasadniczą myślą jest, ze wszelka moc tkwi w duchu, geniuszu - taka jest gł. myśl Wacława: duch = geniusz = dusza = jestestwo wewnętrzne, człowiek pojęty jako całość - zarówno filozofowie jak i poeci słowiańscy używali tej definicji. Stopień rozwoju geniuszu jest tym, co różni ludzi (porównanie do liszek owadów: jedne rozwinięte, inne w kokonie itd.). Cały ten systemat filozoficzny oparty jest na sercu, z którego wszystko wpływa. Myśl wysoka, zrodzona z serca, tworzy dzielne czyny, prorocy łącząc przeczucie i wiedzę dają świadectwo prawdzie, a prorokom znowuż przyświadcza czas. Wszystko więc ma początek w sercu. ROZUM ≠ DUCH.

KURS PIERWSZY. PÓŁROCZE DRUGIE

XXXIII

• O piśmiennictwie w Polsce: Janczar Polak pierwszym pisarzem drobnoszlacheckim

• Kard. Hozjusz starał się nawracać jednostki znaczne, zwł. M. Reja

• M. Rej:

• Wyrażał przekonania i przesądy szlachty

• Autor dzieł religijnych, psalmów, pism polemicznych

• Łączył styl potoczny z tonem pieśni

• Biografia: że młodość spędził na Rusi Czerwonej, że zbijał bąki, ale z drugiej strony był świetnym myśliwym, ze w końcu praktykował u Wojewody

• Jako poeta był mierny, świetny jako autor prozy

• Kreśli on obraz ówczesnej szlachty polskiej:

• XVIw. Wyzwolenie myśli ludzkiej, dotychczasowe idee za ciasne, dyscyplina Kościoła za surowa: szukanie nowych dróg, szlachta polska chciała umieć po grecku i łacinie, czytano jednak głównie skróty, anegdoty, a nie całe dzieła, szlachcice nie byli wówczas zbyt oczytani

• Porównanie Reja z Baltazarem Castiglione i z Montaignem : łączyła ich chęć upowszechniania w języku narodowym wszystkich poglądów politycznych i religijnych, mieli też jednaki talent wyrażania w prostej i łatwej formie wzniosłych myśli i skłonność do prawienia o wszystkim; Maontaigne opiera się na własnym doświadczeniu i księgach; Rej - na Biblii i przyrodzie

• Jego dzieło pt. Żywot człowieka poczciwego:

• O stworzeniu świata wg Ksiąg Mojżesza i wykładu Kościoła

• Różnice charakterów ludzkich pochodzą z różnych płynów

• Świat wg Reja podobny do Rzeczypospolitej (stany = planety, komety, które wywołują wpływ na człowieka)

• Liczba złych skłonności ludzkich odpowiada liczbie Przykazań Boskich, które je zwalczają

• Do poskramiania żywiołów człowiek ma rozum (=duch żywiący), dla poskramiania skłonności - Przykazania

• Szlachcic polski najdoskonalszą istotą ludzkości

• Wizerunek współczesnych, rady dla matek, w radach wychowawczych nacisk położony na zajęcia praktyczne, mniejszy na naukę, Rej mówi też o wyborze stanu: rycerskiego, dworskiego lub urzędu, pouczenia moralne, szlachcic powinien podobać się panu, ale nie zbaczać z drogi prawdy i cnoty

XXXIV

Mikołaj Rej daje nam poznać Polskę lepiej niż wielu jej dziejopisarzy:

• polskie życie w sprawie publicznej, Polacy zajmują się nie tylko uczuciami, ale i rozmyślają i rozumują, życie europejskie rozwija się w wyobrażeniach religijnych i socjalnych

• Zwierciadła cd.

• Małżeństwo wg Reja...:

• Najlepiej zawrzeć w wieku 40 lat; Małżeństwo ustanowieniem religijnym; Szczęście leży w życiu domowym; Należy pojąć żonę równego staniku

• ...i wg Montaigne'a:

• - małżeństwo zawierane dla rodziny; żona ma być cnotliwa, maż - niekoniecznie;

• żeniąc się, należy mieć na oku wysokie koligacje; należy szukać żony poprzez przyjaciół

• Urzędy polskie, skarb, posłowie, senat:

