PRZYWILEJE SZLACHECKIE
ROK MIEJSCE WYDANIA	WYSTAWCA	TREŚĆ PRZYWILEJU I OKOLICZNOŚCI WYDANIA
1355 Buda	Ludwig Węgierski - zagwarantowanie sukcesji w Polsce	Obietnica nienakładania nadzwyczajnych podatków, rezygnacja ze stacji
1374 Koszyce	Ludwig Węgierski -zagwarantowanie sukcesji w Polsce	Potwierdzenie zwolnienia majątków rycerskich z wyjątkiem poradlnego z łanów chłopskich, 2 gr. z łana
1388 Piotrków	Władysław Jagiełło - Zagwarantowanie sukcesji w Polsce	Zatwierdzenie praw i przywilejów rycerstwa
1422 Czerwińsk	Władysław Jagiełło - zgoda szlachty na udział w wojnie przeciwko Krzyżakom	Nietykalność majątku rycerskiego bez wyroku sądowego, ograniczenie władzy starostów, zakaz łączenia przez nich urzędu sędziego ziemskiego
1423 Warta	Władysław Jagiełło - ugruntowanie pozycji gosp. szlachty	Ustalenie przez wojewodów maksymalnych cen na produkty miejskie, sankcje karne na sołtysów Nie wywiązujących się z obowiązków, możliwość ich uswania z majątku, ograniczenie, ograniczenie wychdżctwa ze wsi
1430 i 1433 Jedlnia, Kraków	Władysław Jagiełło - zagwarantowanie sukcesji Jagiellonom	Nietykalność osobista szlachty bez wyroku sądowego, ograniczenie nieszlachcie dostępu do najważniejsz. godności kościelnych
1454 Cerkwica, Nieszawa	Kazimierz Jagielończyk - zgoda pospolitego ruszenia na udział w wojnie trzynastoletniej	Zwoływanie pospolitego ruszenia, wydawanie nowych praw i nakładanie nowych podatków tylko za zgodą sejmików ziemskich, całkowita wolność handlu w państwie; podstawa funkcjonowania sejmików ziemskich
1493 Piotrków	Jan Olbracht  - po objęciu władzy	Ograniczenie praw chłopsich do opuszczenia wsi
1496 Piotrków	Jan Olbracht - uchwalenie podatków na wyprawę antyturecką	Potwierdzenie wcześniejszych przyw. dalsze ograniczenie praw chłopskich do opuszczania wsi, zwolnienie szla. z cła na własne towary, taksy wojewodzińskie
1501 Mielnik	Aleksasnder -elekcja na tron polski	Senat - najwyższym organem władzy
1504 Piotrków	Aleksander - walka z magnaterią i senatem	Ograniczenie rozdawnictwa dóbr koronnych zakaz łączenia w jednym ręku kilku urzędów, zwłaszcza wysokich godności
1505 Radom	Aleksander - walka z magnaterią	Anulowanie ustawy mielnickiej nhil novi „ nic nowego nie można postanowić w dziedzinie prawodastwa i skarbu bez zgody obu izb `';potwierdzenie roli sejmu dwuizbowego

 

Przywileje szlacheckie - to korzystne uprawnienia dla stanu szlacheckiego.

• poszczególni władcy w zamian za drobne nieraz ustępstwa szlachty nadawali jej szerokie uprawnienia polityczne, gospodarcze i sądowniczo - administracyjne;

• rodzaje przywilejów: generalne (dotyczą całej szlachty) oraz ziemskie / dzielnicowe (dotyczy szlachty danej ziemi lub dzielnicy)

• pozycja szlachty opierała się przede wszystkim na wyłącznym prawie do posiadania ziemi

• dobra szlacheckie (z wyjątkiem gospodarskiej szlachty zagrodowej) wolne były od stałych podatków, także towary szlacheckie nie podlegały zwykłym opłatom celnym, król musiał dostarczać sól po niższych cenach

• szlachcica nie wolno było więzić bez wyroku sądowego, a dom jego był nietykalny

• szlachta miała szerokie uprawnienia polityczne (brała udział w sejmikach i sejmach, miała wyłączne prawo do obsadzania urzędów państwowych i uczestniczeniu w elekcji króla)

• szlachta miała obowiązek wstawiania się na pospolite ruszenie (obrona kraju), natomiast przy wyprawach za granicę król musiał ponosić ich koszty

