Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze 1 -
Istota gospodarki światowej oraz przesłanki Międzynarodowego podziału pracy
Międzynarodowy podział pracy jest zjawiskiem 6.05.2001Historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy. Międzynarodowy podział pracy - wyraża się w podziale działalności gospodarczej między poszczególnymi podmiotami gospodarczymi w skali międzynarodowej. Międzynarodowy podział pracy pojawia się dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym dalsza intensyfikacja produkcji była bardzo ograniczona. Żadna gospodarka nawet najbardziej wyposażona w naturalne czynniki wytwórcze nie może się rozwijać w długim okresie izolacji nie uczestnicząc w handlu międzynarodowym. Przyczyną, dla której kraje włączają się w międzynarodowy podział pracy jest nie tylko naturalna konieczność z tytułu ograniczoności, rzadkości niektórych dóbr i usług, ale tym powodem są również korzyści, jakie wszystkie kraje mogą czerpać ze wzajemnej współpracy. O roli i znaczeniu handlu zagranicznego w gospodarce wypowiadają się różne teorie wymiany międzynarodowej. Tak np. przedstawiciele merkantylizmu XVII -XIX w. Merkantyliści jako pierwsi zaprezentowali całościową koncepcję roli i znaczenia handlu we wzroście gospodarki. Według nich każdy kraj powinien dążyć identyfikacji eksportu żądając za to rekompensaty kruszców szlachetnych, wg. nich, bowiem o bogactwie narodu decyduje zasób właśnie kruszców szlachetnych, jednocześnie kraje powinny ograniczać import do minimum. Taka reguła w praktyce zasadniczo ograniczałaby rozmiary współpracy międzynarodowej. Inne spojrzenie na rolę handlu we wzroście zaprezentowała klasyczna szkoła angielska, jej twórcy Adam Smith, Dawid Ricardo za przejaw bogactwa narodowego uważali nie zasób kruszców szlachetnych, lecz rozmiary produkcji dóbr i usług. W takim ujęciu dochody z eksportu mają znaczenie o tyle o ile umożliwiają nabycie na rynku światowym dóbr i usług, których dany kraj nie wytwarza. Pozycję danego kraju w międzynarodowym podziale pracy określają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne.
Do czynników wewnętrznych należą m.in. - warunki naturalne, poziom rozwoju, struktura gospodarki, czynniki ustrojowe i czynniki pozaekonomiczne. Czynniki zewnętrzne-są szczególnie istotne dla krajów małych słabo rozwiniętych, wzajemne, bowiem oddziałowywanie krajów na siebie sprzyja dokonywaniu wszechstronnych zmian w gospodarce. To oddziaływanie może niekiedy wywierać skutki ujemne. Stąd też rośnie znaczenie kształtowanej polityki państwa w zakresie udziału danego kraju w międzynarodowym podziale pracy, chodzi tu o szeroko ujęty interwencjonizm państwowy i politykę wewnętrzną.
