POEZJA POWSTANIA LISTOPADOWEGO

Oprac. Andrzej Zieliński

1. Powstanie Listopadowe:

• wybuchło w nocy 29/30.11.1830 r., zakończyło się 21.10.1831 r.,

• brak było jakiegokolwiek programu, manifestu czy deklaracji powstania,

• zadaniem stojącym przed władzami powstania było rozpoczęcie pertraktacji z monarchą, które doprowadzić miały do zagwarantowania narodowi praw konstytucyjnych,

• zamiary młodzieży biorącej udział w powstaniu szły przede wszystkim w kierunku odzyskania niepodległości,

• 18.12.1830r. sejm uznał powstanie za narodowe, 25.01.1831r. ogłosił detronizację Romanowów, tym samym powstanie przekształciło się w wojnę o niepodległość,

• 1.12 powstało Towarzystwo Patriotyczne, które skupiało różne postawy i poglądy, mniej lub bardziej lewicowe; reprezentanci lewicy uporczywie nazywali powstanie rewolucją, starając się dać do zrozumienia, że oprócz osiągnięć politycznych powinno przynieść również zdobycze społeczne - w tym tkwił sens hasła „rewolucji socjalnej”,

• działania wojenne:

1. bitwy pod Stoczkiem, Wawrem, następnie pod Grochowem (25.02.); zwycięstwa wojsk polskich w bitwach w czasie wiosennej ofensywy w bitwach pod Wawrem, Dębem Wielkim oraz Iganiami (ostatni sukces był zasługą gen. Prądzyńskiego);

2. akcja wojsk polskich zakończyła się klęską pod Ostrołęką (26.05.), był to moment zwrotny kampanii, część sił polskich skierowała się na Litwę, skąd przeszła później do Prus;

3. w lipcu armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka Paskiewicza zaatakowała Warszawę, po szturmie w dniach 6-7.09 stolica poddała się,

4. we wrześniu i październiku większość wojska polskiego złożyła broń w Prusach i Austrii.

8. powstanie zakończyło się klęską militarną i polityczną, nie poddało się jednak woli cara, który domagał się kapitulacji,

9. powstanie wywarło ogromny wpływ na dzieje narodu polskiego: stanowiło niezwykle ważny etap w rozwoju świadomości narodowej, dało początek radykalizacji niektórych środowisk, stawiając przed nimi szczególnie problem reform społecznych.

2. Życie kulturalne w czasie powstania:

• czasopiśmiennictwo:

1. zniesiono cenzurę, co pozwoliło na pełny rozwój różnokierunkowej publicystyki politycznej i społecznej,

2. bujny rozkwit prasy codziennej,

3. prasa zaczęła odgrywać znaczną rolę w walce o cele powstania

4. obok pism już istniejących zaczęły powstawać pisma nowe, nastawione na propagandę patriotyzmu i radykalnych idei społecznych,

5. „Nowa Polska” i „Gazeta Polska”, związane z Towarzystwem Patriotycznym; artykuły odznaczały się żarliwym rewolucjonizmem, domagano się podjęcia energicznych kroków politycznych i militarnych,

6. na łamach „Nowej Polski” i „Gazety Polskiej” publikowali swe artykuły Maurycy Mochnacki, Józefat Bolesław Ostrowski, Adam Gurowski, Jan Ludwik Żukowski; w „Nowej Polsce” ukazywały się rewolucyjne wiersze Seweryna Goszczyńskiego.

• teatr:

1. teatry były jednym z najważniejszych ośrodków życia kulturalnego stolicy,

2. na deski sceniczne powróciły zakazane dotąd sztuki, a do programu przedstawień włączano aktualne wiersze i pieśni patriotyczne,

3. 5.12 otwarto Teatr Narodowy wystawieniem sztuki Bogusławskiego Krakowiacy i Górale,

4. publiczność brała aktywny udział w przedstawieniach, na jej żądania powtarzano fragmenty niektórych tekstów,

5. brakowało sztuk o tematyce patriotycznej, w ogóle nie powstawały nowe sztuki w tym zakresie,

6. popularnością cieszyła się opera rewolucyjna Aubera Niema z Portici.

• muzyka:

1. rozwój życia muzycznego Warszawy, wszyscy muzycy oddali się pracy kompozytorskiej, dorabiali melodie do ogłaszanych wierszy oraz komponowali dzieła samodzielne,

2. Józef Elsner napisał kilka marszów i pieśni, m.in. hymny Ołtarz swobody i Święta miłości kochanej ojczyzny; równocześnie tworzyli również jego uczniowie: Ignacy Feliks Dobrzański (Marsz Gwardii Narodowej i Marsz wojenny), Józef Krogulski (Mazur wojenny do słów M. Godlewskiego) oraz Józef Nowakowski; intensywną działalność rozwinął Karol Kurpiński,

3. wydarzenia wojenne odnajdywały odbicie w utworach fortepianowych, np. Atak pod Dębem Wielkim J. Guckla, Krakusy (do słów Pola), La bataille de Grochow et Praga L. Glińskiego, Batalia pod Ostrołęką J. Kiszwaltera.

• sztuki plastyczne:

1. ożywienie kulturalne wyraźnie ominęło tę dziedzinę sztuki,

2. nieliczni twórcy: Jan Feliks Piwarski (z dokumentalną wiernością odtworzył wypadki nocy listopadowej), Fryderyk Krzysztof Dietrich, Jan Nepomucen Lewicki (jego litografie ukazywały zwycięstwa wojsk polskich i uroczystości wojskowe),

3. na emigracji tematykę powstańczą kontynuowali Józef Kurowski, Władysław Oleszczyński, Tytus Byczkowski.

• życie literackie:

1. ożywienie kulturalne i umysłowe ogromnie zaznaczyło się w dziedzinie literatury, na czoło wysunęła się liryka patriotyczna-ogłaszano w prasie liczne wiersze i rozpowszechniano je w postaci druków,

2. powstał „Bard Oswobodzonej Polski” - odrębny periodyk poświęcony wyłącznie publikowaniu tekstów poetyckich,

3. ukazały się zbiorki wierszy: Pieśni ojczyste i Guslar Gwardii Honorowej wydane przez Kazimierza Władysława Wójcickiego oraz zeszyty Ulubionych pieśni,

4. krążyło mnóstwo wierszy satyrycznych wyszydzających szefa tajnej policji Różanieckiego, a potem głównodowodzącego armii carskiej feldmarszałka Dybicza,

5. przybytkiem poezji były kawiarnie, najsłynniejszą była „Honoratka”.

