Kofta, Doliński - Strelau t2.

1.POZNAWCZE PODEJŚCIE DO OSOBOWOŚCI

Poznawcze podejście do osobowości widzi człowieka jako podmiot poznający świat i samego siebie, złożony system pobierający, przetłumaczający integrujący informacje odpowiada za generowanie przewidywań, tworzenie programów działania. Pobudzenie i kontrolę emocji i uczuć oraz zarządzanie naszym zachowaniem. Skupia się na osobie jako pewnej całości.

PODEJŚCIE POZNAWCZE A PODEJŚCIE TEORII CECH

Psychologia, cech próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie właściwości człowieka decydują o stałości i międzysytuacyjnej spójności jego zachowania. Poznawcza psychologia osobowości szuka odpowiedzi na inne pytanie: W jaki sposób osoba funkcjonuje? Zajmuje się również wyjaśnianiem stałości zachowania i trwałych różnic między nimi w obrębie ludzi.

Porównywane podejścia różnią się perspektywą poznawczą z jakiej patrzą na ludzkie działania:

TEORIA CECH - perspektywa chłodnego badacza za, zewnętrznego obserwatora zachowania.

POZNAWCZE PODEJŚCIE - perspektywa samego wykonawcy działania

GENEZA POZNAWCZEGO PODEJŚCIA

SPOŁECZNA TEORIA UCZENIA SIĘ Bandura

Dzięki tej perspektywie rozumiemy dziś, że osobowość nie jest nam dana od dnia narodzin, ale jest czymś, co stopniowo, formuje się pod wpływem interakcji z ludźmi i społecznego uczenia się

PSYCHOLOGIA FENOMENOLOGICZNA I HUMANISTYCZNA - Widać to w zainteresowaniu wewnętrznym światem człowieka i integracją jego doświadczenia, procesami poznawczymi oraz obrazem siebie także zainteresowanie ukierunkowaniem osobowości ku przyszłości oraz zdolnością podmiotowej kontroli (psychologia humanistyczna)

PSYCHOANALIZA

Przede wszystkim adaptacyjne ujęcie osobowości, traktowanie jej jako system analogicznego do samego organizmu, również zainteresowanie strategiami obronnymi oraz nieświadomością.

FUNKCJE OSOBOWOŚCI

• Konstruowanie poznawcze - czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom

• Dostarczanie podstaw do ewaluacji zdarzeń, co jest dla nas ważne, a co mniej ważne

• Programowanie działań - ustanawianie celów dobór strategii adekwatnych do wymogu sytuacji

• Sterowanie przebiegiem działania dzięki procesom samoregulacji

Funkcje te służą regulacji dwóch nadrzędnych zadań osobowości jako systemu

1. ADAPTACJA PSYCHOLOGIACZNA - to zmiana w zachowaniu dzięki której radzimy sobie z wyzwaniami

2. INTEGRACHA PSYCHOLOGICZNA - to zapewnienie względnie stałego wysokiego poziomu integracji naszego zachowania a także podtrzymanie wiary we własne istnienie jako jednolitego podmiotu

OSOBOWOŚC JAKO SYSTEM WIEDZY OSOBISTEJ

W wyniku poznawania świata i siebie formułowania jest w naszej pamięci wiedza osobista. Wiedza ta jest zarazem produktem konstruowania zdarzeń jak i źródłem przyszłych usiłowań jednostki by nadać sens i strukturę własnym doświadczeniom.

Wiedza osobista to wiedza:

• Naturalna

• Gorąca (zw z emocjami i ocenami)

• Słabo uświadomiona

• Ma charakter pragmatyczny - służy uruchamianiu działania, podtrzymywaniu go aż do osiągnięcia celu

Jako dorośli dysponujemy systemem zorganizowanych systemów poznawczych w konkretnej sytuacji wykorzystywana jest tylko znikoma część całej wiedzy, mianowicie te schematy, które zostały zaktywizowane a więc są dostępne poznawcze.

Dostępność schematu - oznacza ze ukierunkowujemy naszą uwagę na sposób kategoryzacji i na sposób integracji nowej informacji oraz na wyciągane z niej wnioski.

