SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Społeczeństwo obywatelskie - ogół niezależnych od państwa instytucji, organizacji i związków powoływanych przez obywateli oraz instytucje polityczne pozostające pod bezpośrednim wpływem obywateli; społeczeństwo aktywnie uczestniczące w życiu politycznym państwa.

Etapy rozwoju idei społeczeństwa obywatelskiego:

• Formuła republikańska, klasyczna (starożytność) - S.O. utożsamiane z państwem i społeczeństwem politycznym (republiką), które było ideałem wspólnoty obywatelskiej (Arystoteles, Cyceron)

• Formuła liberalna - S.O. zaprzeczeniem państwa w wyniku pojawienia się tendencji absolutystycznych (etap rewolucji XVIII-wiecznych);

„ucywilizowanie” państwa, ponowne określanie S.O. w ramach państwa w związku z zasadą suwerenności ludu i teorii umowy społecznej (etap porewolucyjny)

• Formuła heglowska - S.O. ogniwem pośrednim między rodziną a państwem (Hegel)

• Formuła socjologiczna - S.O. sferą wzajemnych relacji między obywatelami (Tocqueville)

• Formuła historycznomaterialistyczna - S.O. sferą stosunków ekonomicznych, bazą; państwo nadbudową (Marks)

• Formuła współczesna - S.O. trzecim sektorem między sferą polityczną (władzą państwową) a sferą prywatną (rodziną).

Bezpośrednie formy aktywności obywatelskiej:

• Zgromadzenie - zebranie się w jednym miejscu wszystkich posiadających prawa polityczne w obrębie określonej jednostki terytorialnej w celu wspólnych obrad i podejmowania decyzji

• Referendum - stanowiące (podejmowanie przez obywateli decyzji rozstrzygającej określoną kwestię) i konsultacyjne (wyrażanie miarodajnej opinii)

• Obywatelska inicjatywa ustawodawcza - zgłoszenie w sejmie projektu ustawy.

Aktywność wyborcza obywateli:

• Przedstawicielstwo narodowe - podstawowa forma sprawowania władzy przez suwerena we współczesnych państwach

• Czynne i bierne prawo wyborcze

• Poprzez akt głosowania wyborca uczestniczy w kreacji przedstawicieli i całego organu przedstawicielskiego i legitymizuje władzę

Samorządy:

• Aktywność polityczna obywateli we wspólnotach samorządowych koncentruje się na uczestnictwie w rozwiązywaniu istotnych dla danej wspólnoty problemów oraz na działalności instytucji zajmujących się organizacją lokalnego życia publicznego.

Służba publiczna:

• Uczestnictwo w realizacji zadań państwa w różnych dziedzinach życia społecznego (administracja państwowa, sądownictwo, policja); apolityczność.

Demokracja formalna i realna:

• Demokracja formalna staje się realną wtedy, gdy demokratycznym instytucjom prawnoustrojowym odpowiada autentyczna, masowa aktywność obywatelska.

Społeczeństwo obywatelskie jest zależne od demokracji.

Wolność:

• pozytywna - swoboda do robienia czegoś

• negatywna - swoboda od czegoś (od przymusu i przemocy).

Instytucje S.O: rzecznicy praw, związki zawodowe, powszechne wybory, zrzeszenia, stowarzyszenia, fundacje, samorząd terytorialny.

Dialog społeczny - negocjacje pomiędzy komisją trójstronną w kwestiach ekonomicznych (państwo, pracodawca, pracownik).

Konsensualny model polityki - charakterystyczny dla S.O. - uprawiana polityka wynikiem porozumień pomiędzy różnymi instytucjami reprezentującymi różne interesy (pluralizm).

WŁADZA I ELITY POLITYCZNE

Przywództwo:

• przywódca - osoba wywierająca względnie stały i przewidywalny wpływ na innych ludzi, potrafiąca ich przekonać do swoich rozwiązań

• przywództwo polityczne - zajmowanie najwyższej pozycji w strukturze władzy

• klasyczne style: autokratyczny (maksymalna kontrola społeczna), demokratyczny (godzenie sprzecznych interesów różnych grup ludzi), liberalny (zaprzeczenie kierownictwa).