6. zakończyła się niemal automatycznie walka romantyków z klasykami - aktualne cele poezji przysłoniły problematykę form i stylów artystycznych,

7. znaczenie poezji wzrosło, podobnie jak liczba twórców, a co za tym idzie-obniżył się poziom artystyczny literatury.

3. Tradycja „pieśni niepodległej”:

• twórczość Adama Mickiewicza: Oda do młodości została uznana przez młodzież za manifest powstania,

• pieśni akademickie: najsłynniejszą była Cześć polskiej ziemi; tomik Guslar Gwardii Honorowej Wójcickiego zwierał wiele tego typu pieśni, np. Pieśń filaretów,

• ożyła dawna poezja patriotyczna, pieśni wojenne i żołnierskie, czego świadectwem były liczne przedruki,

• drukowano utwory z czasów Sejmu Czteroletniego i powstania kościuszkowskiego, zwłaszcza te głoszące hasła zgody ogólnonarodowej; ogłoszono drukiem Wiersz do narodu Jasińskiego, przypomniano publicystykę Kniaźnina, Marsz do żołnierzy Karpińskiego i utwory Woronicza; dużą rolę w reaktywowaniu tych wierszy odegrał periodyk poetycki „Bard Oswobodzonej Polski”,

• w piśmie „Tandeciarz” drukowano satyry, przedrukowując szereg utworów, np. Przekleństwo narodu zlane na zdrajców ojczyzny,

• przedrukowywano poezję wojen napoleońskich,

• do Polski docierały utwory napisane pod wpływem informacji o „rewolucji” przez poetów francuskich, niemieckich, angielskich i duńskich:

1. ogromne zasługi w tłumaczeniu miał Bruno Kiciński, on też jako pierwszy przełożył Warszawiankę Delavigne'a, który był jednak słaby, znacznie lepszy okazał się przekład Karola Sienkiewicza, który wraz z muzyką skomponowaną przez Karola Kurpińskiego znany i wykonywany jest do dziś,

2. na wieść o kapitulacji Warszawy powstał wiersz francuskiego poety Augusta Barthélemy'ego Wzięcie Warszawy (dwa tłumaczenia: Gaszyńskiego i Goreckiego),

3. Pułk czwarty niemieckiego twórcy Juliusza Mosena wpisywał się w tzw. „Polenlieder” - były to niemieckie utwory pisane w trakcie powstania oraz po jego upadku, kiedy rzesze emigrantów przemierzały ziemie niemieckie; jedną grupę „Polenlieder” stanowiły krótkie wiersze o charakterze wezwań, pobudek, pieśni bojowych, druga grupa to utwory o nastroju głębszym i poważniejszym, o większej wartości ideowej, traktujące sprawę polską na tle ogólnoeuropejskim,

4. zagraniczni twórcy byli bardzo zaangażowani ideowo w sprawę polską, ton ich poezji był pełen entuzjazmu dla sprawy powstania oraz nienawiści wobec caratu, ten typ poezji reprezentują m.in.: Warszawa Grillparzera, Polonia Mosena, Upadek Warszawy Augusta Schäfera.

4. Pieśni powstania:

• Mazurek Dąbrowskiego z tekstem Józefa Wybickiego (powstał w 1797r.) był bardzo często parafrazowany, ale żaden tekst nigdy nie przyćmił tej Pieśni Legionów, która stała się pieśnią powstania listopadowego, w marcu 1831 r. zabrzmiała w Warszawie jako hymn narodowy,

• Cześć polskiej ziemi wyrosła z tradycji tajnych związków studenckich, autorem był prawdopodobnie filomata Jan Czeczot,

• Mazur Chłopickiego Słowaczyńskiego (muzyka Kurpińskiego),

• Pieśń wojskowa napisana przez Józefa Tetmajera, która była śpiewana przez ułanów 2 pułku,

• żołnierze armii powstańczej śpiewali często piosenki napisane przez współtowarzyszy broni: Suchodolskiego, Gaszyńskiego i Kowalskiego.

5. Idee i tematy:

• poezja powstańcza spełniała funkcje polityczne, miała oddziaływać w określonym duchu na czytelników i słuchaczy, była też czynnie zaangażowana w idee walki zbrojnej,

• charakter tyrtejski: celem było wzniecanie i podtrzymywanie zapału bojowego, kształtowanie postaw patriotycznych,

• ideą przewodnią poezji był żarliwy, aktywny patriotyzm:

1. patriotyzm wypływał z tradycji - wszystko, co się działo było tylko dalszym ciągiem walki o niepodległość toczonej od momentu, kiedy Polska przestała istnieć jako niezawisłe państwo, nawiązywano do tradycji kościuszkowskiej,

2. poezja powstańcza eksponowała heroiczne cechy narodowe: waleczność, śmiałość, bezgraniczne oddanie się ojczyźnie; czasem prowadziło to do przejaskrawiania tych cech, upajania się widokiem krwi czy pochwalania bezmyślnego zawadiactwa,

3. patriotyzm wyrażał się również w haśle jedności i zgody narodowej, apelowano o przezwyciężenie wszelkich uraz i kłótni, wiersze zalecały poskromienie wad narodowych i nawrót co cnot staropolskich, poezja potępiała zdrajców, bohaterem negatywnym stał się Różaniecki jako uosobienie Polaka, który dla własnej korzyści zdradził ojczyznę,

• powstanie miało pełnić międzynarodową rolę ukazania Polski jako siedliska wolności:

1. żołnierz, bohater liryki, walcząc o niepodległość Polski jednocześnie przyczyniał się do zwycięstwa światowej rewolucji, wypełniał zaszczytną misję szerzenia wolności wśród innych ujarzmionych narodów,

2. w wierszach pojawiały się motywy sojuszu wolnych ludów i wiara w braterstwo,

3. poezja poruszała sprawy detronizacji, dawała wyraz nienawiści do władców-tyranów (np. Na dzień detronizacji Garczyńskiego),

• kult Trzeciego Maja w poezji powstańczej świadczył, że w zakresie reform ustrojowych i społecznych twórcy nie wychodzi poza poglądy umiarkowane, brak było w ówczesnej poezji utworów na temat dążenia do przemian społecznych (w przeciwieństwie do publicystyki, gdzie ta tematyka była bardzo żywa),