Przywilej koszycki (1374) - został nadany przez Ludwika Węgierskiego, dotyczył umowy polsko - węgierskiej w sprawie następstwa tronu w Polsce (dotyczyło to jego dwóch córek Marii i Jadwigii)

• król zwalniał szlachtę od wszelkich podatków na rzecz państwa z wyjątkiem 2 gr od łana chłopskiego

• szlachta była zobowiązana do bezpłatnej służby wojskowej tylko w granicach państwa

• urzędy miały być obsadzane wyłącznie przez szlachtę danej ziemi

• starostwa król miał nadawać wyłącznie Polakom

• szalchta została zwolniona z budowy i utrzymania zamków obronnych

Przywilej czerwiński (1422) - został nadany przez Władysława Jagiełłę

• przywilej zabraniał konfiskaty lub zajmowania majątków szlacheckich bez wyroku sądowego

• król bez uzyskania zgody Rady Królewskiej nie mógł bić monety

Przywilej jedlnieńsko-krakowski (1433) - został nadany przez Władysława Jagiełłę

• potwierdzał wszystkie poprzednie przywileje

• zapewniał szlachcie nietykalność osoby i majątku bez wyroku sądowego

• rozszerzał prawa polskie na ziemie ruskie

 

Przywilej cerekwicko - nieszawski (1454) - został nadany przez Kazimierza Jagiellończyka; był to warunek przystąpienia szlachty do wojny 13-stoletniej (1454-66) z Krzyżakami. Został wydany jako odrębne postanowienia dla Wielkopolski (cerekwica) i poszczególnych ziem Małopolski (Nieszawa).

• ustanawiał, że król nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia i nakładał nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich (oznaczało to wzmocnienie średniej szlachty, a ukrócenie władzy królewskiej)

• zaostrzyły się przepisy dotyczące zbiegostwa chłopów

 

Statut piotrkowski (1496) - został nadany przez Jana I Olbrachta; był to przywilej gospodarczy

• zwalniał szlachtę od ceł za przywożone towary

• wieś mógł opuścić w ciągu roku tylko 1 chłop

• zakazywał posiadania dóbr ziemskich mieszczanom i obejmowania przez nich wyższych godności kościelnych

 

Przywilej mielnicki (1501 r.) - został nadany przez Aleksandra Jagiellończyka w celu zapewnienia sobie tronu po śmierci brata Jana I Olbrachta

• możnowładcy uzyskali przywilej przekazujący senatowi praktycznie kierownictwo sprawami państwa (władza w rękach senatorów)

• król był tylko przewodniczącym senatu

• nie podporządkownie się przez króla do uchwał senatu, zwalniała od przysięgi na wierność

• król mógł być uważany za tyrana

 

Konstytucja Nihil novi - "nic nowego bez wspólnej zgody" (1505) - przywilej mielnicki wywołał olbrzymie niezadowolenie wśród szlachty; kanclerz Jan Łaski przy poparciu szlachty doprowadził do złamania pozycji możnowładztwa na sejmie w Radomiu

• bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej nie mogą być wprowadzone żadne zmiany w istniejących prawach i przywilejach szlacheckich

• sejm zaostrzył postanowienia przeciw miastom

 

Sejm walny -

• w celu ujednolicenia swych stanowisk, sejmiki zaczęły porozumiewać się ze sobą, co w końcu XV w. doprowadziło do powstania reprezentacji sejmikującej szlachty w postaci jednego dla całego państwa SEJMU

• sejm walny był instytucją, która miała ułatwić proces jednolicenia i centralizacji państwa

• sejm składał się z dwóch izb: senatorskiej (którą właściwie stanowili magnaci) oraz poselskiej (posłowie byli wybierani spośród szlachty)

• po unii z Litwą izba poselska liczyła 170 posłów

• niektóre miasta miały prawo wysyłania swych przedstawicieli, praktycznie jednak znaczenie mieszczan było bardzo skromne

• sejm zwoływany był przez króla i trwał przez 6 tygodni

• sejmów w pierwszym okresie jeszcze nie zrywano; pierwsze liberum veto ("wolne - nie pozwalam") zostało wykorzystane w 1652 r. przez posła Władysława Sicińskiego, zasada liberum veta była przyczyną katastrofy gospodarczej kraju, upadkiem poziomu kulturalnego.

 

---