Psychologia kliniczna

WykŁad 1: Psychopatologia i syndromologia ogólna

Psychopatologia ogólna:

• Dotyczy objawów zaburzeń psychicznych;

• Wyjaśnia znaczenie nazw, którymi posługujemy się przy opisie zaburzeń psychicznych;

• Umożliwia wzajemne porozumiewanie się między osobami /specjalistami z różnych dziedzin/, które z racji zawodu czy zainteresowań mają kontakt z osobami chorymi psychicznie lub problematyką chorób psychicznych i zaburzeń zachowania.

„Nieprawidłowości psychiczne” u ludzi zdrowych /M. Jarosz/: - Do drobnych nieprawidłowości psychicznych występujących u ludzi zdrowych M. Jarosz zalicza:

• Rozkojarzenia myślenia;

• Złudzenia fizjologiczne w procesie postrzegania;

• Zniekształcenia zapamiętanego materiału;

• Zmienność nastroju u małych dzieci;

• Uleganie przesądom przez ludzi wykształconych;

• Myślenie magiczne /magiczno-lękowe, magiczno-życzeniowe/;

• Przejściowe obniżenie sprawności intelektualnej;

• Przejściowe objawy o cechach fobii;

• Nastawienie odnoszące /przekonanie, że jest się obiektem rozmowy, złego zainteresowania innych ludzi/;

• „Omamy” /jako zjawisko fizjologiczne/:

1. Omamy hipnagogiczne /występują przy zapadaniu w sen/;

2. Omamy hipnopompiczne /występują, gdy wybudzamy się ze snu/.

W przypadku występowania drobnych zaburzeń czynności psychicznych należy rozpatrywać następującą alternatywę:

1. Mogą być one zwiastunem rozpoczynającej się choroby;

2. Nie należy dopatrywać się patologii tam, gdzie jej nie ma.

Psychopatologia ogólna:

• Zaburzenia procesu spostrzegania;

• Zaburzenia procesu myślenia;

• Zaburzenia myślenia z przewagą zaburzeń jego toku;

• Nieprawidłowości procesu pamięci;

• Psychopatologia emocji;

• Zaburzenia aktywności ruchowej;

• Zaburzenia świadomości.

Zaburzenia procesu spostrzegania:

• Omamy - inna nazwa tych zaburzeń.

Omamy tworzą 3 charakterystyczne cechy:

1. Chory doznając omamów doświadcza spostrzeżeń; są to spostrzeżenia bez działających bodźców zewnętrznych;

2. Są rzutowane na zewnątrz /umieszczone w realnym świecie/;

3. Towarzyszy im poczucie realności.

Podział omamów:

• Elementarne - chory przeżywa doznania typu wrażenia, są to np.. pojedyncze błyski, pojedyncze nieróżnicowane dźwięki;

• Proste - to spostrzeżenia dotyczące jednego analizatora, np. wzroku lub słuchu, chory może więc widzieć jakąś postać lub słyszeć melodię;

• Złożone - dotyczą dwóch lub więcej analizatorów, osoba chora przeżywa całe sceny, np. widzi ludzi i słyszy ich rozmowy, czuje i widzi chodzące po sobie robaki itp.

Z uwagi na rodzaj analizatora omamy dzielimy na:

• Omamy wzrokowe;

• Omamy słuchowe;

• Omamy smakowe;

• Omamy węchowe;

• Omamy dotykowe;

• Omamy czucia ustrojowego /z wnętrza ciała/.

Zaburzenia procesu myślenia

Zaburzenia treści myślenia:

• Urojenia /inna nazwa tych zaburzeń/:

• Są objawem choroby psychicznej;

• To fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo ich błędności.

Urojenia mogą mieć charakter:

• Paranoiczny - są usystematyzowane;

• Paranoidalny - nie są usystematyzowane, nie mają wyraźnej i konsekwentnej budowy;

• Niespójny - brak im wszelkiej spójności i cechuje je zmienność treści.

Najczęściej mamy do czynienia z urojeniami:

• Prześladowczymi;

• Zazdrości;

• Hipochondrycznymi /przekonanie o ciężkiej, śmiertelnej chorobie/;

• Depresyjnymi;

• Wielkościowymi /przekonanie, że jest się jakąś ważną, istotną postacią/.