• mesjanizm, który powstał z połączenia żarliwego patriotyzmu i religijności z elementami ideologii wolnościowej, Brodziński i Garczyński głosili w swojej poezji ideę posłannictwa narodu polskiego, misję tę otrzymała Polska, ponieważ została wyróżniona przez Boga,

• powstanie w świetle poezji:

1. moment wybuchu powstania nie miał swego odzwierciedlenia w poezji, powszechny entuzjazm znalazł ujście w utworach sławiących męstwo i zasługi podchorążych (np. Wiwat szkoła podchorążych Tomaszewicza) oraz w wierszach skierowanych do młodzieży (np. Oda do młodzi polskiej Kowalskiego, która była parafrazą Ody do młodości Mickiewicza),

2. kult wielkich nazwisk, szczególnie kult Chłopickiego, podziwiano jego odwagę, zasługi, potencjalne przyszłe zwycięstwa; po upadku dyktatury stanowił koniec nadziei wiązanych z Chłopickim, poezja nie pozostała mu dłużna i sparafrazowano popularną w pierwszych dniach powstania pieśń Mazur Chłopickiego w Mazur eks-dyktatora,

3. w poezji powstańczej momentem przełomowym stało się rozpoczęcie działań wojennych: w wierszach przewija się radość z pierwszych zwycięstw, upamiętniano nazwy miejscowości, w których toczyły się bitwy (np. Bruno Kiciński stał się piewcą walk pod Grochowem), liczne pochwały przywódców.

6. Między klasycyzmem a romantyzmem:

• w czasie powstania listopadowego wybór między poetykami, klasycystyczną i romantyczną, nie był najistotniejszy, utwory klasycystyczne nadał licznie powstawały,

• klasycyzm zadomowił się w ramach tradycji romantycznej - Słowacki napisał Odę do wolności przyjmując typ liryki „pseudoklasyczny, ale mający prawo obywatelstwa w ówczesnym romantyzmie polskim” (słowa Kleinera),

• częste występowanie ody wśród liryki powstania; panowało przekonanie o większej przydatności klasycystycznych form i sposobów obrazowania dla utworów o założeniach agitacyjnych, chodziło głównie o ody i poematy bohaterskie,

• bardzo popularną, typową dla klasycyzmu, figurą stylistyczną była alegoria: personifikacje Ojczyzny, Swobody, Nadziei i Zgody lub Niezgody,

• w wielu wierszach brzmiał patos i retoryka klasycystyczne, np. Oda do ziomków, Oda do młodzi polskiej, Oda na cześć obrońców Warszawy, Oda do Józefa Chłopickiego,

• ślady antyczne: pojawią się Bellona i Mars, Muzy i Minerwa, Maraton i Termopile (np. Oda do Rożnieckiego),

• bardzo ważna rola strony muzycznej utworów powstania, melodia była zrośnięta z tekstem, podobnie jak w twórczości ludowej:

1. podkład muzyczny był dynamiczny dzięki akcentom marszowym i motywom fanfarowym,

2. z drugiej strony pieśni powstańcze cechowała prostota melodii, harmonii i chóralnej faktury, np. Marsz za Bug skomponowany przez Ignacego Dobrzyńskiego do słów Goszczyńskiego,

3. częstym motywem piosenek i wierszy powstańczych było pożegnanie żołnierza z dziewczyną, był to typ piosenki dziarskiej i rzewnej zarazem,

4. skromna piosenka żołnierska, mówiąca prosto o zwykłych uczestnikach walk powstańczych wniosła do poezji elementy balladowej opowieści,

• w poezji powstania posługiwano się również typowo romantycznymi gawędami i krakowiakiem,

• narracja poetycka charakterystyczna dla poezji ludowej,

• w kilku utworach pojawiał się romantyczny świat duchów i zjaw, np. Napoleon Krystyna Ostrowskiego, Przegląd wojsk Mikołaja Bołoz Antoniewicza,

• wersyfikacja:

1. najpopularniejszymi typami wersu były ośmiozgłoskowiec, trzynasto-, jedenasto- i sześciozgłoskowiec,

2. zestawienia mieszane: krzyżowały się 8- i 6-zgłoskowce oraz 8- i 7-zgłowskowce,

3. dominował krzyżowy zestaw rymów abab, poza tym również rymy parzyste aabbcc

4. sylabizm i sylabotonizm.

TWÓRCZOŚĆ POWSTANIA LISTOPADOWEGO:

(zawartość tomiku Poezja powstania listopadowego)

1. Juliusz Słowacki:

• utwory zamieszczone w tomiku: Hymn, Kulik,

• stał się poetą powstania dzięki Hymnowi,

• Hymn łączył przeszłość z teraźniejszością, odwoływał się do chwil świetności i potęgi Polski, kojarzył się ze staropolską Bogurodzicą; w Hymnie znajduje się apel do Litwinów o wzniecenie powstania,

• Oda do wolności, nawiązująca do Ody do młodości Adama Mickiewicza, głosiła triumf wolności nad niewolą, ujmowała wolność w kontekście zarysu historycznego,

• Kulik jest pełen fantazji i ruchu, szybko zmieniają się w nim obrazy wesela, pogrzebu, gry hazardowej, maskarady; „polski kulig” to werbowanie wojowników, w gwałtownym, niespokojnym rytmie ochotnicy są przeniesieni na granicę, gdzie o świcie rozpocznie się bitwa; Kulik ukazuje tę bardziej praktyczną stronę powstania,

2. Kazimierz Brodziński:

• Do Boga, Mazur, Rok 1830, Na dzień Zmartwychwstania Pańskiego r. 1831, W czasie uczty dla wojska, Dnia 9 września 1831r.,

• jego pierwsze wiersze powstańcze to typowe pobudki bojowe, zagrzewające do czynu, pełne radosnej ufności w powodzenie wysiłku narodu,

• odwoływał się często do doświadczeń historycznych narodu, przypominał dotychczasową niewolę i dawniejsze zasługi Polaków, wyrażał żal do Francuzów, dawnych towarzyszy broni, których pomoc określił jako „późne jałmużny”,

• wydatną cechą jego poezji była religijność: wzniosłe apele do Boga o wolność, wiązał powodzenie sprawy polskiej z ingerencją Opatrzności (składało się to na podstawy ideologii mesjanistycznej),

• zestawianie Polski w Chrystusem najwyraźniej widać w utworze Na dzień Zmartwychwstania Pańskiego r. 1831, który został napisany w chwili radości po zwycięskich bitwach pod Wawrem i Dębem Wielkim,

• wraz z klęską powstania w jego utworach pojawiły się uczucia bólu i zawodu, np. Dnia 9 września 1831r. został napisany dzień po zajęciu Warszawy, wyrażał przekonanie, że upadek sprawy polskiej był klęską wolnościowych dążeń narodu rosyjskiego,

• obraz ewolucji poety od przygnębienia i rozgoryczenia do odzyskania wiary w opiekę bożą i mesjaniczną rolę narodu polskiego (np. Do Boga),

• w jego twórczości powstanie było etapem krótkim, ale istotnym i w pewnym sensie typowym dla drogi rozwojowej wielu ówczesnych poetów.