Wiedza ma dwa jakościowo różne komponenty:

WIEDZĘ DEKLARATYWNĄ - wiedza łatwo dostępna oraz względnie łatwa do modyfikacji, zaraz przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli.

WIEDZE PROCEDURALNĄ - wiedza zawarta w samych procedurach przetwarzania informacji i sterowaniu zachowaniem. Wiedza ta jest zasadniczo niedostępna i trudna do modyfikacji.

2 typy PRZETWARZANIA INFORMACJI

• PRZETWARZANIE KONCENTRYCZNE - jest zależne od zasobów poznawczych, ma charakter sekwencyjny, przebiega powoli

• Przetwarzanie automatyczne jest uniezależnione od zasobów ma charakter równoległy oraz przebiega bardzo szybko

2. OSOBOWOŚĆ A POZNAWCZE KONSTRUOWANIE WŁASNEJ PRZYSZŁOŚCI I PRZESZŁOŚCI

KONSTRUOWANIE WLASNEJ PRZYSZŁOŚCI:

• PRODUKTYWNE konstruowani własnej przyszłości polega na samodzielnym obieraniu przez człowieka dalekosiężnych zamierzeń, służących jego rozwojowi i samoregulacji. Efektem tych procesów jest powstawanie całościowych wyobrażeń możliwych ja formułowanie się zadań życiowych - wreszcie wytwarzanie długotrwałych celów osobistych związanych ze wspomnianymi wyobrażeniami JA i zadaniami oraz planów ich regulacji.

Konstruowanie produktywne jest źródłem ważnych wewnętrznych standardów, z którymi wiąże się powstawanie silnych stabilnych motywacji. Ustanowieniu takich standardów towarzyszy PRZYROST AUTONOMII OSOBOWOŚCI oraz polepszenie się WEWNĘTRZNEJ KOCHERENCJI naszego działania.

• Reaktywne konstruowanie własnej przyszłości służy zarówno przywróceniu poczucia kontroli nad biegiem wydarzeń i doraźnej poprawie samopoznania jak i budowaniu skutecznych programów działania.

Na sposób poznawczego konstruowania przyszłości mają wpływ:

• Strategie samoutrudniania - rzucanie sobie kłód pod własne nogi

• Defensywny pesymizm - samostraszenie się

• Nierealistyczny optymizm - szansa wystąpienia zdarzeń pozytywnych jest wyższa niż u innych a zdarzeń negatywnych niższa

KONSTRUOWANIE WŁASNEJ PRZESZŁOŚCI

Znaczenie procesów rekonstruowania własnej przeszłości doceniała już psychoanaliza wprowadzając pojęcie MECHANIZMÓW OBRONNYCH

• MODYFIKOWANIE ZAPISU PAMIĘCIOWEGO polega na wymazywaniu z pamięci niewygodnego dla nas faktu na nieświadomym wypełnianiu luk we wspomnieniach informacją pochodzącą ze schematów poznawczych

• ATRYBUCJE przyczynowe - procesy wyjaśniania przyczyn zdarzeń

• PROCESY UZASADNIANIA I USPRAWIEDLIWIANIA SWOJEGO POSTĘPOWANIA

• PORÓWNANIA SPOŁECZNE

• Porównania w górę

• Porównania w dół

• MYŚLENIE KONTRAFAKTYCZNE - chodzi o myślenie co by było gdyby

• AUTONARRACJA - czyli przelanie traumatycznego przeżycia na papier.

3. OBRAZ SIEBIE: POZNAWCZA PODSTAWA INTEGRACJI ZACHOWANIA

Samoświadomość - zdolność do bycia obiektem własnej uwagi.

Tylko pewna, niewielka część ogólnego pojęcia JA może być w danej chwili bezpośrednio dostępna świadomości tę cześć nazywa się SPONTANICZYM POJĘCIEM JA

HIGGINS 2 WYMIARY

• Perspektyw - (punktów widzenia) z jakich Ja jest oceniane

• Obszarów (zakresów lub dziedzin) Ja

Higgins zauważa, że podmiot może sam dokonywać oceny swojego wyglądu własnych poglądów, planów myśli i działań, ale elementy tę mogą być też ocenione przez kogoś innego.