• W czasach Reja wykonanie prawa zależało od dobrej woli obywateli

• Brak spisu ludności, kombinowanie, żeby nie trzeba było płacić podatków, tylko np. przysięgać, że mer nie ma już chłopów we wsi (tymczasem oni specjalnie byli wyprawiani przez mera poza wieś na czas pobytu tam poborców podatkowych)

• Życie polityczne ważniejsze było ważniejsze, na pośle spoczywała wielka odpowiedzialność, której często nie podołał (nepotyzm, biesiady); urząd senatora - najwyżej, gdzie mógł zajść szlachcic; senat był wtedy dopełnieniem władzy królewskiej; królewskość jako tajemnica konstytucji, władza oparta na ideałach moralnych

• Zarody rozprężenia w Polsce:

• Król nie mógł wydawać rozkazów ani dowodzić

• Poczucie moralne wątlało, osłabienie Rzeczypospolitej - nierząd umysłowy i polityczny

• Niesłychany dobrobyt niebezpieczeństwem, kto chciał atakować prawa - nie było na niego sposobu innego, jak zamknąć mu usta pieniędzmi; świeży, urozmaicony styl Reja, zwłaszcza wtedy, gdy pisze on o życiu domowym; Rej zostaje jednak zapomniany, pamiętają o nim tylko literaci, uczą się od niego pierwotnego ustroju języka polskiego

XXXV

Jan Kochanowski i współcześni u pisarze: biografię pewno znacie, więc tylko ciekawostki: pisma łacińskie Kochanowskiego górują nad wszystkimi poezjami współczesnych; Kochanowski chciał spróbować własnych sił w poezji narodowej, zachęcony przykładem Reja i współczesnych pisarzy; dla autora Trenów Ariosto był zbyt lekki, Dante zbyt mistyczny, poza tym, jako poeta narodowy musiał odwoływać się do polskiej historii i mitologii

Ariosto, Tasso, literatura hiszpańska i francuska:

• Ariosto (wzór dla Kochanowskiego) romanse rycerskie skupił w swoim poemacie, tradycje te podtrzymywał Tasso

• (ludzi z tego podpunktu Mickiewicz nie lubi): Rousard i poeci z Plejady (Baif, Jodelle, du Bellay) - wzorowali się na łacińskiej twórczości, znali grekę; Rousard (miałka głowa) wprowadził styl francuski: subtelny, wyrazisty, jasny

• Kochanowski przedkłada na język polski Psałterz Dawidów: robi to za radą biskupa Myszkowksiego, doskonałe tłumaczenie, zwłaszcza, ze miał niewielu poprzedników; wziął formę pieśni gminnej i podniósł ją do godności klasycznej

• Treny i Satyry: cała prostota, tkliwosć poety serbskiego, ale zarazem uczucie daleko silniejsze i głębsze; koloryt lokalny; śmiałość stylu, forma łacińskiej elegii Owidiusza lub pieśni gminnych; poemat Satyr abo dziki mąż - motyw satyra nie jest już zbyt oryginalny, poemat jest małym dramatem, satyr oburza się na naśladowanie cudzoziemszczyzny, płochość w traktowaniu spraw religijnych i politycznych oraz pęd do gospodarowania, satyr zwraca uwagę, że Polska ma inne posłannictwo niż Francja i Niemcy i musi je odgadnąć; Kochanowski jest poetą - patriotą, co go odróżnia od wielu innych twórców

XXXVI

• Porównanie Kochanowskiego z Horacym: naz jest gorszy od Horacego: nie ma tej poetyckiej muzykalności i harmonii, ścisłości i doskonałości formy; u Horacego natchnienie pochodzi z głowy, natchnienie, które oświeca wszystkie jego utwory jak płomyk, u Kochanowskiego natchnienie pochodzi i serca - i często przygasa

• Jego dramat; dlaczego nie został zrozumiany przez szerszy ogół; różne utwory:

• Odprawa jest pisana dla możnych, więc tekst musiał odwoływać się do starożytności, Kochanowski naśladował Ajschylosa i Sofoklesa, w dramacie nie było wzruszeń ani intryg, być może Kochanowski jest w tym dramacie bardziej grecki od Goethego, jedyny taki dramat (szybko zmienił się smak literacki)

• Co do innych utworów: Alcestis meża od śmierci zastąpiła, fraszki (Pełna prze zrowe, Wrózki - przepowiednia o przyszłości Polski: rozmowa plebana z ziemianinem: nie ma już Rzeczypospolitej, jest za to wielu głupich mówców i waśni w sejmie)