3. Rajnold Suchodolski:

• Śpiew [Dalej, bracia do bułata], Dodatek I do Pożegnania, Mazurek, Polonez, Marsz na cześć obrońców ojczyzny, Biała chorągiewka, Śpiew [Witaj, majowa jutrzenko], Śpiew wojenny,

• on jako pierwszy został piewcą dni przełomowych, a jego Śpiew stał się istotnym elementem uroczystości patriotycznych w Teatrze Narodowym,

• jego utwory były pełne werwy i bojowego animuszu, głosiły popularne hasła i wezwania, bezpośrednio zwracały się do wojska, podchorążych, Gwardii Narodowej, młodzieży,

• nawiązania do haseł konstytucji majowej, której zdobycze na całą Polskę poniesie zwycięska armia na ostrzu bagnetów (Śpiew [Witaj, majowa jutrzenko]),

• apel do ludów, by zjednoczone w rewolucyjnym braterstwie przywróciły wolność Europie (Śpiew wojenny),

• w jego utworach do głosu doszła nienawiść do ciemiężców, z humorem rozprawiał się z agentami dawnej tajnej policji, których radził posłać na szubienicę,

• uczucia nienawiści i chęć zemsty za dawne zbrodnie doprowadziły go nawet do sformułowań pozostających w sprzeczności a głoszonymi przez niego hasłami ogólnoeuropejskiej rewolucji i braterstwa ludów, np. domagał się w Polonezie zerwania braterskich, plemiennych więzów z narodem rosyjskim,

• utwory Suchodolskiego niepodzielnie zrosły się z melodią, dzięki czemu zyskały popularność.

4. Franciszek Salezy Dmochowski:

• Cześć młodzieży polskiej - wiersz deklamowany w Teatrze Narodowym 6 grudnia tuż po sztuce Krakowiacy i Górale Bogusławskiego,

• był poetą klasycystycznym, krytykiem, tłumaczem, pamiętnikarzem, wydawcą i redaktorem pism literackich („Tygodnika Polskiego”, „Wandy”, „Biblioteki Polskiej”, a po powstaniu „Muzeum Domowego” i „Przeglądu Europejskiego”); w lipcu 1831r. wydawał pamiętnik polityczny i naukowy pt. „Niepodległość”,

• jego wiersz był bardzo popularny, mówił o sile narodu w polskiej młodzieży, która gotowa jest, aby mścić się za wszystkich poległych i doprowadzić do wyzwolenia Polski.

5. Stanisław Jachowicz:

• Pieśń narodowa,

• był znany głównie z bajek dla dzieci, ponadto był wybitnym pedagogiem i filantropem, był pionierem prasy dziecięcej (w 1831r. wydawał „Dziennik dla Dzieci”), w której dostosowywał do dzieci artykuły o treści patriotycznej; działał aktywnie w Towarzystwie Patriotycznym,

• Pieśń narodowa ułożona jest na nutę Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy, oddaje hołd powstaniu, ukazuje wiarę w rychłe zwycięstwo i niepodległość Polski,

6. Stefan Witwicki:

• Pieśń [Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy], Do Boga. Modlitwa o zwycięstwo, Śpiew [Niech żyje polski lud!],

• poeta, krytyk, publicysta i prozaik, należał do grona romantyków warszawskich, przyjaźnił się z Bohdanem Zaleskim, Maurycym Mochnackim i Fryderykiem Szopenem, pisał artykuły piętnujące wady narodowe, należał do Gwardii Narodowej, ale z powody słabego zdrowia nie wziął udziału w kampanii wojennej,

• jego utwory były przesycone typową dla niego religijnością, prosi Boga o zwycięstwo, błogosławieństwo i zbawienie ojczyzny (Do Boga. Modlitwa o zwycięstwo), nawiązuje do przeszłości, Polski Piastów i Jagiellonów (Śpiew [Niech żyje polski lud!]).

7. Andrzej Słowaczyński:

• Mazur wojenny,

• wstąpił jako ochotnik do 5 pułku strzelców pieszych, walczył pod Wawrem i Ostrołęką, został starszym sierżantem,

• Mazur wojenny był pieśnią, którą często śpiewano na koniec przedstawień teatralnych, mówi o zwycięstwie Polski pod dowództwem Chłopickiego i z bożą pomocą,

• często zwany Mazurem Chłopickiego.

8. Dominik Magnuszewski:

• Dzień 29 listopada,

• poeta, dramaturg, nowelista; sprawozdawca „Nowej Polski”; często podkreślał zapał i ożywczy udział polskiej młodzieży w powstaniu; wstąpił do pułku grenadierów gwardii, gdzie uzyskał później stopień podporucznika,

• Dzień 29 listopada, nawiązując do Mickiewiczowskiej Ody do młodości i w ogóle do liryki powstańczej Mickiewicza, jest uczczeniem wybuchu powstania, Polska jest orłem-Feniksem, która zrzuciła „okowy” i powstała z popiołów, zaś zaborca to „stary lew tyranii”,

9. Stanisław Bratkowski:

• Kosa spod Racławic,

• poeta, prozaik, publicysta; brał udział w propagandzie patriotycznej; napisał sztukę Akademik warszawski; wstąpił do wojska, był podintendentem przy głównej armii; członek Towarzystwa Patriotycznego,

• jego utwór, zaliczany do piosenek narodowych, jest o oporze chłopów, którzy walczą kosami, mszczą się za śmierci ojców i bronią kraj w potrzebie.