Elity polityczne:

• elita - grupa jednostek wyróżniających się lub uprzywilejowanych w stosunku do reszty społeczeństwa, posiadająca możliwość podejmowania wiążących decyzji i wcielania ich w życie; wąska grupa osób oscylujących wokół władzy

• elitaryzm - pogląd społeczno-polityczny głoszący potrzebę wyodrębnienia w społeczeństwie elit rządzących i dążenie do ich tworzenia

Metody wyodrębniania elit:

• pozycyjna - urzędnicy zajmujący kluczowe stanowiska państwowe

• reputacyjna - osoby mające wpływ na decyzje państwowe w mniemaniu społecznym

• decyzyjna - osoby faktycznie podejmujące decyzje polityczne.

Kryteria rekrutacji elit:

• dobór na zasadzie kompetencji poprzez autentyczne konkursy (wybory)

• nepotyzm

• dobór w wyniku uznania zasług, zadośćuczynienia krzywdom oraz uznania autorytetu moralnego.

Struktura elit:

• elita rządząca - aktualnie pełniący władzę

• kontrelita - przywódcy opozycji i reprezentanci organizacji społecznych, dążących do zajęcia miejsca elity rządzącej

• podelita - wykonawcy decyzji podejmowanych przez elitę rządzącą - urzędnicy wyższych szczebli administracji państwowej.

Typy elit:

• sfragmentaryzowana - podzielona wewnętrznie, brak konsensusu co do reguł polityki

• zintegrowana normatywnie - konkurujące segmenty podzielające podstawowe reguły gry politycznej

• zintegrowana ideologicznie - nie ma konkurencji, monopolista w systemie władzy.

Politykowanie:

• przejaw aktywności osób sprawujących politykę (władzę).

Polityka:

• sposób, przejaw sprawowania władzy

• władza posiada sankcje, autorytet nie, ponieważ posługuje się wpływem

• aktor polityczny - wciela się w odpowiednią rolę polityczną

• scena polityczna - system polityczny, działają na niej instytucje powoływane przez aktorów

• rola polityczna - przypisane kompetencje i obowiązki dla danej funkcji i stanowiska; na rolę składa się prawo, oczekiwania społeczne i własne wyobrażenia

• widownia - społeczeństwo

• scenariusz - programy polityczne, historia

• instytucjonalizm polityki - instytucje rodzą się jako proces oddolny; jeśli jakieś zachowanie jest powtarzalne i społecznie akceptowane może przerodzić się w instytucję.

Władza:

• stosunek społeczny, nierówny, asymetryczny; nierównowaga pozycji między podmiotem sprawującym władzę a podmiotem podlegającym władzy

• przymus: potencjalny - abstrakcyjny, ogólny; realny - skierowany do konkretnej osoby; materialny - płacenie podatków

• atrybut władzy - cecha władzy, domena, im więcej atrybutu tym silniejsza władza: siła (armia, policja, pieniądze, poparcie), zasoby (materialne i nie), sprawność działania, skuteczność, struktura (scentralizowana lub nie), system polityczny

• im więcej autorytetu u sprawujących władzę tym mniej siły.

POLITYKA

Polityka:

• ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwowej

• polityczną sferę życia społecznego tworzą: system organów państwowych, system prawny, system partyjny, ideologie, kultura polityczna społeczeństwa

• polityka potocznie - program albo kierunek działalności państwa lub określonego polityka, sztuka kierowania sprawami publicznymi, gra partyjna lub sama walka o władzę i związane z nią korzyści.

Koncepcje polityki:

• klasyczna - polityka to sztuka zarządzania państwem, kluczowe pojęcia to państwo i system polityczny

• koercyjna - polityka to prawomocne stosowanie środków publicznej regulacji, także przymusu nie tylko wobec człowieka, ale też dóbr materialnych będących jego własnością; polityka koercyjna jest polityką państwa prawa

• konsensualna - polityka to sztuka dochodzenia do kompromisu, eliminacja przemocy w stosunkach międzyludzkich

• konfliktowa - polityka sferą walki klas o zdobycie, utrzymanie i wywieranie wpływu na władzę; walka podmiotów polityki posiadających sprzeczne interesy

• bez ideologii - polityka to sztuka bycia wybieranym i bycia wybranym.

