50. JAKIE CECHY MENTALNOŚCI UZNAJE LE GOFF ZA CHARAKTERYSTYCZNE DLA MIESZKAŃCÓW EUROPY ZACHODNIEJ X-XIII W.?

Niepewność ludzi średniowiecza (Ś.) jest cechą ich myślenia, wrażliwości

* niepewność życia przyszłego - duże ryzyko potępienia

- ludzie średniowiecza pragnęli uciec ze swej epoki do nieba, do zaświatów

- strach przed śmiercią był wręcz nieobecny

* używanie autorytetów - fundament życia duchowego (Pismo Święte, działa Ojców Kościoła - Augustyn, któremu wszyscy kłaniają się)

* inwazja techniczna - to dla średniowiecznej (ś.) epoki grzech

* intelektualiści Ś. - autorytet pogański i arabski

* struktura feudalna - ramy ś. społeczeństwa (Ś. jest epoką, „historią zbawienia”)

* ś. etyka głoszona z ambon (ilustrowane przypowieści i literatura)

* zwyczaj - praktyki - fundament prawa feudalnego. Zakonnicy żądają czynszów od czasów niepamiętnych; myślenie irracjonalne

* umysł Ś. skłonny jest ufać niezwykłości, prawom nadprzyrodzonym, cudom, mirabiliom - trzęsienia ziemi, komety, zaćmienia słońca - jako boska interwencja; cuda Matki Boskiej

* wierność w stosunku do Boga, Matki Boskiej czy świętego, wzorowana na wierności wasala

* cuda - interwencja boga, akty świętych

* myśl symboliczna w teologii, literaturze i sztuce Ś; symbolizm powszechną świadomością - sposobem myślenia - „przedmiot ziemski ma wyraz w świecie boskim”

* szukać ocalenie, klucza do lepszego świata - do zbawienia duszy

* spór o uniwersalia (powszechniaki) - spór intelektualny - realiści i nominaliści - „marność nad marnościami”

* dydaktyka Ś.: gramatyka, retoryka, dialektyka

* SYMBOLIZM

Kamienie, kwiaty (czerwony chalcedon oznacza Chrystusa; baryl to dobry chrześcijanin; Maria - jej symbolem jest lilia, konwalia; róża). Świat zła, symbole zwierząt. Struś zakopujący jaja jest symbolem grzesznika zapominającego o obowiązkach względem Boga; zwierzęta botaniczne - symbole satanizmu - żmija, smok, gryf - to wcielenie diabła. Powszechna była symbolika liczb (np. 7 - dni stworzenia; 153 - liczba ryb z cudownego połowu; 8 - San Vitale w Rawennie - plan kościoła to ośmiobok - wieczność). Kolor: biel - czystość, czerwień - miłosierdzie, a także upodobanie do krwi.

* ś. umysł - wizja świata oparta o abstrakcję (konkret plus abstrakcja)

* kataryzm (Katarzy - głosili dualizm ducha i materii, pogardę stworzenia świata przez demiurga), zasada dobra i zła (herezja odrzucająca Boga i Szatana)

* zamiłowanie do barw i uwielbienie fizyczności (7 darów ciała: uroda, zręczność, siła, długowieczność…). Jaskrawe kolory i barwy

* „średniowieczna metafizyka światła” - symbol:

- ś. witraże

- boska światłość - piękno

- święty jest istotą ze światła

- Bóg - ognisko świetlne

* Bóg stanowi prawo

* piękno fizyczne - dobro, atrybut świętości (zachowanie ciała świętego - nie rozkładało się)

* opowieści o świętych: Tomasz z Akwinu (legenda) szedł przez wieś a wszyscy podziwiali jego piękno i urodę

* namiętność wojowania wśród arystokracji; kult rycerza - pieśni rycerskie; walka wręcz, pojedynek

* zakonnicy nauczają ascezy - święci to „siłacze duchowi”

* Ś jest dla ludzi pojedynkiem pomiędzy dobrem a złem, cnotami a wadami, dusza a ciałem. Symbolem cnoty jest rycerz

* poszukiwanie świata wiecznego, egzaltacja

* świat ludzki - marny i kłamliwy

* ludzie Ś. uciekają w nałogi (upijają się i używają środków halucynogennych) - środki te dostarczane są przez wiedźmy chłopom, a przez handlarzy na dwór

* kościół potępia te zabiegi magiczne

* sen - to części życia człowieka ś. Sny od Boga - przyszłość, od człowieka - trwoga. Sny to przestrogi, objawienia, proroctwa. Sen jest poznaniem (np. w czasie snu Józef dowiaduje się że musi uciekać do Egiptu). Sny od diabła - czytamy w Męce Pańskiej o żonie Piłata.