• Odnoszącymi /odnoszenie do siebie wszelkich zachowań innych ludzi w negatywnym kontekście/;

• Oddziaływania /myśli, że jego organizm jest sterowany lub niszczony, np. przez kosmitów, anteny, telewizor, mikrofalówka/;

• Owładnięcia.

Inne zaburzenia treści myślenia:

• Idee nadwartościowe - dotyczą przekonania o własnej misji do spełnienia /działania ekologiczne, religijne itp.;

• Natręctwa - myśli, których człowiek nie może się pozbyć, np. umyj dłonie, postaw to równo.

Zaburzenia procesu myślenia z przewagą zaburzeń toku:

• Przyspieszenie;

• Zwolnienie;

• Zahamowanie;

• Zatamowanie /stan bezmyślny/;

• Rozkojarzenie;

• Splątanie toku myślenia /mieszają się tematy/;

• Lepkość myślenia / cały czas mówi to samo, np. jakieś zdanie/;

• Myślenie magiczne;

• Ambisentencja /sprzeczność sądów/;

• Poczucie depersonalizacji /poczucie zupełnej zmiany siebie/;

• Poczucie derealizacji /poczucie, że rzeczywistość totalnie się zmieniła, jest to inna, obca rzeczywistość, której chory nie zna/.

Wybrane nieprawidłowości procesu pamięci:

• Niepamięć /amnezja/ - tj. luka pamięciowa:

• Niepamięć wsteczna - utrata informacji przed wypadkiem, obejmuje niepamięć historii życia przed jakimś zdarzeniem, pamięta dopiero te po wypadku;

• Niepamięć następcza - nie zapamiętuje teraźniejszości, w której zaczyna żyć, szwankuje pamięć krótkotrwała, ale wydarzenia sprzed wypadku pozostają w pamięci.

• Zafałszowanie pamięci, m.in. objawy:

• „już przeżytego” /deja vecu/;

• „już widzianego” /deja vu/;

• „już pomyślanego” /deja pensee/;

• „już słyszanego” /deja entredu/.

Wybrane zaburzenia emocjonalne:

• Afekt patologiczny - krótkotrwały stan psychotyczny /silne emocje, niepamięć działań/;

• Lęk;

• Obniżony /depresja/ lub podwyższony /mania/ nastrój;

• Dysforia - nastrój „gniewny”;

• Zobojętnienie uczuciowe /odróżniane od apatii/.

Jakościowe zaburzenia świadomości - objawy:

• Zablokowanie pamięci;

• Obniżona sprawność intelektualna;

• Spowolniały tok myślenia;

• Brak spójności myślenia;

• Słaby kontakt z otoczeniem;

• Bezkrytycyzm /co do siebie, swoich możliwości/;

• /Taka osoba może wyglądać jak pijana, bo są takie same objawy/.

Może dalej ono przebiegać wspólnie z objawami takimi jak:

• Przymglenie proste;

• Zespół majaczeniowy /delirium/:

• Niepokój ruchowy;

• Zaburzenia spostrzegania w postaci złudzeń i omamów;

• Urojenia niespójne;

• Zaburzona orientacja allopsychiczna /związana z otoczeniem dookoła siebie/.

Wykład 2: Psychozy schizofreniczne:

Geneza terminu:

• Pojęcie z 1912r.. E. Bleuer:

• Od gr. schizo /rozszczepiam, rozdzieram/ oraz fren /serce, umysł, wola/.

Historia:

• Pierwsze wzmianki o objawach uznawanych za schizofrenię - już w starożytności - Biblia, inne przekazy literackie. Dawniej uważana za opętanie przez moce tajemne, szatana, poddawana egzorcyzmom, palenie na stosie, itp.…;

• Dzisiaj schizofrenia uznawana jest za chorobę społeczną;

• Choruje na nią ok. 400 tys. Polaków!;

• Statystycznie co trzecia osoba może na nią zapaść;

• Ok. ¼ pacjentów szpitali psychiatrycznych to schizofrenicy;

• Nie jest to choroba specyficznie kobieca lub męska;

• Ostre objawy udaje się trwale złagodzić u 30-40% pacjentów, ale u większości choroba prowadzi do trwałych zmian w osobowości, np. zobojętnienia uczuciowego, unikania kontaktów z ludźmi. Rokowania są lepsze w przypadkach, gdzie objawy choroby pojawiły się nagle i miały burzliwy przebieg.