Osoby takie są określane mianem ZNACZĄCYCH INNYCH tak, więc Higgins proponuje rozdzielenie dwóch perspektyw, z jakich oceniany jest fenomen ja:

• Perspektywy własne

• Perspektywy znaczących innych

GŁÓWNE DZIEDZINY JA, PODLEGAJĄCE OVENIE WG HIGGINSA TO:

JA REALNE - zbiór atrybutów, o których jednostka sądzi że jest nimi obdarzona, lub sądzi że ktoś inny uważa je za charakteryzujące

JA IDEALNE - zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała

JA POWINNOŚCIOWE - zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę

Pojęcie ja ma również charakter kulturowy

JA PRYWATNE - składa się na nie to, w jaki sposób jednostka spostrzega rozumie sama siebie. W ramach tego pojęcia mieszczą się, więc procesy introspekcyjne, podejmowane przez podmiot decyzje jego preferencje czy poczucie własnej wartości

JA PUBLICZNE - odnosi się do tego, w jaki sposób jednostka jest spostrzegana przez innych ludzi jako ciesząca się reputacją, jakie wrażenie robi na innych ludziach

JA KOLEKTYWNE - dotyczy własnej przynależności do różnych grup społecznych w ramach tego pojęcia mieszczą się, więc takie zjawiska jak tożsamość etniczna czy więzi rodzinne

KULTURY KOLEKTYWISTYCZNE - skłaniają ludzi do konformizmu wobec norm społecznych

KULTURY INDYWIDIUALISTYCZNE - stymulują różnorodność postaw i zachowań

W pierwszych spodziewać się należy dobrze rozwiniętych struktur ja publicznego i kolektywnego a gorzej rozwiniętego ja prywatnego w drugich odwrotnie.

ZNACZENIE SAMOOCENY

SAMOOCENA - jest ewaluacją własnej osoby. Może mieć ona różne stopnie generalizacji od ocen dotyczących poszczególnych aspektów własnej osoby np. inteligencji, atrakcyjności do tak zwanej SAMOOCENY OGÓLNEJ, czy też globalnej, polegającej na całościowej ocenie siebie

AUTOAFIRMACJA - zagrożenie jakiegoś istotnego składnika pojęcia ja nie owocuje działaniami ukierunkowanymi na odzyskanie pozytywnych przekonań w tym właśnie obszarze ale zachowaniami mającymi na celu szybkie i skuteczne odzyskanie poczucia własnej wartości na innym wymiarze, istotnym dla globalnego samowartościowania.

POZYTYWNA AUTOPREZENTACJA - skłonność do ukazywania siebie w korzystnym świetle podczas kontaktów z innymi wywieranie dobrego wrażenia,

STRATEGIE SAMOUTRUDNIANIA - polega na tym że ludzie podejmują zachowania obniżające ich szanse na osiągnięcie sukcesu w zadaniu diagnostyczny dla poziomu kompetencji w razie porażki zyskują dzięki temu możliwość takich jej interpretacji które obronią ich poczucie własnej wartości a w wypadku ewentualnego sukcesu zyskują podstawy by sądzić ,ze ich kompetencje są jeszcze wyższe.

TEORIA OPANOWANIA TRWOGI - zgodnie z nią świadomość własnej śmiertelności stanowi dla człowieka źródło lęku. Zagrożony człowiek może jednak zachować przekonanie o własnej nieśmiertelności zarówno w znaczeniu dosłownym jak i symbolicznym

Dosłowną nieśmiertelność oferuje mu religia z dogmatami nieumierającej duszy, życia po życiu. Nieśmiertelność symboliczną zapewnia mu natomiast uczestnictwo w szeroko rozumianej kulturze fenomenie, którego żywot jest znacznie dłuższy niż życie indywidualnej jednostki.

4.OSOBOWOŚĆ A PROCESY KONTROLI I SAMOREGULACJI

W badaniach nad kontrolą wyróżnić można dwie tradycje

1. Koncentruje się na KONTROLI SPOSTRZEGANEJ a więc na przekonaniach o kontroli

2. Pyta o to, w jaki sposób podmiotowa kontrola jest faktycznie sprawowana przez człowieka

Człowiek dysponuje w tym znaczeniu kontrola, kiedy ma w swoim repertuarze takie sposoby zachowania, które umożliwiają mu wywieranie rzeczywistego wpływu na bieg zdarzeń, czyli osiągnięcie sukcesu bądź unikanie niepowodzeń. Podejście to nazywane jest PERSPEKTYWĄ KONTROLI DZIAŁANIA.