* akty życia w Ś (zalecenia Kościoła)

- asceza

- modlitwy

- posty

- ubóstwo

* książki klasztorne

* kości i relikwie przechowuje się z szacunkiem, owija się je w jedwab i zamyka w złocie

* w XII i XIII w. - panuje kultura umysłowa - ewolucja intelektualna miasta

* szkoły miejskie

- książka uniwersytecka

- książka ma wartość gosp. dla św. Franciszka, a to kłóci się za aspektem ubóstwa

- ewolucja książki „teologicznej” - desakralizacja książki

* chłop - potęga pańskiego wyzysku. Spisanie dokumentów prawa feudalnego - wzór rzymski

* powstają księgi kanoniczne - traktaty

* scholastyka (z gr. „czas wolny”, łac. „szkolny”) akademicka i monastyczna tradycja, która się posługiwała filozofia arystotelesowską i platońską, żeby zrozumieć, systematycznie wytłumaczyć i przemyśleć prawdy wiary. „Miłość do Boga stanowi dla nas największe dobro” - wrażliwość i skrucha.

* ludzie XII i XIII w. Abelard. „Życie duchowe ulega interioryzacji, przerzuca się na teren sumienia” - przemiana uczuciowa

* aby osiągnąć świętość wymaga się większego miłosierdzia i ubóstwa. Życie mistyczne. Święty bardziej uśmiechnięty

* ikonografia jest lekcją

* wiek XII - romański, pesymistyczny - lubował się w bestiariach (zwierzęce symbole). XIII to przemiana wrażliwości, człowiek bardziej pewny siebie

* miłość dworska - ……… moralny, równowaga seksu i uczucia

* aspekt rzeczywistości realnej - symbol rzeczywistości ukrytej, zmysłowej

* gotyk: sztuka (twarze ludzkie - indywidualizm, naturalne proporcje - nie symboliczne

Nowy sposób myślenia. Rzeczy są tym, czym są. Walka ludzi ś. z mistyką. Wasale to zdrajcy (tak jak Judasz), kupcy to oszuści, mnisi to obłudnicy. Ś. słownictwo i nadużycia słów. Kłamca - „usta bez prawdy”; „fałszywe cuda”, „podstęp”, „złudzenie”. Ciało to „szkaradne odzienie duszy” - Grzegorz Wielki.

Wzory ludzi Ś.:

- święty (ideał chrześcijański)

- poniża ciała, asceta

- kąpiel jest zbędna

- chrzest obmywa na zawsze

- nagość - bezbożność

Czczona ciało świętego. Religia wskazuje na zmartwychwstanie ciała.

- ideał rycerza

- wielbi ciało, piękno

W XIII w. następuje przemiana. Zaczęto dbać o higienę - łaźnie, rozrywki, rozpusta. „Przewodnik zdrowia”. Chłopi jedzą zupę mączną. Panujący, możni - chełpią się przewagą.

Hołd Boga:

- złote kielichy

- mszały

- psałterze

- krucyfiksy

* w ikonografii - łakomstwo jest grzechem wielkopańskim

* strój to społ. mundur (przynależność), mentalność w ubiorze (np. strój mnicha - reguła klasztorna). W XII w. sukno jedwabne, haftowane złotem. W modzie panują barwy czerwone. W XIII w. zieleń i błękit.

* koniec XIII w. „ustawa przeciwko zbytkowi” - moda rycerska a żebracy

* zróżnicowanie społ. to także dom. Dom chłopski jest z gliny, drewna i kamieni (fundamenty), jednoizbowy. Ludzie zamożni posiadają zamek warowny - z wieżami, meblem jest skrzynia. Zamek to symbol potęgi rodziny. Świadczy o prestiżu, świętuje i bawi się hucznie. Życie w zamku to nieustanne uroczystości, zabawy i turnieje, występy kuglarzy, żonglerów, tancerzy, niedzwiedźników. W kościele uroczystości relig., teatry, elementy liturgiczne

* gry - mają dużo uroku, kości toczą się po stołach, szachy - gra królewska, Turnieje - wspólnota rycerska, muzyka, śpiew, taniec - dotyczy wszystkich klas. Chłopi bawią się w naśladowanie głosów natury, rycerze śpiewają.

Średniowiecze było epoką klęsk, niebezpieczeństw z radosną muzyką i zabawą.

HISTORIA KULTURY EUROPY

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

1

---