Czynniki wpływające na stosunek jednostki do polityki:

• systemowy - typ reżimu politycznego

• historyczny - moment historyczny

• społeczny - akceptowany społecznie system wartości

• indywidualny - uznanie wpływu politycznego jako wartości osobistej.

Mentalność społeczno-polityczna:

• mentalność - system zasad oparty na założeniach normatywnych (jak być powinno), którymi człowiek kieruje się przy przetwarzaniu informacji o życiu społecznym

• indywidualizm - kolektywizm: indywidualizm - tożsamość pragmatyczna (aspekt psychologiczny), stowarzyszenie (aspekt socjologiczny), demokratyczny legalizm (aspekt politologiczny); kolektywizm - tożsamość pryncypialna, wspólnota, demokratyczne uczestnictwo

• demokratyzm - autorytaryzm

• lewicowość - prawicowość: wolność jednostki jest maksymalizowana przez prawicę ekonomiczną i lewicę światopoglądową

• elitaryzm - egalitaryzm.

Orientacje ideowe:

• orientacje ideowe - względnie ustrukturalizowane i trwałe przekonania odnoszące się do spraw publicznych zakorzenione w poziomie wartości

• narodowo-katolicka

• socjaldemokratyczna

• populistyczna

• liberalna.

Formy aktywności politycznej:

• aktywność polityczna - zachowanie ludzkie polegające na formułowaniu i realizacji celów politycznych, związanych z rolami spełnianymi przez jednostki bądź grupy w ramach systemu politycznego

• zaangażowanie polityczne - wszelkie formy zainteresowania polityką

• partycypacja polityczna - dobrowolna aktywność, poprzez którą jednostki lub grupy chcą wpływać na wybór rządzących i rezultaty działań politycznych.

Zachowania wyborcze:

• ogół zachowań obywateli, ujawnianych w związku z procesem wyborczym.

Alienacja polityczna:

• wyobcowanie, proces, w którym to, co przynależy do istoty człowieka lub stanowi wytwór jego pracy staje się dla niego obce.

Naród

Naród - trwała, historycznie ukształtowana, wielka zbiorowość ludzi stanowiąca wspólnotę pochodzenia, języka, terytorium, kultury oraz życia gospodarczego i politycznego. Wspólnota ta ma ukształtowaną świadomość narodową wyrażającą się w poczuciu odrębności i tożsamości

Elementy:

• biologia

• kultura - język i dziedzictwo narodowe

• terytorium

• gospodarka

• polityka

Wspólne pochodzenie - naród jest pierwotną i naturalną zbiorowością ludzi wywodzących się ze wspólnego pnia, jednostka dziedziczy tę przynależność po swoich rodzicach. Ustalanie narodowości: prawo krwi lub ziemi.

Język - naród jako wspólnota ludzi posługujących się tym samym językiem, co prowadzi do kształtowania się tożsamości narodowej. Istnieją jednak narody, które używają wielu języków lud są językami ,którymi mówi wiele narodów.

Kultura i zwyczaje - kompleks zjawisk dających poczucie jedności oraz integrujących narody na płaszczyźnie uznawanych wartości kulturowych. W jej skład wchodzi kultura narodu (muzyka, sztuka, literatura) oraz kultura ludowa, tradycje, obyczaje i wierzenia religijne.

Terytorium - naród to ludność posiadające stałe terytorium, warunkuje to wspólnotę losów historycznych i poczucie bliskości psychicznej i kulturowej. Istnieją jednak narody żyjące w rozproszeniu (diaspora). Definicja ta ujmuje naród jako społeczeństwo zorganizowane w państwo, na terenie którego obowiązuje suwerenna jurysdykcja.

Rodzaje granic narodu:

-państwowa, -etniczno-kulturowa

-etniczna, -gospodarki narodowej - waluta, PKB

Gospodarka - zbiorowość ludzi należących do wspólnego układu ekonomicznego obejmujący majątek narodowy i gospodarkę narodową.

