Źródła prawa
Referat dotyczy źródeł prawa obowiązującego w Rzeczpospolitej Polskiej. Na początku będę chciała wyjaśnić czym właściwie są źródła prawa, co to jest akt normatywny oraz akt prawotwórczy. Następnie dokonam podziału aktów prawnych zgodnie z Konstytucją RP, rozpoczynając omawianie od źródeł prawa powszechnego, analizując ich poszczególne części, tj. Konstytucję, umowy między narodowe, ustawy, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Po omówieniu tej części przejdę do wyjaśnienia tego, czym są akta prawa wewnętrznego. Na końcu podsumuję cały referat, przypominając najważniejsze elementy źródeł prawa.
W naukach prawnych , źródła prawa są najczęściej rozważane w znaczeniu formalnym, a więc jako formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe. Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródłach prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym.
Akt normatywny jest to tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalny i abstrakcyjny. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania.
Akt prawotwórczy to akt wydany przez uprawniony podmiot publiczny, na podstawie upoważnienia zawartego w konstytucji lub innej ustawie, w formie przez ustawę przewidzianej, zawierający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.
W konstytucji o źródłach prawa stanowi Rozdział III. „Ustrojodawca oparł się na dobrze już utrwalonym w doktrynie prawa rozróżnieniu aktów prawnych na powszechnie obowiązujące i o wewnętrznym charakterze.” Rozpocznijmy od omawiania źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
W Rozdz. III Art.87 ustawa 1 mówi : „ Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.” W ustawie 2 tego samego artykułu jest napisane: „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”.
Tak więc, do grupy źródeł powszechnie obowiązujących zaliczmy Konstytucję, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, a także rozporządzenia - „obowiązują one na całym terytorium Rzeczypospolitej. (…) Są to akty prawne wiążące wszystkich, zarówno organy państwowe, jak też obywateli, ale również osoby i podmioty prawne znajdujące się pod jurysdykcją Rzeczypospolitej.” Natomiast jeżeli chodzi o źródła prawa miejscowego, to obowiązują one „tylko na obszarze działania organu, który je ustanowił”.
Konstytucja jest to akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela. „Jako akt uznany za źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczyć reguły systemu stanowienia prawa - stoi na czele całego systemu prawnego.” Zgodnie z art.8 ust.2 „przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej,”; ponadto obecna Konstytucja ustanawia również podległość sędziów zarówno wobec ustawy jak i Konstytucji.
Ustawa jest to akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament. Jest najwyższym aktem prawnym zaraz po Konstytucji. „Normy ustawowe mogą być zmieniane, uchylane lub zawieszane tylko przez inną normę ustawową, same zaś mogą zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę. Jednocześnie ustawa jest aktem podporządkowanym Konstytucji, co oznacza wymóg zgodności jej norm z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi.” Ustawa uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu w procedurze zwanej mianem trybu ustawodawczego.
Umowy międzynarodowe w hierarchii porządku prawnego usytuowane są poniżej Konstytucji, z którą powinny być zgodne. Swoją moc prawną zyskują dopiero po ratyfikacji, która może nastąpić przez Prezydenta za uprzednią zgodą parlamentu.
Rozporządzenia to akty normatywne wydane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania, o czym mówi art.92 Konstytucji. Rozporządzenie jest jedynym „aktem organów władzy wykonawczej uznanym w art.87 za źródło powszechnie obowiązującego prawa.”
Tak więc jak już wspomniałam, te cztery akty prawne wiążą wszystkich będących pod jurysdykcją Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja oraz ustawy są aktami stanowionymi przez parlament, natomiast umowy międzynarodowe „powstają w wyniku rokowań prowadzonych przez rząd z przedstawicielami obcych państw, ale które do ratyfikacji dokonywanej przez Prezydenta wymagają zgody parlamentu wyrażonej w ustawie”. Natomiast jeżeli chodzi o rozporządzenia, prawo ich wydawania posiada „Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (art.142 ust.1), Rada Ministrów (art.146 ust.4 pkt 2), Prezes Rady Ministrów (art.148 pkt 3), ministrowie kierujący działaniami administracji (art.149 ust.1), KRRiTV (art.213 ust. 2 Konstytucji)”. Rozporządzenia są aktami prawnymi o charakterze wykonawczym, wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie, bez którego rozporządzenie nie może być ważne. Każda ustawa, jeśli przewiduje konieczność wydania do niej aktów wykonawczych, wskazuje organ, który zobowiązany jest go wydać, i przedmiot, regulacji czego ma on dotyczyć. Ważne jest również to, że organ który został wskazany do wydania rozporządzenia, nie może tego prawa przekazać innemu organowi.