Gospodarka światowa i jej ewolucja
Współczesny rozwój międzynarodowego podziału pracy tworzy trwałe więzi między podmiotami gospodarczymi z różnych krajów, w efekcie ma miejsce proces tworzenia gospodarki światowej. Gospodarka światowa - to system trwałych więzi ekonomicznych wiążących gospodarki poszczególnych państw w proces produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym. W drugiej połowie XIX w. typ powiązań gospodarczych zwany tradycyjnym międzynarodowym podziałem pracy. Wiąże się on z upowszechnieniem się produkcji maszynowej i wprowadzeniem do użytku nowoczesnych środków transportu. Ten etap współpracy międzynarodowej wiąże się z podziałem świata na niewielką grupę krajów rozwiniętych gospodarczo -tz. centrum gospodarcze, i na pozostałe kraje stanowiące dla tych pierwszych zaplecze surowcowe, żywnościowe i rynki zbytu. Ten tradycyjny międzynarodowy podział pracy kształtowały: rewolucja przemysłowa, wywóz kapitału, migracja ludności, aktywna polityka mocarstw kolonialnych nakierowana na umocnienie swych wpływów w różnych regionach świata. Skalę przeobrażeń w XIX w. Określa fakt, że w latach 1820 - 1900 r produkcja przemysłowa świata wzrosła przeszło 29 razy zaś handel 31 razy. Efektem tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy pod koniec XIX w. był fakt, że na Europę Zachodnią 44 przypadało ponad 2/3 światowej produkcji, w tym na Wielką Brytanię 1/3 na Amerykę Północną 1/4, zaś na kraje uprzemysłowione ogółem przypadało 9/10 całej światowej produkcji. W swej klasycznej postaci tradycyjny międzynarodowy podział pracy występował do I wojny światowej. Po tym czasie następuje gwałtowna i głęboka przebudowa całej gospodarki światowej. Po II wojnie światowej w gospodarce światowej ogromne zmiany ilościowe i
2
jakościowe, tak np. przewaga krajów najbardziej rozwiniętych nie jest już tak przygniatająca jak w okresie tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy, tym nie mniej ich pozycja jest nadal bardzo silna. Po upływie 100 lat przekształceń i przetasowań w m.p.p udział tych krajów w produkcji globalnej stanowi ciągle około 60%, a w handlu 75%. Zjawiskiem charakterystycznym jest to, że wśród krajów zaliczanych dawniej do krajów III świata wyraźnie wzrasta pozycja krajów nowo uprzemysłowionych tz. Tygrysów gospodarczych - tylko Korea Południowa, Hongkong, Singapur i Tajwan dostarczają prawie 1/3 całego eksportu oraz około 1/10 PKB Krajów rozwijających się.
Zwraca uwagę szczególnie wysoka dynamika wzrostu w Chinach w latach 1979-1994 wynosiła ona 9,5% rocznie. Jest to efektem wprowadzenia na szeroką skalę w tym kraju rynkowych zasad funkcjonowania m.in. poprzez system specjalnych stref ekonomicznych i obszarów wydzielonych. Ogromne zmiany jakie, w gospodarce światowej w zakresie różnych jej subsystemów 3 nastąpiły dokonały się i dokonują w dużym stopniu pod wpływem działania różnych międzynarodowych organizacji gospodarczych -należą do nich:
MFW- Międzynarodowy Fundusz Walutowy- powstały w 1944 r. Polska współtworzyła tą organizację. W 1950 r opuszcza ją argumentując tym, że MFW został podporządkowany rządowi USA. Ponowny wniosek o członkostwo złożyliśmy w 1981 r., co wynikało z naglącej potrzeby uregulowania obsługi długu zagranicznego. Stan wojenny wydłuża nasze oczekiwanie i dopiero w 1986r zostajemy członkiem MFW. W 1989r specjalna komisja MFW uzgadnia z rządem polskim plan stabilizacyjny dla naszego zadłużenia i częściowego jego umorzenia (50%).
MBOiR- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju- zwany Bankiem Światowym
WTO- Światowa Organizacja Handlu
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
MFW i BŚ - należą do instytucji mających ogromne znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego a przez niego na gospodarkę światową.
Główne cele MFW to:
Stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich.
Wzmacnianie wielostronnego systemu płatniczego
Usuwanie barier ograniczających wymianę międzynarodową
Udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego krajów członkowskich.
Mające miejsce na szeroką skalę udzielanie pomocy finansowej przez MFW wywiera znaczący wpływ na przebieg procesów gospodarczych w całym systemie gospodarki światowej. Ogólnym warunkiem otrzymania takiego wsparcia jest jednak wcześniejsze uzgodnienie programów dostosowawczych. Generalnym założeniem tych programów akceptowanych przez MFW jest umacnianie mechanizmów rynkowych i restrukturyzacja gospodarki wewnętrznej. Ma to na celu przywrócenie zdolności poszczególnych krajów dłużniczych do obsługi swoich zobowiązań zagranicznych.
Bank Światowy Działalność Banku Światowego, którego członkiem mogą być tylko państwa należące do MFW jest uzupełnieniem działalności MFW w sferze realizacji długookresowej polityki inwestycyjnej. Koncentruje się on na popieraniu prywatnych inwestycji zagranicznych, uzupełnianiu własnymi środkami, gwarantowaniu pożyczek międzynarodowych oraz wspieraniu inwestycji w krajach słabo rozwiniętych.