Polityka - zbiorowość ludzi należących do suwerennego państwa, nazywanego państwem narodowym; zamieszkujących na danym terytorium i uznających wspólna władzę państwową; ogół obywateli połączony wspólnymi potrzebami i interesami.

-współczesne narody powstawały w wiekach XVIII i XIX

• rozwój kapitalizmu ( rozwój miast, wyodrębnienie gospodarki rynkowej, merkantylizm)

• ruchy narodowotwórcze

• powstanie państw

Mniejszości narodowe:

• mieszkają na określonym terytorium,

• zachowują odrębność i spójność kulturową,

• tworzą się w wyniku przemieszczania ludności, zmian granic, podboju obcego narodu, scalenia w naród grup etnicznych, powstania państw wielonarodowościowych,

• utrzymują związki z krajem pochodzenia,

• grupa obywateli nie mająca dominującej pozycji, o wykształconym poczuciu solidarności wewnętrznej.

Grupy etniczne:

• pierwotne, małe, ściśle związane z określonym terytorium, które nie tylko stanowi dla nich podstawę bytu, ale ma także znaczenie symboliczne,

• społeczność tworząca trwałą wspólnotę o tradycyjnej kulturze ludowej mającej jednolity i nie zmieniający się charakter,

• nie przejawiają dążności do utworzenia własnego państwa,

• ich dziedzictwo kulturowe miesza się z kulturą społeczeństw, w których żyją

Regionalizmy:

• ruchy odśrodkowe, mające na celu decentralizacje i dekoncentracje władzy,

• osłabiają władzę centralną i jej kompetencje,

• wyrasta z nasilających się żądań zwiększenia samodzielności gospodarczej i politycznej określonych obszarów,

• regionalizm pozwala uniknąć separatyzmu, konfliktów i secesji,

• ruch regionalistyczny - jego celem jest zmobilizowanie danej społeczności, zamieszkującej region należący do konkretnego państwa, na rzecz uzyskania własnych praw politycznych i gospodarczych w tymże państwie.

Świadomość narodowa:

• poczucie odrębności i swojskości własnej grupy narodowej,

• wspólnota przekonań,

• uświadamianie sobie tej wspólnoty przez jednostki,

• podejmowanie działań indywidualnych lub zbiorowych na gruncie wspólnych przekonań,

• wyróżniamy słabą i mocną świadomość narodową.

Tożsamość narodowa:

• refleksyjny stosunek narodu wobec samego siebie,

• zbiorowa samowiedza, samookreślenie, obraz własny

Społeczeństwo

Społeczeństwo - zbiorowość ludzi stanowiąca względnie autonomiczną i zamkniętą całość, wyodrębnioną na zasadzie terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej; organizacja grup, instytucji i różnorodnych form życia zbiorowego.

Państwo

Ojczyzna duża

Ojczyzna mała

Społ. lokalna

Rodzina

Grupy społeczne:

• Minimum 3 osoby tworzące wyodrębnioną całość, między którymi występują relacje, więzi, powiązania,

• Postać zbiorowości społecznej, które jako całość tworzą społeczeństwa

1. rodzaje:

• typ grupy społecznej:

• małe - prosta struktura, kilku członków, nie posiadają podgrup (np. rodzina)

• duże - złożona struktura, nie wchodzą jako część składowa do większych podgrup (np. naród)

• typ więzi społecznej:

• pierwotne - więź oparta na relacjach osobistych i emocjonalnych

• wtórne - więź wynika z kontaktów rzeczowych i oparta na interesach (np. związki zawodowe)

• zakres występowania sformalizowanych instytucji i kontroli społecznej:

• formalne - zorganizowana przez instytucje, jednostkę nadrzędną, która nakładała określone zadania i cele oraz strukturę

• nieformalne - powstaje spontanicznie, oparta na więzach emocjonalnych (np. gr. Koleżeńska)

1. interakcje:

• pobudzają aktywność grupy,

• pomagają grupie w osiąganiu celu,

• przyczyniają się do powstawania pozytywnych emocji, serdecznych stosunków międzygrupowych