• Mickiewicz przytacza jeszcze co nieco z historii:

• - po śmierci Zygmunta Augusta i krótkim panowaniu H. Walezego

• rządzi Stefan Batory (tego Mickiewicz bardzo wysławia)

• o Iwanie Groźnym - opisy tortur, o piątej epoce mordów)

• kilka wypraw Batorego na Ruś (dokładanie to 3) - Batory zmusił Groźnego do podpisania pokoju

XXXVII

• Iwan robi, co może, żeby podlizać się Polakom (chce być wybranym w drodze elekcji na króla)

• Stefan Batory atakuje Iwana na jego ziemiach, podbił Białą Ruś

• Przeciwko królowi sejm (wpływ Iwana), ale jak zobaczono jak król się poświęca - pozwolili mu dalej walczyć i nałożono podatki

• Druga wyprawa (o tym, jak włądcy pisali do siebie listy i nie przebierali w słowach), kiedy Batory był już blisko Moskwy, musiał wracać do Warszawy, b znów go tam oczerniali

• Znowu wyprawa, ale przyszła zima - obrodziło zdrajcami w polskim obozie, wszystkim zimno

• Iwan dogada ł się z Watykanem, że jak będzie pokój, to doprowadzi do pojednania Kościoła Wschodniego i Zachodniego i że zaatakuje Turków (jedno i drugie - bluff)

• Dochodzi do pokoju, ale Iwan znowu ma wszystko w 4 literach, zabija syna

• Umiera, ale jest dalej bardzo popularny

XVIII

• pomysły Batorego - ideału króla polskiego - aby wyrzucić Turków z Europy, złączyć Polskę z krajami słowiańskimi i naddunajskimi, a Austrii zabezpieczyć Siedmiogród

• dał wolność religijną, ale postawił na katolicyzm i go faworyzował, tak, gdzie zdobywał miasta - zostawiał jezuitów

• umarł

• Kochanowski ma niejedno podobieństwo z Batorym, obaj byli Słowianami sercem i istotą swego ducha; odebrali europejskie wychowanie

• Szymon Szymonowic aka Simonides; pisał sielanki - stworzył własny jej rodzaj; drugi po Teokrycie, przerasta Wergiliusza, do swoich utworów pożycza obrazki od Greków, ale przerabia je na piosenki narodowe (koloryt lokalny); dramatyczna forma sielanki, podobna do francuskiej wersyfikacja; najlepsze: Zalotnicy, Pomarlica, Żeńcy (o tym ostatnim utworze: wszystko tam doskonałe), pojawiają się elementy życia słowiańskiego (pranie bielizny, gotowanie dla wszystkich); Mickiewicz cytuje z Szymonowica przysłowia: Bóg bierze, Bóg daje; Ale i pies nie kasa, gdy go kto nie drażni

• Tymczasem u Ruskich: Iwan kipnął, jego drugi syn - Fiedor - był przeciwieństwem ojca, na twarzy maił wypisaną miłość do ludu, politykę - na dupie. A mimo to była wtedy bardzo dobra sytuacja w całym państwie rosyjskim. Uważano go za człowieka świętobliwego, choć możni mówili, ze głupek. A jednak po śmierci to bardziej o Iwanie pamiętano.

XXXIX

• Jan Zamoyski Wielki rzucił hasło żeby cała szlachta w czasie bezkrólewia miała te same prawa, co posłowie i senatorowie

• Ale tak duża liczba szlachty, gdy była na polach elekcyjnych, była zależna od wybitnych jednostek - wiec wcale pomysł Zamoyskiego nie dał szlachcie wielkich możliwości

• W tym też czasie Kochanowski popisał się, żeby wybrać na króla cara albo arcyksięcia austryjackiego, bo potrafią oni zapewnić sobie posłuch - ale że Kochanowski wielkim poetą był, nie zrobiono mu krzywdy

• O przeszłości Zygmunta Wazy: ze wieziony, że matka uczyła go w ciupie katolicyzmu, że był oblatany w politycznych arkanach; plany Zygmunta: utwierdzić swoją władzę w Szwecji, wywrócić stronnictwo protestanckie, zwalczyć Turcję, zbudować polską flotę

• Plan miedzy Wazą, papieżem, królem Francji i cesarzem oraz królem angielskim miał na celu wypędzenie Turków z Europy, odepchniecie wielkiego Księstwa moskiewskiego iż zmuszenie go do zwrócenia swojej działalności ku Azji. Ale z tego nici, bo król Francji - zmarł