Wiele elementarnych mechanizmów psychologicznych popycha nas w stronę podtrzymania kontroli nad zdarzeniami

1. REAKTANCJA - dążenie do przywracania wolności wyboru zagrożonej gdy ktoś próbuje nam coś narzucić lub czegoś zakazać. Przejawy reaktancji to

• Wzrost atrakcyjności zachowania zagrożonego eliminacją

• Tendencja do podejmowania właśnie tego zachowania

• Skłonność do ataku na źródło ograniczenia wolności

2. POBUDZENIE MOTYWACJI DO KONTROLI - przejawia się ona w zwiększonej ostrożności człowieka przy wyciąganiu wniosków z napływających danych czemu towarzyszy przestawienie się z heurystycznych na systematyczne strategie zbierania informacji sprzyjające głębszemu ich przetworzeniu i lepszemu zapamiętywaniu.

3. ILUZJA KONTROLI - skłonność do spostrzegania wpływu na zdarzenia w sytuacjach obiektywnie niekontrolowanych

4. NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM - skłonność ludzi do przesadnie ambitnego planowania własnych codziennych aktywności, o egoizmie atrybucyjnym, czy wreszcie o myśleniu kontrfaktycznym przygotowujące programy przyszłych działań.

5. DELEGOWANIE KONTROLI - przekazywanie swojego uprawnienia do kontroli innym.

CELE JAKO SKŁADNIKI JA, JAKO STANDARDY SAMOREGULACJI

CELE DYSTALNE - dążenia osobiste lub cele odległe

CELE PROKSYMALNE - to cele bliskie, doraźne artykułowane zamiary

Są one pewną konkretyzacją celów dystalnych, która uwzględnia nie tylko treści odległego zadania życiowego, ale też aktualną wagę innych zdarzeń oraz ocenę możliwości własnego działania.
Te właśnie bliskie cele stają się standardami dla bieżącego zachodzącego procesu samoregulacji

Rola celów dystalnych polega na podpowiadaniu, jaki cel proksymalny wybrać. Wpływa też na to na ile jesteśmy wytrwali w dążeniu di celów aktualnie obieranych

MECHANIZMY KONTROLI AKTYWNOŚCI

Peter Gollwizer proponuje wyróżnić 4 fazy działnia

• FAZA PRZEDDECYZYJNA - człowiek określa swoje preferencje dokonuje przeglądu swoich pragnień i zadań. W wyniku tych operacji zostaje ustalony cel mający najwyższy priorytet

• FAZA PRZEDDZIAŁANIOWA - człowiek skupia się na odpowiedzi, kiedy gdzie i w jaki sposób zamiar ten będzie mógł realizować

• FAZA DZIALANIA - realizacja zadania

• FAZA PODZIAŁANIOWA - dokonujemy oceny wykonania zadania

Różnym fazom działania towarzyszy wzbudzenie różnych stanów umysłu.

Dla pierwszej i czwartej fazy charakterystyczny jest stan DELIBERACYJNY, podczas gdy dla drugiej i trzeciej STAN IMPLEMENTACJI ZAMIARU.

Przejściu z jednego stanu w drugi towarzyszy ZESPÓŁ ZMIAN PSYCHOLOGICZNYCH.

ZMIANY STANU IMPLEMENTACYJNEGO

• Podejście działania

• Podtrzymanie aktywności

• Zakończenie aktywności

Długotrwała deprywcja kontroli tworzy.

SYNDROMY WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI

Na syndrom składają się:

• DEFICYT MOTYWACYJNY (spadek tendencji do inicjowania działania, apatia)

• DEFICYT EMOCJONALNY (pogorszenie nastroju np. pojawienie się depresji)

• DEFICYT POZNAWCZY czyli asocjacyjny (obniżenie zdolności do samodzielnego radzenia sobie z problemem)

---