1. normy grupowe:

• normy prawne

• skuteczne wobec wszystkich obywateli

• poparte sankcja państwa

• normy moralne

• oparte na wyobrażeniu co dobre, a co złe

• nie są poparte sankcją państwa

• poparte sankcja rozproszona (izolacja społeczna)

• normy religijne:

• skuteczne wobec członków zw. Wyznaniowych

• spisane

• obwarowane sankcjami religijnymi

• normy obyczajowe

• związane z tradycją

• mogą być spisane lub nie i są przekazywane z pokolenia na pokolenie

• sankcjonowane ośmieszeniem, izolacja społeczną

• normy zwyczajowe

• związane z nawykami charakterystycznymi dla całego społeczeństwa lub jej grup

• najczęściej jest to naśladowanie innych

• sankcja może być zgorszenie, ośmieszenie, itp.

Struktury społeczne - zbiór segmentów, z których składa się społeczeństwo oraz układ zależności zachodzących między nimi.

• teoria funkcjonalna:

• system stosunków zależności wzajemnych wynikających z podziału funkcji i wymiany usług

• układ ról społecznych związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa

• teoria dychotomiczna:

• społeczeństwo jest podzielone na dwie antagonistycznie nastawione do siebie grupy

• system zależności jednostronnych, wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń, przede wszystkim przywileju posiadania mniej lub bardziej stałych środków przymusu względem innych członków społeczeństw

• koncepcja Marksa - konflikt dotyczy własności prywatnej i podziału środkami produkcji

• wspólnoty pierwotne -> niewolnictwo

-feudalizm - pan <->chłop

-kapitalizm

-komunizm

• teoria gradacyjna:

• system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasyfikacyjnych

• warstwą podstawową jest warstwa średnia; zajmuje ona średnią pozycję w systemie stratyfikacji społecznej, bogaci i biedni tworzą warstwy marginalne

• koncepcja klasy średniej:

• największa grupa w społeczeństwie

• oznacza równe społeczeństwo pod względem majątkowym

• nie ulega populizmowi, jest przewidywalna w wyborach

• dzięki jej istnieniu system polityczny jest centralny

• posiada własność prywatną - podstawa społeczeństwa obywatelskiego

Klasy i warstwy:

Klasami społecznymi nazywamy grupy podstawowe w społeczeństwie. Klasy społeczne różnią się między sobą rolą i pozycją ekonomiczną w społeczeństwie. Są grupami o charakterze ekonomicznymi.

Różne koncepcje klas społecznych opierają się na wspólnych założeniach teoretycznych:

• klasy jako podstawowe grupy w strukturze społecznej są następstwem podziałów ekonomicznych społeczeństwa: własności, pracy i dóbr; klasy są więc grupami o charakterze ekonomicznym,

• podział klasowy dotyczy pozycji społecznych związanych z systemem przywilejów i upośledzeń nie wyznaczonych przez kryteria biologiczne,

• przynależność do klasy społecznej ma względnie trwały charakter,

• położenie klasowe jest źródłem wspólnoty interesów klasowych,

• przeciwstawne położenie klas biegunowych jest źródłem konfliktów między nimi.

Warstwa:

1. Część klasy, czyli grupa wewnątrzklasową. Klasy nie są bowiem jednolite pod względem swego składu społecznego, dzieląc się na warstwy mające odrębne cechy i interesy. Warstwy mogą się różnić stanem posiadania, rodzajem działalności gospodarczej, poziomem wykształcenia.

2. Warstwa obejmuje kategorie społeczno-zawodowe, które nie wyodrębniają się ze względu na stosunek do środków produkcji, ale ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie oraz charakter pracy. W takim właśnie rozumieniu warstwą jest inteligencja skupiająca rózne grupy pracowników umysłowych: urzędników, prawników, nauczycieli, pracowników nauki, lekarzy, literatów, artystów, itd.

3. Warstwę traktuje się jako grupę ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworzących wspólnotę obyczajów i stylu życia. Nie musi być ona jednolita pod względem pozycji ekonomicznej i przynależności klasowej. Tego typu warstwami są: chłopi cechujący się silną tożsamością, młodzież wytwarzająca subkulturę, emeryci odznaczający się specyficznym stylem życia i cechami psychicznymi.

