PRAWO EUROPEJSKIE
Prawo europejskie to prawo stanowione przez Unię Europejską, ale także organizacje związane ze wspólnotami europejskimi (np. Radę Europy, CEFTA).
Geneza Unii Europejskiej:
koncepcja Stanów Zjednoczonych Europy.
układy paryskie z 1951 roku o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (wspólna polityka państw w tej gałęzi przemysłu) - założyciele: Francja, RFN, Włochy i kraje Beneluksu (Holandia, Belgia i Luksemburg).
Traktaty rzymskie z 1957 roku o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej „Euratom”.
Horyzontalny (poziomy) kierunek rozwoju - do wspólnoty wstępują nowe kraje.
Zacieśnianie się współpracy wspólnot:
traktat o fuzji organów z 1965 roku,
Jednolity Akt Europejski z 1986 roku,
Traktat z Maastricht z 1992 roku, na mocy którego powstaje Unia Europejska (od tego czasu nie mówimy o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, a o Wspólnotach Europejskich)
traktat amsterdamski z 1997 roku,
traktat nicejski z 2000 roku,
podpisanie Konstytucji Europejskiej w Rzymie w październiku 2004 roku.
Wspólnoty Europejskie posiadają swoje własne organy:
Rada Unii Europejskiej, w skład której wchodzą przedstawiciele poszczególnych państw w randze ministra. Rada Unii Europejskiej nie jest organem działającym permanentnie, działa poprzez spotkania raz albo dwa razy w miesiącu. Rada Unii Europejskiej może być ogólna, tzn. w jej skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, lub szczególna, tzn. w jej skład wchodzą ministrowie finansów, ministrowie rolnictwa, itp. Główną funkcją Rady Unii Europejskiej jest funkcja prawodawcza.
Rada Europejska, popularnie zwana szczytem Unii, są to spotkania szefów państw członkowskich czy ewentualnie głów państw (np. Francję i Finlandie reprezentują prezydenci), które odbywają się co najmniej dwa razy w roku. Funkcją Rady Europejskiej jest wytyczanie kierunków rozwoju Unii.
Rada Europy nie jest organem Wspólnot Europejskich. Jest to organizacja międzynarodowa powstała w 1949 roku. Pod egidą Rady Europy w 1952 roku została uchwalona Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Wolnościach Podstawowych.. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg.
Parlament Europejski pełni głównie funkcje opiniodawcze, kontrolne i tylko w pewnym zakresie funkcje tworzenia prawa. Parlament Europejski ma niższą pozycję od parlamentów krajowych państw członkowskich. Posłowie do Parlamentu Europejskiego wybierani są w wyborach powszechnych w poszczególnych państwach członkowskich. Posłowie w Parlamencie Europejskim nie skupiają się według kryteriów narodowościowych, a we frakcjach (kryterium ideologiczne).
Komisja Europejska, w skład której wchodzą komisarze reprezentujący interesy wspólnotowe, a nie poszczególnych państw członkowskich. Główna funkcja Komisji Europejskiej to funkcja wykonawcza (można Komisję porównać do rządu unijnego). Komisja Europejska często nazywana jest „strażnikiem prawa europejskiego”, ponieważ może zaskarżyć do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości państwo członkowskie, które nie przestrzega europejskiego prawa wspólnotowego.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu jest organem powołanym do stosowania prawa europejskiego i do dokonywania wykładni prawa europejskiego. Istotną kompetencją Europejskiego trybunału Sprawiedliwości jest odpowiadanie na pytania prejudycjalne, czyli pytania związane z interpretacją prawa europejskiego. Takie pytania może zadać sąd krajowy.
Sąd I instancji wydzielił się w samodzielny organ na mocy traktatu nicejskiego w 2000 roku.
Trybunał Biegłych Rewidentów, który zajmuje się kontrolą finansową.
W ramach Unii Europejskiej występują tzw. organy pomocnicze, do których można zaliczyć:
Komitet Stałych Przedstawicieli składający się z ambasadorów państw członkowskich oraz przedstawicieli akredytowanych przy Unii. Główne zadanie Komitetu to pomoc i organizacja prac Rady Unii Europejskiej.
Komitet Społeczno-Ekonomiczny, którego główne funkcje to funkcje opiniodawczo-doradcze.
Komitet Regionów.
Źródła prawa Wspólnot Europejskich dzieli się na pierwotne i wtórne, a także tradycyjnie na pisane i niepisane.
Źródła pierwotne to przede wszystkim traktaty założycielskie, protokoły do tych traktatów, zmiany i modyfikacje tych traktatów, jak również traktaty akcesyjne na mocy, których nowe państwa wstąpiły do Unii.
Źródła wtórne są tworzone przez Radę Unii Europejskiej. Do źródeł wtórnych zaliczamy:
rozporządzenia są to akty o charakterze generalnym i abstrakcyjnym obowiązujące bezpośrednio na terytorium państwa członkowskiego. Adresatami rozporządzeń mogą być państwa członkowskie, jak również osoby.
dyrektywy określają cel, który należy zrealizować oraz termin realizacji tego celu. Środki i metody realizacji celu są pozostawione państwom członkowskim. Adresatami dyrektyw są tylko państwa członkowskie, albo wszystkie albo grupa.
decyzje mają charakter aktów indywidualnych i konkretnych. Wydawane są przez Komisję Europejską, która często w formie decyzji wkracza w sferę prawa antymonopolowego, np. Komisja na mocy decyzji może zezwolić na podział lub połączenie się przedsiębiorstw.
opinie i zalecenia są to akty nie mające charakteru wiążącego. Poprzez opinie określony organ wspólnoty zajmuje stanowisko, natomiast zalecenia zawierają także sugestie określonego zachowania.
Prawem pisanym jest przede wszystkim prawo pierwotne i prawo wtórne, natomiast prawem niepisanym jest zwyczaj i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Zwyczaj odgrywa bardzo marginalną rolę jako źródło prawa Wspólnot Europejskich, natomiast ogromną rolę odgrywa orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który wypracował:
zasadę nadrzędności prawa europejskiego nad prawem krajowym państw członkowskich (w przypadku sprzeczności priorytet należy dać prawu europejskiemu).
zasadę bezpośredniego stosowania prawa europejskiego, czyli prawo europejskie jest bezpośrednio stosowane na terytorium państwa członkowskiego, dotyczy to zarówno prawa pierwotnego i wtórnego.
Różnice pomiędzy Unią Europejską a Wspólnotami Europejskimi:
Wspólnoty powstały znacznie wcześniej niż Unia Europejska.
Wspólnoty stanowią podstawę instytucjonalną Unii Europejskiej. Unia Europejska jako taka nie posiada swoich organów, dział za pośrednictwem organów Wspólnot Europejskich.
Unia Europejska opiera się na tzw. trzech filarach. I filar to Wspólnoty Europejskie, II filar to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, a III filar to współpraca policyjna i sądowa.
1