10. Franciszek Kowalski:

• Cztery wiwaty, Dwudziesty dziewiąty listopad, Lipiec i listopad, Dziewczyna i krakus, Krakusy [Co za śmiałość, co za siła!], Pieśń starców, Ułan na wedecie, Zabałkański i Erywański, Requiem,

• jego utwory to głównie żywe i dziarskie piosenki, są one wiernym odbiciem nastrojów, nurtujących przeciętnego uczestnika powstania, oddają atmosferę dnia codziennego jak i wydarzeń przełomowych,

• typowy przykład liryki żołniersko-obozowej, pełne niczym nie zmąconej wiary w wynik walk, nacechowane humorem i nienawiścią do wroga,

• niektóre jego utwory miały być pieśniami bojowymi poszczególnych formacji wojskowych (np. Krakusy),

• jego pieśni zagrzewały do boju i wzywały braci zza kordonu (np. Pieśń bojowa podolska),

• bardzo rozmaita tematyka wierszy: pisał o zranionych wojownikach, życiu żołnierskim, klęskach, tułaczce, neutralności, strategiach wojskowych,

• wyszydzał wrogów, kilka utworów poświęcił Dybiczowi i Paskiewiczowi (np. Do Prusaków),

• jego obfita twórczość ma przede wszystkim charakter dokumentu epoki.

11. Ignacy Humnicki:

• [Już miesiąc drugi skrzydła różane],

• dramaturg i poeta klasycystyczny; autor tragedii Żółkiewski pod Cecorą o silnych akcentach patriotycznych, która została entuzjastycznie przyjęta przez publiczność, ale wkrótce zakazano jej wystawiania; nie wierzył w powodzenie walki zbrojnej, więc nie wziął w niej udziału;

• w utworze zwraca się do wszystkich bojowników o wolność, twierdząc, że wolność odzyskana przez Polskę jest też ich wolnością niezależnie od narodowości walczących, krytykuje koronacje carów na króla Polski, którzy nie są godni zasiadać na polskim tronie i władać polskim narodem.

12. Krystyn Ostrowski:

• Napoleon,

• poeta, pisarz dramatyczny, publicysta, tłumacz; był kanonierem w artylerii, później podporucznikiem pod dowództwem gen. Józefa Bema; otrzymał srebrny krzyż Virtuti Militari,

• utwór oparty na romantycznych motywach zjaw, zmartwychwstających żołnierzach i samego Napoleona, którzy pod jego dowództwem lecą do Polski, aby walczyć o jej niepodległość; walka i zabijanie Moskali ma im zapewnić zbawienie wieczne i otworzyć wrota do raju.

13. Seweryn Goszczyński:

• Antychryst wolności, Powstanie Polaków, Skowronek, Marsz za Bug, Wyjście z Polski, Wyprawa braci wychodźców,

• jego twórczość przede wszystkim pełniła funkcję agitacyjną; za główny cel uznał szerzenie wzgardy do najeźdźców i budzenie ufności we własne siły, działalność bezpośrednia jest wysunięta na plan pierwszy;

• Goszczyński miał być „poetą rządowym”, rzecznikiem posunięć politycznych i militarnych,

• jego liryki powstańcze były pełne wiary i entuzjazmu w powodzenie powstania, wyrażały radość ze zmartwychwstania ojczyzny po długich latach ucisku,

• wykorzystywał symbolikę religijną do przedstawienia walki świata swobody ze światem despotyzmu reprezentowanym przez cara, naznaczonego piętnem Kaina, Bóg jednak miał przerwać pasmo jego zbrodni i uczynić ze świata (Antychryst wolności), zwracał się też bezpośrednio do Boga z żądaniem natychmiastowej pomocy dla walczącego narodu,

• najpiękniejszym wierszem Goszczyńskiego jest Marsz za Bug, w którym harmonijnie współgrają elementy treściowe i formalne (muzykę do tego utworu skomponował Ignacy Dobrzyński), jest obrazem tęsknoty, niejako zapowiada niektóre fragmenty Pana Tadeusza,

• zemsta i nienawiść do wroga przeistaczają się chwilami w uczucia niegodne istocie ludzkiej, atmosferę krwawej zemsty potęguje słownictwo,

• poruszał tematykę emigracyjną i określał nowe zadania poety i działacza (Wyjście z Polski, Wyprawa braci wychodźców).

14. Bruno Kiciński:

• Nowa wiara, Dwa dni zwycięstw odniesionych pod naczelnym dowództwem Jana Skrzyneckiego, Wiersz na półroczny obchód 29 listopada, Na obchód 29 czerwca,

• reprezentował poetykę klasycystyczną, był tłumaczem Owidiusza, jako pierwszy przełożył Warszawiankę Delavigne'a,

• jego twórczość pełna jest akcentów wolnościowych, Bóg jest Bogiem wolności i tę prawdę naród polski miał nieść pomiędzy inne narody (Nowa wiara),

• w utworze Dwa dni zwycięstw… sławił osiągnięcia bojowe Jana Skrzyneckiego, porównywał go do Jana Sobieskiego, zwycięzcy spod Wiednia; do tego wiersza dołączył list do Skrzyneckiego, w którym wyrażał nadzieję, że czyny oraz osiągnięcia bohaterów stworzą „Homerów”,

• czerpał z tradycji antycznej, nadając polskim polom bitewnym greckie nazwy: Grochów stał Maratonem, Olszynka Maratonem,

• przekazywał w swoich utworach najważniejsze momenty walk i nazwiska dowódców (Wiersz na półroczny obchód 29 listopada).

15. Hieronim Kunaszowski:

• Do orła,

• na wieść o powstaniu przedostał się z Galicji do Królestwa i wstąpił do pułku jazdy litewsko-ruskiej; dosłużył się stopnia podporucznika; z okazji 50 rocznicy powstania wydał w 1880r. Życiorysy uczestników powstania listopadowego,

• orzeł jest w jego wierszu symbolem ducha walki, budzi naród i zachęca do przeciwstawienia się, spłukuje krew poległych, niesie ukojenie, aby w odpowiednim momencie wskrzesić ojczyznę.

16. Józef Przerwa Tetmajer:

• Pieśń wojskowa,

• był poetą i matematykiem; należał do Towarzystwa Patriotycznego; kampanię odbył w 2 pułku ułanów;

• jego Pieśń wojskowa była śpiewana przez ułanów 2 pułku, z jeszcze większą chęcią, że ułożona została przez współwalczącego; poruszał popularne motywy pożegnania żołnierza z dziewczyną, całość pieśni jest raczej wesoła, mówi o doli żołnierza, którego los rzuca w różne miejsca.