• Doszło jednak do wojny Polski ze Szwecją (Karol Sudermański), Waza nie dostał pomocy od Polaków w walce, opuścił Polskę

• Ostatni z dynastii Rurykowiczów - Dymitr - zamordowany. Mickiewicz rozwodzi się, jak to marnie i perfidnie prowadzono dochodzenie. Wiadomo było, ze zarznięto Dymitra w ramionach jego matki, tymczasem silono się na najbardziej wydumane wytłumaczenia śmierci; tka czy siak - sprawców nie odnaleziono. Borys Godunow na tronie, nabytki dl Rosji bez wojny, otoczył się cudzoziemcami

• spostrzeżenie Mickiewicza, Godunow i Batory w roli intermediów miedzy dynastiami: Dynastia Rurykowiczów - Borys Godunow - Romanowowie

Jagiellonowie - Stefan Batory - Wazowie

XL

• ks. Piotr Skarga - ogarnia on sobą cały kraj

• jako pisarz dogmatyczny - bardzo dobry, bardzo przystępnie wykłada treść dogmatów, zawsze ścisły i szlachetny (np. Kazania o Siedmiu Sakramentach); język potoczny, przenośnie pochodzące z przyrody i życia polskiego

• jako pisarz polemiczny - walka z różnowiercami, wskazywał rządowi drogę postępowania, wskazywanie na konieczność opieki nad ludem, zapewnienia mu dobrobytu materialnego, krzewienia wiry ( O jedności Kościoła)

• najwspanialszymi jego tekstami są Kazania Sejmowe, to on stworzył ten rodzaj:

• o posłannictwie polskim

• wyłożony systemat polityczny

• przepowiednie dotyczące przyszłości Polski

• teksty przepojone patriotyzmem

• wg Skargi Ojczyzna jest ustanowieniem bożym, trzeba szukać zadania (i je wypełnić), które Bóg zadał narodowi

• tylko Żydzi i Polacy to narody, które odpowiadają wysokiemu pojęciu ojczyzny

• Polacy mają więc: krzewić cywilizację, wolność Polski jest najważniejsza, ustrój Polski podobny jest do ustroju organizmu ludzkiego (król - duchem, reszta społeczeństwa - ciałem), błogosławieństwo Boga widoczne w tym że dał On Polakom wspaniały poczet królów

• ALE TAKA OJCZYZNA JESZCZE NIE ISTNEIJE, NALEŻY DO NIEJ DĄŻYĆ

• - Skarga mówił twardo i dobitnie, zagłębia słowo w sumienie narodu, wytyka wady

• przepowiednie w Wezwaniu do pokuty Obywatelów Korony Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego

doskonały styl, autor nigdy nie określa z góry planu kazania, metaliczny dźwięk wyrażeń Skargi

V. UWAGI... STANISŁAWA STASZICA

Stanisław Staszic (1755-1826) - ksiądz, pisarz polityczny, filozof, przyrodnik, działacz światowy, gospodarczy i polityczny, organizator i mecenas sztuki, tłumacz. Sprawował wiele urzędów publicznych w czasach Królestwa Kongresowego i Księstwa Warszawskiego. Prezes warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1817 zist ępca ministra oswiecenia. . Debiutował przekładami: traktatu Racine'a Religia i poematu Woltera O zapadnieniu Lizbony (wydanie łączne, Warszawa 1779).

UWAGI NAD ŻYCIEM JANA ZAMOYSKIEGO, KANCLERZA I HETMANA WIELKIEGO KORONNEG (fragment) - streszczenie

• najważniejsza jest nauka moralna, która przedkłada dziecięciu związki, które człowiek jako obywatel ma sam z sobą, z spółobywatelami drugimi, z towarzystwem całym i z Bogiem; pierwszym obowiązkiem - pracować, drugim - pracować wg praw kraju;

• jeden równy drugiemu, należy czynić innych obywateli szczęśliwymi - na tym polega bycie cnotliwym

• społeczność jest jedną moralną istnością, której członkami są obywatele

• gruntem moralnej nauki stwierdzenie, ze związki między ludźmi są tego rodzaju, że jeśli ktoś unieszczęśliwia innych, unieszczęśliwia tym samym siebie

• co tobie nie miło, tego nie czyń drugiemu, bo to samo stanie się tobie samemu

• najistotniejszym przymiotem wolnego obywatela jest posłuszeństwo, oddać swoją wolę towarzystwu całemu