Duże znaczenie w rozwoju współpracy międzynarodowej odgrywa również organizacja zwana Układ Ogólny w/s Ceł i Handlu powstała w 1948 r „GAT” przekształcony z czasem w światową organizację handlu WTO. Głównym celem WTO jest liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez redukcję ceł, eliminację ograniczeń poza taryfowych, stosowanie klauzuli najwyższego uprzywilejowania. Oprócz tych organizacji istotny wpływ na rozwój gospodarki światowej i całokształt międzynarodowych stosunków ekonomicznych wywierają instytucje działające w ramach ONZ, do najważniejszych należą:
Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO
Konferencja Narodów Zjednoczonych -UNCTAD
Organizacja Narodów Zjednoczonych -UNIDO
Te organizacje odgrywają szczególną rolę w rozwoju poszczególnych sfer gospodarki w odniesieniu do krajów słabo rozwiniętych. Poza systemem ONZ najważniejsze znaczenie dla przekształceń w gospodarce światowej mają ugrupowania o charakterze integracyjnym. Występują na wszystkich kontynentach i należą do nich m.in.
UE- Unia Europejska
3.
EFTA- Europejska Strefa Wolnego Handlu
NAFTA- Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu
LAFTA - Południowo amerykański Wspólny Rynek
CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu
ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo Wschodniej
ECOWAS- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej.
Podstawowe formy powiązań ekonomicznych w skali międzynarodowej.
Do głównych realnych form tych powiązań należą:
Handel zagraniczny, obrót usługami, przepływy kapitału, transfer wiedzy technicznej oraz migracja ludności.
Handel zagraniczny - to zewnętrzny wyraz różnych form bezpośredniej współpracy produkcyjnej i handlu w poszczególnych krajach. Coraz rzadziej mamy do czynienia z wymianą towar za towar w większości, bowiem przypadków podstawą płatności jest pieniądz, zazwyczaj jedna z kilkunastu powszechnie używanych walut wymienialnych w tym przede wszystkim dolar amerykański ($). Największa część handlu światowego przypada na towary przemysłowe około 2/3 oraz realizowana jest w obrotach między krajami wysokorozwiniętymi około 55% wartości eksportu światowego, który w 1999 r wyniósł około 4 biliony $. W ostatnim okresie rozwija się handel usługami, którego wartość ocenia się na około 1/5 wartości handlu towarowego. Obok obrotu tradycyjnymi usługami tj. usługi transportowe, budowlane, turystyka, szczególnie szybko znaczenia nabiera wymiana usług w sektorze finansowym ( bankowości, ubezpieczeniach) oraz telekomunikacji i łączności. Również w obrotach usług dominuje wymiana między krajami najbardziej rozwiniętymi. Znacznie szybciej od handlu towarami rozwijają się przepływy kapitału między krajami. Przybierają one bardzo różnorodne formy, które można ująć w dwóch grupach- przepływów długookresowych i krótkookresowych. Do długookresowych przepływów kapitałów zalicza się:
- zagraniczne inwestycje bezpośrednie - są to takie zakupy papierów wartościowych lub innego rodzaju tytułów własności firm zagranicą, które prowadzą do przejęcia w całkowitym lub decydującym stopniu kontroli nad firmą zagraniczną.
- zagraniczne inwestycje portfelowe-
Długookresowe kredyty bankowe- zazwyczaj udzielane przez duże banki komercyjne
Długoterminowe kredyty eksportowe- zazwyczaj udzielane przez wielkie firmy nabywcom ich produktów za pośrednictwem banków
Długoterminowe kredyty oficjalne- tu kredytodawcami są rządy państw lub organizacje międzynarodowe, są one częściowo udzielane na warunkach dogodniejszych niż zwykłe kredyty banków komercyjnych.
Do krótkookresowych przepływów kapitału należą przede wszystkim:
- Kredyty bankowe, eksportowe oraz tz. kredyty oficjalne o krótkim horyzoncie czasu.
Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze 1
2