17. Maurycy Gosławski:

• Mazur podolski, Mazur na cześć dyktatora, który położył pierwsze zasady upadku narodowej sprawy, Mazur na cześć generała rosyjskiego Suchozaneta z powodu połamania mu nóg w bitwie pod Grochowem dnia 25 lutego 1831 r., Do Adama Mickiewicza bawiącego w Rzymie podczas wojny narodowej, Mogiły Pragi, Śpiewka w dzień imienin dowódcy Aleksandra Wereszczyńskiego, Zwątpienie, Odzyskanie,

• motywem przewodnim jego twórczości był związek poety z ziemią rodzinną-Podolem, stał się wyrazicielem uczuć i nastrojów ułanów podolskich; nazwał swoje piosenki „podolankami”,

• wzywał braci Podolan do walki (Mazur podolski), znamię regionalne jest widoczne w prawie każdym utworze Gosławskiego; godził miłość do Polski jako całości z przywiązaniem do tzw. bliższej ojczyzny, do regionu (Śpiewka w dzień imienin dowódcy Aleksandra Wereszczyńskiego),

• protestował przeciw możliwości kapitulacji (Zwątpienie), oddawał wyraźnie nastroje poszczególnych etapów powstania,

• w jego liryce brzmi pewien fanatyzm powstańczy: kazał poecie domagać się stryczka dla Chłopickiego, skierował ostry apel do Mickiewicza, aby stawił się do walki (Do Adama Mickiewicza bawiącego w Rzymie podczas wojny narodowej), w momencie niepowodzeń bluźnił przeciw Bogu, który zamiast pocieszenia daje jedynie łzy i klęski i woli słuchać skargi niż radosnych hymnów wolności (Zwątpienie),

• prezentował typ potocznej piosenki żołnierskiej, opiewającej czyny bojowe oddziału; typowym motywem przewodnim jego piosenek było rozstanie ułana i dziewczyny, rozłąki, tułaczki ułana, zaginionego kochanka.

18. Mikołaj Bołoz Antoniewicz:

• Przejście wojska polskiego do Galicji pod Dwernickim,

• służył w randze porucznika w 4 pułku ułanów oraz korpusie Dwernickiego; został odznaczony Virtuti Militari;

• wiersz przedstawia końcowy moment wyprawy gen. Dwernickiego na Wołyń, Dwernicki został przedstawiony jako stary Sarmata: dzielny i zamiłowany w rzemiośle wojennym, w utworze aluzje do odsieczy wiedeńskiej i niewdzięczności Austriaków wobec Polski.

19. Konstanty Gaszyński:

• Polska powstająca, Pieśń [Już nadeszła chwila święta], Warszawianka [Winszujmy sobie, żeśmy dziś dożyli], Do Francuzów, Wspomnienie o maju, Jaskółki, Czarna sukienka, Olszyna Grochowska,

• był jednym z pierwszych piewców powstania, jego wczesne utwory rozbrzmiewały z desek teatrów warszawskich,

• powtarzano jego piosenkę Polska powstająca, która została napisana na nutę barkaroli z opery rewolucyjnej pt. Niema z Portici,

• dawał wyraz uczuciom żalu i bólu, że bratnia Francja za krew wylaną w wojnach napoleońskich odpłaca się jedynie łzami, a nie pomocą zbrojną (Do Francuzów),

• w jego poezji przewija się wyprawa Gaszyńskiego na Litwę,

• w twórczości emigracyjnej często powracał do wrażeń powstańczych (Jaskółki, Czarna sukienka, Olszyna Grochowska),

• utwory Gaszyńskiego na ogół poprawne, nie posiadają cech odrębnych, brak im indywidualnego wyrazu.

20. Stefan Garczyński:

• Na dzień detronizacji, Bitwa pod Grochowem, Hymn zwycięstwa po bitwie pod Wawrem i Dębem, Modlitwa obozowa, Śpiew ochotników poznańskich wychodzących na Litwę, Do ludów, Wchodząc do Prus, Wzięcie armat na górze stojących, Ostatni kanonier, Przeczucie śmierci,

• swoje doświadczenia uczestnika powstania zamknął w dwu cyklach poetyckich: Wspomnienia z czasów wojny narodowej polskiej 1831 (głównie utwory napisane w kraju) i Sonety wojenne (powstały na emigracji);

• jego utwory mówiły o wydarzeniach i atmosferze panującej w czasie zmagań wojennych,

• snuł marzenia o przodującej roli narodu polskiego w przyszłej ogólnoeuropejskiej rewolucji (Na dzień detronizacji), cieszył się ze zwycięstw wojennych (Hymn zwycięstwa po bitwie pod Wawrem i Dębem),

• wzywał do broni, bo nie chciał, aby naród spoczął na laurach zwycięstw (Modlitwa obozowa), widział zwycięstwo powstania i misji powstania o szerzeniu wolności (Śpiew ochotników poznańskich wychodzących na Litwę),

• mimo niepowodzeń nadal wierzył w powołanie narodu, który nigdy nie zaprze się wolności (Do ludów),

• w jego wierszach pojawiały się pesymistyczne motywy porzucania broni (Wchodząc do Prus),

• obrazował żołnierski trud: opisy szturmu, akcji konnicy i artylerii (Bitwa pod Grochowem), jako poeta występował w roli żołnierza i batalisty, „malował” sceny bitewne, jego utwory oddają atmosferę wojennych zmagań, nie ma w nich tła historycznego,

• Mickiewicz uznał Garczyńskiego za piewcę powstania, kreował go na jednego z największych poetów narodowych,

• strona artystyczna twórczości Garczyńskiego jest bardzo uboga, dobre pomysły nie zostały zrealizowane w sposób doskonały, z powodu braku umiejętności zorganizowania materiału poetyckiego oraz opanowania formy, szczególnie w zakresie języka.

21. Antoni Gorecki:

• Pieśni pisane w czasie powstania Litwy w roku 1831: Pieśń pierwsza, Do Adama Mickiewicza towarzysza podróży 1831, w drodze między Nancy i Châlons,

• był autorem utworów o tematyce patriotycznej i wojennej, satyr i bajek; brał udział w kampanii napoleońskiej; był członkiem Towarzystwa Szubrawców, współpracował z „Wiadomościami Brukowanymi”; po wybuchu powstania należał do komitetu przygotowującego działania wojenne na Litwie; walczył w powstańczych szeregach i dosłużył się rangi pułkownika; przyjaźnił się z Mickiewiczem,

• był twórcą starszego pokolenia, ale jego wiersze nie zaliczają się do zbyt udanych,

• wzywał Litwinów do broni i złączenia się w walce z Polakami (Pieśni pisane w czasie powstania Litwy…), drugi utwór powstał w czasie podróży przez Francję, wyraża nostalgię za krajem i nadzieję, że będzie mu dane umrzeć na ziemi ojczystej.