Co ciekawe…

…badania wykazały, że częściej spotyka się schizofrenię wśród społeczeństw tzw. cywilizowanych.

• Wśród ludów pierwotnych, spotyka się częściej formy ostre, gwałtowne;

• Choroba ludzi młodych!

• Schizofrenia występuje najczęściej gdzieś pomiędzy 15 a 30 r. ż., w tym wieku napotykamy największe szanse na rozbicie osobowości.

Psychozy schizofreniczne:

• Klasyczne ujęcie Bleuera.

Do najbardziej charakterystycznych objawów, tzw. osiowych objawów schizofrenii należą:

• Rozszczepienie albo rozpad struktury osobowości;

• Rozszczepienie lub zobojętnienie uczuć wyższych;

• Dodatkowo mogą wystąpić tzw. objawy wytwórcze w postaci omamów i urojeń.

• Współczesna klasyfikacja

Objawy osiowe:

• Autyzm /zamknięcie się we własnym świecie/;

• Zmiana w sferze uczuć;

• Rozszczepienie osobowości.

Objawy ogólne schizofrenii:

• Pozytywne /obecność zaburzeń funkcji psychicznych/:

• Urojenia;

• Zaburzenia mowy;

• Omamy;

• Katatonia;

• Trudności w komunikacji;

• Negatywne /obniżenie lub brak prawidłowych funkcji psychicznych/:

• Anhedonia /utrata zdolności odczuwania przyjemności/;

• Apatia /zobojętnienie, brak reakcji na bodźce/;

• Otępienie;

• Zaburzenia uwagi;

• Ubóstwo werbalne;

• Wyobcowanie;

• Zaburzenia ekspresji twarzy.

Postacie kliniczne schizofrenii:

• Schizofrenia prosta:

• Objawowo najuboższa, powolny rozwój, niezdolność przystosowania;

• Typowe zaburzenia myślenia i uczuciowości występują stosunkowo rzadko;

• Początek może sięgać okresu dzieciństwa, czasem ujawnia się w okresie dojrzewania płciowego;

• Objawy autyzmu, chłodu uczuciowego i rozszczepienia osobowości są przez długi czas dyskretne;

• W ciągu kolejnych lat choroby postępuje stopniowa degradacja społeczna i załamanie się linii życiowej /abiotrofia/;

• Choroba postępuje powoli, ale stale;

• Charakterystyka:

• Chory stał się innym człowiekiem;

• Odsunięcie od bliskich, kolegów;

• Utrata od bliskich, kolegów;

• Dziwne poglądy;

• Rezonerstwo - mędrkowanie;

• Niedbałość o wygląd, higienę;

• Zanik uczuciowości wyższej;

• Degradacja społeczna;

• Myślenie autystyczno-niezdyscyplinowane;

• Dziwacznie działania /zanik hamulców uczuciowości wyższej/;

• Autyzm;

• Dedynferencjacja - szarość zachowania; ubóstwo form;

• Dziwaczna twórczość;

• Schizofrenia paranoidalna:

• Najczęstsza postać kliniczna schizofrenii;

• To złożona postać procesu schizofrenicznego i zespołu paranoidalnego /omamy i urojenia/;

• Zespół paranoidalny często wybucha nagle, ma ostry początek /występuje obok objawów osiowych/;

• Omamy dotyczą z zasadzie wszystkich zmysłów, natomiast nigdy nie występują tu omamy wzrokowe;

• Bardzo istotne SA tu omamy rzekome - słuchowe /głosy w głowie, zgłośnienie myśli/, trzewne /prądy w trzewiach, wyrywanie trzewi/;

• Wśród patologicznych zaburzeń myślenia przeważają: urojenia prześladowcze, ksobne, pochodzenia /chory zaprzecza realnym związkom rodzinnym - rodzice nie są rodzicami/, hipochondryczne, urojenia odsłonięcia /inni ludzie znają myśli i tajemnice chorego/;

• Schizofrenia hebefreniczna:

• Bardzo rzadka postać schizofrenii;

• To przewlekły proces choroby schizofrenicznej wraz z zespołem hebefrenicznym /obok objawów osiowych/;

• Objawy zespołu hebefrenicznego: osoba zaczyna nagle zdradzać dziwactwa, przybiera niepoważne pozy, wybucha bez powodu śmiechem, nie ma dystansu do innych ludzi, wobec których zachowuje się w sposób krnąbrny, kpiarski, błazeński;

• Osoba chora staje się nietaktowna, bezczelna, nachalna, drażliwa, a nawet agresywna, jej nastrój określany jest jako wesołkowaty, mimika i ruchy sprawiają wrażenie sztucznej pozy;

• Te i inne objawy są wyrazem zaniku uczuciowości wyższej;

• Narastają stopniowo cechy rozszczepienia osobowości, dziwaczne urojenia, myślenie autystyczne;

• Schizofrenia katatoniczna:

• Występują charakterystyczne zaburzenia napędu psychoruchowego: albo w kierunku zahamowania albo pobudzenia napędu ruchowego /obok objawów osiowych;

• Katatonia hipokinetyczna - charakteryzuje rozwijającym się zahamowaniem psychoruchowym: chory staje się coraz mniej ruchliwy, nastrój obojętny, mówi bardzo wolno lub uporczywie milczy /mutyzm/;

• Charakterystyczne są tu echolalie /naśladowanie sławnych wypowiedzi/ lub echopraksje /naśladowanie ruchów/ - całkowity bezruch o tzw. stupor katatoniczny /może trwać kilka godzin / dni / miesięcy/;

• Katatonia hiperkinetyczna - chory zachowuje się bardzo dziwacznie, jego ruchy są niezrozumiałe: skacze śpiewa, rzuca przedmiotami, może być agresywny i niszczyć otoczenie lub swoje ubranie, zadawać sobie okaleczenia; występują tu różne najdziwniejsze stereotypie ruchowe /powtarzanie tego samego ruchu/, wypowiedzi są rozkojarzone, mogą pojawić się zaburzenia świadomości.

WykŁad 3: Zaburzenia afektywne /nastroju/ [depresja]

Rozumienie pojęcia „depresja”:

Słowo „melancholia” i współczesny termin depresja były i są używane :

• Dla nazwania grupy zaburzeń psychicznych, których głównym objawem jest obniżenie nastroju;

• Dla określenia wszelkich krótkotrwałych stanów złego samopoczucia, zniechęcenia, przygnębienia, apatii, braku wewnętrznego spokoju i ładu;

• Terminy te odnoszone są też do wrodzonego usposobienia, którego istotną cechą jest pesymistyczny pogląd na siebie i świat.

Współczesne klasyfikacje:

• Współcześnie stosuje się zamiennie określenia zaburzenia nastroju i zaburzenia afektywne;

• Dla określenia kategorii zaburzeń psychicznych, których główne objawy dotyczą patologii życia emocjonalnego, reakcji emocjonalnych i nastroju.

Czym są zaburzenia nastroju?

Z zaburzeniami nastroju związane są 2 skrajne stany:

1. Mania - charakteryzuje się podwyższonym nastrojem, poczuciem euforii i wielkości, ogromną energią działania, nieuzasadnionym poczuciem wszechmocy, podejmowaniem ryzykownych decyzji, zwiększonym zainteresowaniem sferą seksualną, przyspieszonym tokiem myślenia, wielomównością, brakiem koncentracji uwagi, skłonnością do wybuchu gniewu, brakiem potrzeby snu;

2. Depresja - to zaburzenie częstsze:

• Dominuje w nim obniżenie nastroju;

• Poczucie głębokiego smutku, rozpaczy;

• Poczucie pustki i beznadziejności;

• Utrata zainteresowań, apatia i zahamowanie aktywności;

• Może tu występować lęk i pobudzenie ruchowe;

• W ciężkim przebiegu procesu depresyjnego pojawiają się myśli i tendencje samobójcze.