• postulat szczerości w życiu (także politycznym)

• teoria ma być łączona z doświadczeniem (dotyczy to też nauki nauki moralnej)

• 3 sędziów dla rozsądzania sporów między zwaśnionymi uczniami

• zamiast Bractw Mariańskich ustanowić w święta pewne zgromadzenia pod imieniem którejś cnoty lub jakiegoś wielkiego obywatela, rządy tych zgromadzeń mają być podległe rządowi krajowemu

• najpierw uczyć historii Polski i religii, potem geografii, krajowego dziejopisma, historii naturalnej swego powiatu, arytmetyki, geometrii z doświadczeniem, nauki dotyczącej tego, jak swojego kraju obfitość powiększać, jego owoce polepszać, one do swej potrzeby/ wygody stosować i od napaści bliźniego narodu zabezpieczać potrzeba

• lecz jako w edukacji nauką najpierwszą jest nauka moralna, tak w moralnej nauce zasadą najgruntowniejszą być powinna religia.

VI. KUBUŚ FATALISTA I JEGO PAN DENISA DIDEROTA

Denis Diderot (1713-84) - francuski filozof, krytyk literatury i sztuki, pisarz; jeden z czołowych przedstawicieli francuskiego Oświecenia., redaktor Wielkiej encyklopedii francuskiej, ostatecznie opowiedział się po stronie ateizmu, głosił materializm, sensualizm i determinizm witalistyczny; autor Myśli filozoficznych

Kubuś Fatalista i jego pan - streszczenie:

Znany początek: Jak się spotkali? Przypadkiem. Jak się zwali? Na co wam ta wiadomość? Skąd przybywali? Z najbliższego miejsca (patrz opracowanie Kubusia - MH). Dokąd dążyli? Alboż kto wie, dokąd dąży? Co mówili? Pan nic, Kubuś zaś, ze jego kapitan mawiał, ze wszystko, co nas spotyka na świecie dobrego i złego jest zapisane w górze. I to ciągle Kubuś powtarzał, bo nasłuchał się od swojego kapitana o naukach Spinozy. Trochę informacji o zaciągnięciu się Kubusia do wojska, zranieniu pod Fontenoy (w kolano) i o poglądach jego kapitana. Kubuś zaczyna opowieść o swoich amorach, ale przerywa z powodu zamieszania na drodze. Kubuś mówi właśnie, że nie ma gorszej rany, jak mieć poharatane kolano, bo tam ścięgien, kosteczek bez końca, a wtedy jadący za nimi na koniu z dziewczyną na oklep chirurg: Pan ma słuszność. Ani Kubuś, ani Pan nie są zadowoleni, ze im się nieznajomy wtrąca do rozmowy i chce wykazać, ze Kubuś ma słuszność. Wtedy chirurg popycha dziewczynę. Bum. Kubuś schodzi z konia i podnosi dziewczynie kieckę, a potem ją samą (choć Diderot nie jest pewny co do kolejności). A Pan mówi: oto, co znaczy wykazywać. Kubuś natomiast zaczyna swoje smęcenie o tym, że tak było napisane w górze (albo, jak powie później, na wielkim zwoju), że cały ten epizod będzie miał miejsce. Dobra, jedziemy dalej. Kubuś dalej o amorach: zaopiekowała się nim biedna chłopka, jej mąż oczywiście z tego niezadowolony. Powrót do rzeczywistości: Kubuś z Panem w gospodzie, przebywający tam ludzie chcą upokorzyć bohaterów (przysyłają im talerz z kośćmi z drobiu). Kubuś bierze pistolety, każe im ściągać ciuchy, zamyka w ich pokoju, a potem idzie spać. Rankiem Pan z Kubusiem odjeżdżają: klucz do pokoju golasów jest w kieszeni Kubusia, a ich ciuchy w jego pokoju w gospodzie, też zamkniętym. Znów opowieść o tym, jak to się lekarze pochylali nad kolanem Kubusia i nad flaszką, którą musiał im stawiać na stole mąż chłopki. Na noc Pan i Kubuś zostali w gospodzie, ale okazało się, ze sakiewka i zegarek Pana zostały tam. Więc Kubuś wraca, odzyskuje co miał odzyskać, tymczasem Pan zdrzemnął się i stracił konia. Kupienie konia dla Pana. Kubuś opowiada o bracie Janie, który, karmelita bosy, pojechał do Lizbony i zginał w trzęsieniu ziemi. Spotkanie z konduktem żałobnym, Kubuś myśli, że to wiozą sztywnego kapitana. Kubuś niepocieszony, ma opowiadać o amorach. Przez ten czas koń Kubusia wciąż ponosi i zatrzymuje się pod szubienicą. Wreszcie porywa Kubusia do miasta i zatrzymuje się w pewnym domu. Kubuś zatrzymuje się trochę wcześniej, tj. głową na wejściu do tego domu (nota bene domu kata). Bohatera wyleczono. Jadą dalej. Amory Kubusia: przeniesiono go do domu chirurga, gdzie był leczony. Wspomógł tez biedną kobietę resztką swoich $$$ i wrócił do domu. Po drodze zrobiło z niego marmoladę kilku mężczyzn, którzy myśleli, ze Kubuś ma więcej pieniędzy (datek dla kobieciny był znaczny). Pan i Kubuś zostają w gospodzie Pod wielkim Jeleniem. Tamtejsza gosposia wzburzona, bo goście pobili jej suczkę Linkę (co się okazuje stronę dalej). Kubuś, amory: dzięki dziewczynie, która dała znać w odpowiednie miejsca, został zabrany na zamek i tam kurowany. Gospodyni opowiada o miłości margrabiego des Arcis i pani de la Pommeraye (krótko: ona porządna, chce kochać ad infinitum, on: trochę krócej. W końcu zdobywa jej serce, a potem ją całą (jako mąż, rzecz jasna). Ale potem pani de la Pommeraye widzi, że jej chłopu już nie tak pilno do niej, jak na początku. Więc udaje, ze ma go też dosyć, mówi, że żałuje, że tak wyszło, że zachowają przyjazne wspomnienia tratatata... A ten idiota to podchwytuje. Że też już nie czuje tego, co na początku. No i wpadł: jego małżonka znajduje puszczalską córkę i jej matkę, robi z nich dewotki (wszystko za pieniądze), a że dziewczyna jest piękna, to margrabia des Arcis szybko zakochuje się po uszy i robi same głupstwa. Oczywiście opowiada o wszystkim swojej eks - ona oczywiście cierpi, ale finał zemsty jest tuż-tuż. W końcu dochodzi do małżeństwa byłej prostytutki i margrabiego. Prawda wyłazi na wierzch, ale ostatecznie małżonkowie się godzą i żyją z dala od stolicy 3 lata). Jest tam też kilka innych opowieści, np. libertyńska o Koziku i Pochewce (tak, tak, dokładnie: że jedno w drugie wchodziło i takie tam). Ale w gruncie rzeczy, ważniejsze jest to: Kubuś z Panem pokłócili się o to, kto tak naprawdę jest panem. (Pan mówi: zejdź ze stołu, Kubuś, ze nie zlezę. I tak w kółko). Rozsądziła ich gospodyni: obaj są równi, choć ta równość jest dosyć mgliście pojęta. Dalej: refleksje Kubusia nt. stosunków w społeczeństwie, każdy jest dla kogoś psem = ma kogoś pod sobą (w hierarchii społecznej). Amores des Cubusies: Zuzia i Małgosia uświadamiają bohatera w sprawach seksu. Z ciekawych rzeczy mamy też historię o wikarym, który leciał na Zuzię, o tym, że Kubuś chciał uprawiać seks z tą dziewczyną w szopie na oczach wikarego wrzuconego na wielki stóg siana - ostatecznie się nie udało: mąż przyszedł, Kubuś zniknął, Zuzia miała nie wszystkie kokardki i guziki koszuli tak jak trzeba - no, ostatecznie dostało się wikaremu, którego mąż obnosił po wsi na widłach. Starczy. Jasne, ze Diderot często robi dygresje, albo robią to jego bohaterowie - na różne tematy: o literaturze obscenicznej, o obłudnikach (historia kawalera de Saint-Ouin, szalbierzu i obłudniku, który udając przyjaźń naciągał Pana i spał z jego ukochaną). Rozmowa wywołana pojawieniem się komarów, dotycząca celowości istnienia różnych zjawisk przyrody, wolnej woli i wolności. Odnalezienie konia Pana. Kończąc: Pan został zmuszony do płacenia na wychowanie dziecka Agaty, chodzi o tę ukochaną powyżej; właśnie zobaczyć to dziecko Pan chce, i to jest jakiś cel tej podróży Kubusia i Pana. Choć oczywiście oficjalnie - nie ma jakiegoś głównego celu, czy raczej cel jest w braku celu albo po prostu podróży. Co do amorów, to już ostatni odcinek: na zamku Kubuś poznaje Dyzię, piękna dziewczyna i tak dalej, zakochują się w obie i choć dziewczyna naciera Kubusiowi nogę jakimś mazidłem na kolano, to potrafią się opanować. Czekają do ślubu. Zakończenie historii Kubusiowych amorów zaczerpnięte rzekomo przez narratora z jego pamiętników. Uwolnienie Kubusia z wiezienia rozbójników, powrót do Pana, ślub z Dyzią.