4. Pojęcie socjoekonomiczne, obejmujące status, wykształcenie (z zajęć)

Ruchliwość społeczna:

• oznacza przechodzenie z jednego miejsca struktury społecznej w inne,

• źródłem ruchliwości sa przekształcenia struktury społecznej, zwłaszcza zmiany w społecznym podziale pracy, liczbie i rodzajach pracy oraz strukturze zatrudnienia,

• istnieją dwa zasadnicze typy ruchliwości społecznej: pozioma i pionowa:

• ruchliwość pozioma - przejście jednostki z jednej grupy społecznej do drugiej, umieszczonej na tym samym poziomie stratyfikacji społecznej. Poziomy charakter ma ruchliwość terytorialna (zmiana miejsca zamieszkania), zawodowa (zmiana miejsc pracy) oraz inne rodzaje ruchliwości, w których nie występuje ważniejsza zmiana pozycji pionowej,

• ruchliwość pionowa - typy przemieszczeń, które powodują zmianę pozycji społecznej jednostki. Zależnie od kierunku zmiany tej pozycji, występują dwa rodzaje ruchliwości pionowej: awans społeczny lub degradacja społeczna.

Z zajęć:

• podziały socjopolityczne - wskazują na związek gdzie, i kim jestem w społeczeństwie, a tym jak zachowuje się politycznie,

• atomizacja człowieka - bycie samym

• gender - płeć kulturowa, człowiek przez fakt urodzenia nie jest przydzielony z góry do odgrywania jakichś ról społecznych, wiec może odgrywać jaką chce bez względu na płeć

Państwo

Państwo - polityczna organizacja społeczeństwa, wyposażona w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową. Państwo jest organizacją polityczną, gdyż koncentruje swoją aktywność wokół zarządzania.

• organizacja suwerenna:

• wewnętrzna suwerenność: władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania,

• zewnętrzna: państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw,

• ma zwierzchnią władzę nad określonym terytorium i ludnością, może równorzędnie nawiązywać stosunki z innymi państwami oraz swobodnie formułować formę, ustrój społeczno-gospodarczy.

• organizacja terytorialna:

• obejmuje ludzi znajdujących się na danym terytorium zakreślonym granicami

• organizacja przymusowa:

• przynależność do państwa ma charakter sformalizowany - obywatelstwo,

• osoby przebywające na jego terytorium muszą przestrzegać jego reguły prawne

Koncepcje genezy państwa:

1. Teistyczna:

• Św. Tomasz z Akwinu

• Powstanie państwa wiąże się z działaniem istoty nadprzyrodzonej,

• W starożytności głoszono, że państwo zostało zorganizowane przez tego lub innego boga

• Późniejsza wersja: od Boga wywodzi się władza, natomiast państwo to dzieło ludzi

2. Umowy społecznej:

• J.J. Rousseau, T. Hobbes,, J. Locke

• Państwo to następstwo szczególnego rodzaju umowy zawartej między członkami społeczeństwa, bądź między nimi, a władzą

• Okres przedpaństwowy to anarchia i brak bezpieczeństwa (Hobbes) lub epoka pokoju, wolności i dobrobytu (Locke)

3. Podboju i przemocy:

• L. Gumplowicz

• Państwo to następstwo podboju rządzonych przez rządzących

• Powstałe w wyniku podboju państwo utrwala podporządkowanie zwyciężonej większości, a podział na rządzących i rządzonych opiera się na odmienności pochodzenia i ras

1. Marksistowska:

• F. Engels

• Państwo wyrosło z ustroju rodowo-plemiennego, jako konsekwencji i różnorodnych przeobrażeń i procesów, a zwłaszcza pojawieniu się własności prywatnej oraz podziałów i specjalizacji pracy, a w konsekwencji klas społecznych

• Rezultatem tych przeobrażeń było przekształcenie się wspólnoty rodowej w państwo

Z zajęć:

- suwerenność - wyłączność jednego ośrodka władzy na danym terytorium




---