22. Franciszek Grzymała:

• Dumanie oficera polskiego w zamku malborskim,

• poeta, publicysta i redaktor pism literackich; umiarkowany klasycysta; działał w Towarzystwie Patriotycznym; był członkiem redakcji „Kuriera Polskiego”, należał do Gwardii Narodowej, później był oficerem 7 pułku lansjerów,

• utwór zadedykowany majorowi Święcickiemu, przypomina chwałę i potęgę Polski, nawiązuje do tradycji starożytnej (zawiera cytat z Eneidy Wergiliusza), nawołuje do zemsty.

23. Hieronim Kajsiewicz:

• Wieszcz-żołnierz,

• poeta i pisarz religijny; jako student należał do Gwardii Honorowej; był żołnierzem 3 pułku ułanów, walczył pod Stoczkiem i Nową Wsią; w 1841r. został księdzem,

• jego wiersz jest przede wszystkim nawołaniem do zemsty, porównanie żołnierza i wieszcza, bo obaj budzą zemstę przeciw carom rosyjskim.

24. Wincenty Pol:

• Białe orlę, Polskie zapusty, Obóz moskiewski pod Kownem, Pożegnanie [Panna młoda, jak jagoda], Krakusy [Grzmią pod Stoczkiem armaty], Niedola, Maroderka, Stary ułan pod Brodnicą, Śpiew z mogiły,

• jego twórczość powstańczą można określić jako poetycką kronikę wydarzeń, przeszło 50 utworów zostało wydanych w tomie pt. Pieśni Janusza, tytułowy Janusz to nieznany i skromny żołnierz, reprezentant całego narodu, bez względu na stan i pochodzenie,

• ukazywał powszechny zapał ludu po wybuchu powstania, posługiwał się agitacyjną symboliką orła w obłokach (Białe orlę), jego utwory cechuje ogromna rozmaitość tonów, nastrojów, środowisk i sytuacji: od piosenek poważnych przerzuca się do wesołych, od dziarskich do sentymentalnych,

• w armii żołnierzy rosyjskich zmierzających do Polski dostrzegł jednostki przejęte sympatią do Polski (Obóz moskiewski pod Kownem), rysował barwne scenki przekradania się Wielkopolan do powstania (Polskie zapusty), nie malował całego przebiegu bitew, chwytał jedynie jakiś interesujący fragment i plastycznie go przedstawiał,

• Pol zwrócił uwagę na usposobienie ludności i jej reakcję na wydarzenia, wprowadził więc do poezji chłopa, Mazura, wieśniaczki i panny kłócące się o wyższość rodzajów broni; bohater ludowy jako decydująca siła narodu, w wielu utworach ludowy patriotyzm wybija się na plan pierwszy, opiewał męstwo chłopskich żołnierzy,

• wiersze z powstania litewskiego (m.in. Maroderka, Niedola) obrazują różne momenty kampanii nie pomijając faktów ukazujących pomoc i współdziałanie ludności,

• utrwalił moment przekraczania granicy (Stary ułan pod Brodnicą),

• bohaterami jego utworów są przede wszystkim przedstawiciele masy żołnierskiej, zarówno szlachcic jak i chłop pracujący na roli,

• ostro osądzał magnaterię,

• przez ostatnie wiersze jego cyklu przenikał nastrój mesjaniczny,

• walory artystyczne jego pieśni: rytmiczność (przeważa rytm taneczny mazura i krakowiaka), wiele jego utworów zyskało popularność dzięki melodii; rymy męskie nadawały charakter pobudki wojennej, nawiązywał do stylu poezji legionowej.

25. Adam Mickiewicz:

• Nocleg, Śmierć pułkownika, Reduta Ordona, [Pieśń żołnierza],

• nie wierzył w powodzenie powstania i dlatego długo decydował się na przyjazd do kraju, wszelkie wiadomości o klęskach przyjmował z wielkim bólem i żalem,

• upadek powstania nie stanowił dla niego końca walki, uznał, że właśnie teraz otwarło się pole działania: miała to być dla niego kontynuacja wojna, z którą trzeba się rozprawić piórem,

• najgłośniejszy i najznamienitszy utwór to Reduta Ordona, który powstał na bazie „opowiadań adiutanta”, tj. Garczyńskiego; utwór ten przedstawia z ogromną siłą poetyckiego wyrazu jeden z ostatnich momentów obrony i upadku Warszawy, obraz ruchów wojsk, działa artylerii, ataku i zdobycia reduty przykuwa swą plastyką i dynamizmem, niezwykłą dobitnością ujęcia; niesamowita obrazowość poematu: rozmaite porównania, zaczerpnięte ze świata zwierzęcego, potęgują w wyobraźni czytelnika wizję bitwy, nadają plastyczności i wyrazistości, nacechowane dodatnie lub ujemnie określenia kolorystyczne, np. kolumny i chorągwie wrogów są czarna, kolorem powstańców jest biel, ta antyteza jasności i ciemności odgrywa rolę w symbolice poematu; Reduta Ordona stała się poetyckim wyznaniem wiary, wytyczającym szlaki dalszych bojów, mimo upadku reduty i upadku Polski, walka o wolność toczy się dalej, aż do ostatecznego zwycięstwa lub ogólnoludzkiej zagłady, zamykające poemat wiersze przynosiły wypowiedzianą słowami poety-wiesza przestrogę przed biernością i uległością,

• Nocleg jest typowym przykładem ballady powstańczej, pod wieloma względami odbiegającej od tradycji gatunku; narratorem jest nie oficer, ale zwykły powstaniec, który bez literackich upiększeń, prostymi, żołnierskimi określeniami relacjonuje plastycznie sytuację; rycerz-mściciel został wyparty przez żołnierza-patriotę, brak romantycznej tajemniczości, którą zastępuje powstańcza rzeczywistość,

• Śmierć pułkownika to utwór pełen prostoty i lapidarności słowa; bohaterem wiersza jest żołnierz-patriota bezgranicznie oddany sprawie, momentem przełomowym jest jego śmierć, który uwzniośla postać bohatera i sprawę, dla której walczy,

• [Pieśń żołnierza] reprezentuje typ piosenki żołnierskiej, która wyraża doznania szeregowego uczestnika powstania ludowym językiem, prostota wypowiedzi osiągnęła szczyt literackich możliwości: brak dynamizującego akcję konfliktu moralnego czy niezwykłej postaci, wyznania żołnierza ilustrują losy wielu jego współtowarzyszy, którzy oddaleni od kraju tęsknią i myślami powracają do niedawnych walk o niepodległość, jedynym ich marzeniem jest powrót na plac boku.