Przejdźmy teraz do źródeł prawa miejscowego, które określa szerzej Art. 94 Rozdz. III Konstytucji RP. Ustanowione jest iż: „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązującego na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.”
Tak więc ustawy te mają moc obowiązującą wobec wszystkich osób zamieszkujących daną jednostkę terytorialną, gdzie ów akt prawa miejscowego został ustanowiony. W źródłach prawa miejscowego znajdują się akty prawne wydane przez organy samorządu terytorialnego bądź przez terenowe organy administracji rządowej. Dysponują one prawem ustanawiania aktów prawa miejscowego, działając w tym zakresie na podstawie i w granicach uprawnień przyznanych im w ustawie. Źródła prawa miejscowego, rodzaje składających się nań aktów prawych, zakres ich regulacji, mają stanowić podmiot rozstrzygnięć ustawowych. „W świetle ustaw : z 8 III 1990r o samorządzie gminnym, z 5 VI 1998r o samorządzie powiatowym, z 5 VI 1998r o samorządzie województwa, z 5 VI 1998r. o administracji rządowej w województwie, aktami prawa miejscowego są akty stanowione przez kolejno: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa oraz rozporządzenia porządkowe wojewody. Akty te podlegają ogłoszeniu w dzienniku urzędowym województwa.”
Oprócz źródeł prawa powszechnie obowiązującego istnieją wspomniane już wcześniej akty prawa wewnętrznego o których stanowi art. 93 Konstytucji. Tak więc ust. 1 „Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenie Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.” Ust. 2 mówi „Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prywatnych oraz innych podmiotów.” , i jeszcze ust.3 „Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.”
Tak więc te akty prawne, do których zaliczamy uchwały Rady Ministrów i zarządzenia ministrów, mają charakter wewnętrzny a ich obowiązywanie jest w dużym stopniu ograniczone, gdyż obejmuje tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Ponadto akty te wymagają do wejścia w życie zgody ustawy. Co więcej źródła prawa wewnętrznego „nie mogą w żadnych przypadku stanowić podstawy decyzji wydawanych wobec obywateli, osób prywatnych i innych podmiotów”, gdyż o tym stanowić mogą jedynie źródła prawa powszechnie obowiązującego. „Nie będąc źródłem powszechnie obowiązującego prawa uchwały i zarządzenia poddane zostały kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, której to kontroli dokonuje Trybunał Konstytucyjny.”
Bardzo ważną rzeczą jest również to, co określa art. 88. Stanowi, iż niezbędnym warunkiem wejścia w życie jakichkolwiek aktów prawnych, jest ich ogłoszenie, którego sposób Konstytucja pozostawia ustawie. „Dodać należy, że akty prawne powszechnie obowiązującego prawa ogłaszane są w Dzienniku Ustaw, zarządzenie o ich ogłoszeniu wydaje odpowiedni organ, są w nim określone terminy, w jakich czynność ta powinna się dokonać i w jakim dniu akt prawny wchodzi w życie. Między ogłoszeniem aktu prawnego w Dzienniku Ustaw a dniem jego wejścia w życie upływa pewien okres czasu, zwany vacatio legis, niezbędny do upowszechnienia aktu, do przygotowania się organów państwa do jego stosowania.
Reasumując, źródła prawa możemy podzielić na akty prawa powszechnie obowiązującego w których skład wchodzi Konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także, obejmujące mniejszy zasięg, źródła prawa miejscowego oraz na akty prawa wewnętrznego, których działanie jest silnie ograniczone. Należy pamiętać, że źródłem najwyższej wagi jest Konstytucja a zaraz po niej ustawy. Ważną rzeczą jest również to, iż na mocy art. 88 niezbędnym warunkiem wejścia w życie jakichkolwiek aktów prawnych, jest ich ogłoszenie, którego sposób Konstytucja pozostawia ustawie.
Skrzydło W. , Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2000, s. 174
Skrzydło W. , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, praktyczne komentarze wydanie V, Warszawa 2007, s. 83
ibidem, s. 83
Skrzydło W. , Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2000, s. 175
ibidem, s.178
Op.cit., s. 180
Skrzydło W. , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, praktyczne komentarze wydanie V, Warszawa 2007, s. 83
ibidem, s. 83
Skrzydło W. , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, praktyczne komentarze wydanie V, Warszawa 2007, s. 90, 91
Skrzydło W. , Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2000, s. 182
Skrzydło W. , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, praktyczne komentarze wydanie V, Warszawa 2007, s. 90
ibidem, s. 84