Objawy depresji

Wg Pużyńskiego do tzw. osiowych objawów zespołu depresyjnego należą:

• Obniżenie podstawowego nastroju;

• Zahamowanie psychoruchowe - spowolnienie tempa myślenia; osłabienie pamięci i sprawności intelektualnej;

• Spowolnienie lokomocji niekiedy do tzw. osłupienia /stupor depresyjny/;

• Objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych - zaburzenia rytmu snu i czuwania;

• Lęk - tzw. lęk wolnopłynący, utrzymujący się niemal stale, przybiera różne nasilenie, może ujawniać się w sferze ruchowej.

Do objawów wtórnych depresji należą /mogą, ale nie muszą się pojawić/:

• Zaburzenia treści myślenia, tzw. depresyjny światopogląd, którego skrajną postacią są urojenia /katastroficzne, nihilistyczne, hipochondryczne, grzeszności, winy i kary, ksobne/;

• Utrata poczucia własnej wartości;

• Ujemne oceny przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;

• Poczucie beznadziejności i niemożności uzyskania pomocy;

• Myśli i tendencje samobójcze;

• Utrata łaknienia, spadek wagi ciała, obniżenie popędu płciowego.

Zaburzenia jednobiegunowe /częstsze u kobiet - 2:1, 3:1/:

• Najczęstszym zaburzeniem jest tzw. duża depresja, tj. depresja endogenna bez okresów manii;

• Do charakterystycznych cech depresji wielkiej wg Pużyńskiego należą:

• W przebiegu stwierdza się wyłącznie zespoły depresyjne, średnia długość fazy depresyjnej wynosi ok. 6 mscy, zaś średnia liczba nawrotów 3-4 msce;

• Symptomy emocjonalne: m.in. wyraźny, bardzo głęboki smutek, utrata uczuć wobec innych ludzi;

• Symptomy poznawcze: bardzo niska, negatywna samoocena, samooskarżanie oraz pesymizm wobec przeszłości;

• Symptomy motywacyjne: brak inicjatywy, „paraliż woli”, trudność w podejmowaniu decyzji.

Zaburzenia dwubiegunowe /sprawiedliwe co do płci/:

• Podstawową cechą wyróżniającą ten typ zaburzeń jest przeplatanie się epizodów depresyjnych i maniakalnych;

• Należy stwierdzić u chorego przebycie przynajmniej jednej fazy manii, a każdy nawrót może być później zakwalifikowany jako depresyjny, maniakalny lub mieszany;

• Występuje u osób o cechach ekstrawertywnych i cyklotymicznych, a więc skłonnych do wahań nastroju;

• Początek przypada na młody wiek;

• Fazy zaburzeń są krótsze.

Depresje, które nie są zaburzeniami nastroju:

• Utrata osoby bliskiej i żałoba;

• „Depresja sukcesu”;

• Depresje poporodowe;

• Depresje powstałe w wyniku zmian hormonalnych.

Okres depresji a wiek:

• Dzieci w wieku przedszkolnym:

• Objawy psychiczne:

• Zahamowanie w czasie zabawy;

• Unikanie;

• Podniecenie ruchowe;

• Objawy psychoruchowe:

• Napady płaczu, krzyku;

• Zanieczyszczanie się kałem;

• Zaburzenia łaknienia;

• Dzieci w wieku szkolnym:

• Objawy psychiczne:

• Drażliwość;

• Poczucie braku bezpieczeństwa, niepewność;

• Zahamowanie w zabawie, unikanie kontaktów;

• Trudności w nauce;

• Objawy psychoruchowe:

• Moczenie nocne, lęki nocne /pow. 6 r.ż./;

• Napady płaczu, krzyku;

• Zabawy autoerotyczne;

• Okres dojrzewania:

• Objawy psychiczne:

• Zamyślenie, przygnębienie;

• Próby samobójcze;

• Poczucie mniejszej wartości;

• Objawy psychosomatyczne:

• Bóle głowy.