26. Utwory anonimowe:

• Cztery wiwaty [Hej, Polacy] - mazurek na nutę Żyli ludzie przed Krakusem

1. utwór podpisany był kryptonimem W. S.

2. powstanie ukazane jest jako szczęśliwy czas, bo Polacy mogą walczyć i istnieje sposobność, aby zerwać z cierpieniem i brakiem wolności, Polacy to dzielni Sarmaci i potomkowie Piasta prowadzeni przez najdzielniejszych, czyli Chłopickiego, a wcześniej przez Kościuszkę.

• Odpowiedź Rożnieckiego - na melodię Jeszcze Polska nie zginęła

1. utwór jest satyrą na Rożnieckiego (był żołnierzem, po wybuchu powstania listopadowego opuścił Warszawę, potem służył w armii carskiej, był członkiem rosyjskiej Rady Państwa), podkreśla jego chciwość i pogoń za pieniędzmi, ironia: więzy niewoli są „słodkie” i niegodne zamiany na „laur sławy” oraz niepodległość; na końcu utworu zapowiedź Rożnieckiego, że przybędzie do Polski z Rosjanami.

• Mazur eks-dyktatora

1. wiersz jest przeróbką Mazura wojennego Słowaczyńskiego

2. utwór obrazuje koniec nadziei związanych z klęską Chłopickiego, powstanie i tak ma rację bytu i Polacy zwyciężą bez przywództwa Chłopickiego, który został przedstawiony jako dyktator bez polotu i zdecydowania w działaniu.

Śpiewka - na nutę Dalej bracia, głośmy pienia

1. walka w powstaniu przedstawiona jako święty obowiązek Polaka, który złożył śluby, że będzie walczył o niepodległość, do zwycięstwa powiedzie biały orzeł.

144. Pożegnanie

1. w utworze wykorzystany bardzo popularny motyw pożegnania żołnierza z dziewczyną, oboje rozumieją, że walka za ojczyznę jest najważniejsza, obiecują sobie spotkanie po śmierci w niebie.

145. Cześć Dwernickiemu

1. wiersz krytykuje wszystkie formy zdrady i chwali Dwernickiego i jego osiągnięcia na polu bitwy, które na zawsze zostaną w pamięci.

146. Mazurek ofiarowany tchórzom, próżniakom, darmozjadom, pasibrzuchom i włóczęgom miasta stołecznego Warszawy

1. jak nasuwa sam tytuł, utwór ironicznie i nieco prześmiewczo podchodzi do ludzi, którzy nie podjęli walki w czasie powstania; ci, którzy walczą nazwani są „półgłówkami”, którym należy zostawić „brednie” dotyczące walki i odwagi.

27. Utwory poetów obcych:

• Kazimierz Delavigne Warszawianka, w przekł. Karola Sienkiewicza

1. bardzo szybko stała się jedną z czołowych pieśni narodowych,

2. zawiera nawiązania stylistyczne do Marsylianki,

3. pierwsza zwrotka pieśni nawiązuje do francuskiej historii (rewolucji lipcowej) i wspólnoty walki o swobodę ludów Europy, występują nawiązania do kampanii bałkańskiej Rosji z 1829, którą z powstaniem listopadowym łączyła osoba dowódcy wojsk rosyjskich obu kampanii Iwana Dybicza, przypomnienie rzezi Pragi przeprowadzonej przez wojska rosyjskie w kontekście propagandy carskiej z 1830 mówiącej o miłosierdziu władz rosyjskich.

148. Do Polaków - wiersz przysłany z Weimaru, w przekł. Bruna Kicińskiego

1. całość utworu jest o mocnej i niezachwianej wierze Polaków w zwycięstwo, poeta przypomina również, że Bóg czuwa nad polskim narodem i nie pozwoli Polsce zginąć.

149. Manifest Polaków - utwór niemiecki w dość swobodnym przekładzie J. Nachtmanna (tłumaczenie jest dłuższe o 22 wiersze od oryginału)

1. utwór rozpoczyna się słowami wzorowanymi na wypowiedzi cara Mikołaja I do oficera gwardii, w którym oświadczył, że nie spocznie dopóki nie pozabija wszystkich walczących powstańców w Polsce,

2. nawiązania do historii Polski, np. zależności Prus od Polski, co później odwróciło się w postaci zaboru pruskiego,

3. pytania retoryczne o mężność Polaków i zdolność obrony przed najeźdźcą

150. August von Platen Odpowiedź Polaków na manifest ekstyrpacyjny samorządcy, w przekł. Gothilfa Kohna

1. w tytule nawiązanie do proklamacji cara Mikołaja I, który domagał się bezwzględnej kapitulacji; ekstyrpacja - termin medyczny, oznaczający wykorzenienie, wytępienie,

2. wezwanie Polaków do walki, wspomnienie Poniatowskiego i Kościuszki, przestroga dla tchórzy, aby jednak walczyli; nawet po upadku po powstania pojawią się nowi „mściciele ran”.

151. Gustaw Pfizer Pozdrowienie zwycięzcom, w przekł. G. Kohna

1. motyw orła-zwiastuna wolności i zbawienia

2. wszystko, łącznie z górami i pagórkami, klęka przed Bogiem, chwalą Go, wszystkie zwycięstwa są boską zasługą, za którą należy dziękować i wielbić Boga.

152. Józef Krystyn von Zedlitz Święta walka, w przekł. G. Kohna

1. przedstawienie walki od strony ponoszonych klęsk, mimo to, walka o szczytny cel, nawet jeśli jest bez szans, zasługuje na miano ważnej i świętej, potępienie tchórzostwa.

153. Mikołaj Lenau W karczmie, w przekł. Marii Bartusównej

1. klęska powstania zestawiona z pogodą: groźną zima i mrozem, wiosna to czas odwetu Polski (wtedy na grobach kwitną róże), spod topniejącego śniegu wynurzają się powstańcze mogiły, za które nadejdzie zemsta.

154. Juliusz Mosen Pułk czwarty, w przekł. Jana Nepomucena Kamińskiego

1. utwór jest pochwałą dla pułku czwartego, który mężnie stawał w obronie kraju, odwaga była jednak daremna, bo powstanie upadło i poniosło klęskę;

14

---