O Kubusiu...

Dialogowe nastawienie do świata Denisa Diderota:

1. Literackie wzorce i inspiracje:

- Życie i myśli J. W. Pana Tristana Shandy Laurence'a Sterne'a (zwłaszcza księga VIII) - np. kapral Trim i masująca mu nogę zakonnica - kapitan Kubusia i masująca Kubusiowi nogę maścią ukochana kobieta

2. Gargantua i Pantragruel Rabelais'a (odrzucenie hierarchii w społeczeństwie, motyw wędrówki wykorzystany do celów humorystycznych, łańcuch parodii)

3. Próby Michela de Montaigne'a (model uprawiania refleksji etycznej)

4. Don Kichot (metaliterackość powieści, motyw pana i sługi)

5. Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka Henry'ego Fieldinga (powieść łotrzykowa, zwracanie uwagi czytelnika na fikcyjność świata przedstawionego)

Diderot opowiada się w Kubusiu po stronie powieści ambitnej, modyfikującej zastane środki wyrazu (antyromansowość Kubusia), ale jego lektura ma też dać przyjemność czytelnikowi.

To powieść eksperymentalna (demonstrowanie umowności powieści i świata przedstawionego, Diderot posługuje się typowym dla romansów nastawieniem na ułatwione opowiadanie historii + rozmaitość tematów (splecenie wątków zabawach i poważnych)).

Problematyka filozoficzna ujawnia się na poziomie zasadniczych problemów utworu.

3 centralne tematy: krytyka powieściowości, dyskusja o problematyce wolności i determinizmu oraz rozważania o problemach sądzenia innych i znajomości własnych myśli.

Jest to wiec powieść filozoficzna, ale bardzo specyficzna (świat znaczeń nie można zredukować do jakiejś ściśle określonej problematyki filozoficznej, obecność paradoksów, przemieszanie ironii z powagą). Jest to raczej ZAPROSZENIE DO FILOZOFOWANIA.

Elementy charakterystyczne dla poetyki powiastki filozoficznej w Kubusiu:

• ironia

• dystans

• postacie wygłaszają poglądy

ALE: główni protagoniści to postaci pełnokrwiste (w przeciwieństwie np. do Kandyda), opowiadają i przeżywają ciekawe historie; wprawdzie Diderot jest tendencyjny w swojej powieści, ale chodzi mu o ukazanie równych sposobów widzenia problemów.

Tak więc Kubuś nie jest powiastką filozoficzną.

To także powieść o niepewności (kim jest narrator?, a bohaterowie?, jakie prawa rządzą światem przedstawionym?, pytania czytelnika, czy dobrze to czytam (gra narratora czytelnikiem)).

Narrator przybiera różne maski, najczęściej filozofa - władcy powieściowego świata.

Zderzanie racji, konfrontowanie sposobów myślenia, światopoglądów, sposobów życia. Filozofia w Kubusiu polega na zderzaniu postaci, sił, odpowiedzi.

Stawiane przez Diderota na serio pytania o kształt świata ukrywane są pod powierzchnią błyskotliwych paradoksów.

Powiązanie między dyskusjami bohatera (exempla) a fundamentalnymi problemami.

Czytelnik - partner, znajomy narratora. Czytelnik elitarny, któremu nie wypada powtarzać rzeczy znanych. Uwodzenie czytelnika. Tekst Kubusia należy czytać z podejrzliwością, skoro jest tu i zabawa, i wykład; styl bywa żartobliwy, patetyczny, na serio, żartobliwy.