Przyczyny depresji:

• Czynniki genetyczne:

• Depresja u matki - większe ryzyko depresji u dziecka /także rodzeństwo matki/;

• Sytuacja rodzinna:

• Częste konflikty w rodzinie, gdy jedno lub oboje rodzice chorują na depresję;

• Brak ciepła, dużo wrogości we wzajemnych relacjach;

• Częste uwagi krytyczne - obniżenie poczucia własnej wartości;

• Relacje z rówieśnikami:

• Mało kontaktów z rówieśnikami;

• Brak satysfakcji z relacji z kolegami;

• Częste odrzucenie, co prowadzi do wzmocnienia negatywnego obrazu siebie;

• Cechy procesów poznawczych /myślenia/:

• Triada depresyjna /negatywne przekonania o sobie, świecie i przyszłości/;

• Pesymistyczny styl wyjaśniania wydarzeń;

• Sposób traktowania przez rodziców wywołuje i wzmacnia depresyjne procesy poznawcze.

WykŁad 4: Samobójstwa - psychologiczne problemy samobójstw

Definiowanie samobójstwa:

Edwin Schneidman, jeden ze współtwórców współczesnej suicydologii, podaje 10 charakterystyk wspólnych wszystkim samobójstwom:

• Wspólnym celem samobójstw jest poszukiwanie rozwiązania problemu;

• Wspólnym zadaniem samobójstw jest pozbawienie siebie świadomości, aby nie móc myśleć;

• Wspólnym bodźcem wywołującym samobójstwa jest ból psychiczny nie do zniesienia;

• Wspólnym stresorem wywołującym samobójstwa są sfrustrowane potrzeby psychiczne;

• Wspólnym stanem emocjonalnym w samobójstwach są jest poczucie bezradności i beznadziejności;

• Wspólna wewnętrzną postawą w samobójstwach jest ambiwalencja wobec życia: ku życiu i od życia;

• Wspólnym stanem poznawczym w samobójstwach jest zawężenie horyzontów;

• Wspólnym rodzajem działania w samobójstwach jest ucieczka;

• Wspólną formą komunikowania się w samobójstwach jest przekazanie komuś zamiaru samobójczego;

• Wspólną przyczyną powodującą wewnętrzne wartości w samobójstwach jest związek pomiędzy sposobami radzenia sobie w sytuacjach trudnych w ciągu całego życia.

Stanowisko WHO:

• Zgodnie z przyjętą przez WHO klasyfikacją samobójstwa zostały zaliczone do zachowań autodestrukcyjnych.

Zachowania autodestrukcyjne:

Bezpośrednie	Pośrednie
Samobójstwa	Zaniechanie troski o swoje zdrowie
Usiłowane; Dokonane; Poszerzone.	Odmówienie leczenia w razie choroby; Wyniszczający tryb życia
Samookaleczenia, samouszkodzenia	Zachowania zawierające ryzyko śmierci, albo podejmowanie niebezpiecznych zachowań przynoszących emocjonalną satysfakcję.

Zachowania autodestrukcyjne:

• W bezpośrednich zachowaniach autodestrukcyjnych:

• Występuje chęć / potrzeba zadania sobie śmierci albo samookaleczenia ciała;

• Śmierć jest skutkiem zamierzonym, dopuszczalnym, nie wyklucza się tu wewnętrznej zgody na śmierć;

• W pośrednich formach autodestrukcji:

• Człowiek nie wybiera świadomie śmierci, naraża jednak swoje życie lub zdrowie.

Dynamika zachowań suicydalnych:

• Zachowania suicydalne, tzn. takie, które prowadzą do samobójstwa stanowią kontinuum rozwijającej się akcji, która w każdym momencie może być zablokowana przez czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne

Zachowania suicydalne:




• Sytuacja kryzysowa - niesie ze sobą co najmniej niechęć do życia;

• Myśli samobójcze - towarzyszą sytuacji kryzysowej, może pojawić się „chęć nieżycia”, zapomnienia o kłopotach, ucieczki od bólu i trudności; nie podejmowane są działania, aby te myśli czy fantazje doprowadzić do końca;

• Tendencje samobójcze:

• Wzrasta zagrożenie życia;

• Samobójstwo jest poważnie brane pod uwagę, towarzyszy temu planowanie, jak można go dokonać;

• Brakuje tu jeszcze ostatecznej wewnętrznej decyzji do podjęcia akcji;

• Narasta lęk i ambiwalentny stosunek do życia;

• Na tym etapie następuje często wycofanie z zamierzonego czynu, jeśli znajdzie się pomocna dłoń lub choćby iskierka nadziei na pomyślne rozwiązanie problemów;

• Decyzja;

• Akt samobójczy - ostatni element łańcucha zachowań suicydalnych, poprzedzony jest decyzją do podjęcia akcji, jest ona zamierzony jako zadanie sobie śmierci, ale nie zawsze tak się kończy, mamy więc do czynienia z samobójstwem:

• Dokonanym - zakończonym śmiercią;

• Usiłowanym - nie zawsze jest zaplanowane, często jest przypadkowe, czasem środki były niewystarczające, czasem pomoc nadeszła szybko, skutecznie i na czas, niekiedy był to akt wołania o pomoc.

Typologia samobójstw wg Z. Płużek /1994/:

Typ samobójstwa	Stosunek do śmierci	Motywacja zachowania suicydalnego
Typ I: samobójstwo prawdziwe	Świadomy wybór śmierci i podjęcia decyzji pozbawienia się życia.	Pragnienie śmierć - jest bardziej pożądana niż życie; Brak konkretnej motywacji, ostry kryzys emocjonalny.
Typ II: samobójstwo rzekome	Śmierci się nie wybiera, ale bierze pod uwagę; Śmierć jest formą ucieczki od trudnej sytuacji; Brak siły, aby żyć.	Brak własnej, świadomej motywacji pozbawienia się życia; Akt rozpaczy, bezradności; Chęć znalezienia zapomnienia w śmierci; Protest, szantaż; „Jedyne wyjście z sytuacji”; „Wołanie o pomoc”; Forma agresji wobec osoby, z którą pozostaje się w konflikcie; Reakcja na niespodziewaną deprywację, np. utrata bliskiej osoby.
Typ III: gesty samobójcze /”pokazówka”/	Śmierci się nie planuje i nie bierze pod uwagę; Lęk przed śmiercią.	Chęć zwrócenia na siebie uwagi; Wzbudzenie litości i współczucia;
„Samobójstwa altruistyczne”	Śmierć jest ceną, jaką się płaci za: - miłość bliźniego; - obronę najwyższej wartości.	Oddanie życia za jakąś najwyższą wartość.

WykŁad 5: Samobójstwa c.d.

Motywacja zachowań suicydalnych - dlaczego niektórzy ludzie nie chcą żyć?:

• Jest jednym z zasadniczych pytań o motywację takiego zachowania;

• Poszukując motywacji zachowań suicydalnych można ten problem rozważać dwojako:

1. W szerokim aspekcie - wówczas bierze się pod uwagę czynniki wyjaśniające tło powstałej motywacji do samobójstwa;

2. Biorąc pod uwagę tylko bezpośredni powód czy motyw, który do samobójstwa doprowadził, jest to ostatni z łańcucha najważniejszy czynnik, który doprowadził do samobójstwa, przysłowiowa „kropla wody” dolana do już pełnej szklanki.

Czynniki wyjaśniające tło powstałej motywacji do samobójstwa:

• Środowisko społeczne i rodzinne;

• Osobowość - jej dojrzałość, system wartości;

• Tolerancja na sytuacje trudne i stres;

• Siła mechanizmów obronnych;

• Sytuacja, która wyzwala tendencje samobójcze - dla bliższego wyjaśnienia tego rodzaju sytuacji wyróżniony przez Ringla i Farberowa syndrom praesuicydalny, czyli zespół emocji i zachowań będących reakcją na przeżywany stres czy kryzys, który prowadzi do powstania tendencji samobójczych i aktu samobójczego; syndrom ten wyprzedza samobójstwo, jest zagrożeniem i zwiastunem tego czynu.

Syndrom praesuicydalny:

• Ringel i Faber wyróżniają następujące cechy tego syndromu:

• Ambiwalencja i świadome lub nieświadome pragnienie, aby żyć a równocześnie nie żyć;

• Poczucie bezradności i niemożności poradzenia sobie z problemami;

• Poczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego;

• Znaczne nasilenie napięcia, lęku, złości, gniewu i winy;

• Poczucie wewnętrznego chaosu i dezorganizacji z poczuciem niemożności wprowadzenia ładu;

• Zmienność nastroju;

• Zawężenie widzenia problemów;

• Utrata zainteresowań;

• Brak nadziei;

• Zaburzenia snu i inne zaburzenia psychosomatyczne;

• Płużek dodaje do tego: utrata sensu życia, kryzys wartości, negatywna ocena samego siebie, oraz brak zaufania do innych ludzi /poczucie „zawodu” wobec nich/.