KONTRUKCJA:

Podróż głównego bohatera - sparodiowanie motywu romansowego: zredukowanie wyróżników przestrzeni (mowa tylko o najbliższym miejscu), co nieco można powiedzieć o czasie (np. Kubuś urodził się w 1723), dzięki odwołaniom do wydarzeń historycznych.

Podróż Pana i Kubusia stanowi ramę dla przedstawianych wydarzeń, dla Diderota ważne jest bycie w podróży, zwyczajność przedstawianych zdarzeń, podróż przez obszar rzeczywistości dziennej, doświadczenia potocznego (droga jest ramą narracyjną i interpretacyjną), podporządkowanie bohaterów żywiołowi podróży.

PAN:

• przedstawiciel szlachty

• przebranie czytelnika, ciągle zadającego pytania

• nie umiejący sobie radzić w życiu

• często wykpiwany i oszukiwany

• niezdolny do podjęcia samodzielnego myślenia

• naiwność emocji

• niedojrzałość poglądów i uczynków

• umiejętność słuchania

KUBUŚ:

• określony przez Fatalista ( to już w tytule, wiemy o nim więcej niż o Panu) - inność w stosunku do znanych wzorów

• jest sobą, nie jest nobilitowany

• nie ma wielkich ambicji

• zwolennik fatalizmu, wspomina poglądy swego kapitana, który z kolei ma je z dzieł Barucha Spinozy

• wyrazisty i aktywny

• filozofia uzasadnieniem dla niektórych jego zachowań

• szczegóły z jego biografii poznajemy jakby na zasadzie kaprysu

POSTACI W KUBUSIU:

• główne (Pan i Kubuś)

• epizodyczne (postaci spotkane podczas podróży i pojawiające się w rozmowach (np. Byk i Justysia)

• bohaterowie opowiadań postaci z rozmów (czyli Byka, Justysi...), np. pani de la Pommeaye

Prezentacje postaci:

• opowiadanie o nich

• materializacja w powieściowym świecie

Dydaktyzm Kubusia:

• wzorzec pewnego stosunku do świata, uszanowanie indywidualności jednostki

• poszanowanie podmiotowości drugiego, pokazanie trudności tego zadania

Obrona ostatniej placówki

Wiara w sens obrony,

Bóg w sercu

Apoteoza winy

KORDECKI

Obrona ostatniej placówki

Hrabia nic nie kochał prócz myśli swych

Potępienie mniemań jednostkowych

NIEBOSKA

Mickiewicz:

Jednostka w zbiorowści

Indywidualizm prometejski

Słowacki

Jednostka vs zbiorowosć

Wallenrodyzm wynikający z indywidualnych przesłąnek

Bajka epigramatyczna

Bajki i Przypowieści

Sytuacyjność

Konfrontacja pozycji bohaterów

Bajka narracyjna

Bajki Nowe

Narracja

Bajka akcji (elementy dynamiczne)

Wdzięk, jasność, zwięzłość, precyzja

typizacje

Morał formułowany expressis verbis na początku lub końcu utworu, bajka rozpoczyna się zdaniem oznajmującym opisującym sytuacje stanowiącą jądro bajki; czasem pytaniem, czasem układem kontrastowym cech przeciwstawnych sobie bohaterów (A był taki, a B siaki)

Symetria i paralelizm; kontrastowość i antynomiczność - podstawowe cechy konstrukcyjne bajki

Krasicki często wprowadza drugiego kontrastującego bohatera tam, gdzie w oryginalnej bajce był tylko jeden (np. Lew i zwierzęta, Wstęp do bajek); jest to też nawiązanie do poezji barokowej (Morsztyn: Niestatek a Wstęp...)

Istotę stanowi opis konkretnych perypetii jej bohaterów zmierzający do wyraźnego finału, z którego wynika określona nauka.

Odejście od statyczności

Czasem komizm sytuacyjny (Dialog, Kruk i lis), losy bohaterów zamykają się w urozmaiconym ciągu zdobywanych doświadczeń, narastające zagrożenie bohaterów (Przyjaciele)

Wiersz sylabiczny nieregularny - wpływa na dynamikę; technika miar krótkich - w licznych bajkach stanowi podstawową materię rytmiczną, podczas gdy miarom dłuższym przypada rola kontrastowania.

Aforystyczność bajek

(opiera się na uogólnieniach mających zintelektualizować wnioski płynące z przedstawieniowej warstwy utworu);

najczęściej występuje relacja 3osobowa, jest też kilka utworów , w których pojawi się ja autorskie (Dewotka)

---