Motywacje prób samobójczych osób młodocianych /16-24 lata/:

• Konflikt z członkami rodziny;

• Problemy egzystencjalne;

• Konflikty z sympatią / partnerem życiowym;

• Trudności w nauce;

• Negatywna ocena siebie;

• Ucieczka przed trudnościami;

• Rozpoczynająca się choroba psychiczna;

• „Nie wiem…”

Choroby psychosomatyczne /zaburzenia somatoformiczne/ - kiedy mówimy o chorobie psychosomatycznej?:

• Wg WHO chorobą psychosomatyczną nazywamy taką chorobę somatyczną, której ostry lub przewlekły uraz psychiczny jest jedyną, podstawową lub istotnie znaczącą przyczyną jej wystąpienia lub zaostrzenia;

• Warunkiem jej rozpoznania jest stwierdzenie braku podłoża biologicznego dolegliwości lub zaburzenia nieproporcjonalnie wyolbrzymione w stosunku do stwierdzonych chorób czy uszkodzeń;

• Osoba dotknięta zaburzeniem somatoformicznym skarży się i odczuwa objawy somatyczne sugerujące problemy medyczne, choć nie ma żadnych organicznych podstaw je uzasadniających;

• Do wyraźnych wzorców somatoformicznych zalicza się:

• Zaburzenie somatyzacyjne;

• Hipochondrię;

• Zaburzenie bólowe;

• Zaburzenie konwersyjne.

Zaburzenie somatyzacyjne:

• Pojawia się przed 30 r.ż. i trwa przez wiele lat;

• Charakteryzuje się wielorakimi skargami na długotrwałe schorzenia fizyczne, które są niedostatecznie wyjaśnione i prowadzą do nieustannych kontaktów z lekarzami i leczenia lub znacznego obniżenia jakości życia;

• Dolegliwości nie wiążą się z napadami lęku;

• Wg DSM-IV, aby rozpoznać zaburzenia somatyzacyjne, należy stwierdzić:

• 4 objawy bólu, m.in. kończyn, brzucha czy pleców;

• 2 objawy żołądkowo-jelitowe, m.in. nudności, wymioty, biegunki;

• 1 objaw seksualny, np. oziębłość płciowa;

• 1 objaw pseudoneurologiczny, np. utrata czucia, niepamięć, utrata głosu.

Hipochondria:

• Wg DSM-IV hipochondria pojawia się najczęściej po 30 r.ż., a osobę na nią cierpiącą cechuje nienaturalna troska o swoje zdrowie;

• Osoby są mocno przekonane o swojej poważnej, niemożliwej do wyleczenia chorobie, w rzeczywistości ich stan fizyczny jest zwykle dobry;

• Występuje irracjonalny strach przed chorobą, ale nie jest on zbyt silny;

• Hipochondryk stale poszukuje porady lekarskiej i często jest rozczarowany brakiem wyraźnego problemu fizycznego i zapewnieniami lekarzy, że jest zdrowy;

• Hipochondryk ma trudności z precyzyjnym opisem swoich objawów, wykazuje stałą psychiczną gotowość do odczuwania … objawów, których nie sposób opisać; pacjent z hipochondrią często choruje na każdą nową chorobę, o której przeczyta lub usłyszy; wykupuje często leki dostępne bez recepty i stawia sobie sam diagnozę, nierzadko dziwaczną;

• Hipochondrycy nie symulują świadomie udając objawy, ale w psychoterapii uważa się, że hipochondryk stosuje 2 rodzaje komunikatów:

1. „Zasługuję na więcej twojej uwagi i troski”;

2. „Nie możesz oczekiwać, że będę zachowywał się jak zdrowy człowiek.

Zaburzenia konwersyjne:

• występowanie objawów (np. drżenie kończyn) lub deficytów somatycznych /np. zniesienie czucia w danym obszarze ciała) w obrębie czynności ruchowych lub czuciowych będących wynikiem czynników psychicznych (nie ma biologicznych przyczyn dolegliwości/

- 14 -

---